Skip to main content

Full text of "C. Plini Caecili Secundi Epistularum libri novem"

See other formats 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A pubHc domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 



at |http : //books . qooqle . com/ 



Kb s^a ? 6 y 





Ecfuight wifh 

THB IJfCaMlS FHOW 

T H E G 1 P T O F 

STEPHEN aALlSBURT, 

Of Worctster, Mhkh, 







yGoogle 



yGoogle 





C. PLIIVI CAECILI SECUNDI 

EPISTULARUM 

LIBRINOVEM 

EPISTULARDM AD TRAIANUM LIBER 
^ANEGYRICUS 

"""'^V-- RECOGNOVIT 

HENRICnS KEIL 




LIPSIAE 
SUMPTIBUS ET TYPIS B. G. TEUBNERI 
MDCCQLIII- 

Digitized by VjOOQIC 



^ 



.ff? c^/^^ ^ 



l\0 <5 3 & C^y HABVARD C0UE6E LIBRAWr 



/ 



v'. 



y 



yGoosle 



PIUEFATIO. 



JNovem epistularum libros a Piinio editos esse auctore constat Sidonio 
Apollinari, qui epist. IX, 1 ^addis' inquit *et causas quibus hic liber nonus 
octo superiorum voluoiinibus adcrescat, quod C. Secundus, cuius nos orbitas 
sequi hocopere pronuntias, paribus titnlis opus epistulare determinet.' ob- 
scurata autem proximis a Sidonio saeculis harum epistularum memoria de- 
cimo saeculo tria' extiterunt exemplaria cumscripturaverborumtumdisposi- 
tione epistularum aliquantum inter se dissimilia. e quibus exemplaribus unum 
genuinum novem librorum numerum, sed membranis aliquot casu interceptis 
minutum, servaverat; alterum octavo libro omisso, nono pro octavo posito, 
turbato praeterea in quinto et in ultimo libro epistularum ordine, octo libros 
exhibuit; tertium denique libros quattuor primos cum sex primis libri quinti 
epistulis complectebatur. praeterea autem in eo codice quarti libri epistula vi- 
cesima septima omissa erat: unde evasit numerus epistularum centum. exjiac 
igitur stirpe cum triplex librorum genus quo posterior aetas usa est propagare- 
tur, non simul divcrsis exemplis descripti codices apparuerunt, sed paullatim 
alio genere post aliud reperto universus epistuiarum numerus in lucem prodiit. 
Nam cum post eam quoque aetatem quam dixi a paucis Plmii epistulae le- 
geraitiu', primum reliquis duobus generibus latentibus centuria epistularum ex 
60 exemplo quod terlio loco posui ducta doclonun hominum manibus versaba- 
tur. cuius modi codice tertio decimo saeculo usus est Vincentius Bellovacensis, 
qoi in Speculo historiali lib. X c. 67 Plinii epistolas ad diversos circiter centum 
se repperisse ait et ^paucos flores ex huius epistolis excerptos' quos subiecit ex 
his ipsis centum epistulis pctivit, eosque ita comparatos ut ex verborum 
scriptura com libris manu scriptis quorum hodie copia facta est collata intellegi 
possit ad id genus quod dixi Vincentii codicem pertinuisse. habemus autem 
huius stirpis testemVincentii aetate aliquanto superiorem Florentinum codicem, 
quem in bibliotheca Laurentiana inter eos libros qui iiluc e bibliotheca Floren- 
im S. Marci , cuius olim M numero 284 notatus, travecti necdom m numeros 
relati sunt inveni. is igitur est membranaceus forma quadrata minore , sub 
finem saeculi decimi , ut mihi videbatur, in Gerniania scriptus. nam et scrip- 

DigitizedbytoOgie 



IV PRAEFATIO. 

turam et formam libri talem esse iudicabam, qualem alias in codicibus ^ S. Na- 
zarii in Laurissa' observavi. qua in re nisi oculi etmemoria me fefellerunt, 
eum Hbnm epistolm^um Gaii PUttii quem undecimo saeculo in monasterio Na- 
zariano extitisse catalogus ab Angelo Maio in Spicilegii Romani volumine 
quinto edilus p. 190 indicat bunc ipsum FJorentiuum codicem esse dicas. con- 
tinet autem post Apuleii libros minores inde a f. 41 Pliuii epistularum partem 
eam quam in archelypo huius stirpis fuisse dixi. nam quae post sextam libri 
quinti epistulam addita sunt, epislula septima et octavae pars usque ad S 4 cu- 
riosi, ea recentiore manu saeculo quinto decuno scripta sunt. singuU libri 
maiore spetio relicto et maioribus litteris satis aperte distincti sunt , ipsa in- 
scriptio tamen in solo secundo libro addita est, in reiiquis ei cui rubricarum 
cura mandata erat relicta. ceterum ante me Fridericus Lindenbrogius librum 
excusserat, siquidem schedae Undenbrogianae, quibus Cortius usus est, ita 
cum huius codicis scripturis consentiunt ut non dubitem quin ex hoc ipso 
excerptae sint , praesertim oum Lindenbrogium Fiorentiae Marcianos codices 
usurpasse constet. praeter hunc c^dicem autem unum eiusdem generis librum 
Marciano antiquiorem extitisse novi Riccardianum , quem a Gorio Florentino 
collatum habuit Cortius. ipse enira lihrum, quamquam et a Lamio in ^catalogo 
codicum manuscriptorum qui in bibliothecaRiccardianaFiorentiae asservantur', 
Libumi a. 1756 edito, et in indice manu scripto quo nunc iu Riccardiana 
bibliotheca utuntur indicatuserat, frustraFlorentiaequaesivi. indicabatur autem 
eodem numero atquePliniiuaturalis historiae codex, utnesciam num de numero 
erraverint ii qui indic«s confecerunt, an compluribus membranis quos in fine 
eius codicis deesse vidi perditis epistulae intercidermt. et de aetate quidem co^ 
dicis Lamius saeculo circiter nono vel decimo , Dorvillius, a quo commodatas 
Gorii schedas acceperat Cortius, inter saecuium decimum ct undecimum scrip^ 
tnm esse librum dicit. scripturae autem ea est cum Marciano codice conseusio 
ut aut ex eodem exemplo utrumque descriptum aut Riccardianum alterius fon- 
lem esse appareat. qua in re non praetermittendum est quod, quamquam quat-r 
tuor tantum epistularum libri cum parte quinti in codice scripti erant (minus 
accurate enim quattuor libros dicitLamius), index tamen epistularum, qui in eo 
fuisse dicitur , in quo cura inscriptionibus epistularum prima cuiusque epistulae 
vert)a indicata essent, ad finem quinti libri deductus erat. unde intellegitur, nisi 
forte ex ipso Riccardiano universam stirpem natam esse suspicari volumus, de 
quo propteroa quod oculis usurpare libmm non Ucuit , certius statui nequit , prit 
marium codicem a diligenti librario expressum olim vel quinque libros vel in^ 
tegrum epistularum numerum continuisse, deinde ultimarum memhranarum 
ia.r^ura facta ad eun^ qui nunc est numerum redactum esse. sed Riccardiano co-» 

Digitized by VjOOy IC 



PRAEFATIO. V 

dice amisso, praesertim cum in scripturis codicum referendis admodum negle- 
gentem esse Cortium intellexissem, -praecipuam huius stirpis memoriam Mar- 
ciano , quem Florentinnm dico, contineri volui. nam qui praeterea extant cen- 
tum epistularum codices, ii omnes ita comparati sunt ut alios quos ipse vidi et 
examinavi ex Florentiiio ductos esse adfirmare possim, alii quorum scripturae 
abeditoribus exhibitae sunt nullum praeter huncipsum usum habeant. sunt au- 
tem quos ipsevidi hi, BemensisBongarsii 136memb. 4saec. XII, Parismi Regii 
8558 memb. fol. saec. XIV, 8560 chart. fol. saec. XV, 8607 chart. fol. saec. 
XV, Vaticani 1777 fol. saec. XV et 1778 memb. 4 saec. XIV, Laurentiani plu- 
tei XLVII. 37 memb. 4 saec. XV et 34 memb. 4 saec XV. e quibus is quem ul- 
timo loco posui reliquos libros, octavo tamen omisso, alia manu additos habet. 
Atque haec de centum epistularum exemplari. quod longo temporis spa- 
tio interposito octolibrorum exemplumexccpit, cuius nulla extatmemoria prae- 
ter codices saeculo quinto decimo in Italia scriptos. et ex his quidem onmium 
de quorum aetate certo constat antiquissimus est codex Archivii Cassinatis 332 
membranaceus foL, anno 1428 ab Antonio Marii filio Florentiae scriptus. quo 
fit ut primis saeculi quinti decimi annis horum librorum archetypon videatur in 
Italiam adlatum esse: quae quiitus codicibus per maximam huius saeculipartem 
usa est, ii aut ex illo octo librorum aut ex Florentino centum epistulanim co- 
dice ducti sunt. sed novicii octo h^brorum codices extant permulti, omnes qui- 
dem, sive ipsum archetypon valde corruptum fuit sive nelgegenter ab imperito 
librario quem reliqui sequebantur expressum, pessime scripti, ceterumconmiuni 
originis vinculo ita inter se nexi ut nisi librariorum erroribus et interpolatorum 
mutationibus non discedant. nam praeterquam quod alii aliis erroribus corrup- 
tom exemplum repetebant, multa in primis libris e centum epistularum codici- 
bus invecta, nonnulla Italorum coniecturisnovata sunt. neque ex alio fonte duc- 
tos esse credas aut Laurentianos duos phitei XLVII 31 et 32, qui septem libris 
dispositas epistulas exhibent, aut Ambrosianum H. 54, in quo posterior epistula- 
rum pars inde ab octava quinti libri epistula scripta est. e quibus Laurentiani 
prioremepistularumpartem exFlorentino ductam habent, in reliquis ordine my- 
tato, id quod non raro m his libris factum est, ex octo Hbrorum codicibus pen- 
dent ; Ambrosianus autem ut in fine subscriptionem octavi libri habet, ita totus 
hanc sectam sequitur. ex his igiturltaUcis codicibus, cum alii ab aliis editoribus 
io auxilium vocati shit, ipse clegi Dresdensem D. 166 membranaceum forma 
quadrata minore , qui fuit oUm Caspari Barthii. cuius libri scriptura cum in 
priore epistularum parte alia manu de exemplo centum epistularum correcta es- 
set, ita tamen ut quid antea scriptum fuisset plerumque cognosci posset, cor- 
rectore neglecto solamprioris librarii manumcuravi. ordinis autem epistularum 

Digitized by VjOO^K:^ 



VI PRAEFATIO. 

perturbatio primum facta est haec, quam, quia pariter in omnibus huius sectae 
codicibus conspicitur, ex ipso antiquo exemplari derivavi, quod in quinto 
libro inde ab octava eius libri epistula sic dispositas habet reliquas 21. 15. 
10—14. 16—20. 9. in nouo autem, qui in illo octavus est, sic 1. 2. 6. 7. 9. 
12. 17. 21. 24. 25. 30. 31. 32. 3. 4. 5. 8. 10. 11. 13. 14. 15. 18. 19. 20. 22. 
23. 26. 27. 28. 29. 33 — 40. nam seita decima epistula in his codicibus de- 
est. practerea peculiari errore in Dresdensi codice quattuor libri primi epistu* 
lae 8. 12. 23. 24 suis locis omissae in finem codicis reiecti sunt. 

Ceterum , quoniam primarium octo librorum codicem initio quinti decimi 
saecuii in Italiam adlatum esse supra dixi, ante hanc aetatem primus inter Itaios 
Plinii mentionem fecit Colucius Saiutatus in epistula ad Cardinalem Patavinum 
data, quae in codice Gaddiano XC superiore extat, his verbis, postquam deCice- 
ronis et Senecae epistulis dixit, f. 41 ^ quid referam Plinium, Ausonium, Symma- 
chumvelEnnodium, apud quos suae coogregationis vestigiumnuilatenus reperi- 
tur? ' quae si cum iis quae de codicibus e Fiorentino descriptis dixi coutuieris. 
faciie tibi persuadeas centum tantum epistulas e Fiorentino ductas Salutatuni 
legisse, eoque ipso codice, siquidem de Rici^rdiano non satis constat, inter- 
mortuam Piinii memoriam apud Italos suscitatam, deinde locupletiore codice 
invento auctam esse. 

Tandem sub finem demum saeculi quinti decimi eius quoque codicis qiii 
novem epistularum libros continebat apographa, neque ea tamen statim integra, 
reperta sunt. nam primum, paucis annis postquam principem editionem exocto 
iibrorum codice de exemplo centum epistuiarum correcto Valdarferus expressit 
Venetiis anno 1471 , pars octavi iibri , quo priora exemplaria carebant, edita est 
in ea editione quam sine ioci et anni significatione annol474 loannesSchurener 
de Bopardia Romae expressisse dicitur. desunt autem in eo exemplo ea quae 
sunt in octavo libro inter epistulas 8, 3 navium paliens et 18, 11 eadm qua 
emerat media : quod utrum editoris socordia an codicis defectu acciderit nescio. 
nam ipse editionem rarissimam non vidi. praeterea, ne vulgaris librorum ordo 
nuitaretur, ea quae accesserant noni lihri numero inscriptainfinecollocatasunt ; 
neque in prioribus libris, si quid ex iis exempiis quaeRomanam editionem 
repetierunt iudicare licet, quicquam mutasse videturSchurenenis. in his autem 
novo codice, sed qui quattuor tantum libros primos contincbat, usus est Pom- 
ponius Laetus, qui editionem Romanam anno 1490 factam curavit. quam qui- 
dem editionem e vetustis membranis expressam esse primus vidit lo. M. Heu- 
singerus in Emendationibus Plinianis Isenaci anno 1739 editis ; non vidit tam^ 
hanc praestantiam ultra quartum libnim non pertinere. ipsae autem scripturae 
ab Heusingm adnotatae docent Pomponium usum esse eo codice qui nunc in- 

Digitized by ^OO^ It! 



PRAEFATIO. vn 

terVaticanosestDumero3864, inmembranisformaeqaadrataescriptus, <iui 

post Gaesaris de bello Gallico commentarios Piinii epistulanmi libros quattuor 

primos continet f. 76 — f. 108. secuntur Sallustii orationes. scriptura per- 

qnam accurata est, saepe etiam vocabulis non distinctis continua, et quam initio 

saeculi dedmi facile tribuas. in primis schedis multa recenti manu correcta 

sont, quae maximam partem e codice centnm epistularum fluxisse intellexi. 

boic addendum est tertium vel potius, qaoniam de Schurenori codice mihi non 

coQstat, secundum apographum , codex Mediceus vel Laurentianus plutei XLVII 

36, qui nunc unus omnium librorum manu scriptorum integrum novem libro- 

rum numerum tenet. is est membranaceus forma quadrata saeculo decimo 

scriptQs, quatemiooibus sedecimetquinioneuno, qui est ultimus. singulae 

paginae initio XXIV versuum suut, deinde XXV, postremo XXVI. est autem 

codex ab eodem librario scriptus eodemque omnino habitu atque Taciti sex 

libronim annalium codex. tituli cum librorum tum epistularum ubique diligeh- 

ter exarati sunt, nisi quod in initio primi libri nomine omisso legitur * EPISTU- 

LAR. LIB. L' terminatur in epistula VUU, 26, 8 his verbis * et alibi ETSt 

M SIMAIM [FTNIT EPISTULARUM( LIBER. UDIP. m octovolibro, 

quem integrum habet, scriptura codids ita consentit cum iis quae de illo libro 

primus Schurenerus edidit ut, nisi iacuna impressi exempli obstaret quo minus 

certo pronuntiarem, hunc ipsum a Schurenero expressum esse adfirmarem. 

primus autem, quod sciam, inter Italos eo codice usus est lo. Maria Gatanaeus ; 

qui quem in secunda Piinii editione anno 1518 Mediolani facta (antea enim 

aoDo 1506 Piinium ediderat), pontifidiun codicem dicit et cum quinque Gor* 

nelii Taciti libris nuper inventis coniunctum fhisse ait, is aMediceo non diversus 

est. nam ilio tempore Plinii codex una cum reliquis Mediceorum libris Romae 

erat. postea Nicolaus Heinsius eum contulit cum exemplo Aldino , e quo 

cxscri^tam scripturae discrepantiam habuit Gortius. cum hoc igitur libro ita 

fadt Vaticanus codex ut utrumque ex uno exemplari descriptum esse appareat. 

io quo quae membrauis aiiquot perditis periisse dixi sunt haec 1 , 16, 1 vero — 

20, 7 «wi ede-: in, 1, II fuit dtmi — ^ , b credere potee: III, 8, 4 est. VaU 

-— 9, 28 (Uxi diUgenkr, Mediceo autem et Vaticano codid olim, cum post 

Observationes criticas in Gatonem et Varronem p. 86 sqq de Plinii codicibus 

quaedam adnotabam, tertium adiunxeram Pragensem codicem. cuius eximia 

quam scilicet laudabant praestantia eum non solum Pragensis editor, artis in* 

sdentia pariter atque iml)ecillitate iudicii notabilis, captus esset, sed docti 

etiam homines turpiter se falli et ad mira quaedam conmienta addud passi 

essent, ita iustum pretium iibro statuere mihi videbar ut ex eodem novem 

librorum exemplari e quo Mediceus et Vaticanus fluxissent neglegenter eum 

Digitized by VjOO^ If 



VIII PRAEFATIO. 

descriptum esse dicerem. nunc vero, Mediceo et Vaticano codicibus tam inter se 
quam cum Pragensis libri scripturis c^Ilatis, ex ipso Mediceo, ante quam in Ita- 
liam transferretur, a Germanico librario Pragensem descriptum esse certissimis 
argumentis deprehmdi. quo negotio non solum cum summa neglegentia libra- 
rius functus est, sed etiam complura cum ipse novavit tum e centum librorum 
codice, quo praeterea usus est, intulit. itaque huic quidera codici nullam inter 
libros manu scriptos auctoritatem tribuendam esse dico. sed restat praeterea 
alius codex, de quo difBcilius est iudicium, eum dico e quo anno 1608 Aldus 
octavum librum primus et integrum edidit et suo loco restituit. de eo igitur 
Aldus inepistula ad Aloisium MocenicumVenetum data haec habet ^Sed exquo 
tu e Gallia — has Plinii epistolas in Itaiiam reportasti « in membrana scriptas, 
atque adeo diversis a nostris characteribus, ut nisi quis diu assueverit, nonqueat 
legere, coepi sperare mirum in modum , fore aetate nostra, ut plurimi ex bonis 
autoribus, quos non extare credimus, inveniantur. Est enimvolumen ipsumnon 
solum correctissimum , sed etiam ita antiquum , ut putem scriptum Piinii tem- 
poribus. — Nunc^autem, quod possumus, hasce Secundi epistolas damus quam 
correctissimas, in quibus etiam multae sunt, quaeantehacnonhabebantur. Sed 
tibi in primis habenda est plurima gratia Inclyte Aloisi , qui exemplar ipsum 
epistolarum reportasti in Italiam , mihique dedisti, ut excusum publicarem. 
Dcinde lucundo Veronensi Viro singulari ingeuio , ac bonarum litterarum stu- 
diosissimo , quod et easdem Secundi epistolas ab eo ipso exemplari a se de- 
scriptas in Gallia diligenter ut facit omnia , et sex alia volumina epistolarum 
partim manu scripta, partim impressa quidem, sed cum antiquis collata exem- 
plaribus, ad me ipse sua sponte, quae ipsius est erga studiosos omneis benevo- 
ientia, adportaverit, idque biennio ante, quam tu ipsum mihi exemplarpublican- 
dum tradidisses. Exeunt igitur hae Plinii epistolae in manus Uteratorum et 
tua et lucundi nostri in illos benevolentia, emendatissimae. — Esse autem Pli- 
nii epistolas adlraianum , multis rationibus probari potest, sed his potissimum. 
Primum , quia in antiquissimo exemplari una cum sdiis ut nos imprimendas cu- 
ravimus, sub Plinii Secundi nomine scriptae sunf. accuratius autem ubi inven- 
tus fuerit codex docet Guilielmus Budaeus lctus in Adnotationibus in Pandectas 
anno 1608 primum editis (utor editione Lugdunensi anno 1663 facta) , in qui- 
bus cum complura ex eodem codice delibavit, tum p. 149, postquam de epistula 
decima libri octavi quaedam ascripsit, ^verum* inquit * haec epistola et aliae non 
paucae in codicibus impressis non leguutiu': nos integrum ferme Plinium habe- 
mus primum apud Parisios repertum opera lucundi sacerdotis, hominis antiqua- 
rii, architectique nobilis'. digna praeterea quae legaturde eo codice est epistula 
Catanaei ad Sadoletiun data in editione anni 1618. nam quod descriptos de 

Digitized by VjOOy IC 



PRAEFATIO. IX 

vetustissimo codice Germanico plures ad Traianum epistulas et insuper quasdam 
etusdem Plinii ad amicos epistulas, quae de octavo libro e&cidissent, a Domi- 
nico Mamiliano Romae se accepisse scribit, ea dubitare nequit quin de ipso 
Aldi codice intellegenda sint. sed ciun Aldus pro sua ratione lucundi apogra- 
phum ingeniose a viro acutissimo sed eodem temerario interpolatum quam 
ipsum codicem sequi maluerit, facile intellegiturquam incertum omne de hoc 
codice reddatur iudicium. ftierunt etiam quieum aMediceo non differre suspica- 
rentur. aquorum iudicioutrecedam cum memorabilis quaedam scripturae discre- 
pantia me movet, maxime iu iis epistulis quae ante Aldum editae non fuerunt, 
quamquam difficile est dictu quantum in hoc genere lucundi ingenio tribui pos- 
sit, tum Aldi et Gatanaei testimonium: quorum uterque epistularum adTraia- 
num librum, de quo postea dicam « in illo codice diisse dicunt; Gatanaeus au- 
t^ a pontificio suo, qu^ ipse viderat, Germanicum quem dicit discemit. 

Ubenus quam pro ratione huius editionis, in qua argumenta earum rerum 
quas dixi omittenda erant, fieri oportebat eo potissimum consiiio haec exposui, 
ut, dum iustis commentanis instructa editio pararetur, copiis ab cditoribus 
collatis recte unus qutsque uti posset restat ut qua ratione ipse in recensendo 
usus sim explicetur. itaque cum comphiribus codicibus e tribus exemplaribus 
ductis et pauUatim in Itaiiam adlatis Plinii memoriam ad nostram aetatem pro- 
pagatam esse demonstraverim , e quibus codicibus tres aetatem tulerunt, Me- 
diceum dico, Vaticanum, Florentinum, Riccardiani autemexcerpta extant, reli- 
quorum ex recentibus libris vel manu scriptis vel impressis petenda est notitia: 
facilis futura esset recensio , si vel notabili librariorum tantum neglegentia an- 
tiqua exemplaria distarent, vel Italorum interpolationibus atque erroribus ab 
antiquis codicibus recentes recederent. sed ea est etiam inter antiquos libros 
scripturae discrepantia ut ante decimum saeculum (ex hac aetate enim stirpis 
diveratatem derivavimus) insignem mutationem non ex oscitantia librariorum 
sed ex granunaticorum aititrio profectam Pimii exemplaria subiisse appareat. 
neque ita comparata est librorum conditio ut reliquis neglectis unum securus 
seqni possis ; sed cum per omnia quae supersunt exemplaria vagata sit inter- 
polatio, fieri nequit quin iudicio adhibito modo hunc modo illum ducemsequaris, 
saepe a qua parte standum sit incertus haereas. quare quamquam nullum est 
fundamentum scripturae satis firmum et ab omni suspitione tutum , tamen Me- 
diceoscodex, utnumerolibrorum reliquosomnessuperat, ita scripturae bonitate 
primum sibi adserit locum. nisi quod in Ubris quattuor primis par huic origine 
sed accuratius scriptus Vaticanus codex maiore etiam laude dignus est. quibus 
codicibus qui in priore parte epistularum accedunt, antiquitate fere pares, Ric- 
cardianus et Florentinus, ii, quamvis auctoritate mfcriores sint (non satisrecte 

Digitized by '^OOy IC 



X PRAEFATIO. 

enimabiDterpolatioDisstispitione hoslibros olim defenderevolebam), habentta- 
men quae suam sibi fidem ab interpolatis illorum scriptuns vindic^t. qua in re ccn- 
sentientes cum alterntra parte recentes octo librorum codices aliquam vim ad 
iudicium regendum habere cognovi. ii ema^ ut medium inter utramque seetam 
locum tenent, ita plerumque, si quae interpolatione in alterutralaboraut, cum ea 
quae integram scripturam servavit faciunt ; eaque ipsa res documento esse po- 
test etiam in posterioribus libris, in quibus praeter Mediceum soli rec^tes co- 
dices reiicti sunt , interdum illo spreto hos quamvis multo corruptiores sequen- 
dos esse. neque neglegenda in hac certe epistularum parte Aldlna editio. in 
qua cum multa quae ante ex recentibus codicibus corruptissime expressa lege* 
bantur primum ita ut postea in Mediceo codice inventa sunt correcta essent, 
aliae eius codicis scripturae, quae, ut de mterpolatione per se suspectae sunt, 
ita ab Aldo, si in suo codice invenisset, vix omissae essent non apparent unde 
si recte colligimus Gallicum Aldi codicem, Mcdiceo in ceteris simillimum, inter- 
polatione illius caruisse, sequitur in Aldina scriptura cum Mediceo codice cou- 
sentiente magnum esse ad huius auctoritatem sustentandam momentum. sed 
cautio et diligentia adhibenda est, he aut in libris quattuor primis, in quibus si- 
miles Mediceo codici scripturae ex Vaticano per excmpla ante impressa propa> 
gatae erant, eandem vim Aldo tribuamus, aut in reliquis Italorum coniecturas 
pro antiqui codicis scripturis amplectamur. denique in octavo libro omnis pe- 
nesAldum et Mediceum codicem auctoritas est; in paucis autem libri nooi 
epistulis quae in Mediceo codice desunt praeter Aldum recentes octo librorum 
codices soli in auxilium vocandi sunt. quae cum ita essent, principem quidem 
duc^em qnem sequerer elegi Mediceum codicem , sed ita tamen principem ut , sl 
velresiuberet, vel reliquorum librorum rationes persuaderent, eum deserere 
non dubitarem. atque quo certius constaret quae optimi codicis fide destituta 
essent, discrepantem eius libri scripturam in fine praefationis adnotavi. quam 
quando reliquorum iibrorum auctoritate mutaverim, quandoconiecturisvelalio- 
rum vel meis usus sim, Cortii editione adhibitacognosci poterit. nam cum om- 
nia recensioiiispraesidianuncproponerenon possem, utilius fore existimavi 
unius eiusdemque optimi libri scripturam exhibere integram quam collectam de 
pluribus muMtudinemcomponere. quo instituto ut libenim uni cuique iudiciiim 
esse volui , si qui Medicei codicis scripturam ei quam substitui praestare existi« 
marent , id quod futurum esse in tam irequenti codicum discrepantia video , ita 
necessario postulo ut mihi credant me non temere optimi exemplaris fidem de- 
seruisse. sed in scripturis Medicei codicis componendis cum minuta quaedam 
quae nullam utilitatem in huius modi adnotatione habere videbantur tumonmla 
quae ad orthographiam quae dicitur pertinent omisi. atque in hoc quidem 

Digitized by VjOO^ IC 



PRAEFATIO. XI 

genere uniyerso , quodestdesingulorumvocabulonimscriptura, quoniamdi- 
versam a vulgari ratione qua nunc plurimi utuntur regulam observavi, satius 
duxi antiquissimorum librariorum consuetudin^ sequi quam recentium 
grammaticorum diligentiam et pravum constantiae stodium imitari, eo tamen 
temperamento adhibito ut rariora nisi consentiente Mediceo et Vaticano codicc 
non admitter^. praet^ea in disponendis epistulis Medicei codids ordiuem se- 
cutus sum : quo factum est ut in quinto libro, cum perturtmtio e recentibus co- 
dicibus propagata ne ab Aldo quidem , qui nonum librum primus in pristinum 
ordinem restituit, sublata esset, a vulgari numero recedendum esset. unum ad- 
dendum est de nominibus eorum adquos epistulae scriptae sunt. in quibus cum 
et octo et novem librorum exemplaria plerumque sola cognomina , raro nomina 
exhibeant, solum centum epistularum exemplar utraque servavit. itaqueiniis 
epistuUs in quibus utrumque nomen aut inFlorentino codice scriptum aut ex in- 
dice Riccardiano adnotatum inveni, restitui; ubi coniectura assequendum erat, 
quamquam Pliniumduonominaubique posuissearbitror, propterea quod in 
omnibus non potui , contra codicum fidem reponere nolui. cui quidem detri- 
mento indice nominum subiecto, si modo certa rei indicia erant (nam probabi- 
iitataoQ ne in illo quidem sequi volui) , remedium paratum est. 

Longum est et ab hmus editionis consilio alienum quid a prioribus editori- 
bus praestitum sit recensere. itaque , ut summam rei dicam , Aldi et Catanaei 
editiones (nam de antiquioribus supra dictum est) partim integrae partim iden- 
tid^ mutatae sexto decimo saeculo a multis repetitae sunt. egregiam autem 
operam hoc tempore Plmio praestitit haaens Cagaubonus , cuius emendationes 
in HenrkiStqiham editioue altera anno 1591 facta primum editae sunt. deinde 
lanus GnUemSy qui anno 1611 Plinium edidit et Palatino codice ad emendatio- 
nem adhibito plura quam priores novavit, maximam apud posteros auctoritatem 
nactus est. eam enim editionem ii qui postea Plinium ediderunt, Buchnents, 
Hwimts^ Thmasius, Cellarius, alii, ita secuti sunt, utGruteriexemplotamquam 
hmdamento scripturae usi pauca vel coniectura vel de codicibus et exempiis 
ante impressis mutarent. emendando autem ceteros superabat lo. FrideiHcus 
Gronovius, cuius adnotationes in editione Veeuhusii anno 1669 exhibita prodie- 
nmt. verum et hunc et reliquos omnes non intellecta librorum interpolatio pro- 
hibait qiio minus feliciter in his epistulis versarentur. xxxmCorlius quid res po- 
stularet perspexit et idoneis subsidiis instructus novam recensionem suscepit. 
edita autem est eius editio post mortem Cortii ab Longolio anno 1794. sed 
cum Medicei codicis bonitate captus hunc unum integerrimum scripturae fon- 
tem ubique scqueretur, fieri non potuit quin multa quae in illo interpolata sunt, 
cum ex aliis codicibus emendare posset , repeteret. muHo tamen rectius 

Digitized by ^OO^ IC 



XII PRAEFATIO. 

ii\e (jii2m Gesnerw ei Gierigius , qui meliore via monstrata ad istam suam 
rulgatam scripturam a Gniteriano exemplo propagatam redierunt. neque 
vero sua laude fraudandus est G, H, Schaefems, qui, cum anno 1806 Ges- 
neri editionem iterum excudeudam curaret, adnotationibus additis complura 
priorum menda sustulit. denique novissimus Plinii editor, Mavricius Doering, 
qui anno 1843 has epistulas commentario in usum scholarum instructas edi- 
dit , interpretationi potius quam emendationi intentus pauca quae meae rationi 
convenirent praestitit. 

In epistuiis Plinii etTraiani imperatoris singulari libro comprehensis ut 
novae receusionis munere, quod in reliquis suscipiendumerat, supersedere 
possem Orellii curae his epistulis separatim editis praestitae effecerunt. ante 
omnia autem sciendum est, ut repetam quae de fontibus scripturae Orellius 
expiicatius disseruit, sexto decimo saeculo unum harum epistularum cx- 
titisse codicem , quem in Galiia repertum esse a lucundo Veronensi supra 
dixi. ex eo autem descriptas et Petri Leandri jndustria missas epistulas 
octoginta et unam,quae suntabepistula quadragesimaprima posteriores, edidit 
Hieronymus Avantius impressas per loannem de Tridino anno 1502. deinde 
eodem anno paucis mensibus post Philippus Beroddns Avantii exemplum 
suis coniecturis emendatum repetiit. tertius qui eandem epistularum par- 
tem ederet extitit Catanaeus, qui suae epistularum et panegyrici editioni 
anno 1506 Medioiani exhibitae adiecit Mibeilum epistolarum ad Traianum 
cum rescriptis eiusd. principis *. quod autem uno tantum exemplari praeter 
impressa, nec illo admodum vetusto, adiutum se fuisse in his epistulis dicit 
Catanaeus, id nisi cum Orellio ab ipso confictum iudicaveris, de Avantii 
apographo intellegendum est. tandem bienuio post Catanaei editionem 
ipso Gallico codice, qui integrum librum exhibuit, in Italiam adlato, 
Al(hts, de cuius editione supra dictum est, epistulas quadraginta et unam, 
quae in prioribus exemplis deerant, adiecit. ergo duae sunt harum epistula- 
rum editiones principes, quibus earum recensio nititur, altera Avantii in 
posterioribus tantum epistuiis octoginta et una, aitera, quae ad universum 
iibnim pertinet, Aldi. e quibus Avaotius quamquam pro virili sua castigatas 
> a se epistulas dicit, tamen pauca videtur in iis quae e codice descripta 
habebat mutasse, Aldus multis couiecturis a lucundo suo, ni fallor, profectis 
codicis scripturam mutavit. unde existimari licet quam longe eae epistulae 
quarum oDmis in Aldmo exemplo fides est a genuina scriptura deflexae sint. 
sed cum mox in secunda Catanaei editione, quam reliqui editores ut ia 
ceteris libris ita in hoc fere sequebantur, Aldj recensio novis coniecturis 
augeretur, factum est ut vehementer interpolatae hae epistulae circumferren- 

Digitized by VjOOy It* 



PRAEFATIO. xin 

tur, dum nostra aetate Oreilius principibus editionibus collatis genuinam 
codicis scripturam, quoad eius fieri posset, restituit, restitutam via et ratione 
emendavit. edidit autem Orellius primum Plinii et Traiani epistulas mutuas 
Turici 1833 , deinde magis emendatas una cum historia critica earum epistu- 
larum Turici 1838 edita. ex his igitur posteriorem editionem ita secutus 
sum ut in paucis, quorum index inlra scriptus est, ab ea recederem. 
ceterum ordinem et numerum cpistularum qualem in Avantii et Aldi exem- 
piaribus inveni, a quo sine idonea causa postea desciverunt, revocavi. 
oam postquamE Siephanus, ni fallor, pnmus ita has epistulas disposuit 
ut eam partem quae epistulas ab imperatore rescriptas additas haberet 
seorsum positam et novo mutuarum ^istularum titulo inscriptam in iinem 
reiceret, hanc rationem plurimi imitati sunt. itaque antiquo ordine restituto 
recentiorem numeiis vulgaribus adscriptis indicavi. sed cum in hac re, 
quamquam dissentientibus plerisque editoribus et ipso OreUio, Aldum sequen^ 
dum esse ducerem, nolui eum cum reliquis imitari in hoc, quod una 
cum reliquis libris has epistulas tamquam decimum librum posuit : quod quin 
contra fidem membranarum novaverit dubitari nequit. nam et ante Aldum ali- 
qna epistularum pars tamquam liber singularis edita erat nec umquam cum re- 
iiquis iibris hae epistulae numeratae sunt. 

Epistulis Plinii adieci panegyricum , non quo haberem magno opere qui- 
bns emendationem adiuvarem, sed quia aegre librum a multis in hac 
editione desiderari intellegebam. itaque in eo recognoscendo praeter doctas et 
laboriosas Schwarzii copias in primis optima Frideiici Duebneri recensione 
Parisiis anno 1843 edita et scholarum Gallicarum usui accommodata usus 
sum. nam de libris manu scriptis ipse non quaesivi, et quos forte col- 
latos habui duos, alterum Mediolanensem bibliotbecae Braydensis, olim 
Patavinum eoque nomine a Schwarzio usurpatum , alterum Guelferbytanum, 
qui est inter Gudianos numero 45 , utrumque chartaceum saeculo quinto de- 
cimo scriptum, eorum exiguum usum esse cognovi. videntur autem codices 
panegyrici praeter paucas membranas rescriptas, e quibus variae scriptu- 
rae ab Angelo Maio adnotatae sunt anno 1815 in Symmachi editione Me- 
diolanensi , quotquot extant omnes ex uno exemplo saeculo quinto decimo 
reperto ducti esse. nam (juod Duebnerus in Musei Rhenani novissimi t. 111, 
p. 154 codicemVaticanum 3461 decimo saeculo scriptum essedicit, nescio quo 
auctore dicat. mihi certe Henricus Brunnius ea de re interrogatus eum librum 
Don magis quam reliquos panegyrici codices, qui sunt in bibliotheca Vati- 
cana numero octo, ad quintum decimum saeculum pertiuere respondit. 
peque dissentiunt ab hoc iudicio ^cripturae a Schwarzio eVaticano codice 

Digitized by VjOOy l(:f' 



XIV PRAEFATIO. 

excerptae. itaque Ulud archetypon, e quo et hunc codicem et reliquos omnes, 
quorum nullus est quinto decimo saeculo antiquior, descriptos esse dico , cum 
aliis librariorumerroribuscorruptumerat, tum multis lacimls hiabat. quo- 
rum omuium cum e libris manu scriptis nullum praeter Italorum quidem 
coniecturas auxiiium peti posset, emendationem multi susceperunt, lacunas 
autem, postquam quaedam in hoc genere praestitit Catanaeus, in primis 
loannes Cuspiniamu ^ qui auno 1513 cum reliquis panegyricis Plinii iibrum 
edidit, supplevit. atque hunc Guspinianum, propterea quod filius, qui 
patre mortuo editioni praefuit, parentem integras chartas in vetustisslmis 
suis exemplaribus mvenisse et restituisse adfirmat, e codice aliquo supplementa 
petivisse multi existimaverunt ; eiusque rei documentum esse voluenmt quae 
in capite quinquagesimo quinto percommode inseruit ^praeterea ut quis- 
que factus est princeps, extemplo fama eius, incertum bona an mala, 
ceterum aetema est '. at vero cum reliqua omnia quae Guspinianus addidit 
ita comparata sint ut partim coniectura facile inveniri potu^nt, partim 
non esse e libris profecta appareat, Ula quoque ipsius ingenio dd>eri , eaque 
de causa non codidbus, quos nostris meUores non habuit, Ulumadiutum 
fuisse, sed coniectura rem egisse credendum est. quo factum est ut multa 
praeter necessitatem inferret, aUa non incommode restitueret, in aliis a 
vera sententia ab^raret. qnae deinde maximam partem a posterioribus 
editoribus repetita sunt. ex his igitur supplementis ea quae iustam sententiam 
referrent retinui, indinatis tamen litteris tamquam aUena notata (hac enim 
rationeetiaminreUquisusussum); ea autem quae male addiderat lacuna, 
si qua erat, indicata resecui. denique si quae in codicibus scripta erant quae 
delenda esse viderentur, uncos quadratos, quod eorum quae prave a libnurus 
addita essent signum esse volui , admovi. de Us quae praeterea muUta sunt 
ut constaret indice infra scripto curavi. 



yGoogle 



* DISCREPANTIA SCRIPTURAE. 



In novem epistuUavm libris disctepanUam Medicei codtds adnoiUm, sed 
m Utnis quaUuor primis dissentieaU Vaticano codice ea quae in transscnbendo 
primario codiee Ubrarius peceaiueral oadsi: si quem usum habere videretw 
utriusque Ubri discrepantia^ scripiuras suis UUens^ quae swU MetV, insigni- 
tas adposui» 

Liber I. P.l,7curamalore || 19 ante] umquam || 208tilo]libro I| 21CaI- 
vumo»i.||22oratioiii8] multts H tantam || 23 adsequi]qui || materiam Jj 24 ae- 
mulatione [| 26 qui] ut [] 27 marcino ibi (marcinos F) fugiamus ut etiam 
paulum itenere cedendo intempestivis amoenitatibns submovemur. 
2, 1 tu] non || 2 aliquid plane || 4 audias || 25 exclude |J 27 numqnam de 
sinet esse si semel coeperit tuum II 8, 18 mettius JJ 21 eoque || 33 sen- 
tias quaero quaeris || 4, 1 caelium || 5 sollicitudinem ferre || 22 mihi in- 
quam jj 26 metti || 5, 1 dicam saepius || 4 qui mecum || 18 ipsum J| 6, 3 prae- 
sentem causa tua atque Gallo || 10 cum om, \\ S, 5 recessente |j 16 adsen- 
tione M adsentatione f^ || 29 quot] quo JJ 30 adsumpsi || 36 o 6t« om, 11 
9, 1 MOTZESITHPON M MOTZESITHN V \\ 16 tnnc et de 
me il 36 princeps hunc inter || 10, 12 extollendum || 19 Mihi olim nul- 
las ]] 37 optimam conscientiam om, [] ^l > 13 quin ont. [J 22 germa- 
num [1 24 inflecti || 33 suis om. || 36 enim vitae [[ 38 ne ne || 12, 21 et 
identidem admbnitus om. ||13, 15 patauio [T 14, 3 dicitur |] 10 gadi- 
tana || 21 nuncretomisissep. 17, 24 1| 18, 19 denique JLfiV^T^ || 20arbusta— 
eUam on, || 23 latius semina [| 29 Eim. KEHTOTOJZEIPHMA- 
2TN 11 38 HSTPAHTE \\ 19, 10 AMAPTOEHHW 15 adsiduam sed 
et II 19 est om, [J 22 debeam tuae [[ 20, 16 extendit [1 17 quam modicus in 
culta om, \\ 22 summam [| 21, 18 qui me om. |) 22 indicere [] 23 et 
Of». JJ 22, 2 me [[ 8 possit. 

Liber 11. 25 uirgini [| 23, 4 coit || 6 eius supremus felici- 
tati ]] 10 aevi] vitae||15 excessibus M exscecessibus ^^[[30 Yergioium 
cogito om, \\ 36 paulino nepoti || 24, 2 exora [J 6 eram] enim ]l 19 Multa 
priore loco om. [f 20aperteac pugnat [[ 22 crebraeNOEEMATA JJ d4Isaeum] 
ipse eum U 25, 27 te ne [J 26, 34 interemistis [[ 27, 15 optima [| 21 ne- 
gavi om, | 22 sequeris respondi eadem [[ 28 , 4 numquam in acie stete- 
runt om. [ 30 haec [[ 34 canino [| 29, 30 teque obsecro [| muneris || 32 re- 
poscis jl 33 qui id quod [| 30, 4 enitnerunt || 6 dicuntur [[15 pro te] 
prope [J 17 quo] quod || 26 acti jj 27 insidil [] 29 per owi. jj 38 actio- 
ne« J) 31, 15 et— Hoooratns om, [] 19 enim cerealis fustibus [[33, 19sum- 
mam (] 34, 23 primis ipse citenoris F primis citerioris ^ Ij 32 statim 

Digitized by ^00^ I(:f' 



XVI DISCREPANTIA SCRIPTURAE. 

om. II 35, 3 nihil— potes om, \\ 7 hac [| 26 ducuatur [| 36, 1 ne] nec [| 8 ad- 
sectabat M adfectabat V jj cum aut centnm graviter M cum agentem 
graviter V \\ 11 repetit [| 15 perit || 20 ululatu [| 24 maiores (| 37, 1 
sont II 3 proximam [| 17 et <m, [| 20 et Ostieusis — Laurentina om. [] 29 inde 
iitterae || 31 hae om, [1 35 iam} simul |j 37 tria om, [| 38, 13 quod 
suspensum et tabulatum [[ 17 potissimum [j 18 plurimo soie om. [| 24 uncta- 
ria IMMOHTPOcauston fl 30 laetissimum || 31 prospicit] possi- 
det 11 36 buxu || 39, 4 malignior est ceteris j| 5 remotamari || cingitur] 

'9 etiam mo- 
13 summovet- 



uincitnr || 8 ab horto singulae sed alternis pauciores 

tus [1 11 iacuria II ante cryptoporticum area quae nt teuet ^ 

quej continetqne ]] 17 gestationes 3f gestationis V || 18temperant || 28 spe- 
'""**" .. II -- - t . . IX ^^ . "" salsus II 23 co- 



culatoribus || 38 exegit || 40, 5 uotuniatem || 12 curraptiis^ 
pias] optimas || 37 loquebantur || 41, 8 patri || 20 quas] quae || 21 indi- 
cium l| 29 est si] etsi || intentione laoguescit || 31 et quasi conten- 
tiosa II 33 cum labore secundo loco om, || 36 quael quia || 37 aliud an- 
ditores om, || 42 , 6 lege || 12 quis || 13 A te] at [| 22 ipsi invisissimus 
om. II 24 qua die || 25 labramagitat || 26 ut om. \\ 43 , 5 et om. || 14 Et om. 

Liber III. 44, 6 si noo] sint [| 20 mira illis] mirabilis || 25 lotus] 
illic 11 26 cibos |] 33 ille M iili T [| 45, 1 honestum nam dicendl 
p. 46, 12. 11 14 pro] oro || 17 quibus imagioibus oneretur om. || 47, 5tam 
innumeri |J 34sioguiariterestamatus |J 48, 3orationem [J 6rectius || 13quam 
amicitia || 16 ab om, 11 19 ilio || 27 dedormiebatque || 35 et] sed || 36 fre- 
mitu II 49, 3 studii || 5 inquid horas non inpenderetur M inquid non 
perdere perire enim arbitrabatur quia quid studiis non inpendere- 
tur f^ll 14 quaotum scripserit om. || 18 quidem || 22 cum] quamuis || 50, 20 
cannio suo || 32 frequenti] praesenti || 38 ausus] usus || 51, 1 ciuita- 
tis II 11 periit] perit || 23 tanto] eo [| 24 fuitilis et caducis non || 25 manu 
nos certe [| 52, 1 honoribus om. \\ 3 cum] quam [| 11 meum succurrit 
p, 55, 7 II 12 inquisitiorem [J 21 diem] idem JJ 28 in om, || 56, 1 summo 
die om. || 15 te om, || audisse et M audisset V || 17 in om. || 27 hucus- 
que— diffl.cile om. \\ 20 scriptorem || 34 ualefj 57, 8 Adque] ad || 10 gra- 
tillia II 12 pimiam || 15 cum admirationel eademiratione || 30 solet 
non|j36 catilo M catillo r[j58, 19 utin[f59, 3 aestus || 21 palam M 
palamq. y \\ 35 quantum est ^am placuit || ^7 et peritissime om, \\ 60, 1 
delimentis || 4 legendo] delegendo || 14 maritus eius om. || 23 rediebat ]] 
27 non dolet paete || 28 quod JJ 61 , 13 illo om. \\ 19 seueriano |[ 62, 7 ad- 
monui || 14 qua [[ 17 ideo [] 21 uerissima [[ 35 et om. |] 63, 15 isdem casi- 
bus om.\\2Z postremum f[ 24 quorum[[31 fenero M faenore ^JJ64, 9 
nec non tacendi M nec tacendi F|| 18 militaverat] legatus f[ 29 cura] 
cum IJ 65, 30 fuit. 

L i b e r IIII. 66, 31 mancipatum] emancipatum || 32 homines ff 67, 2 
luscerinas [J 36 tam qm. f[ 68 , 1 insiticio] instituto [[ 6 ualdissime [[11 
obiigabis Calvisium nostrum om. 11 29 quo sit — extendimus om, |J 33 na- 
sonip ff 69 , 20 siut AMA9IAMENEPEI \\ 26 herenius senicio || 34 ri- 
sum — gemitum om. || 70, 20 hominum ea et || 28 a senatu || 36 ut om. || 
37 et bis om, \\ 72, 10 inquis ^t uterque recte c^uia || 15 ei om. || 18 

Digitizedby^^OOgle 



DISCREPANTIA SCRIPTDRAE. xvii 

uidetur II 20 caepionis sententia Jl 34 TnTOJPOMON\\ 73, 14 Neque— 
valet om, \\ 22 modo hic || 32 tristitia || 74, 31 rapere || 75, 12 
qui] cui 1] 16 sed tamen quaestio om. \\ 20 ut — feci om. 11 33 te om, || 
37 lazavero] intermisero || 76, 3 huo || 11 ergo om. \\ 13 emuntur 
omnia autem peregre emuntur inpenditis || 27 edocentur I| 33 susceperis 
II 77, 2 ea] ex || 9 haec || 14 quaedam] quae || 33 me nas meas nugas 
ita inscribere || 37 praesto om. \\ 78, 2 diceres || 7 oerte] ex |1 79, 5 
occupationibus || 13 iuvenem om, 11 80, 1 mihi quidem || 3 atque 
•faic] ad hoc || 8 sanctiorem om. || 11 Ule a me || 23 deinde om.|| 
26 me om. \\ 28 ut om. || 33 me non solom ueniam j| 37 vel etiam 
commendationem om. \\ 81 , 24 nuntiet || 34 honestum || 35 pre- 
lectione || 36 parentis uice diiexeris meque a pueritia |i 82, 1 ele- 
geres M eligeres Fl|22 angor optimorum maritorum om. \\ 26 fuigit[j 



27 et om. \\ 28 illi patri om. \\ 29 hoc om. \\ 38 celebratur || 83, 13 
orbatus] captus || 32 oportet uirum ita senescere || 36 impetire || 84, 10 
conuersationes || 12 aiii exulant aiii || 17 nobisl bonis [1 defiienint [[ 
18 aevom putesj computes || 85, 3 AAAATATSiTnEPHHMASEEl 

5 inter se se tam eifrenataiKf inter se tam effrenata T^ || 9 recognoscendos 
emendandosque] legendos recognoscendosque || 11 libentius suscipere || 
12 super haec occupatissimus om. \\ 23 recitantem om. jj 31 occurrat || 
38 amare || 86, 5 exhibeo || 33 est om. || 35 post fortis add. et 
praecor M et praetor F || 38 vel priore loco om. || 87, 1 reductumve] 
reductum uero || 7 ista om. || 10 ac] aut [| 18 proui] aut Ij decessit] 
decidit |1 25 vel om. [| erigitur M erigiturque V || 29 colligit || 
31 eligit. 

Liber V. 88, 11 asidio J| 33 illi |j 89, 6 ego om. \\ 7 om- 
niaque me usu cepisse om. |i 12 nobili || 25 Diomedis om. || in 
permutando] intermutando || 35 ipsa probarent || 38 etiam] et nam || 
90 , 1 socraticos || 28 reuerentiam || 34 curae f aerit om. || 36 Atquel 
sed II 91, 5 tusculius 
36 qui II 37 abrumpant 
tilias. II 29 aer owi. U : 

3 decoqunt || 7 TantisJ is | 9 florida] frigida || \& deserat || 21 leuiter || 
25 ipso om. [[ 27 pro modo longam] prominulam || 31 aduersa || 94, 2 
hoc latus II 6 lentaspergine suprascnpta i litiera supra a || 8 ei] et ' 
22 firigida || 26 prominent || 35 Hinc — villae om. \\ 95, 3 triclinio 

4 nt illa secretior || 11 in latera || 13 longeque] lateque || 24 limite 
27 quo modo || 30 breuibus |1 37 retimdet || cenam |1 96, 2 partibus 

6 dispicitque] quae || 10 iaceri || 12 sedile marmoreum quod |[ 14 in- 
ducti fistulis] dulces || 20 meo amori |1 22 summam || 24 se] si || 
32 conemur || 34 illud || 36 ergo || 38 eoque] atque || 97 , 2 salu- 
brltate '|| 15 si] sed || voluntatem — defuncti om. \\ 17 antiquiore 
iure II 19 huic qua quadringentorum || 98, 2 non pati occidere] 
poBteris tradere || 3 cum ex sua jj 5 dignissime o || 9 o om. \\ 10 esl 
et quod [| 26 coepi et] coepit || 28 habere || 29 sed — communia om. " 
31 humilia et] humilat || 35 placent || 38 Ex] et ex || 99, 1 quo 

PliniEp. b 

Digitized by VjOOy IC 



xvni ^ DISCREPANTIA SCRIPTURAE. 

3 ne] et ne || 4 iam] immo |1 cogitaque potlssimum quo tempora 
5 aliis] mallis || 6 gratiam || 12 iam] eam || cunctaiionis] eum 



25 hoc — ob aduoca om, lacuna relieta || 34 Quld] qnod || 100, II 
cotidie efflagitantur || 28 novae om, || 101, 25 desideras || iam <m, 11 
102, 8 nigrius || 10 coire || 15 dies etiam liber || moratus legis|[ 
19 inlicita sed quasi om, || 20 Erit om. || 32 ipsius quod sit em. 
sicut est om, || 33 ei] et || 103, 7 Tum egoj cum eo [j inspexeram f| 
8 aut parentem uerererque quod || 18 in itineri || 21 quis] quisquam || 
28 laboro || 34 filiam more defUncta || 37 anno || 104, 5 ut — lude- 
bat om, II lo iam electus nuptiarum dies om, || 30 sic] si || 38 nuntios || 
105, 2 leges erant || 9 nobili] nobis || 12 monendis || 21 tad- 
to8 11 25 Calpurnio Macrol Spurinnae jj 28 Neque — amoenissimam 
offi. II 31 adhuc] et huc [f 106, 8 rationes || 17 eontinuos] cotidia- 
nos |1 31 Iterum] Fieret in ]] breri || etiam] et || 32 proconsule tetule- 
runt ][ 35 quoque] undique || 37 iudicabit || 107, 1 detrahit] deicit || 7 con- 
torquent] torquente || 8 esse eioquentiam uix uni aut aiteri notam immo 
notam si M. antonino ]] 12 calide || 16 Priscus] sertorius || et priore loco 
om, jl 17 vicitque] nec cnique || impetraueram || nec om, \\ 23 proden- 
dum 11 33 lulius] siluius )| 108, 3 maxima conseeutus amabam uirtutes eius 
maturitatemque quo. 

L i b e r VI. 25 nihil] mihi || fovendi || 36 posse te discere j| 109, 3 
a nimia] animi, aupra scripta littera a correctum, ut fleret anima |[ 110, 37 
ambitum || 111, 18 purgaturi (l 24 honores lulius om, \\ 25 petit 
om, II 27 Bve] atqoe || 37 notus om, \\ 112, 11 me adeos tentare l| 16 in 
summam || 37 adulescentuli om, \\ 113, 14 quia] quam || 21 damni | 26ual- 
dissime || 27 cura || 114, 3 aliquandiu H 14 illum || 28nummidium || 115, 1 
me autad i| 2 canam || lObettio || 20cessabocesdabo || 32 senatus consuitum 
apud 0171. II 116, 3 quantnm proeiium quama pugoa certamini ]] 18 pas* 
senius || 22 uolenus || 27 aiieno H 117, 7 inuisitatam 1| 17 maculos ]] 27 lau- 
rus II 31 accenderent ]| 118, 19 huc] hunc [] 20 subdie || 25 multa 
et [] 26 solebantur || 27 et quid mare || 37 quam om, \\ 119, 11 obsolutissi- 
mus ]] 12 et] ex || 13 deduxerunt || 21 partem || 22 partem \\ 26 a quibus — . 
beniffnior om, || 29 aestimatur ]] 120, 18 vitiis] ut eis \| 19 occur- 
rere ll 21 patriraonio || 22 ut] et || 121 , 1 campaniae non solum castelia ue- 
rum etiam oppida non moueri omnia sed uerti credebantur inuaslt in eubi- 
culum ]] 4 residemus l| 12 quassatis] quassata omiiia || 18 multa formi- 
dine II 22 reuelli || 122, 1 rarus tamen || 4 operiamur || 25 occursa- 
bat [] 38 mirer || 123 , 2 ideo j| 3 ad — comoediae om, || 7 ndmos. 
i. ambo ]] 11 terentinasque ]| 13 non granditas non subtiUtas om, \\ 
18 nec II 25 montanium || 28 %cctoc %sq)<iXai,ov om, \\ 30 attici || 32 indiea- 
bat II 34 recessit II 124, 1 io om, \\ bruttiano praeminm integritatis iuAtissU 
mum redditum |j 14 Qui — gratis om. \\ 15 potes ]] 24 soUicitudine || 32 quid 
a quoque ]] 125, 13 Scauro — ^usque om. ]| 15 inquisitiones [| 22 ut ne ro- 
. bustl quidem experiamur || 25 mira semel om, \\ 26 inneniant || 35 iudi- 
cio II 126, 22 vel om, || faciendiue ratio || 24 maxime |J 33 umquamj] 38 ad- 
hibueritis ]] 127, 1 talissent omnia relituros || 8 ut] et || 10 ad om, |[ 25 so- 

Digitizedby^OOgit: 



DISCREPANTIA SCRIPTURAE. xix 

crati II effecit || SOparspars || 36 Mariam] marcum |I 128, Ocelebrare 
celehrare 11 2icredol scio |f 25coiiciiium || 31 et dissimiliimis dissimiiis de- 
lator l| 33 galitia |] 36 Caesari] Caesaris || 129, 4 illam om, \\ 13 iu 
patia II 14 cognitionem Susceperat om. || 15 ex om. \\ 23 relinquantur corr, 
relinqnitur (om, reos) || 27 licuerit non || 130, 2 quem || 7 saxeum dor- 
sum] os saxeum || 12 inaestuosum 11 21 augeri om, \\ 33 diuina || 131^ 7 
et facile (om, quod^ || 13 heredes || 20 eloquentii || 28 dicam praecipiam 
ut inter meas esse |[ 35 fecistis || gladiatorum. 

Liber VII. 37 ieniterque [j 38 ad om, priore loco || 134, 5 caria 
16 his — parenti om. || 18 Rusus ]| dare estl daret || 32 otii ac maxime ,^ 
38 fruere || 135, 1 delectat || 23 aduocatus || 33 dicere tum || 34 Ad— tibi 
om. II 136, 10 quae om. || 15 quod || 16 sed non parumgallus || 18 dicere || 
24 principes || 138, 27 deuinctis |I 31 tum || 36 resumes || 139, 34 debeam 
habere || 140, 8 eium || 10 disperdendi si optima quaeque detraxeris || 
38 parte || 141, 22 caesarea || 29 illi molestum hoc || 31 istam om. || 142, 7 
poscuntur || 20 adnotandasque eornm || 22 quanto sollicitius om.JI 29poIlu- 
tosque II 143, 3 de me sentio timor est timor emendator || 19 uerecun- 
dum II publica || 27 me] romae || 28 pulchermae rei pretium |] 144, 5 non 
tantum cura uerum || 7 illi quae sanctitas om. |j 15 quamquam] quos ]| 
16 consulto] censuit {] 19 erit || 31 in seonndis habuerunt om, \\ 32 sola- 
cium] socius ]] ultro ]] 145, 11 nuliius in litteris nominis om, ]] 17 maxime 
imitabilis om, || 21 qui a te proximus om. )] 22 adnotas 11 30 infirmati ]| 
34 obscurae ]] 146, 13 iudex fortissimus om, ]] 23 comi ]] 30 Commidia 
quadratilia ]] 32 compacido ]] 147, 1 avia eiica ]] 20 intuitus ]] 26 celebri- 
tatemque reddet ]] 33 lectituri 11 37 recipit |] spiratisque ]| 148, 19 spes ]] 
28 inflrmi om. ]] 34nomenque ][ 36 educor (om. eo) ]j 38offerebatur ]] 149, 7 



auguratur JJ 10 Per — strepitus om, 
liquerant ]] 26 incertumque om. 
montano ]] 25 hoc ]] 27 accendnnt ]] 



^ 19 timorisom. 
1 151, 1 putem 
30precari 



] 150, 2 concera]] 5re- 
autem ]] 21 genitori] 
31namom.]] 152,20 
]] 153, 3 xenopho ait 



quod solverant om. ]] 19sed<wi. ]] 21 h — h^Xogom ]| 26pla- 
ique tam II 156, 1 late ]| 2 uenerissimis ]| 3 terras ]] 11 Sed 
intitasque 11 157, 2 fruendi ]] Kro om. H 19 deceret] diceret || 



30 precario] raro 
placuit sed ]J 22 hanni ]] 25 ediderit — querantur om. 
nos utique [j 22 dissipari ]] 38 missus ]] 154, 3 tu tu ]] 4 nec] haec. 

Llber VIII. 21 si is] sit ]] gratia si inhabilis ]l 32 pretium — vide- 
batur om. ]] 35 uideretur || 38 donatis ]] 155, 2 consui ]] iuuenerant 1] 6 cal- 
culo 13eiusquoc 
eare 38 namque 
om, 36 quantitasqi 

35 faterentur )] 38 Romano om. ]] gratiae I) 158, ^5 putassent ]] 36 prin- 
cipi 1) 38 ubi et ]] 159, 15 quasi] si ]| 24 adfeci ]] 25 indignatione ]] 32 nam 
lu magister <wn. I) 34 extento ]] 160, 7 vide om, ]j 27 fontis ]] 30 tantum 
inflra etiam om. ]] 161, 24 nomina] omnia || 38 alioquin summo ]] 162, 3 
aut nepte om. ]] 10 tinius ]] 22 qua ]] soleo || 27 ego |j 38 Tivuml unum |) 
(63, 5 Aristonio ]| 10 debeas )] 17 autem] ante ]] 24 erat om. ]) 30 fidis- 
simum percipiendi ]] 32 inspecta ]] 164, 10 curae] cura ]] 16 est adridi- 
ceris ]] 18 quis om. ]] 23 quamquaml quam ]] 24 sententia religatis || 
30 ego ]| 165, 5 causa ii 7 perimant |] 17 q^uod ]] 18 relegantes ]] 19 in 
hanc — qua sentitis om, || 21 sentitis] censetis |) 26 durum ]] 30 non tan- 

b» 

Digitized by ^OO^ It* 



XX DISCREPANm SCRIPTORAE. 

tantum lemnibns || 35 ab absoluentibus || 166, 1 qui || 2 conparata || 3 qnae 
ratione || 13ne8i] nisi || 14 solTendos || 20 alteram teriiam || 31 qnae — scri- 
bendum om. || 33 uidebimus || 167, 11 sapientes — magni om, || 13 dolere || 
28Anio]ante 11 29illis || 30umbratur || 37mala || 38deiectis || 168,19 exspe- 
ctata II 24 quosl quod || 25 decipere om. || prudentia om, || 27 filiae] 
ille II 28 curtius || 32 patris] fratris || 33 et — ampiissimis om, \\ 38 patres || 
curauerint || 169, 5 fratres || 13 decora |j 22 in gloria perseuerantiam || 
24 auctior |l 170, 24 aequa || 32 ut] uel || 33 litore || 171 , 3 eundem 
om, II 5 tumj dum || 6 contrahuntnr || 10 sentire — ascendisse om, || 11 flu- 
mine geritur || 29 inrenerenti || 33 simul ferrem || 172, 8 legis || 9 re- 
tractandilj 10 vel] ut|| longiora || 28 inprobo eos insectari || 173, 2 for- 
matorem [| 5 yerentur om, || neminem om, \\ 174, 1 scias] nescire || 4 iibe- 
ranim cinitatum om, \\ 9 antiquitatis |J 36 forte. 

Liber VIUI. 18 Saepe monui (om. te) || 21 enim om. || 22 tamen 
om. II 36 non solum epistulas uerum etiam plurimas flagitas || 176 , 5 et 
ingenio om. \\ 10 puluerem om, \\ 12 enim tibi summi || 13 sciam || 26 tu — 
dissenties om, \\ 32 saepe incipere om. || 33 Nam — continentur om. 
34 coeperis om, \\ 35 desinere deinceps quaequae sequentur || 36 me 
quoque || 177, 27 relinquunt || 32 meum om. \\ 38 te] ut || 178, 4 prospicit 
— lacum om, \\ 6 cflthurnis— quasi om. \\ 13 despicere || 15 utique desunt [| 
Sed] et II 25 ut om. || 179, 5 quam om, || 13 quas ais] quaias || 18 quie- 
scunt II 27 a te || 37 lunio H 180 , 8 cognita [[ 16 quaeque circa libros 
om. II 19 se] seu [[ 35 anteam [] 38 redibant || 181 , 3 antea [| 8 me] 
ne II 14 sciamus om. [| 15 relatione || 19facta || 20 permiseras || 24 sistam || 
27 confldes || 29 nomina quae magnis || 31 Ad om, \\ 36 bittius || 182, 4 
Avidius om, \\ 13 certientae || flagitii] facti || 16 Arriae — amicis om. 
20 ille [1 23 qui modo reclamabant om, \\ 24 tanto conuersi |l 31 stantem] 
statim ll 183, 21 posteris quibus an [] 25 e] et || 26 Falconij Malliano || 
184, 2 Mamelliano || 5 minor [j 7 non vacat — libet om, \\ 16 nugis || 22 ut 
priore loco om, \\ 24 recusant [| 25 ita [[ appello | 33 eligis || 185 , 2 
Rusonio [| 4uirginium || 17uirginium || 18 praecando || 20 provectus || 29 le- 
genda || 186, 5 minor |] 10 notoriis || 19 causa causa || 22 Remitte — 
ipsius om, |l 34 adfacit passieni pauli || 187, 6 propinquus || 9 ego] 
aequo || egoj aeauo || 10 aeger] aeque sanus || ille om. || 18 iudicium [) 
20 captaueram l| 23 uario emditoque || 25 me equidem || 26 quam] 
qnem || 29 alter || 30 mecum om, || 31 die mecum primum || urbe || 188, 9 
quod] quum || 11 ut te] uter|| 17 perfluare[[ 19 studiorum ut grauissiml 
nunc me || 24 aquilas nostras de alibus pennas || 25 et priore loco om, |[ 
continendas || 29 Luberco || 33 haec ferri [[ 34 titius || 189, 1 nitantur || 
2 iam om. \\ 10 audientia || 11 reprehenda [| 15 alteram || 20 hocj 
ita II 21 frenos alia enim alia eonditio. 

In libro epistularum ad Traianum discrepanHam editionis Orellii 
seeundae adnotavi» quam ubi aUorum auctoritaie deserui, nomen auctoris 
adscriptum est. 

199, 36 qua] quae [[ 201, 14 quod quidem] quodque || 204, 4 sum 
post Ephesum a Sduiefero additum ondsi [[ 206, 5 Cni quae reseripsis- 

Digitized by VjOOy iC 



DISCREPANm SCRIPTURAE. xxi 

sem] Quid quaeris scripsisse me || 14 lacunam indicavi || 207 , 1 et — 
eumnlat Altbu. ut cumnlet || 208, 15 pro uncU notavi^ 209, 19 Iseon 
Catanaeus. Isson || 36 fuerint... hetaeria^ue brevi] fuerint hetaeriae 
quae breves, addUa coniectttra haiqCtti Ira^^o/que brevi || 210, 20 
XXX uncis notaoi || atque] ac 29 Sed Schaeferus. Et |[ 211 , 10 plus 
undt notaoi || 212, 25 lacunam indicavi || 213, 33 praeteriit OrelUus 
coniecit, praeterita || 218, 19 spectandus Avantius. exspectandus 11 

220, 29 Sauromatae coniecit Orellius, Sauromata [] quem Aldus. cuius || 

221, 8 enim addidit Aldus \\ 11 ad ante Achaeos addidi cum Aldo. ad 
eosdem Achaeos Avantius^2^ lacunam indicam \\22Z, 7 eiasdem Aldus, 
eundem [] 13 balinei uti. Illud Catanaeus. baiinei : ut illud || 225, 15 
petent eum Beroaldo addidi. || post fiduciam Orellitts coniectura inseruit 
eam || 220, 34 si unds notam |[ 227, 5 pertineret Schaeferus. pertinet |[ 
25 tua unds notam || 20 eivitatis Aldus. ei litis || 228, 17 Ponticae Ca- 
tanaeus. Ponti || 32 exegi Aldus. excivi [[ 229, 3 continebo] continerent || 
31 enim addidit Aldus II 231, 22 Qui negabant — fuisse, cum] qui 
negarent — fuisse. Cum \\ 30 ii unds tiotam \\ 233 , 31 a coniectura 
additum ante commilitonibus omisi \\ 236, 22 e addidit Aldus \\ 26 quod 
Beroaldus, quia ab iis |] 28 cum ea pars legis] ea pars legis eum || 
237, 24 constitueres EmesUus. constituas || 29 certaminibus Beroaldus. 
coronaminibus [[ 238, unum quoque] uno quod ([ 27 quamquam] qua [[ 
28 facere addidit Aldus. \\ quae] quem jl 29 sero Aldus. sic sero. 

In panegyrico ea quae praeter /iaem archetypi recentium codicum 
novata sunt adnoiam, adscripHs, ubi aliorum coniecturis usus sum, no- 
ndnibus auctorum. nam quae codicum seriptura resiituia vel disUnctione 
verborum emendata correxi, quorum utrumque saepe acddiiy adnoiare 
nolui. quare si quae praeier ea quae indicata sunt aUier quam in vul- 
garibus exemplis ac poiissimum Schaeferi ediHone, cuius discrepantia 
adposHa est, scripia sunt, codicum auctoriiaie iia scripta esse sdri volo. 

243, 23 totam per civitatem membranae rescriptae. per totam civi- 
tatem || 246 , 37 nihilque ceteris — dispar] nihil a ceteris differens || 
38 eminus coniedt Schaeferus. cominus j| librata Lipsius. vibrata |l 247, 26 
Hispaniam coniectura addidit Schaeferus [f 251, 12 quod Livindus. 
quo n 252, 3 artaret Schwarzius. adstaret || 254, 28 etiam Schnarzius. 
iam II 256, 3 ipsa Lipdus. ipse ([ 27 praesterni Lipsius. prostemi [[ 262, 7 
soror Duebnerus edidit. sorores. || 265, 9 ac Emestius. aut || 268, 37 quo 
fit] quo sit 11 269, 8 ista Lipnus. ita || 26 spectandi Caesari Schaeferus 
eoniedt. spectandi Caesaris |j 28 te Duebnerus addidit. Ij 38 adoptes 
Lqfshts. adpetas || 278, 3 utique lApsius. uterque [[ 281, 31 regere 
Schaeferus coniedt. gerere [| 282, 7 hoc Schnarzius addidit [[ 283, 25 
Decet alioqui Duebnerus edidit. et alioqui liquet. || 284, 1 principem 
aequatum candidatis et simui stantem intueii] principis aequati candi- 
datis et simul stantis: contigit intuerijj 11 nomina suffragatorum Schae- 
ferus coniedt. suffragatorum nomina || 285, 1 ecquando — ecquando Li- 
vineius. quando — et quando. || 287, 9 abicere lAvindus. abigere || 288, 20 
saepius accessU ex rescripio || 23 Tibi fortasse sufficiat rescriptus 

Digitized by VjOOy IC 



XXII DISCREPANTIA SCRIPTURAE. 

Forta^e suKlciat tibi || 289, 36 ita Cuspimanus addidU. |l 88 Haic 
Lipsius II 290, 6 tranasilire] transfretare || 291 , 17 probatl Ferizamus. 
probatis || 293 , 8 praetorio rescriptus. praetorii [[ se accessH ex re- 
scripto II est prona addU rescriptus jj 295, 15 faerit Qesnerus ooniecit. 
fuisse [[ 297, 3 ei nos potissimum meosi Sduvarzius comtdt, eum potis- 
simnm mensem [[ 24 deiunctos Dusbnerus, disinnctos || 298, 23 eA 
addidi. 



e- 



yGoogle 



C. PLINI CAECILI SECINDI 

EPISTULARUM 

LIBER PRIMUS. 

I. ^ 

C. PLINIUS SEPTICIO SUO S. 

Freqaenter hortatas es ut epistulas, si quas paulo curatius 1 
scripsissem , colligerem publicaremque. CoIIegi non servato 
temporis ordine (neque enim historiam conponebam) , sed ut 
loquaeque in manus venerat. Superest ut nec te consilii nec2 
me paeniteat obsequii. Ita enim fiet ut eas quae adhuc ne- 
glectae iacent requiram, et si quas addidero, non supprimam. 
Vale. 

n. ^ 

C. PLINIUS ARRIANO SUO S. 

Quia tardiorem adventum tuum prospicio, librum quemi 
> prioribus epistulis promiseram exhibeo. Hunc rogo ex con- 

suetudine tua et legas et emendes , eo magis , quod nihil ante 
2operaeque eodem stilo scnpsisse videor. Temptavi enim imi-2 

tari Demosthenen semper tuum, Calvum nuper meum, dum- 

taxat figuris orationis : nam vim tantorum virorum pauci quos 
1 aequus amavit adsequi possunt. Nec materia ipsa huic , ve-3 

reoK ^6 inprobe dicam, aemulationi repugnavit : erat enim prope 
b tota lu contentione dicendi , quod me longae desidiae indor- 

mientem excitavit, si modo is sum ego qui excitari possim. 
I , Nim tamen omnino Marci nostri Xrjxvd^ovg, fugfmus , quotiens 4 
I paulum Binere decedere non intempestivis amoenitatibus ad- 
I monebamur: acres enim esse, non tristes volebamus. Nec est5 
30 (piod putes me sub hac exceplione veniam postulare. Nam 

qao magis intendam limam tuam, confitebor et ipsum me et 
P1.1N1 Ep. 1 

Digitized by VjOO^ IC 



2 C. PUNI 

contubernales ab editione non abhorrere , si modo tu fortasse 
6 errori nostro album calculum adieceris. Est enim plane aliquid 
edendum, atque utinam hoc potissimum quod paratum est! 
(audis desidiae votum) edendum autem ex pluribus causis, ma- 
xime quod libelli quos emisimus dicuntur in manibus esse,5 
quamvis iam gratiam novitatis exuerint ; nisi tamen auribus no- 
stris bibhopolae blandiuntur. Sed sane blandiantur , dum per 
hoc mendacium nobis studia nostra commendent. Yale. 

III. N ^ 

C. PLINIUS CANINIO RUFO SUO S. 

1 Quid agit Comum, tuae meaeque deliciae? quid suburba- 
num amoenissimum ? quid illa porticus yema semper? quid 
platanon opacissimus ? quid Euripus viridis et gemmeus ? quid 
subiectus et serviens lacus? quid illa mollis et tamen solidal^ 
gestatio? quid balineum illud, quod plurimus sol implet et 
circumit? quid triclinia illa popularia, illa paucorum? quid cu- 
bicula diuma nocturna? Possident te et per vices partiuntur? 

2an, ut solebas, intentione rei familiaris obeundae crebris ex- 
cursionibus avocaris? Si te possident, felix beatusque es; si2^ 

3minus, unus ex multis. Quin tu (tempus est enim) humiles et 
sordidas curas aliis mandas et ipse te in alto isto pinguique 
secessu studiis adseris? Hoc sit negotium tuum, hoc otium, 
hic labor, haec quies: in his vigilia, in his etiam somnus re- 

4ponatur. Effinge aliquid et excude quod sit perpetuo ' . J 
Nam reliqua remm tuamm post te alium atque alium do u •• «> 
sortientur, hoc numquam tuum desinet esse, si semel co* • 

5Scio quem animum, quod horter ingenium. Tu modo e 
ut tibi ipse sis tanti quanti yideberis aliis si tibi fueris. ^ 

rai. • " 

C. PLINIUS POMPEIAE CELERINAE SOCRUI S. 

1 Quantum copiarum in Ocriculano, in Naraiensi, in Car^ 
lano, in Perusino tuo! in Namiensi vero etiam balineum 
epistulis meis (nam iam tuis opus non est) una illa bre^ - ' 

Svetus sufficit. Non me Hercule tam mea sunt quae mea 
quam quae tua: hoc tamen differunt, quod sollicitius et iiit* * 

dtius tui me quam mei excipiunt. Idem fortasse eveniet tit 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM I. 3. 4. 5. 3 

quando in nostra deyerterig. Quod velim facias, primum, ut 
perinde nostris rebus ac nos tuis perfruaris , deinde , ut mei 
expergiscantur aliquando , qui me secure ac prope neglegen- 
ter expectant. Nam mitium dominorum apud servos ipsa con- 4 
6 suetudine metus exolescit, novitatibus excitantur probarique 
dominis per alios magis quam per ipsos laborant. Yale. 

V. 
C. PUNroS VOCONIO ROMANO SUO S. 

10 Yidistine quemquam M. Regulo timidiorem humiliorem post 1 
Domitiani mortem? sub quo non minora flagitia commiserat 
quam sub Nerone , sed tectiora. Coepit yereri ne sibi irasce- 
rer; nec fallebatur, irascebar. Rustici Aruleni periculum fo-2 
verat , exuUaverat morte , adeo ul librum rdcitaret publicaret- 

15 que, in quo Rusticum insectatur atque etiam Stoicorum simiam 
appellat; adicit Yitelliana cicatrice stigmosum. Agnoscis eIo-3 
quentiam Reguli. Lacerat Herennium Senecionem, tam intem- 
peranter quidem ut dixerit ei Metius Carus ^quid tibi cum meis 
mortuis? numquid ego Crasso aut Camerino molestus sum?' 

i2oquos ille sub Nerone accusaverat. Haec me Regulus doIenter4 
tulisse credebat, ideoque etiam cum recitaret librum, non ad- 
hibuerat. Praeterea reminiscebatur quam capitaliter ipsum me 
apud centumviros lacessisset. Aderam Arrionillae, Timonis5 
uxori, rogatu Aruleni Rustici; Regulus contra. Nitebamurnos 

25 in parte causae sententia Meti Modesti, optimi viri: is tunc in 

^exilio erat, a Domitiano relegatus. Ecce tibi Regulus ^quaero' 

inquit, ^Secunde, quid de Modesto sentias'. Yides quod peri- 

culum, si respondissem 'bene', quod flagitium, si ^male'. Non 

possum dicere aliud tunc mihi quam deos adfuisse. ^Respon- 

SOdebo' inquam ^si de hoc centumviri iudicaturi sunt'. Rursns 
ille ^quaero quid de Modesto sentias'. Iterum ego ^solebant 6 
testes in reos, non in damnatos interrogari'. Tertio ille ^non 
iam quid de Modesto, sed quid de pietate Modesti sentias'. 
^Quaeris' inquam ^quidsentiam: at ego ne interrogare quidem? 

\S fas puto de quo pronuntiatum est'. Conticuit : me laus et gra- 
talatio secuta est, quod nec famam meam aliquo responso, utili 
fortasse, inhonesto tamen, laeseram nec me laqueis tam insi- 
dio«ie interrogationis involveram. Nunc ergo conscientia ex- 8 

Digitized by VjOOy IC 



4 C. PLINI 

ferritas adprehendit Caecflium Celerem, mox Fabium lustum, 
rogat ut me sibi reconciliADt. Nec contentus, pervenit ad Spu- 
rinnam: huic suppliciter. ut est cumtimet abiectissimus , ^ro- 
go' inquit ^mane videas Plinium domi, sed plane mane (neque 
enim diutius ferre sollicitudinem possum), et quoquo modo ef- 5 
9ficias ne mihi irascatur^. Evigilareram : nuntius a Spurinna:. 
^yem'o ad te'. ^lmmo ego ad te'. Coimus in porticu Liviae, 
cum alter ad alterum tenderemus. Exponit Reguli mandata, 
addit preces suas, ut decebat optimum virum pro dissimiilimo, 

lOparce. Cui ego ^dispicies ipse quid renuntiandum Regulo pu-io 
tes: te decipi a me non oportet. Expecto Nauricum' (nondum 
ab exilio renerat) : Mdeo nihil alterutram in partem respondere 
tibi possum, facturus quidquid ille decreverit ; illum enim esse 

11 huius consflii ducem , me comitem decet'. Paucos post dies 
ipse me Regulus conyenit in praetoris officio : flluc persecu- 16 
tus secretum petit: ait timere se ne animo meo penitus hae- 
reret quod in centumyirali iudicio aliquando dixisset, cum re- 
sponderet mihi et Satrio Rufo, ^Satrius Rufus, cui non est cum 
Cicerone aemulatio, et qui contentus est eloquentia saeculi no- i 

l^strP. Respondi nunc me intellegere maligne dictum, quiaipseSO | 
confiteretur; ceterum potuisse honorificum existimari ^Est 
enim' inquam ^mihi cum Cicerone aemulatio, nec sum conten- 

13tus eloquentia saeculi nostri. Nam stultissimum credo ad imi- 
tandum non optima quaeque proponere. Sed tu, qui huius iu- 
dicii meministi , cur illius oblitus es in quo me interrogasti 25 
quid de Neti Modesti pietate sentirem?' Expalluit notabfliter, 
quamyis palleat semper, et haesitabundus ^interrogavi, non ut 
tibi nocerem, sed ut Modesto.' Yide hominis crudelitatem, qui 

14 se non dissimulet exuli nocere yoluisse. Subiunxit egregiam 
causam: ^scripsit' inquit Hn epistula quadam, quae apud Domi-30 
ti^num recitata est, ^Regulus, omnium bipedum nequissi- 

15 mus" ; quo4 quidem Modestus yerissime scripserat. Hic fere 
nobis sermonis terminus. Neque enim yolui progredi longius, 
ut mihi omnia libera servarem, dum Hauricus yenit. Nec me 
praeterit esse Regulum dvQxad^cUQBtov : est enim locuples3S 
factiosus , curatur a multis , timetur a pluribus , quod plerum- 
que fortius amore est. Potest tamen fieri ut haec concussa la- 

16 bantur. Nam gratia malomm tam infida est quam ipsi. Verum, 

< Digitizedby^OOglt: 



EPISTULARUM I. 6. 7. 5 

nt idem saepius dicam, expecto Mauricum. Vir est gravis, 
pnidens, mnltis experimentis eruditus, et qui futura possit ex 
praeteritis providere. Mihi et temptandi aliquid et quieseendi 
ilio auctore ratio constabit. Haec tibi scripsi, quia aecum erat 17 
5 te pro amore mutuo non solum omnia mea facta dictaque ve- 
rum etiam consilia cognoscere. Yale. 

VI. \ 

C. PLINIUS CORNELIO TACITO SUO S. 

10 Ridebis , et licet rideas. Ego ille quem nosti apros tres 1 

i et quidem puicherrimos cepi. Ipse? inquis. Ipse; non tamen 

ut omnino ab inertia mea et quiete discederem. Ad retia se- 

debam: erat in proximo non renabulum aut lancea, sed stilus 

et pugillares: meditabar aliquid enotabamque, ut, si manus va- 

locuas, plenas tamen ceras reportarem. Non est quod eontem-2 

nas hoc studendi genus. Mirum est ut animus agitatione mo- 

tuqne corporis excitetur. lam undique silvae et solitudd 

I ipsumque illud silentium quod venationi datur magna cogita^ 

tionis incitamenta sunt. Proinde cum venabere, licebit auctoreS 

20 me ut panarium et lagunculam sic etiam pugillares feras. Ex- 

perieris non Dianam magis montibus quam Minervam inerrare. 

Vale. 

VII. 

C. PLINIUS OCTAVIO RUFO SUO S. 
25 

Vide in quo me fastigio collocaris , cum mihi idem pote- 1 

statis idemque regni dederis quod Homerus lovi Optimo Ma- 

ximo, 

rc5 d' stsQov ^lv idcjKS xatriQ^ stSQOV S* avdvsv0sv. 

30Nam ego quoque simili nutu ac renutu respondere voto tuo2 
possum. Etenim sicut fas est mihi , praesertim te exigente, 
excusare Baeticis contra unum hominem advocationem, ita nec 

I fidei nostrae nec constantiae quam diligis convenit adesse 
contra provinciam quam tot officiis , tot laboribus , tot etiam 

35 periculis meis aliquando devinxerim. Tenebo ergo hoc tem-3 

peramentum, ut ex duobus quorum alterutrum petis eligam id 

potius in quo non solum studio tuo verum etiam iudicio satis- 

faciam. Neque enim tanto opere mihi considerandum est quid 

Digitized by VjOO^IC 



6 C. PLINI 

vir optimns in praesentia relis, quam qaid semper sis proba- 
4 turus. Me circa Idus Octobris spero Romae futurum eadem- 

que haec praesentem quoque tua meaque fide Gallo confirma- 

turum; cui tamen iam nnnc licet spondeas de animo meo 1} 
bxxd xvavirj0tv in d<pQv6i vav0B. Cur enim non usquequa-5 

que Homericis rersibus agam tecum? quatenus tu me tuis 

agere non pateris, quorum tanta cupiditate ardeo ut videar 

' mihi hac sola mercede posse corrumpi ut vel contra Baeticos 

6adsim. Paene praeterii quod minime praetereundum fuit, acce- 

pisse me careotas optimas, qnae nunc cum ficis et boletis cer-10 

tandum habent. Yale. 

vm. ^ 

C. PLINIUS POMPEIO SATURNINO SUO S. 

1 Peropportune mihi redditae sunt litterae tuae, quibus flagi- 15 
tabas ut tibi aliquid ex scriptis meis mitterem, cum ego id 
ipsum destinassem. Addidisti ergo calcaria sponte currenti, pa- 
riterque et tibi veniam recusandi laboris et mihi exigendi ve- 

^recundiam sustulisti. Nam nec me timide uti decet eo quod 
oblatum est nec te gravari quod depoposcisti. Non est tamen^o 
quod ab homine desidioso aliquid novi operis expectes. Peti- 
turus sum enim ut rursus vaces sermoni quem apud municipes 

3meos habui bibliothecam dedicaturus. Memini quidem te iam 
quaedam adnotasse, sed generaliter: ideo nunc rogo ut non 
tantum universitati eius attendas, verum etiam particulas qua^S 
soles lima persequaris. Erit enim et post emendationem libe- 

4rum nobis vel pubh'care vel continere. Quin immo fortasse 
hanc ipsam cunctationem nostram in alterutram sententiam 
emendationis ratio deducet, quae aut indignum editione , dum 
saepius retractat, inveniet aut dignum, dum id ipsnm expen-30 

5tur, efficiet. Quamquam huius cunctationis meae causae non 
tam in scriptis quam in ipso materiae genere consistunt. Est 
enim paulo quasi gloriosius et elatius. Onerabit hoc mode- 
stiam nostram, etiamsi stilus ipse pressns demissusque fuerit, 
propterea quod cogimur cum de munificentia parentum nostro- 35 

6rum tum de nostra disputare. Anceps hic et Irfbricus locus 
est, etiam cum illi necessitas lenocinatur. Etenim si alienae 
quoque laudes parum aequis auribus accipi solent, quam dif- 

Digitized by VjOO^ IC 



EPISTULARUM I. 8. 7 

ficile est optinere ne molesta videatur oratio de se aut de suis 
disserentis? Nam cum ipsi honestati tum aliquanto magis glo- 
riae eius praedicationique invidemus atqne ea demum recte 
facta minus detorquemus et carpimus quae in obscuritate et 

5 silentio reponuntur. Qua ex causa saepe ipse mecum, nobisne 7 
tantum, quidquid est istud, conposuisse an et aliis debeamus? 
Ut nobis, admonet iilud, quod pleraque quae sunt agendae rei 
necessaria eadem peracta nec utilitatem parem nec gratiam 
retinent. Ac ne longius exempla repetamus, quid utiiius fuit8 

lOquam munificentiae rationem etiam stilo prosequi? Per hoc 
enim adsequebamur, primum ut honestis cogitationibus inmo- 
raremur, deinde ut puichritudinem iliarum longiore tractatu 
pervideremus , postremo ut subitae largitionis comitem paeni- 
tentiam caveremus. Nascebatur ex his exercitatio* quaedam 

15 contemnendae pecuniae. Nam cum omnes homines ad custo- 9 
diam eius natura restrinxerit , nos contra multum ac diu pen- 
sitatus amor liberaiitatis communibus avaritiae vinculis exime- 
bat, tantoque laudabilior munificentia nostra fore videbatur, 
quod ad illam non impetu quodam sed consilio trahebamur. 

^Accedebat his causis quod non ludos aut gladiatores sed an-io 
nuos sumptus in alimenta ingenuorum pollicebamur. Oculo- 
rum porro et aurium voluptates adeo non egent commend^- 
tione , ut non tam incitari debeant oratione quam reprimi : ut 11 
vero aliquis libenter educationis taedium laboremque susci- 

25 piat , non praemiis modo verum etiam exquisitis adhortationi- 
bus inpetrandum est. Nam si medici salubres, sed voluptate 12 
carentes cibos blandioribus adloquiis prosecuntur, quanto ma- 
gis decuit publice consulentem utilissimum munus, sednonper- 
inde populare CjQiQiJi^te orationis inducere? praesertim cum 

SOenitendum haberemus ut quod parentibus dabatur et oxbis pro- 
baretur, honoremque paucorum ceteri patienter et expedla- 
rent et mejigrentur. Sed ut tunc communibus magis commodis 13 
quam privatae iactantiae studebamus, cum intentionem effe- 
ctumque muneris nostri rellemus intellegi, ita nunc in ratione 
*'j edendi veremur ne forte non aliorum utilitatibus sed propriae 
kudi servisse videamur. Praeterea meminimus quanto maiore li 
animo honestatis fructus in conscientia quam in fama repona- [ 
tur. Sequi enim gloria, non adpeti debet, nec si casu aliquo | 

Digitizedby^OOgie 



8 C. PliNI 

non seqnatnr, idcirco qnod gloriam memit niinns pulchrum 

15est. li vero qni benefacta sna yerbis adomant non ideo prae- 
dicare quia fecerint, sed nt praedicarent fecisse creduntnr. 
Sic, qnod magnificnm referente alio fuisset, ipso qui gesserat 
re^fiBMOte vanescit. Homines enim, cnm rem destruere non5 
possunt, iactationem eius incessnnt. Ita, si silenda feceris, 

16factum ipsum, si laudanda non sileas, ipse culparis^ Me vero 
pecnliaris quaedam inpedit ratio. Etenim hunc ipsum sermo- 
nem non apud populum sed apud decuriones habui, nec in 

iTpropatulo sed in curia. Yereorergo ut sit satis congruens, 10 
cnm in dicendo adsentationem yiAgi adclamationemque defu- 
gerim, nunc eadem illa editione sectari, cumqne piebem ipsam 
cui consulebatur limine curiae parietibusque discreverim, ne 
qnam in speciem ambitionis inciderem, nunc eos etiam ad quos 
ex munere nostro nihil pertinet praeter exemplum v elut ob yia 15 

18 ost entatione conquirere . Habes cunctationis meaecausas; ob- 
seqnar tamen consilio tuo, cuius mihi auctoritas pro ratione 
sufficiet. Vale. 

VIIII. 2, 

C. PLINIUS MINUTIO FUNDANO SUO S. 

1 Mimm est qnam singulis diebns in urbe ratio aut constet 

2aut constare videatur, pluribus cunctaque non constet. Nam 
si quem interroges ^hodie quid egisti?% respondeat ^officio 
togae virilis interfui , sponsalia aut nuptias frequentavi , ille 25 
me ad signandum testamentum, ille in advocationem, ille in 

3 consilium rogavit.' Haec quo die feceris necessaria, eadem, 
si cotidie fecisse te reputes, inania videntur, multo magis cum 
secesseris. Tunc enim subit recordatio ^quot dies quam frigi- 

4dis rebus absumpsi!' Quod evenit mihi, postquam in Lauren-30 
tino meo aut lego aliquid aut scribo aut etiam corpori vaco, 

5cuius fulturis animus sustinetur. Nihil audio quod audisse, 
nihil dico quod dixisse paeniteat: nemo apud me quemquam 
sinistris sermonibus carpit, neminem ipse reprehendo, nisi 
tamen me, cum parum commode scribo ; nulla spe, nullo timore 35 
sollicitor, nnllis ramoribus inquietor : mecum tantum et cum 

6 libellis loquor. rectam sinceramque vitam , dulce otium 
honestumque ac paene omni negotio pulchrius ! mare , li- 

» DigitizedbyV^OOyiC 



EPISTULARUM I. 9. 10. 9 

tas, yeram secretamqne ^ovcstovy quammalta invenitis, quam 
multa dictatis! Proinde tu quoque strepitum istum inanemqueT 
discursnm et multum ineptos labores , ut primum fnerit occa- 
sio, relinque teque studiis vel otio trade. Satius est enim, ut8 
5Atilias noster eruditissime simul et facetissime dixit, otiosum 
esse quam nihil agere. Vale. 

X. 

C. PLINIUS ATTIO CLEMENTI SUO S. 

10 Si quando urbs nostra liberalibus studiis floruit, nunc ma- 1 
xime floret. Multa claraque exempla sunt; sufficeret unam,2 
Euphrates philosophus. Hunc ego in Syria , cum adulescen- 
tulus militarem, penitus et domi inspexi amarique ab eo labo- 
rari, etsi non erat laborandum. Est enim obvius et expositus 

loplenusque humanitate quam praecipit. Atque utinam sic ipse3 

. quam spem tunc ille de me concepit impleverim , ut ille mul- 

tum virtutibus suis addidit! aut ego nunc illas magis miror, 

quia magis intellego. Quamquam ne nunc quidem satis intel- 

lego. Ut enim de pictore scalptore fictore nisi artifex iudicare, 4 

20 ita nisi sapiens non potest perspicere sapientem. Quantum 5 
tamen mihi cernere datur , multa in Enphrate sic eminent et 
elucent ut mediocriter quoque doctos advertant et adficiant. 
Disputat subtiliter graviter ornate, freqaenter etiam Plato- 
nicam iilam sublimitatem et latitudinem effingit. Sermo est co- / 

25piosus et varius, dulcis in primis, et qui repugnantis quoque 
ducat inpellat. Ad hoc proceritas corporis, decora facies, de- 6 
missus capillus, ingens et canabarba; quae licet fortuita et 
inania putentur, illi tamen plurimum venerationis adquirunt. 
NuIIus horror in cultu, nulla tristitia, multum severitatis: re-7 

SOverearis occursum, non reformides. Vitae sanctitas summa, 
^ comitas par : insectatur vitia , non homines , nec castigat er- 
'rantes sed emendat. Sequaris monentem attentus et pendens ^ 
et persuaderi tibi, etiam cum persuaserit, cnpias. lam vero8 
liberi tres, duo mares, quos diligentissime instituit. Socer 

35Pompeias lulianus, cum cetera vita tum vel hoc uno magnus 
et clarus, quod ipse provinciae princeps, inter altissimas con- 
ditiones, generum non honoribus principem sed sapientia ele- 
git Quamquam quid ego plura de viro quo mihi fmi non licet?9 

Digitized by VjOOy It* 



10 C. PUNI 

an Qt magig angar qaod non licet? Nam distringor officio ut 
maximo sic molestissimo. Sedeo pro tribnnali , subnoto libei- 
los, conficio tabulas, scribo plurimas sed inlitteratissimas litte- 

lOras. Soleo non numquam (nam id ipsum quando contingit!) de 
his occupationibus apud Euphraten queri. Ule me consolatur, 5 
adfirmat etiam esse hanc philosophiae et quidem pulcherrimam 
partem, agere negotium publicum, cognoscere, iudicare, pro- 
mere et exercere iustitiam, quaeque ipsi doceant in usu habere. 

llMihi tamen hoc unum non persuadet, satius esse ista facere 
quam cum illo dies totos audiendo discendoque consumere.io 
Quo magis te, cui vacat, hortor, cum in urbem proxime veneris 
(venias autem ob hoc maturius), illi te expoliendum limandum- 

12que permittas. Neque enim ego, ut muiti ,^invideo aliis bono 
quo ipse careo, sed contra sensum quendam^oluptatemque per- 
cipio, si ea quae milii denegantur amicis video superesse. Vale. 15 

XI. 

C. PLINIUS FABIO lUSTO SUO S. 

1 Olim mihi nullas epistulas mittis. Nihil est, inquis, quod 
scribam. At hoc ipsum scribe nihil esse quod scribas, vel so- 20 
lum illud unde incipere priores solebant ^si vales , bene est ; 
ego valeo.' Hoc mihi sufficit; est enim maximum. Ludere itte 

2putas? serio peto. Fac sciam quid agas, quod sine soliieitu- 
dine summa nescire non possum. Yale. 

m ^ 

/ C. PLINIUS CALESTRIO TIRONI SUO S. 

1 lacturam gravissimam feci, si iactura dicenda est tanti viri 
amissio. Decessit Corellius Rufus , et quidem sponte , qnod 
dolorem meum exulcerat. Est enim luctuosissifflum genus mor-30 

2 tis quae non ex natura nec fatalis videtur. Nam utcumque in 
illis qui morbo finiuntur magnum ex ipsa necessitate solacium 
est, in iis vero quos arcessita mors aufert hic insanabilis do- 

3lor est, quod creduntar potuisse diu vivere. Corellium qui- 
dem summa ratio, quae sapientibus pro necessitate est, ad hoc35 
consilium compulit, quamquam plurimas vivendi causas haben- 
tem, optimam conscientiam, optimam famam, maximam aucto- 
ritatem, praeterea filiam uxorem nepotem sorores, interque 

Digitized by VjOOy l(:f 



EPISTULARUM I. 11. 12. 11 

tot pignora veros amicos. Sed tam longa, tam im*qna yalitn-4 
dine conflictabatur ut haec tanta pretia yivendi mortis rationi- 
bns Tincerentur. Tertio et tricensimo aiino, ut ipsum audie- 
bam, pedum dolore correptus est. Patrins hic illi: nam ple- 

5 rumque morbi quoque per successiones quasdam, ut alia, tra- 
duntur. Hunc abstinentia sanctitate, quoad viridis aetas, yicit5 
et fregit; noyissime cum senectute ingrayescentem yiribus 
animi sustinebat, eum quidem incredibiiis cruciatus etindi-6 
gnissima tormenta pateretur. lam enim dolor non pedibus so- 

•lOlis, ut prius, insidebat sed omnia membra peryagabatur./Veni 
ad eum Domitiani temporibus in suburbano iacentem. Seryi 7 
e cubiculo recesserunt: habebat hoc moris, quotiens intrasset 
fidelior amicus ; quin etiam uxor, quamquam omnis secreti ca- 
pacissima, digrediebatur. Circumtulit oculos et ^cur' inquit8 

15^me putas hos tantos dolores tam diu sustinere? ut scilicet 
isti latroni yel uno die supersim.' Dedisses huic animo par 
corpus, fecisset quod optabat. Adfuit tamen deus yoto, cuius 
ille compos, ut iam securus liberque moriturus , multa illa yi- 
tae sed minora retinacula abrupit. Increyerat yalitudo, quam9 

20 temperantia mitigare temptayit, perseyerantem constantia fugit. 
lam dies alter tertius quartus : abstinebat cibo. Misit ad me 
uxor eius Hispulla communem amicum C. Geminium cum tri- 
stissimo nuntio , destinasse Corellium mori nec aut suis aut fi- 
liae precibus flecti, solum superesse me a quo reyocari posset 

25 ad yitam. Cucurri : peryeneram in proximum, cum mihi ab ea- 10 
dem HispuIIa lulius Atticus nuntiat nihil iam ne me quidem 
inpetraturum: tam obstinate magis ac magis induruisse. Dixe- 
rat sane medico admoyenti cibum xsxQixa^ quae yox quantum 
admirationis in animo meo tantum desiderii reliquit. Cogito 

30 quo amico, quo yiro caream. Impleyit quidem annum septimum li 
et sexagensimum , quae aetas etiam robustissimis satis longa 
est : scio. Eyasit perpetuam yalitudinem : scio. Decessit super- 
stitibus suis, florente re publica, quae illi omnibus suis carior 
erat: et hoc scio.^Tamen tamquam et iuyenis et firmissimi mor- 12 

35temdoleo, doleoautem, licet meinbecillum putes, meonomine. 
Amisi enim, amisi yitae meae testem rectorem magistrum. 
In sununa, dicam quod recenti dolore contubemali meo Calyi- 
sio dixi, ^yereor ne neglegentius yiyam.' Proinde adhibe sola- 13 

Digitized by VjOOy IC 



12 C. PLINI 

cia mihi, non haec ^senex erat, infirmus erat' (haec enimnD- 
vi), sed nova aliqaa, sed magna, quae audierim numquam, le- 
gerim numquam. Nam quae audivi, quae legi, sponte succur- 
rant, sed tanto dolore superantur. Yale. 

XUI. ^ ^ 

C. PLINIUS SOSIO SENECIONI SUO S. 

1 Magnum proventum po^tarum annus hic attulit. Toto men- 
se Apriii nullus fere dies quo non recitaret aliquis. luvat me 
quod vigent studia, proferunt se ingenia hominum et ostentant, 10 

2 tametsi ad audiendum pigre coitur. Plerique in stationibns se- 
dent tempusque audiendi fabulis conterunt ac subinde sibi nun* 
tiari iubent an iam recitator intraverit, an dixerit praefationem, 
an ex magna parte evolyerit iibrum : tunc demum, ac tunc quo- 
que lente cunctanterque veniunt; nec tamen permanent, sedlS 
ante finem recedunt, alii dissimulanter et furtim, alii simplici- 

3ter et libere. Ad Hercule memoria parentum Claudium Caesa- 
rem ferunt, cum in palatio spatiaretur audissetque clamorem, 
causam requisisse, cumque dictum esset recitare Nonianum, 

4subitum recitanti inopinatumque yenisse. Nunc otiosissimus 20 
quisque multo ante rogatus et identidem admonitus aut non ve- 
nit aut, si venit, queritur se diem, quia non perdiderit, perdi- 

5 disse. Sed tanto magis laudandi probandique sunt quos a scri- 
bendi recitandique studio haec auditorum vel desidia vel snper- 
bia non retardat. Equidem prope nemini defui. Erant sane ple- 25 
rique amici : neque enim est fere quisquam qui studia , ut non 

6 simul et nos amet. His ex causis longius quam destinaveram 
tempus in urbe consumpsi. Possum iam repetere secessum et 
scribere aliquid quod non recitem, ne videar, quorum recita- 
tionibus adfui , non auditor fuisse sed creditor. Nam ul in ce- 3o 
teris rebus ita in audiendi officio perit gratia, si reposcatur. 
Vale. 

xnii. 

C. PLINIUS lUNIO MAURICO SUO S. 3^ 

1 Petis ut fratris tui filiae prospiciam maritum; quod merito 
mihi potissimum iniungis. Scis enim quanto opere sununum 
illum virum suspexerim dilexerimque, quibus ilie adulescen- 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM I. 13. 14. 13 

tiam meam exhortationibus foverit, quibus etiam laudibus ut 
laudandus Yiderer effecerit. Nihil est quod a te mandari mihi 2 
aut maius aut gratius, nihil quod honestius a me suscipi possit 
quam ut eligam iuvenem ex quo nasci nepotes Aruleno Rustico 
6deceat. Qui quidem diu quaerendus fuisset, nisi paratns et3 
quasi provisus esset Minicius Acilianus , qui me ut iuvenis iu- 
venem (est enim minor pauculis annis) familiarissime diiigit, 
reveretur ut senem. Nam ita formari a me et institui cupit ut 
ego a vobis solebam. Patria est ei Brixia ex illa nostra Italia, 4 

lOquae multum adhuc verecundiae, frugalitatis atque etiam ru- 
sticitatis antiquae retinet ac servat. Pater Minicius Macrinus, 5 
equestris ordinis princeps , quia nihil altius voluit : adlectus 
enim a divo Vespasiano inter praetorios honestam quietem huic 
nostrae ambitioni dicam an dignitati constantissime praetulit. 

15Habet aviam matemam Serranam Proculam e municipio Pata-6 
vino. Nosti loci mores : Serrana tamen Patavinis quoque seve- 
ritatis exemplum est. Contigit et avunculus ei P. Acilius, gra- 
vitate prudentia^ fide prope singulari. In summa , nihil erit in 
domo tota quod non tibi tamquam in tua placeat. Aciliano? 

20vero ipsi plurimum vigoris industriae, quamquam in maxima 

' verecundia. Quaesturam tribunatum praeturam honestissime 
percucurrit ac iam pro se tibi necessitatem ambiendi remisit. 
Est illi facies liberalis, multo sanguine , multo rubore suffusa, 8 
est ingenua tothis corporis pulchritudo et quidam senatorius 

25decor. Quae ego nequaquam arbitror neglegenda: debet enim 
hoc castitati puellarum quasi praemium dari. Nescio an adiciam 9 
esse patri eius amplas &cultates. Nam cum imaginor vos qui- 
bus quaerimus generum, silendum de facultatibus puto: cum 
pnblicos mores atque etiam leges civitatis intueor, quae vel in 

30primis census hominum spectandos arbitrantur, ne id quidem 
praetereundnm videtur. Et sane de posteris et his pluribus 
cogitanti hic quoque in conditionibus deiigendis ponendus est 
calciilas. Tu fortasse me putes indulsisse amori meo supraque lO 
ista quam res patitur sustulisse. At ego fide mea spondeo fu- 

3Sturum ut omnia longe ampliora quam a me praedicantur inve- 
nias: Diligo qnidem adulescentem ardentissime, sicut meretur; 
sed hoc ipsum amantis est, non onerare eum laudibus. Vale. 

Digitized by VjOOQIC 



14 C. PUNI 

XV. V. 

C. PLINroS SEPTiaO CLARO suo s. 

1 Heus tu promiUis ad cenam nec yenis! Dicetur ius: ad 

2assem inpendium reddes, nec id modicum. Paratae erant lactu- 
cae singulae, cochleae temae, ova bina, alica cum mulso et5 
nive (nam hanc quoque computabis, immo hanc in primis, quae 
periit in ferculo), oliyae, betacei, cucurbitae, bulbi, alia mille 
non minus lauta. Audisses comoedos vel lectorem vel lyristen 

3vel, quae mea liberalitas, omnes. Ad tu apud nescio quem 
ostrea, vulvas, echinos, Gaditanas maluisti. Dabis poenas, 10 
non dico quas. Dure fecisti : invidisti , nescio an tibi , certe 
mihi, sed tamen et tibi. Quantum nos lusissemus , risissemus, 

4studuissemus! Potes apparatius cenare apud multos, nusquam 
hilarius simplicius incautius. In summa, experire, et nisi po- 
stea te aliis potius excusaveris , mihi semper excusa. Yale. 15 

XVI. 

C. PLINroS ERUCIO SUO S. 

1 AmabamPompeiumSatuminum, hunc dico nostram, lauda- 
bamque eius ingenium, etiam antequam scirem quam varium,20 
quam flexibile , quam multiptex esset : nunc vero totum me 

2 tenet, habet, possidet. Audii causas agentem acriter et arden- 
ter nec minus polite et oraate , sive meditata sive subita pro- 
ferret. Adsunt acutae crebraeque sententiae, gravis et decora 
constmctio , sonantia verba et antiqua. Omnia haec mire pla- 25 
cent, cum impetu quodam et fiumine pervehuntur, placent, si 

Sretractentur. Senties quod ego, cum orationes eius in manus 
sumpseris, quas facile cuilibet veteram, quorum est aemulus, 

4 comparabis. Idem tamen in historia magis satisfaciet vel bre- 
vitate vel luce vel suavitate vel splendore etiam et sublimitate 30 
nacrandi. Nam in contionibus eadem quae in orationibus vis 

5 est, pressior tamen et circumscriptior et adductior. Praeterea 
facit versus , quales CatuIIus aut Calvus. Quantum illis lepo- 
ris, dulcedinis, amaritudinis , amoris! inseritsane, sed data 
opera, mollibus levibusque duriusculos quosdam, et hoc qnasi 35 

6CatulIus aut Calvus. Legit mihi nuper epistulas; uxoris esse 
dicebat: Plautum vel Terentium metro solutum legi credidi. 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM I. 15. 16. 17. 18. 15 

Quae sive nxoris snnt, ut adfirmat, sive ipsius, ut negat, pari 
gloria dignus qui aut illa componat aut uxorem, quam virginem 
accepit , tam doctam politamque reddiderit. Est ergo mecum 7 
per diem totum : eundem antequam scribam, eundem cum scri- 

5 psi , eundem etiam cum remittor , non tamquam eundem lego. 
Quod te quoque ut facias et hortor et moneo. Neque enim de- 8 
bet operibus eius obesse quod vivit. An si inter eos quos num- 
qnam vidimus floruisset , non solum libros eius verum etiam 
imagines requireremus ; eiusdem nunc honor praesentis et gra- 

lOtia qnasi satietate languescit? At hoc pravum malignumque est,9 
non admirari hominem. admiratione dignissimum, quia videre, 
adloqui , audire , complecti , nec laudare tantum verum etiam 
amare contigit. Yale. 

15 XVII. 

C. PLINIUS CORNELIO TITIANO SUO S. 

Est adhuc cnrae hominibus fides et officium, sunt qui de- 1 
fhnctbrum quoque amicos agant. Titinius Capito ab impera- 
tore nostro impetravit ut sibi h'ceret statuam L. Silani in foro 

20ponere. Pulchrum et magna laude dignum amicitia principis in2 
hoc uti, quantumque gratia valeas aliorum honoribus experiri. 
Est omnino Capitoni in usu claros viros colere. Hirum est quaS 
religione, quo studio imagines Brutorum, Cassiorum, Catonum 
domi, ubi potest, habeat. Idem clarissimi cuiusque vitam egre- 

25giis carminibus exomat. Scias ipsum plurimis virtutibus abun-4 
dare qui alienas sic amat. Redditus est L. Silano debitus ho- 
nor, cuius inmortalitati Capito prospexit pariter et suae. Ne- 
que enim magis decorum et insigne est statuam in foro populi 
Romani.habere quam ponere. Yale. 

^ XVIIL -^ 

C. PLINIUS SUETONIO TRANQUILLO SUO S. 

Scribis te perterritum somm'o vereri ne quid adversi ini 
actione patiaris , rogas ut dilationem petam et pauculos dies, 
35certe proximum, excusem. Difficile est, sed experiar: xal 
YccQ t ovag ix Jiog itsuv. Refert tamen eventura soleas an2 
contraria somniare. Hihi reputanti somnium meum istud quod 
times tu egregiam actionem portendere videtur. SusceperamS 

Digitized by VjOOy It' 



16 C. PLINI 

causaitt luni Pastoris, cum mihi quieseenti visa est socrus mea 
advoluta genibus ne agerem obsecrare. Et eram acturus adu- 
lescentulus adhuc, eram in quadruplici iudicio, eram contra po- 
tentissimos civitatis atque etiam Caesaris amicos; quae singula 

4excutere mentem mihi post tam triste sonmium poterant. Egi5 
tamen Xoyi,0a^evog ilhid 

slg oloDvog &QL6rog dfivvaad^av jcsqI natQrig. 
Nam mihi patria et si quid carins fides videbatur. Prospere 
cessit, atque adeo illa actio mihi aures hominum, illa ianuam 

5famae patefecit. Proinde dispice an tu quoque sub hoc exem-10 
plo somnium istud in bonum vertas , aut si tutius putas illud 
cautissimi cuiusque praeceptnm ^quod dubitas ne feceris% id 

6 ipsum rescribe. Ego aliquam stropham inveniam agamque cau- 
sam tuam , ut ipsam agere tu , cum voles , possis. Est enim 
sane alia ratio tua, alia mea fuit. Nam iudicium centumvirale 15 
difTerri nullo modo, istud aegre quidem sed tamen potest. Yale. 

xvim. 

C. PLINIUS ROMATIO FIRMO SUO S. 

1 Municeps tu meus et condiscipulus et ab ineunte aelateSO 
contubemalis, pater tuus et matri et avunculo meo, mihi etiam, 
quantum aetatis ^diversitas passa est, familiaris; magnae etgra- 
ves causae cur suscipere augere dignitatem tuam debeam. 

2Esse autem tibi centum milium censum satis indicat quod apud 
nos decurio es. Igitur ut te non decurione solum verum etiam25 
equite Romano perfruamur, offero tibi ad inplendas equestres 

3 facultates trecenta milia nummum. Te memorem huius mune- 
ris amicitiae nostrae diutumitas spondet: ego ne illud qnidem 
admoneo, quod admonere deberem , nisi scirem sponte factu- 
rum, ut dignitate a me data quam modestissime, ut a me data, 30 

4 utare. Nam sollicitius custodiendus est honor in quo etiam be- 
neficium amici tuendum est. Vale. 

XX. 

C. PLINIUS CORNELIO TACITO SUO S. 35 

1 Frequensmihi disputatio est cum quodam docto homine et 

perito , cui nihil aeque in causis agendis ut brevitas placet. 

sQuam ego custodiendam esse confiteor, si causa permittat: 

Digitized by V^OO^ IC 



EPISTULARUM I. 19. 20. 17 

alioqui praevaricatio esl Iransire dicenda, praevaricatio etiam 
cursim et breviter attingere quae sint inculcanda, infigenda, 
repetenda. Nam plerisque longiore tractatu vis quaedam et3 
pottdus accedit, utque corpori ferrum, sic oratio animo non 

aictu magis quam mora inprimitur. Hic ilie mecum auctoritati- 4 
bus agit ac mihi ex Graecis orationes Lysiae ostentat, ex no- 
stris Gracchorum Catonisque, quorum sane plurimae sunt cir- 
cumcisae et breves : ego Lysiae Demosthenen, Aeschinen, Hy- 
periden, multosque praeterea, Gracchis et Catoni Polionem, 

10 Caesarem, Caelium, in primis M. Tullium oppono, cuius oratio 
optima fertur esse quae maxima. Et Hercule ut aliae bonae 
res ita bonus liber melior est quisque quo maior. Yides ut5 
statuas , signa , picturas , hominum denique multorumque ani- 
malium formas, arborum etiam, si modo sint decorae, nihil ma- 

15gis quam amplitudo commendet. Idem orationibus evenit, quin 
etiam voluminibus ipsis auctoritatem quandam et pulchritudi- 
nem adicit magnitudo. Haec ille multaque alia quae a me in 6 
eandem sententiam solent dici , ut est in disputando inconpre- 
hensibilis et lubricus, ita eludit ut contendat hos ipsos quo- 

20rum orationibus nitar pauciora dixisse quam ediderint. Ego 
contra puto. Testes sunt multae multorum orationes et Cice- 7 
ronis pro Murena , pro Vareno , in quibus brevis et nuda quasi 
subscriptio quorundam criminum solis titulis indicatur. Ex his 
apparet illum permulta dixisse , cum ederet, omisisse. IdemS 

25 pro Cluentio ait se totam causam vetere instituto solum per- 
orasse, et pro C. Comelio quadriduo egisse; ne dubitare pos- 
simus quae per plures dies, ut necesse erat, latius dixerit po- 
stea recisa ac repurgata in unum librum, grandem quidem, 
unum tamen, coartasse. Ad aUud est actio bona, aliud oratio. 9 

30Scio non nullis ita videri, sed ego, forsitan fallar, persuasum 
habeo posse fieri ut sit actio bona quae non sit bona oratio, non 
posse non bonam actionem esse quae sit bona oratio. Est 
enim oratio actionis exemplar et quasi aQ%itV7tov. Ideo in 10 
optima quaque mille figuras extemporates iuvenimus, in iis 

35etiam quas tantum editas scimus, ut in Yerrem, ^artificem 

quem? quemnam? recte admones: Polyclitum esse dicebant.' 

Sequitur ergo ut actio sit absolutissima quae maxime oratiom's 

similitndinem expresserit, si modo iustum et debitum tempus 

Pum Ep. 2 

Digitized by VjOO^ l(:f 



18 C. PLINI 

accipiat ; quod si negetar , nulla oratoris, maxima iu(}icis cnlpa 

11 est. Adsunt huic opinioni meae leges, quae longissima tempo- 
ra largiuntur nec brevitatem dicentibus sed copiam, hoc est 
diligentiam suadent; quam praestare nisi in angustissimis causis 

12 non potest brevitas. Adiciam quod me docuit usus , magister 5 
egregius. Frequenter egi , frequenter iudicavi , frequenter in 
consilio fui : aliud alios movet , ac plerumque parvae res maxi- 
mastrahunt. Yariasnnthominumiudicia, variae voluntates : inde 
qui eandem causam simul audierunt, saepe diversum, interdum 

13idem, sed ex diversis animi motibus sentiunt. Praeterea suaeio 
quisque inventioni favet et quasi fortissimum amplectitur, cum . 
ab alio dictum est quod ipse praevidit. Omnibus ergo dandum 

14 est aliquid quod teneant, quod agnoscant. Dixit aliquando mi- 
hiRegulus, cum simul adessemus, Hvl omnia quae sunt in causa 
putas exequenda, ego iugulum statim video, hunc premo':i5 

15 premit sane quod elegit, sed in eligendo frequenter errat. Re- 
spondi posse fieri ut genu esset aut talus, ubi ille iugulum 
putaret: ^at ego' inquam ^qui iugulum perspicere non possum, 
omnia pertempto, omnia experior, navra denique U^^ov xlv(o, 

16 utque in cultura agri non vineas tantum verum etiam arbusta, 20 
nec arbusta tantum verum etiam campos curo et exerceo , ut- 
que in ipsis campis non far aut siliginem solam sed hordeum, 
fabam ceteraque legumina sero , sic in actione plura quasi se- 

17 mina latius spargo, ut quae provenerint colligam. Neque enim 
minus inperspicua, incerta,ifallacia sunt iudicum ingenia quam25 
tempestatum terrarumque.£Nec me praeterit summum orato- 
rem Periclen sic a comico Eupolide laudari, 

Ttpog Ss y avtov x^ td%Bv 
TCBi^-d ttg i%B7ca%^rixo tot0i %bCIb0iv. 
ovtcag ixi^lBty xal ^ovog tcSv QrjxoQcsv 30 

ro XBvtQOV iyxatsXBtxs totg axQOCofiBvoLg. 
ISVerum huio ipsi Pericli nec illa ^Bid^m nec illud ixi^lsi bre- 
vitate vel velocitate vel utraque (differunt enim) sine facultate 
sununa contigisset. Nam delectare persuadere copiam dicendi 
spatiumque desiderat , relinquere vero aculeum in audientium 35 
19 aninus is demum potest qui non pungit, sed infigit. Adde quae 
de eodem Pericle comicus alter, 

r^0tQa7tt'i ipQOvta^ Cvvsxvxa f^v^EkXdda. 

Digitized by VjOOy l(:f' 



EPISTULARUM I. 21. 19 

Non enim amputata oratio et abscisa sed lata et magnifica et 
excelsa tonat, fulgurat, omnia denique perturbat ac miscet. 
Optimus tamen modus est. Quis negat? sed non minus non 20 
servat modum qui infra rem quam qui supra , qui adstrictius 

5quam qui effusius dicit. Itaque audis fi^equenter ut illud Mm-21 
modice et redundanter' ita hoc ^ieiune et infirme'. Alius ex- 
cessisse materiam, alius dicitur non inplesse. Aeque uterque, 
sed ille inbecillitate , hic viribus peccat; quod certe, etsi non 
limatioris, maioris tamen ingenii vitium est. Nec vero, cum haec 22 

10 dico, illum Homericum afiat^OBTCij probo , sed hunc 
Tcal ijtaa vi(pa8B00iv ioixota xBt^SQ^yCLV 
non quia non et ille mihi validissime placeat, 

%avQa ftiv, akXa ^dXa hyimg • 
si tamen detur electio , illam orationem similem nivibus hiber- 

15nis, id est crebram et adsiduam et largam, postremo divinam 
et caelestem , volo. Ad est gratior multis oratio brevis. Est, 23 
sed inertibus , quorum delicias desidiamque quasi iudicium re- 
spicere ridiculum est. Nam si hos in consilio habeas, non so- 
lum satius est breviter dicere sed omnino non dicere. Haec 24 

20est adhuc sententia mea, quam mutabo, si dissenseris tu, sed 
plane cur dissentias explices rogo. Quamvis enim cedere au- 
ctoritati tuae debeam, rectius tamen arbitror in tanta re ratione 
quam auctoritate superari. Proinde si non errare videor, id25 
ipsum quam voles brevi epistula sed tamen scribe (confirma- 

25 bis enim iudicium meum) ; si errare , longissimam para. Num 
corrupi te, qui tibi, si mihi accederes, brevis epistulae neces- 
sitatem, si dissentires, longissimae inposui? Yale. 

XXI. 

3Q C. PLINTOS PLINIO PATERNO SUO S. 

Ut animi tui iudicio sic oculorum plurimum tribuo; nonl 
quia multum , ne tibi placeas , sed quia tantum quantum ego 
sapis: quamquamhoc quoquemultum est. Omissis iociscredo2 
decentes esse servos qui sunt empti mihi ex consilio tuo : su- 
35perest ut frugi sint, quod de venalibus melhis auribus quam 
ocolig ittdicatur. Yale. 



2* 
byGoogle 



20 C. PUNI 

XXII. 

c. PLiNros CAmiO severo suo s. 

1 Diu iam in urbe haereo, et quidem attonitus. Perturbat me 
longa et pertinax valitudo Titi Aristonis , quem singulariter et 5 
miror et diligo. Nihil est enim illo gravius , sanctius, doctius, 
ut mihi non unus homo sed litterae ipsae omnesque bonae ar- 

2tes in uno homine summum periculum adire videantur. Quam 
peritus ille et priyati iuris et publici ! quantum rerum, quantum 
exenq)lorum, quantum antiquitatis tenet! Nihil est quod discere lo 
velis, quod ille docere non possit: mihi certe, quotiens ali- 

3quid abdituni quaero, ille thesaurus est. lam quanta sermoni- 
bus eius fides, quanta auctoritas , quam pressa et decora cun- 
ctatio! quid est quod non statim sciat? Et tamen plerumque 
haesitat , dubitat dirersitate rationum , quas acri magnoque iu- 15 
dicio ab origine causisque primis repetit, discernit, expendit. 

4Ad hoc quam parcus in victu, quam modicus in cultu! Soleo 
ipsum cubiculum eius ipsumque lectum ut imaginem quandam 

5 priscae frugalitatis aspicere. Omat haec magnitudo am*mi, quae 
nihil ad ostentationem , omnia ad conscientiam refert recteque 20 

6 facti non ex populi sermone mercedem sed ex facto petit. In 
summa non facile quemquam ex istis qui sapientiae studium 
habitu corporis praeferunt huic viro comparabis. Non quidem 
gymnasia sectatur aut porticus nec disputationibns longis alio- 
rum otium suumque delectat, sed in toga negotiisque versatur, 25 

7 multos advocatione , plures consilio iuvat. Nemini tamen isto- 
rum castitate, pietate, iustitia, fortitudine etiam primo loco ces- 
serit. Mirareris, si interesses, qua patientia hanc ipsam valitu? 
dinem toleret, ut dolori resistat, ut sitim differat, ut incredibi- 

8lem febrium ardorem inmotus opertusque transmittat. NuperSO 
me paucosque mecum quos maxime diligit advocavit rogavit- 
que ut medicos consuleremus de summa valitudinis , ut , si es- 
set insuperabilis , sponte exiret e vita, si tantum difficilis et 

9longa, resisteret maneretque: dandum enim precibus uxoris, 

dandum filiae lacriinis, dandum ettam nobis amicis ne spes no- 35 

stras, si modo non essent inanes, volux^ria morte desereret. 

10 Id ego arduum in primis et praecipua laude dignum puto. Nam 

impetu quodam et instinctu procurrere ad mortem commune 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM I. 22. 23. 24. 21 

cum multis , deliberare vero et causas eius expendere , utque 
suaserit ratio, vitae mortisque consilium vel suscipere vel po- 
nere ingentis est animi. Et medici quidem secunda nobis pol- 11 
licentur : superest ut promissis deus adnuat tandemque me hac 
5solIicitudine exsolvat; qua liberatus Laurentinum meum , hoc 
est libellos et pugillares studiosumque otium repetam. Nunc 
enim nihil legere, nihil scribere aut adsidenti vacat aut anxio 
libet. Habes quid timeam, quid optem, quid etiam in posterqm 12 
destinem : tu quid egeris, quid agas, quid velis agere, invicem 
iOnobis, sed laetioribus epistulis scribe. Erit confusioni meae non 
mediocre solacium, si tu nihil quereris. Vale. 

XXIIL — 

C. PLINIDS POMPEIO FALCONI SUO S. 
Consulis an existimem te in tribunatu causas agere debere. 1 

15 Plurimum refert quid esse tribunatum putes , inanem umbram 
et sine honore nomen an potestatem sacrosanctam et quam in 
ordinem cogi ut a nullo ita ne a se quidem deceat. Ipse cum 2 
tribunus essem, erraverim fortasse qui me aliquid putavi, sed 
tamquam essem, abstinui causis agendis: primum, quod defor- 

20 me arbitrabar, cui adsurgere, cui loco cedere omnis oporte- 
ret , hunc omnibus sedentibus stare ; .et qui iubere posset ta- 
cere quemcumque , huic silentium clepsydra indici ; et quem 
interfari nefas esset , hunc etiam convicia audire , et si inulta 
pateretur, inertem, si ulcisceretur, insolentem videri. Erat hic3 

25quoque aestus ante oculos, si forte me appellasset vel ille cui 
adessem vel ille quem contra, intercederem et auxilium fer- 
rem, an quiescerem sileremque et quasi eiurato magistratu 
privatum ipse me racerem. His rationibus motus, malui me tri- 4 
bunum omnibus exhibere quam paucis advocaCum. Sed tu, ite-5 

30rum dicam, plurimum interest quid esse tribunatum putes, 
quam personam tibi inponas, quae sapienti viro ita aptanda est 
ut peiferatur. Vale. ^ 

XXIIII. ^ 
C. PLINIDS BAEBIO HISPANO SUO S. 

55 Tranquillus, contubernalis meus, vult emere agellum quem 1 
venditare amicus tuus dicitur. Rogo cures quanti aequom est^2 
emat: it9 enim delectabit emisse. Nam mala emptio semper in- 

Digitized by VjOOy IC 



22 C. PLINI 

grata , eo maxime , quod exprobrare stultitiam domino videtur. 

3ln hoc autem agello, simodo adriserit pretium, Tranquilli mei 
stomachum multa sollicitant, vicinitas urbis , opportunitas viae, 
mediocritas villae, modus ruris, qui avocet magis quam distrin- 

4gat. Scholasticis porro dominis, ut hic est, sufficit abunde tan-5 
tum soli ut relevare caput, reficere oculos, reptare per limitem 
unamque semitam terere omnisque viteculas suas nosse et nu- 
merare arbusculas possint. Haec tibi exposui , quo magis sci- 
res quantum esset ille mihi , ego tibi debiturus , si praediolum 
istud, quod commendatur his dotibus, tam salubriter emerit ut lo 
paenitentiae locum non relinquat. Vale. 



C. PLINI CAECILI SECDNDI ^^ 

EPISTULARUM 

LIBER SECUNDUS. 20 

I. 

C. PLINIUS ROMANO SUO S. " 4^ 

1 Post aliquot annos insigne atque etiam memorabile populi 
Romani oculis spectaculum exhibuit publicum funus Vergini^S 
Rufi, maximi et clarissimi civis , perinde felicis. Triginta an- 

2nis gloriae suae supervixit. Legit scripta de se carmina, legit 
historias et posteritati suae interfuit. Perfunctus est tertio con- 
sulatu, ut summum fastigium privati hominis inpleret, cum 

Sprincipis noluisset. Caesares quibus suspectus atque etiam in-30 
visus virtutibus fuerat evasit , reliquit incolumem optimum at- 
que amicissimum, tamquam ad hunc ipsum honorem publici fu- 

4neris reservatus. Annum tertium et octogensimum excess^t in 
altissima tranquillitate , pari veneratione. Usus est firma vali- 
tudine, nisi quod solebant ei manus tremere, citra dolorem ta- 35 
men. Aditus tantum mortis durior longiorque, sed hic ipse 

5laudabilis. Nam«cum vocem praepararet acturus in consulatu 
principi gratias, liber quem forte acceperat grandiorem et sem 

Digitized by VjOOy It* 



EPISTULARUM li: 1. 2. 23 

et stanti ipso pondere elapsns est. Hunc dnm sequitur colli- 
gitque , per lere et lubricum payimentum fallente vestigio ce- 
cidit coxamque firegit , quae parum apte collocata reluctante 
aetate male coiit. Huius viri exequiae magnum omamentum6 
5principi, magnum saeculo, magnum etiam foro et rostris attu- 
lerunt. Laudatus est a consule Comelio Tacito: nam hic su- 
premus felicitati eius cumulus accessit , laudator eloquentissi- 
mus. Et ille quidem plenus annis abiit, plenus honoribus, illis 7 
etiam quos recusavit: nobis tamen quaerendus ac desideran- 

10 dus est ut exemplar aevi prioris , mihi vero praecipue , qui il- 
lum non solum publice quantum admirabar tantum diligebam; 
primum quod utrique eadem regio, municipia finitima, agri8 
etiam possessionesque coniunctae, praeterea quod ille mihi 
tutor relietus adfectum parentis exhibuit. Sic candidatum me 

15suffragio oraavit, sic ad omnes honores meos ex secessibus 
accucurrit, cum iam pridem eiusmodi officiis renuntiasset , sic 
illo die quo sacerdotes solent nominare quos dignissimos sa- 
cerdotio iudicant me semper nominabat. Quin etiam in hac no- 9 
vissima valitudine veritus ne forte inter quinqueviros creare- 

20tur, qui minuendis publicis sumptibus iudicio senatus consti- 
tuebantur, cum illi lot amici senes consularesque superessent, 
me huius aetatis per quem excusaretur elegit^ his quidem ver- 
bis ^etiam si filium haberem, tibi mandarem/. Quibus ex cau-10 

Q. sis ne\esse est tamquam inmaturam mortem eius in sinu tuo 

25 defleam ; si tamen fas est aut flere aut omnino mottem vocare, 
qua tanti viri mortalitas magis finita quam vita est. Yivit enim 11 
vivetque semper atque etiam latius in memoria hominum et 
sermone versabitur , postquam ab oculis recessit. Volui tibi 12 
multa alia scribere , sed totus animus in hac una contempla- 

SOtione defixus est. Verginium cogito, Verginium video, Vergi- 
nium iam vanis imaginibus, recentibus tamen, audio, adloquor, 
teneo ; cui fortasse cives aliquos virtutibus pares et habemus 
et habebimus, gloria neminem. Vale. 

35 "• 

C. PLINIUS PAULINO SUO S. 

Irascor, nec liquet mihi an debeam, sed irascor. Scisl 
quam j»it amor iniquus interdum , inpotens saepe , iiLXQaitLog 

Digitized by VjOOQIC 



24 C. PLINI 

semper. Haec tamen causa ma^a est, nescio an iusta: sed 
ego , tamquam non minus iusta quam magna sit , graviter ira- 

2 scor quod a te tam diu litterae nuUae. Exorare me potes uno 
modo , si nunc saltem plurimas et longissimas miseris. Haec 
mihi sola excusatio yera, ceterae falsae yidebuntur. Non sum 5 

3auditurus ^non eram Romae' vel ^occupatior eram.' IUud enim » 
nec di sinant, ut ^infirmior.' Ipse ad villam partim studiis par- 
tim desidia fruor, quorum utrumque ex otio nascitur. Vale. 

™- 10 

C. PLINroS NEPOTI SUO S. 

1 Magna Isaeum fama praecesserat, maior inventus est. Sum- 
ma est facultas, copia, ubertas: dicit semper ex tempore, sed 
tamquam diu scripserit. Sermo Graecus, immo Atticus: prae- 
fationes tersae , graciles , dulces , graves interdum et erectae. 15 

2 Poscit controversias plures , electionem auditoribus permittit, 
saepe etiam partes , surgit, amicitur , incipit ; statim omnia ac 
paene pariter ad manum , sensus reconditi occursant , verba, 
sed qualia ! quaesita et exculta. Multa lectio in subitis , multa 

3 scriptio elucet. Prohoemiatur apte, narrat aperte, pugnat acri- 20 
ter, colligit fortiter, ornat excelse , postremo docet, delectat, 
adiicit; quid maxime, dubites: crebra £vd^v(ii]^ata ^ crebri 
syllogismi, circumscripti et effecti, quod stilo quoque adsequi 
magnum est: incredibilis memoria; repetit altius quae dixit ex 

4tempore, ne verbo quidem labitur. Ad tantam i%cv studio et25 
exercitatione pervenit : nam diebus et noctibus nihil aliud agit, 

5nihil audit, nihil loquitur. Annum sexagessimum excessit et 
adhuc scholasticus tantum est ; quo genere hominum nihil aut 
sincerius aut simplicius aut melius. Nos enim qui in foro ve- 
risque litibus terimur multum malitiae, quamvis nolimus, ad-30 

6 discimus. Schola et auditorium et ficta causa res inermis in- 
noxia est, nec minus felix, senibus praesertim. Nam quid in 

7senectute felicius quam quod dulcissimum est in iuventa? Qua- 
re ego Isaeum non disertissimum tantum verum etiam beatis- 
simura iudico , quem tu nisi cognoscere concupiscis , saxeus 35 

8 ferreusque es. Proinde si non ob alia nosque ipsos , ad cerle 
ut hunc andias , veni. Numquamne legisti Gaditanum quendam 
Titi Livi nomine gloriaque commotum ad visendum eum ab 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM II. 3.4. 25 

uUimo teirarum orbe venisse statimque ut viderat abisse ? '^97/ - 
koxaXov^ inlitteratum , iners, ac paene etiam turpe est non 
putare tanti cognitionem, qua nulla est iucundior, nulla pul- 
chrior, nuila denique humanior. Dices ^habeo hic quos legam 9 
5nonminus disertos.' Etiam: sed legendi semper occasio est, 
audiendi non semper. Praeterea multo magis, ut vulgo dicitur, 
viya Yox adficit. Nam licet acriora sint quae legas, altius ta- 
men in animo sedent quae pronuntiatio, vultus, habitus, gestus 
etiam dicentis adfigit ; nisi rero falsum putamus illud Aeschinis, 10 

lOqui cum legisset Rhodiis orationem Demosthenis admirantibus 
cunctis, adiecisse fertur tC Si , sl avtov xov ^yiqIov fixov- 
6at£; et erat Aedchines, si Demostheni credimus, ka^jtQO- 
q^fovotatog. Fatebatur tamen longe melius eadem illa pro- 
nnntiasse ipsum qui pepererat. Quae omnia huc tendunt ut au- 11 

15 dias Isaeum, vel ideo tantum ut audieris. Yale. . ^ 

IIII. 

C. PLINTOS CALVINAE SUAE S. 

Si pluribus pater tuus vel uni cuilibet alii quam mihi de- 1 

SObuisset, fuisset fortasse dubitandum an adires hereditatem etiam 
yiro gravem. Cum yero ego ductus adfinitatis officio dimissis 2 
omnibus qui, non dico molestiores, sed diligentiores erant 
creditor solus exstiterim, cumque ego nubenti tibi in do* 
tem centum milia contulerim praeter eam summam quam pa- 

25ter tuus quasi de meo dixit (erat enim solvenda de meo), ma- 
gnum habes facilitatis meae pignus, cuius fiducia debes famam 
defuncti pudoremque suscipere ; ad quod ne te yerbis magis 
quam rebus horter, quidquid mihi pater tuus debuit, acceptum 
tibi fieri iubebo. Nec est quod yerearis ne sit mihi onerosa 3 

Soista donatio. Sunt quidem omnino nobis modicae facultates, 
dignitas sumptuosa, reditus propter conditionem agellorum 
nescio minor an incertior: sed quod cessat ex reditu frugali- 
tate suppletur, ex qua yelut fonte liberalitas nostra decurrit; 
quae tamen ita temperanda est ne nimia profusione inarescat, 4 

35 sed temperanda in aliis, in te yero facile ratio constabit, etiam- 
si modum excesserit. Yale. 



yGoogle 



26 C. PUNI 

C. PLmroS LUPERCO suo s. 

Actionem et a te freqaenter efflagitatam et a me saepe pro- 1 
5missam exhibui tibi, nondum tamen totam: adhuc enim pars 
eius perpolitur. Interim quae absolutiora mihi videbantur non2 
fttit alienum iudicio tuo tradi. His tu rogo intentionem scriben- 
tis accommodes. Nihil enim adhuc inter manus habui cui maio- 
rem sollicitudinem praestare deberem. Nam in ceteris actiom-3 

lObus existimationi hominum diligentia tantum et fides nostra, in 
hac etiam pietas subicietur. Inde et liber crevit , dum omare 
patriam et amplificare gaudemus, pariter et defensioni eius 
senrimus et gloriae. Tu tamen haec ipsa, quantum ratio exe- 4 
gerit, reseca. Quotiens enim ad fastidium legentium delicias- 

15que respicio, intellego nobis commendationem et ex ipsa me- 
diocritate libri petendam. Idem tamen qui a te hanc austerita- 5 
tem exigo cogor id quod diversum est postulare , ut in pleris- 
que frontem remittas. Sunt enim quaedam adulescentium auri- 
bus danda, praesertim si materia non refragetur: nam descri- 

2optiones locorum, quae in hoc libro frequentiores erunt, non 
historice tantum sed prope po^tice prosequi fas est. Quod ta-6 
men si quis extiterit qui putet nos laetius fecisse quam ora- 
tionis seyeritas exigat, huius, ut ita dixerim, tristitiam reliquae 
partes actionis exorare debebunt. Adnisi certe sumus ut quam- 

26libet diversa genera lectorum per plures dicendi species tene- 
remus, ac sicut veremur ne quibusdam pars aliqua secundum? 
suam cuiusque naturam non probetur, ita videmur posse con- 
fidere ut universitatem omnibus varietas ipsa commendet. Nara8 
et in ratione conviyiorum , quamyis a plerisque cibis singuli 

30temperemus, totam tamen cenam laudare omnes solemus, nec 
ea quae stomachus noster recusat adimunt gratiam illis quibus 
capitur. Atque haec ego sic accipi yolo, non tamquam adse-9 
cutum me esse credam, sed tamquam adsequi^aborayerim : 
fortasse ^on frustra ; si modo tu curam tuam admoveris interim 

35 istis, mox iis quae secuntur. Dices te non posse satis diligen- 10 
ter id facere, nisi prius totam actionem cognoyeris. Fateor : in 
praesentia tamen et ista tibi familiariora fient et quaedam ex 
his talia erunt ut per partes emendari possint. Etenim si avol- 11 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUHn. 5.6. 27 

sttm statnae caput aut membrum aliquod inspiceres, non tu 
quidem ex illo posses congnientiam aequalitatemque depren- 
dere , posses tamen iudicare an id ipsum satis elegans esset. 
Nec alia ex causa principiorum libri circumferuntur , quaml2 
6 quia existimatur pars aliqua etiam sine ceteris esse perfecta. 
Longius me proTCxit dulcedo quaedam tecum loquendi : sed 13 
iam finem faciam, ne modum, quem etiam orationi adhibendum 
puto, in epistula excedam. Vale. 

10 VI. ^ 

C. PLINIUS AVITO SDO S. 

Longum est altius repetere , nec refert quemadmodum ac- 1 
ciderit ut homo minime familiaris cenarem apud quendam , ut 
sibi videbatur, lautum et dihgentem, ut mihi, sordidum simul 

15 et sumptuosum. Nam sibi et paucis opima quaedam , ceteris 2 
yilia et minuta ponebat. Yinum etiam parvohs lagunculis in 
tria genera descripserat , non ut potestas eligendi, sed ne ius 
esset recusandi, aliud sibi et nobis, aliud minoribus amicis 
(nam gradatim amicos habet), aliud suis nostrisque libertis. 

20 Animadvertit qui mihi proximus recumbebat et an probarem in- 3 
terrogavit. Negavi. *Tu ergo' inquit ^quam consuetudinem 
sequeris?' ^Eadem omnibus pono: ad cenam enim, non ad 
notam invito cunctisque rebus exaequo quos mensa et toro 
aequavi.' ^Etiamne libertos?* ^Etiam: convictores enimtunc,4 

25non libertos puto.' Et ille *magno tibi constat?' ^Minime.' 
*Qui fieri potest?' *Quia scilicet liberti mei non idem quod 
ego bibunt , sed idem ego quod liberti.' Et Hercule si gulae 5 
temperes, non est onerosum quo utaris ipse communicare cum 
pluribus. Illa ergo reprimenda, illa quasi in ordinem redigenda 

30est, si sumptibus parcas, quibus aliquanto rectius tua conti- 
nentia quam aliena contumelia consulas. Quorsus haec? ne6 
tibi, optimae indolis iuveni, quorundam in mensa luxuria ^pecie 
frugalitatis inponat. Convenit autem anipri in te meo,^ quotiens 
tale aliquid inciderit, sub exemplo praemonere quid debeas 

35fugere. Igitur memento nihil magis esse vitandum quam istam? 
luxuriae et sordium novam societatem; quae cum sint turpis- 
sima discreta ac separata, turpius iunguntur. Vale. 



yGoogle 



28 C. PLINI 

m 

C. PLINIUS MACRINO SUO S. 

1 Here a genatu yestricio Spurinnae principe auctore irium- 
phalis statua decreta est , non ita ut multis qui numquam in 
acie steterunt , numquam castra viderunt , numquam dem'que 5 
tubarum sonum nisi in spectaculis audierunt, verum ut illis qui 

2 decus istud sudore et sanguine et factis adsequebantur. Nam 
Spurinna Bructerum regem vi et armis induxit in regnum osten- 
tatoque beilo ferocissimam gentem, quod est pulcherrimum 

3victoriae genus, terrore perdomuit. £t hoc quidem virtutisio 
praemium, illud solacium doloris accepit, quod filio eius Cot- 
tio, quem amisit absens , habitus est honor statuae. Rarum id 
in iuvene : sed pater hoc quoque merebatur, cuius gravissimo 

4vulneri magno aliquo fomento medendum fuit. Praeterea Cot- 
tius ipse tam clarum specimen indolis dederat ut vita eius bre- 15 
vis et angusta debuerit hac velut inmortalitate proferri. Nam 
tanta ei sanctitas , gravitas , auctoritas etiam , ut posset senes 
illos provocare virtute , quibus nunc honore adaequatus est. 

5Quo quidem honore, quantum ego interpretor, non modo de- 
functi memoriae , dolori patris, verum etiam exemplo prospe- 20 
ctum est. Acuent ad bonas artes iuventutem adulescentibus 
quoque, digni sint modo, tanta praemia constituta, acuent prin- 
cipes viros ad liberos suscipiendos et gaudia ex superstitibus 

6 et ex amissis tam gloriosa solacia. His ex causis statua Cot- 

ti publice laetor, nec privatim minus. Amavi consummatissi- 25 
mum iuvenem tam ardenter, quam nunc inpatienter requiro. 
Erit ergo pergratum mihi hanc effigiem eius subinde intueri, 
subinde respicere, sub hac consistere, praeter hanc commeare. 

7 Etenim si defunctorum imagines domi positae dolorem nostrum 
levant, quanto magis hae quibus in celeberrimo loco non modo 30 
species et vultus illorum sed honor etiam et gloria refertur? 
Vale. 

vin. "~ 

C. PLINIUS CANINIO SUO S. 

1 Studes an piscaris an venaris an simul omnia? Possunt35 
enim omnia simul fieri ad Larium nostrum. Nam lacus piscem, 
feras silvae quibus lacus cingitur, studia altissimus iste seces- 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM II. 7. 8. 9. 10. 29 

8US adfatim suggernnt. Sed siVe omnia simul sive aliquid fa-2 
cis, non possum dicere ^invideo' : angor tamen non et mihi li- 
cere quae sic concupisco ut aegri rinum balinea fontes. Num- 
quamne hos artissimos laqueos, si solvere negatur, abrumpam? 
sNumquam, pnto. Nam veteribus negotiis nova adcrescunt, nec3 
tamen priora peraguntur: totnexibus, tot quasi catenis maius 
in dies occupationum agmen extenditur. Vale. 

VIIII. 

j^"' C. PLINIUS APOLLINARI SUO S. 

Anxium me et inqnietum habet petitio Sexti Eruci mei. i 
Adficior cnra et qnam pro me sollicitudinem non adii quasi 
pro me altero patior; et alioqui meus pudor, mea existimatio, 
mea dignitas in discrimen adducitur. Ego Sexto latum davum 2 

15 a Caesare nostro, ego quaesturam inpetravi, meo sulfragio 
pervenit ad ius tribonatum petendi , quem nisi obtinet in sena- 
tu, vereor ne decepisse Caesarem videar. Proinde adnitendum 3 
est mihi nt talem eum iudicent omnes , qnalem esse princeps 
mihi credidit. Quae causa si studium meum non incitaret, adiu- 

20tum tamen cuperem iuvenem probissimum, gravissimum, eru- 
ditissimum, onmi denique laude dignissimum, et quidem cum 
tota domo. Nam pater ei Erucius Clarus, vir sanctus, antiquus, 4 
disertus, atque in agendis causis exercitatus, quas summa fide, 
pari constantia , nec verecundia minore defendit. Habet avun- 

25culum C. Septicium, quo nihil verius, nihil simplicius, nihil 
candidius, nihil fidelius novi. Omnes me certatim et tamen ae- 5 
qualiter amant, omnibus nunc ego in uno referre gratiam pos- 
sum. Itaque prenso amicos, supplico, ambio, domos stationes- 
que circumeo, quantumque vel auctoritate vel gratia valeam 

aoprecibus experior. Te quoque obsecro ut aliquam oneris mei6 
partem suscipere tanti putes. Reddam vicem, si reposces , red- 
dam et si non reposces. Diligeris, coleris, frequentaris: osten- 
de modo velle te , nec deerunt qui quod tu velis cupiant. Vale. 

35 

C. PLINIUS OCTAVIO SUO S. 

Hominem te patientem vel potius durum ac paene crude- 1 
lem, qui tam insignes libros tam diu teneas! Quousque et tibi2 

Digitized by VjOOy IC 



30 C. PLINI 

et nobis invidebis, tibi maxima laude, nobis voluptate? Sine 
per ora hominum ferantur isdemque quibus lingua Romana spa* 
tiis pervagentur. Magna et iam longa expectatio est, quam 

3frustrari adhuc et diiferre non debes. Enotuerunt quidam tui 
yersus et invito te claustra sua refregerunt. Hos nisi retrahis 5 
in corpus, quandoque ut errones aliquem cuius dicantur inve- 

4nient. Habe ante oculos mortalitatem , a qua adserere te hoc 
uno monimento potes : nam cetera fragilia et caduca non mi- 
nus quam ipsi homines occidunt desinuntque. Dices, ut soles, 

5 ^amici mei viderint^ Opto equidem amicos tibi tam iideles, tam lo 
eruditos, tam laboriosos, ut tahtum curae intentionisque susci- 
pere et possint et velint, sed dispice i^ie sit parum providum 

6 sperare ex aliis quod tibi ipse non praestes. Et de editione 
quidem interim ut voles : recita saltem, quo magis libeat emit- 
tere , utque tandem percipias gaudium , quod ego olim pro te 15 

7 non temere praesumo. Imaginor enim qui consursus, quae ad- 
miratio te, qui clamor, quod etiam silentium maneat; quo ego, 
cum dico vel recito, non minus quam clamore delector, sit 
modo silentium acre et intentum et cupidum ulteriora audiendi. 

8Hoc fructu tanto, tam parato desine studia tua infinita ista cun- 20 
ctatione ft^audare ; quae cum modum excedit, verendum est ne i 
inertiae et desidiae vel etiam timiditatis nomen accipiat. Vale. 

XI. 

C. PLINIUS ARRIANO SUO S. 25 

1 Solet esse gaudio tibi, si quid actum est in senatu dignum 
ordine illo. Quamvis enim quietis amore secesseris, insidet 
tamen animo tuo maiestatis publicae cura. Accipe ergo quod 
per hos dies actum est, personae claritate famosum, severitate 

2exempli salubre, rei magnitudine aeternum. Marius Priscu»30 
accusantibus Afris, quibus pro consule praefuit, omissa defen- 
sione iudices petiit. Ego et Comelius Tacitus , adesse provin- 
cialibus iussi , existimavimus fidei nostrae convenire notum se- 
natui facere excessisse Priscum inmanitate et saevitia crimina | 
quibus dari iudices possent, cum ob innocentes condemnandos, 35 

3interficiendos etiam, pecunias accepisset. Respondit Fronto 
Catius deprecatusque est ne quid ultra repetundarum legem 
quaereretur, onmiaque actionis suae vela, vir movendarum la- 

Digitized by V^OO^ It' 



EPISTULARUM II. 11. 31 

crimarum peritissimus, quodam Telut vento miseratiohis inple- 
vit. Magna contentio, magni utrimque clamores, aliis cognitio- 4 
nem senatus lege conclusam aliis liberam solutamque dicenti- 
bus, quantumque admisisset reus tantum vindicandum. Novis- 5 

56ime consul designatus lulius Ferox, vir rectus et sanctus, 
Mario quidem iudices interim censuit dandos , evocandos au- 
tem quibus diceretur innocentium poenas yendidisse. Quae sen-6 
tentia non praevaluit modo , sed omnino post tantas dissensio- 
nes fuit sola frequens , adnotatumque experimentis quod favor 

10 et misericordia acres et vehementes primos impetus habent, 
paulatim consilio et ratione quasi restincta considunt. Unde 7 
evenit ut quod multi clamore permixto tuentur nemo tacenti- 
bus ceteris dicere velit : patescit enim, cum separaris a turba, 
contemplatio rerum quae turba teguntur. Venerunt qui adesse 8 

ISerant iussi, Vitellius Honoratus et Flavius Marcianus; ex qui- 
bus Honoratus trecentis milibus exilium equitisRomani septem- 
que amicorum eius ultimam poenam, Marcianus unius equitis 
Romani septingentis milibus plura supplicia arguebatur emis- 
se : erat euim fustibus caesus , damnatus in metallum, strangu- 

20latus in carcere. Sed Honoratum cognitioni senatus mors op-9 
portuna subtraxit , Marcianus inductus est absente Frisco. Ita- 
que Tuccius Cerialis consularis iure senatorio postulavit ut 
Priscus certior fieret, sive quia miserabiliorem, sive quia invi- 
diosiorem fore arbitrabatur, si praesens fuisset, sive, quod ma- 

25xime credo, quia aequissimum erat commune crimen ab utro- 
que defendi, et si dilui non potuisset, in utroque puniri. Dilata 10 
res est in proximum senatum , cuius ipse conspectus augustis- 
simus fuit. Princeps praesidebat ; erat enim consul : ad hoc la- 
nuarius mensis cum cetera tum praecipue senatorum frequen- 

30tia celeberrimus : praeterea causae amplitudo auctaque dilatione 
expectatio et fama insitumque mortalibus studium magna et inu- 
sitata noscendi omnes undique exciverat. Imaginare quae sol- 11 
licitudo nobis , qui metus , quibus super tanta re in illo coetu 
praesente Caesare dicendum erat. Equidem in senatu uon se- 

35mel egi, quin immo nusquam audiri benignius soleo, tunc me 
tamen ut nova omnia novo metu permovebant. 0bversabaturl2 
praeter illa quae supra dixi causae difficultas: stabat modo con- 
suloris, modo septemvir epulonum, iam neutrum. EratergolS 

Digitized by VjOO^ IC 



32 C. PLINI 

perqaam onerosum accusare damnatum, quem ut premebat 
atrocitas criminiB, ita quasi peractae damnationis miseratio tue- 

14 batur. Utcumque tamen animum cogitationemque collegi, coepi 
dicere non minore audientium adsensu quam sollicitudine mea: 
dixi horis paene quinque. Nam duodecim clepsydris quas spa- 6 
tiosissimas acceperam sunt additae quattuor. Adeo illa ipsa 
quae dura et adversa dicturo videbantur secunda dicenti fue- 

15 runt. Cai^sar quidem tantum mihi studium , tantam etiam curam 
(nimium est enim dicere soUicitudinem) praestitit , ut libertum 
meum post me stantem saepius admoneret voci laterique con- lo 
sulerem, cum me vehementius putaret intendi quam gracilitag 
mea perpeti posset. Respondit mihi pro Marciano Claudius 

16 Marcellinus. Missus deinde senatus et revocatus in posterum : 
neque enim iam inchoari poterat actio, nisi ut noctis interventu 

17 scinderetur. Postero die dijdt pro Mario Salvius Liberalis, vir 15 
subtilis dispositus acer disertus; in illa vero causa onmes 
artes suas protulit. Respondit Comelius Tacitus eloquentis- 

18sime et, quod eximium orationi eius inest, 0siiv(Sg, Dixit pro 
Mario rursus Fronto Catius insigniter, utque iam locus ille po- 
scebat, plus in precibus temporis quam in defensione con-20 
sumpsit. Huius actionem vespera inclusit , non tamen sic ut 
abrumperet. Itaque in tertium diem probationes exierunt. lam 
hoc ipsum pulchrum et antiquum, senatum nocte dirimi, triduo 

19vocari, triduo contineri. Comutus TertuIIus, consul designa- 
tus, vir egregius et pro veritate lirmissimus, censuit septin-25 
genta milia quae acceperat Marius aerario inferenda, Hario 
urbe Italiaque interdicendum , Marciano hoc amplius Africa. 
In fine sententiae adiecit, quod ego et Tacitus iniuncta advo- 
catione diligenter et fortiter functi essemus, arbitrari senatum 

20ita nos fecisse ut dignum mandatis partibus fuerit. Adsenserunt 30 
consules designati, onmes etiam consulares usque adPompeium 
Collegam: ille et septingenta milia aerario inferenda et Mar- 
cianum in quinquennium relegandum, Marium repetundarum 

21poenae, quam iam passus esset, censuit relinquendum. Erant 
in utraque sententia multi, fortasse etiam plures in hac vel so-35 
lutiore vel moUiore. Nam quidam ex illis quoque qui Comuto 
videbantur adsensi hunc, qui post ipsos censuerat, sequeban- 

22tur. Sed cum fieret discessio, qui sellis consulum adstiterant in 

Digitized by ^OO^ l(:^ 



EPISTULARUM II. 12. 33 

Cornuti sententiam ire coeperunt. Tum illi qui se Collegae 
adnumerari patiebantur in diTersum transierunt, Collega cum 
paucis relictus. Multum postea de inpulsoribus suis, praecipue 
de Regulo, questus est, qui se in sententia quam ipse dictave- 
5rat deseruisset. Est alioqui Regulo tam mobile ingenium ut 
plurimum audeat, plurimum timeat. Hic finis cognitionis am-23 
plissimae. Superest tamen IsLrovQyiov non leve , Hostilius 
Firmiuus , legatus Mari Prisci , qui permixtus causae' graviter 
vehementerque vexatus est. Nam et rationibus Mar Ani et ser- 

lomone quem ille habuerat in ordine Leptitanorum operam suam 
Prisco ad turpissimum ministerium commodasse, stipulatusque 
de Marciano quinquaginta milia denariorum probabatur, ipse 
praeterea accepisse sestertia decem milia, foedissimo quidem 
titulo , nomine unguentarii , qui titulus a vita hominis compti 

15 semper et pumicati non abhorrebat. Placuit censente Comuto 24 
referri de eo proximo senatu : tunc enim, casu an conscientia, 
afuerat. Habes res urbanas ; invicem rusticas scribe : quid ar- 25 
busculae tuae, quid vineae, quid segetes agunt, quid oves de- 
licatissimae? In summa, nisi aeque longam epistulam reddis, 

20non est quod postea nisi brevi$simam expectes. Vale. 

XIL 

C. PLINIUS ARRIANO SUO S. 

AsirovQyiov illud quod superesse Mari Prisci causaei 
25proxime scripseram, nescio an satis, circumcisum tamen et 
adrasum est. Firminus inductus in senatum respondit crimini 2 
noto. Secutae sunt diversae sententiae consulum designato- 
rum: Cornutus TertuIIus censuit ordine movendum, Acutius 
Nerva in sortitione provinciae rationem eius non habendam. 
SoQuae sententia tamquam mitior vicit, cum sit alioqui durior tri- 
stiorque. Quid enim miserius quam exectum et exemptum ho- 3 
nonbus senatoriis labore et molestia non carere ? quid gravius 
quam tanta ignominia adfectum non in solitudine latere, sed in 
hac altisstma specula conspiciendum se monstrandumque prae- 
35bere? Praeterea quid publice minus aut congruens aut deco-4 
rum , notatum a senatu in senatu sedere ipsisque illis a quibus 
sit notatus aequari et suinmotum a proconsulatu, quia se in le- 
gatione turpiter gesserat, de proconsulibus iudicare damna- 
Plini Ep. 3 

Digitized by VjOOQI'C 



34 C. PLINI 

5tumque sordium yel damnare alios yel absolvere? Sed hoc 
pluribus visumest. Numerantur enim sententiae, non ponde- 
rantur; nec aliud in publico consilio potest fieri, in quo nihil 
est tam inaequale quam aequalitas ipsa. Nam cum sit inpar 

6 prudentia, par omnium ius est. Inplevi promissum priorisque ^ 
epistulae fidem exsolvi , quam ex spatio temporis iam rece- 
pisse te colligo : nam et festinanti et diligenti tabellario dedi ; 

7nisi quid impedimenti in via passus est. Tuae nunc partes ul 
primum iliam, deinde hanc remunereris litteris, quales istinc 
redire uberrimae possunt. Vale. 10 

xm. 

C. PLINIUS PRISCO SUO S. 

1 Et tu occasiones obligandi me aridissime amplecteris, et 

2 ego nemini libentins debeo. Duabus ergo de causis a te potis- 15 
simum petere constitui qnod inpetratum maxime cupio. Regis 
exercitum amplissimum : hinc tibi beneficiorum larga materia, 
longum praeterea tempus quo amicos tuos exomare potuisti. 

3Convertere ad nostros, nec hos multos. Malles tu quidemmul- 
tos, sed meae verecundiae sufficit unus aut alter, ac potius20 

4unus. Is erit Voconius Romanus. Pater ei in equestri gradu 
clarus, clarior vitricus, immo pater alius: nam huic quo- 
que nomini pietate successit. Mater e primis citerioris Hispa- 
niae : scis quod iudicium provinciae illius , quanta sit gravitas. 

5 Flamen proxime fuit. Hunc ego, cum simul studeremus , arte 25 
familiariterque dilexi : ille meus in urbe , ille in secessu con- 

6tubemaiis, cum hoc seria, cum hoc iocos miscui. Quid enim 
illo aut fidelius amico aut sodale iucundius? Mira in sermone, 

7 mira etiam in ore ipso vultuque suavitas. Ad hoc ingenium ex- 
celsum, subtile, dulce, facile, eruditum in causis agendis : epi- 30 

Sstulas quidem scribit, ut Musas ipsas Latine loqui credas. Ama- 
tur a me plurimum nec tamen vincitur. Equidem iuvenis statim 
iuveni quantum potui per aetatem avidissime contuli et nuper 
ab optimo principe trium liberorum ius impetravi. Quod quam- 
quam parce et cum delectu daret, mihi tamen, tamquam elige- 35 

9ret, indulsit. Haec beneficia mea tueri nullo modo melius quam 

ut augeam possum , praesertim cum ipse illa tam grat^ inter- 

10 pretetur ut , dum priora accipit , posteriora mereatur. Habes 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM II. ^3. 14. 35 

qualis , quam probatus carugque sit nobis , quem rogo pro in- 
genio, pro fortuna tua exomes. In primis ama hominem : nam 
licet tribuas ei quantum amplissimum potes , nihil tamen am- 
plius potes amicitia tua ; cuius esse eum usque ad intimam fa- 
5 miliaritatem capacem quo magis scires, breviter tibi studia, 
mores, omnem denique vitam eius expressi. Extenderem pre- ii 
ces, nisi et tu rogari diu noUes, et ego tota hoc epistula fecis- 
sem: rogat enim, et quidem efficacissime , qui reddit causas 
rogandi. Yale. 

^^ xnu. 

C. PLINIUS MAXIMO SUO S. 

Yerum opinaris : destringor centumviralibus causis , quae 1 
me exercent magis quam delectant. Sunt enim pleraeque par- 

15 vae et exilis : raro incidit vel personarum claritate vel negotii 
magnitudine insignis. Ad hoc pauci cum quibus iuvet dicere : 2 
ceteri audaces atque etiam magna ex parte^adulescentuli ob- 
scuri ad declamandum huc transierunt, tam inreverenter et 
temere ut mihi Atilius noster expresse dixisse videatur sic in 

2oforo pueros a centumviralibus causis auspicari ut ab Homero 
in scholis. Nam hic quoque ut illic primum coepit esse quod 
maximum est. At Hercule ante memoriam meam (ita maiores 3 
natu solent dicere) ne nobilissimis quidem adulescentibus lo- 
cus erat nisi aliquo consulari producente: tanta veneratione 

25 pulcherrimum opus colebatur. Nunc refractis pudoris et reve- 4 
rentiae claustris omnia patent omnibus, nec inducuntur sed in- 
rumpunt. Sequuntur auditores actoribus similes , conducti et \ 
redempti : manceps convenitur : in media basilica tam palam 
sportulae quam in triclinio dantur : ex iudicio in iudicium pari 

SOmercede transitur. Inde iam non inurbane (SocpoxXatg vocantur 5 
[a7c6 rov 0oq)(og xai xakstcd^ai] : isdemLatinum nomen inpo- 
situm est laudiceni. Et tamen crescit in dies foeditas utraque 6 
lingua notata. Here duo nomenclatores mei (habent sane aeta- 
tem eorum qui nuper togas sumpserint) ternis denariis ad 

85laudandum trahebantur. Tanti constatut sis disertissimus. Hoc 
pretio quamlibet numerosa subsellia inplentur, hoc ingens 
corona coUigitur, hoc infiniti claraores commoventur, cum me- 7 
sochorus dedit signum: opus est enim signo apud non intelle- 

Digitized by VjsOOy It' 



36 C. PLINI 

8gentes, ne audientes quidem; nam plerique non audiunt, nec 
ulli magis laudant. Si quando transiins per basilicam et voles 
scire quo modo quisque dicat, nihil est quod tribunal ascendas, 
nihil quod praebeas aurem; facilis divinatio: scito eum pessiroe 

9 dicere qui laudabitur maxime. Primus hunc audiendi morem 6 

induxit Largius Licinus , hactenus tamen ut auditores corroga- 
lOret: ita certe ex Quintiliano, praeceptore meo^ audisse me- 
mini. Narrabat ille ^adsectabar Domitium Afrum: cum apud 
centumviros diceret graviter et lente (hoc enim illi actionis ge- 
nus erat), audit ex proximo inmodicum insolitumque clamo-io 
rem. Admiratus reticuit. Ubi silentium factum est, repetiit 

11 quod abruperat. Iterum clamor, iterum reticuit, et post silen- 
tium coepit idem tertio. Novissime quis diceret quaesivit : re- 
sponsum est 'Licinus.' Tum intermissa causa ^centumviri^ in- 

12 quit, ^hoc artificium periit *'. Quod alioqui perire incipiebat, 15 
cum perisse Afro videretur, nunc vero prope ^nditus extjnctum 

j et eversum est. Pudet referre quae quam fracta pronuntiatione 

13 dicantur , quibus quam teneris clamoribus excipiantur. Plausus 
tantum ac potius sola cymbala et tympana illis canticis desunt: 
ululatus quidem(neque enim alio vocabulo potest exprimi thea-20 

14tris quoque indecora laudatio) large supersunt. Nos tamen 
adhuc et utilitas amicorum et ratio aetatis moratnr ac retinet : 
veremur enim ne forte non has indignitates reliquisse sed labo- 
rem fugisse videamur. Sumus tamen solito rariores , quod ini- 
tium est gradatim desinendi. Yale. 25 

XV. 

C. PLINIUS VALERIANO SUO S. 

1 Quo modo te veteres Marsi tui? quo modo emptio nova? 

Placent agri, postquam tui facti sunt? Rarum id quidem: nihil 

2enim aeque gratum est adeptis quam concupiscentibus. Me30 

praedia matema parum commode tractant, delectant tamen ut 

materna, et alioqui longa patientia occallui. Habent hunc fmem 

adsiduae querellae quod queri pudet. Vale. 

XVL 

C. PLINIUS ANNIANO SUO S. 35 

1 Tu quidem pro cetera tua dihgentia admones me codicillos 
Aciliani, qui me ex parte instituit heredem, pro non scriptis 

Digitized by VjOO^ l(:f 



EPISTULARUM II. 15. 16. 17. 37 

habendos, qnia non sint confirmati testamento; qnod ius ne2 
mihi quidem ignotum est, cum sit his etiam notum qui nihil 
aliud sciunt. Sed ego propriam quandam legem mihi dixi, ut de- 
functorumyoluntates, etiamsi iure deficerentur, quasi perfectas 

d tuerer. Constat autem codicillos istos Aciliani manu scriptos. 
Licet ergo non sint confirmati testamento, a me tamen ut con- 3 
firmati observabuntur , praesertim cum delatori locus non sit. 
Nam si verendum esset ne quod ego dedissem populus eripe-4 
ret, cunctantior fortasse et cautior esse deberem: cum vero 

lOliceat heredi donare quod in hereditate subsedit, nihil est quod 
obstet illi meae legi, cui publicae leges non repugnant. Vale. 



XVU. 

(X PLINIUS GALLO SUO S. 

15 Miraris cur me Laurentinum vel, si ita mavis, Laurensl . 
meum tanto opere delectet : desines mirari , cum cognoveris 
gratiam villae, oportunitatem loci', litoris spatium. Decem et2 
septem milibus passuum ab urbe secessit, ut peractis quae 
agenda fuerint salvo iam et composito die possis ibi manere. 

20Aditur non una via; nam et Laurentina et Ostiensis eodem fe- 
runt, sed Laurentina a q)iarto^deciin& lapide, Ostiensis ab un- ^ 
decimo relinquenda est. Utrimque excipit iter aliqua ex parte 
harenosum, iunctis paulo gravius et longius, equo breve et 
molle. Yaria hinc atque inde facies : nam modo occurrentibus 3 

25silvis via coartatur, modo latissimis pratis diffunditur et pate- 
scit ; multi greges ovium , multa ibi equorum boum armenta, 
quae montibus hieme depulsa herbis et tepore vemo nitescunt. 
Yilla usibus capax, non sumptuosa tutela. Cuius in prima parte 4 
atrium frugi nec tamen sordidum , deinde porticus in D litte- 

30rae similitudinem circumactae, quibus parvola sed festiva area 
includitur. Egregium hae adversusHempestates receptaculum : 
nam specularibus ac multo magis imminentibus tectis muniun- 
tur. Est contra medias cav^dium hil^re , mox triclinium satis 5 
pulchrum, quod in litus excurrit, ac si quando Africo mare in- 

35 pulsum est, fractis iam et novissimis fluctibus leviter adluitur. ^ 
Undique valvas aut fenestras non minores valvis habet , atque 
ita a lateribus a fronte quasi tria maria prospectat ; a tergo ca- 
vaedium, porticum, aream, porticum rursus, moxatrium, sil- 



38 C. PLINI 

Gvas et longinquos respicit montes. Hnias a laeva retractins 
paulo cubiculum est amplum , deinde aliud minus, quod altera 
fenestra admittit orientem, occidentem altera retinet, hac et 

Tsubiacens mare longius quidem sed securius intuetur. Huius 
cubiculi et triclini illius obiectu includitur angulus, qui puris- 5 ^ 
simum solem continet et accendit. Hoc hibemaculum, hoc 
etiam gymnasium meorum est : ibi omnes silent venti exceptis 
qui nubilum inducunt et sere nu m ante quam usum loci eri-l *^ 

8piunt. Adnectitur angulo cubiculum in h^mi^ida cunratum, quod 
ambitum solis fenestris omnibus sequitur. Parieti eius in bi- lo 
bliothecae speciem armarium insertum est, quod non legendos 

9libros sed lectitandos capit. Adhaeret dormitorium membrum 
transitu interiacente , qui suspensus et tubulatus conceptum 
vaporem salubri temperamento huc illuc digerit et ministrat. 
Reliqua pars lateris huius servorum libertorumque usibus de- 15 
tinetur, plerisque tam mundis ut accipere hospites possint. 

10 Ex alio laterecubiculum est politissimum; deinde vel cubicu- 
lum grande vel modica cenatio , quae plurimo sole , plurimo 
mari lucet; post hs^nc cubiculum cum procoetone, altitudine 
aestivum, munimentis hibernum : est enim subductum omnibus 20 
ventis. Huic cubiculo aliud et p rocoeio n communi pariete iun- 

11 guntur. Inde balnei cella frigidana spatiosa et effusa , cuins in 
contrariis parietibus "duo baptisteria velut eiecta sinuantur, 
abunde capacia, si mare in proximo cogites. Adiacet uncto- 

' ^rium, hypocauston, adiacet propnigeon balinei, mox duae cet- 25 
lae magis elegantes quam sumptuosae: cohaeret calidapiscina 

12 miriiica , ex qua natantes mare aspiciunt ,' nec procul sphaeri- 
sterium, quod calidissimo soli inclinato iam die occurrit. Hic 
turris erigitur , sub qua diaetae duae , totidem in ipsa , prae- 
terea cenatio, quae latissimum mare, longissimum litus, villas 30 

ISamoenissimas prospicit. Est et alia turris: in hac cubiculum, 
in quo sol nascitur conditurque : lata post apotheca et horreum : 
sub hoc triclinium, quod turbati maris non nisi fragorem et so- 
num patitur, eumque iam languidum et desinentem ; hortum et 

14gestationem videt, qua hortus includitur. Gestatio buxo aut35 
rore marino, ubi deGcit buxus, ambitur: nam buxus, qua parte 
^defenditur tectis, abunde viret; aperto caelo apertoque vento 

15 et quamquam longinqua aspergine maris inarescit. Adiacet 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARCM 11. 17. 39 

gestationi interiore circumitu vinea tenera et umbrosa nudisque 
etiam pedibus mollis et cedens. Hortum morus et ficus ft*e- 
quens vestit, quarum arborum iila vel maxime ferax terra est, 
maLignior ceteris. Hac non deteriore quam maris facie cena- 

5tio remota a mari fruitur: cingitur diaetis duabus a tergo, qua- 
rum fenestris subiacet vestibulum viliae et hortus alius pin- 
guis **et rusticus.f Hinc cryptoporticus prope publici operisl6 
extenditur. Utrimque fenestrae, a mari plures, ab horto pau- 
ciores, sed altemis singulae. Hae, cuih serenus dies et inmo- 

lOtus, omnes, ciim hinc vel inde ventus inquietus, qua venti quie- 
scunt , sine iniuria patent. Ante cryptoporticum xystus violis 17 
odoratus: teporem solis infusiTeperj^ussu cryptoporticus auget, 
quae ut tenet solem sic aquilonem inhibet summpvetque, quan- 
tumque caloris ante tantum retro frigoris. Simiiiter Africum 

15 sistit , atque ita diversissimos ventos alium alio latere frangit 
et (init. Haec iucunditas eius hienye, maior aestate. Nam ante 18 
meridiem xystum , post meridiem gestationis hortique proxi- 
mam partem umbra suft temperat , quae , ut dies crevit decre- 
vitve, modo brevior modo longior hac vel illa cadit. Ipsaig 

2overo cryptoporticus tummaxime caret sole, cum ardentissimus 
culmini eius insistit. Ad hoc patentibus fenestris fayonios ac- 
cipit transmittitque nec umquam aere pigro et manente ingra- 
vescit. In capite xysti deinceps cryptoporticus horti diaeta20 
est, amores mei; re vera amores: ipse posui. In hac helioca- 

25 minus quidem alia xystum alia mare utraque solem, ci^biculum 
autem valvis cryptoporticum, fenestra prospicit mare.jr Contra 21 
parietem medium zotheca perquam eleganter recedit, quae 
specularibus et velis obductis reductisve modo adicitur cubi- 
culo modo aufertur. Lectum et duas cathedras capit : a pedi- 

30bus mare, a tergo villae, a capite silvae: tot facies locorum 
totidem fenestris et distinguit et miscet. lunctum est cubicu- 22 
lum noctis et somni. Non illud voces servolorum , non maris 
murmur , non tempestatum motus , non fulgurum lumen ac ne 
diem quidem sentit, nisi fenestris apertis..^ Tam alti abditique 

358ecreti illa ratio, quod interiacens ^dron parietem cubiculi 
hortique distinguit atque ita omnem sonum media inanitate con- 

^ sumit. Adplicitum est cubiculo hypocauston perexiguum, quod 23 
angusta fenestra suppositum calorem, ut ratio exigit, aut effun- 

Digitized by VjOOy IC 



40 C. PLINI 

dlt aut retinet. Procoeton inde et cubiculum porrigitur in so- 
lem, quem orientem statim exceptum ultra meridiem obli- 
24cum qufdem sed tamen senrat. In hanc ego diaetam cum 
me recepi, abes^e mihi etiam a villa mea videor , magnamque 
eius voluptatem praecipue Saturnalibus capio, cum reliquas 
pars tecti licentia dierum festisque clamoribus personat: nam 

25 nec ipse meorum lusibus nec illi studiis mei#ob8trepunt/)lIaec 
utilitas , haec amoenitas deficitur aqua salienti , sed puteos ac 
potius fontes habet: sunt enim in summo. Et omnino litoris 
illiQS mira natura: quocumque loco moveris humum, obvius et 10 
paratus umor occurrit , isque sincerus ac ne leviter quidem 

26 tanta maris vicinitate comiptus. Suggerunt adfatim ligna pro- 
ximae silvae : ceteras copias Ostiensis colonia ministrat. Frugi 
quidem homini sufficit etiam yicus quem una villa discemit : in 
hoc balnea meritoria tria, magna commoditas, si forte balneum 15 
domi vel subitus adventus vel brevior mora calfacere dissua- 

27 deat. Litus omant varietate gratissima nunc continua nunc in- 
termissa tecta villamm , quae praestant multaram urbium fa- 
ciem , sive mari sive ipso litore utare ; quod non numquam 
longa tranquillitas moilit, saepius frequens et contrarius fluctus 20 

2dindurat. Mare non sane pretiosis piscibus abundat, soleas ta- 
men et squillas optimas egerit. Villa vero nostra etiam medi- 
terraneas copias praestat, lac in primis: nam illuc e pascuis. 

29 pecora conveniunt, si quando aquam umbramve sectantur. lu- 
stisne de causis iam tibi videor incolere , inhabitare , diligere 25 
secessum, quem tu nimis urbanus es nisi concupiscis? Atque 
utinam concupiscas ! ut tot tantisque dotibus villulae nostrae 
maxima commendatio ex tuo contubernio accedat. Vale. 

XVIII. ' ^ 

C. PLINIUS MAURICO SUO S. " 

1 Quid a te mihi iucundius potuit iniungi, quam ut praecepto- 
rem fratris tui liberis quaererem? Nam beneficio tuo in scho- 
lam redeo et illam dulcissimam aetatem quasi resumo : sedeo 
inter iuvenes, ut sQlfiJtain, atque etiam experior quantum apud 35 

2iIIos auctoritatis ex studiis habeam. Nam proxime frequenti 
auditorio inter se coram multis ordinis nostri clare iocabantur : 
intravi, conticuemnt; quod non referrem, nisi ad illorum iha- 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM U. 18. 19- 41 

gis landem quam ad meam pertineret, ac nisi sperare te vel- 
lem posse fratris tui filios probe discere. Quod superest, cum 3 
omnes qui profitentur audiero, qnid de quoque sentiam scribam 
efficiamque, quantum tamen epistula consequi potero, ut ipse 

5 omnes audisse yidearis. Debeo enim tibi, debeo memoriae fra- 4 
tris tui hanc iidem, hoc studtum, praesertim super tanta re. 
Nam quid magis interest vestra quam ut liberi (dicerem tui, 
nisi nunc illos magis amares) digni illo patre , te patruo repe- 
riantur? quam curam mihi, etiam si non mandasses, vindicas- 

lOsem. Nec ignoro suscipiendas oflTensas in eligendo praecepto-5 
re, sed oportet me non modo oflTensas verum etiam simultates 
pro fratris tui filiis tam aequo animo subire quam parentes pro 
suis. Vale. 

j^ XVIIII. 

C. PLINIDS CERIALI SUO S. 

llortaris ut orationem amicis pluribus recitem. Faciam, 1 
quia hortaris, qnamvis vehementer addubitem. Neque enim me 2 
praeterit actiones quae recitantur impetum omnem caloremque 

20 ac prope nomen suum perdere , ut quas soleant commendare 
simul et accendere iudicum consessus, celebritas advocatorum, 
expectatio eventus, fama non unius actoris, diductumque in par- 
tes audientium studium, ad hoc dicentis gestus, incessus , dis- 
cursus etiam, omnibusque motibus animi consentaneus vigor 

Socorporis. Unde accidit ut ii qui sedentes agunt, quamvis illis3 
maxima ex parte supersint eadem illa quae stantibus , tamen 
hoc quod sedent quasi debilitentur et deprimantur. Recitan-4 
tium vero praecipua pronuntiationis adiumenta , oculi manus, 
praepediuntur; quo minus mirum est, si auditorum intentio re- 

30languescit, nullis extrinsecus aut blandimentis capta aut aculeis 
excitata. Accedit his quod oratio de qua loquor pugnax et 5 
contentiosa est. Porro ita natura comparatum est ut ea quae 
scripsimus cum labore etiam cum labore audiri putemus. Et6 
sanequotusquisque tam rectus auditor, quem non potius dulcia 

35haec et sonantia quam austera et pressa delectent? Est quidem 
omnino turpis ista discordia, est tamen quae plerumque evenit, 
ut aliud auditores aliud iudices exigant , cum alioqui his prae- 
cipue auditor adfici debeat quibus idem, si foret iudex, maxime 

Digitizedby^OOgie 



42 C. PLINI 

7 permoyeretur. Potest tamen Geri ut quamquam ia his difficul- 
tatibus libro isti novitas lenocinetur, novitas apud nostros; 
apud Graecos enim est quiddam quamvis ex diverso non tamen 

8 omnino dissimile. Nam ut illis erat moris leges quas ut contra- 
rias prioribus legibus arguebant aliarum collatione convincere, 5 
ita nobis inesse repetundarum legi quod postularemus cum hac 
ipsa lege tum aliis colligendum fuit ; quod nequaquam blandum 
auribus inperitorum tanto maiorem apud doctos habere gratiam 

9debet, quanto minorem apud indoctos habet. Nos autem, si 
placucrit recitare, adhibituri sumus eruditissimum quemque. lo 
Sed plane adhuc an sit recitandum examina tecum , omnisque 
quos ego movi in utraque parte calcuios pone , idque elige in 
quo vicerit ratio. A te enim ratio exigitur, nos excusabit obse- 
quium. Yalc. 

XX. ^^ 

C. PLINIUS CALVISIO SUO S. 

1 Assem para et accipe auream fabulam, fabulas immo : nam 
me priorum nova admonuit , nec refert a qua potissimum inci- 

2 piam. Yerania Pisonis graviter iacebat, huius dico Pisonis quem 20 
Galba adoptavit. Ad hanc Regulus venit. Primum inpudentiam 
homiuis qui venerit ad aegram, cuius marito inimicissimus, ipsi 

3 invisissimus fuerat. Esto, si venit tantum : ad ille etiam proxi- 
mus toro sedit, quo die, qua hora nata esset interrogavit. Ubi 
audiit, componit vultum, intendit oculos, movet labra, agitat25 
digitos, computat; nihil: utdiumiseramexpectationejiuspendit, 

4^habes' inquid ^climactericum tempus, sed evades. Quod ut 
tibi magis liqueat, haruspicem consulam quem sum frbquenter 

j^ expertus'. Nec mora; sacrificium facit, adfirmat exta cum side- 
rum significatione congruere. IIla,utinpericuIo credula, poscitso 
codicillos, legatum Regulo scribit: mox ingravescit: clamat 
moriens hominem nequam , perfidum ac plus etiam quam per- 

6 iurum , qui sibi per salutem filii peierasset. Facit hoc Regu- 
lus non minus scelerate quam frequenter , quod iram deorum, 
quos ipse cotidie fallit, in caput infelicis pueri detestatur. 35 

TVelleius Blaesus, ille locuples consularis, novissima valitu- 
dine conflictabatur: cupiebat mutare testamentum. Regulus, 
qui speraret aliquid ex novis tabulis , quia nuper captare eip 

Digitized by VjOO^IC 



EPISTULARUM IL 20. III. 1. 43 

coeperat, medicos hortari, rogare quoquo modo spiritum ho- 
mini prorogarent. Postquam signatum est testamentum , mutat 8 
personam, yertit adlocutionem, isdemque medicis ^quousque 
miserum cruciatis? quid invidetis bona morte cui dare vitam 

5 non potestis ? ' Moritur Blaesus , et tamquam omnia audisset, 
Regulo ne tantulum quidem. Sufficiunt duae fabulae, an scho- 9 
lastica lege tertiam poscis ? est unde fiat. Aurelia , omata fe- 10 
mina , signatura testamentum sumpserat pulcherrimas tunicas. 
Regulus cum yenisset ad signandum , ^rogo' inquid ^has mihi 

lOleges'. Aurelia ludere hominem putabat, ille serio instabat: nell 
multa, co^git mulierem aperire tabulas ac sibi tunicas quas 
erat induta legare : obseryavit scribentem, inspexit an scripsis- 
set. Et Aurelia quidem yivit , ille tamen istud tamquam mori- 
turam coegit. Et hic hereditates , hic legata , quasi mereatur, 

15 accipit. 'j4kXa xC dtareLVOfiai, in ea ciyitate , in qua iam pri- 12 
dem non minora praemia, immo maiora , nequitia et improbitas 
quam pudor et yirtus habent? Aspice Regulum, qui ex paupere 18 
et tenui ad tantas opes per flagitia processit ut ipse mihi dixe- 
rit, cum consuleret quam cito sestertium sescenties inpleturus 

20 esset, inyenisse se exta duplicia, quibus portendi milies et du- 
centies habiturum. Et habebit, si modo, ut coepit, aliena testa- 14 
menta, quod est inprobissimum genus falsi, ipsis quorum sunt 
illa dictaverit Vale. 



25 

C. PLINI CAECILI SECIJNDI 

ao EPISTUIARUM 

LIBER TERTIUS. 

I. 

^. C. PLINroS CALVISIO StJO S. 

I Nescio an uUum .iacundius tempus exegenm quam quo nu- 1 
per apud Spurinnam fui, adeo quidem ut neminem magis in 
senectute, si modo senescere datum est, aemulari yelim: nihil 



yGoogle 



44 C. PLINI 

268^ enim illo yitae genere distinctius. He antem ut certus si- 
derum cursus ita vita hominum disposita delectat, senum prae- 
sertim. Nam iuvenes confusa adhuc quaedam et quasi turbata 
non indecent; senibus placida omnia et ordinata conveniunt, 

5 quibus industria sera , turpis ambitio est. Hanc regulam Spu- 5 
rinna constantissime servat ; quin etiam parva haec , parva , si 
non cotidie fiant, ordine quodam et velut orbe circumagit. 

4Hane lectulo continetur, hora secunda calceos poscit, ambulat 
miiia passuum tria nec minus animum quam corpus exercet. 
Si adsunt amici , honestissimi sermones explicantur : si non, 10 
liber legitur; interdum etiam praesentibus amicis, si tamen illi 

5 non gravantur/ Deinde considit, et liber rursus aut sermo libro 
potior: mox vehiculum ascendit, adsumit uxorem singularis 

6 exempli vel aliquem amicorum , ut me proxime. Quam pul- 
chrumillud, quam dulce secretum! quantum ibi antiquitatis ! 15 
quae facta, quos viros audias! quibus praeceptis imbuare! 
quamvis ille hoc temperamentum modestiae suae indixerit, ne 

7 praecipere videatur. Peractis septem milibus passuum iterum 
ambulat mille , iterum residit vel se cubiculo ac stilo reddit. 
Scribit enim, et quidem utraque lingua, lyrica doctissima: miraSO 
illis dulcedo , mira suavitas , mira hilaritas , cuius gratiam cu- 

8 mulat sanctitas scribentis. Ubi hora balinei nuntiata est (est 
autem hieme nona, aestate octava), in sole, si caret vento, am- 
bulat nudus. Deinde movetur pila vehementer et diu : nam hoc 
quoque exercitationis genere pugnat cum senectute. Lotus ac- 25 
cubat et paulisper cibum difTert : interim audit legentem remis- 
sius aliquid et dulcius. Per hoc omne tempus liberum est ami- 

9cis vel eadem facere vel alia, si malint.lAdponitur cena non 
minus nitida quam frugi in argento puro eUantiqiio : sunt in usu 
et Corinthia, quibus delectatur nec adficitur. Frequenter co-30 
moedis cena distinguitur , ut voluptates quoque studiis con- 
diantur. Sumit aliquid de nocte et aestate : nemini hoc longum 

lOest; tanta comitate convivium trahiturl Inde illi post septimum 
et septuagensimum annum aurium oculbrum vigor integer, inde 

II agile et vividum corpus solaque ex senectute prudentia. Hanc 35 
ego vitam voto et cogitatione praesumo , ingressurus avidissi- 
me, ut primum ratio aetatis receptui canere permiserit. Interim 
mille laboribus conteror, quorum mihi et solacium et exem- 

Digitized by VjOO^ It* 



EPISTULARUM IH. 2. 3. 45 

plum est idem Spurinna: nam ilie quoque, quoad iionestum 
fuit, obiit officia, gessit magistratus, provincias rexit, multo- 
que labore hoc otium meruit. Igitur eundem mihi cursum, eun- 12 
dem terminum statuo, idque iam nunc apud te subsigno, ut, si 
6 me longius erehi videris, in ius voces ad hanc epistulam meam 
et quiescere iubeas, cum inertiae crimen efTugero. Yale. 

II. 

C. PLINIUS MAXIMO SUO S. 

10 

Quod ipse amicis tuis obtulissem , si mihi eadem materia 1 
suppeteret , id nunc iure videor a te meis petiturus. Arrianus 2 
Maturus Altinatium est princeps : cum dico princeps , non de 
facultatibus loquor, quae illi large supersunt, sed de castitate, 

15 iustitia , gravitate , prudentia. Huius ego consilio in negotiis, 3 
iudicio in studiis utor : nam plurimum iide , plurimum veritate, 
plurimum intellegentia praestat. Amat me, nihil possum arden- 4 
tius dicere, ut tu. Caret ambitu : ideo se in equestri gradu te- 
nuit, cum facile posset ascendere altissimum. Mihi tamen or- 

2onandus excolendusque est. Itaque magni aestimo dignitati eius5 
aliquid adstruere inopinantis , nescientis , immo etiam fortasse 
noientis, adstruere autem quod sit splendidum nec molestum. 
Cuius generis, quae prima occasio tibi, conferas in eumrogo;6 
habebis me, habebis ipsum gratissimum debitorem. Quamvis 

25 enim ista non adpetat, tam grate tamen excipit quam si concu* 
piscat. Vale. 

III. 

C. PLINIUS CORELLIAE HISPULLAE SUAE S. 

30 Cum patrem tuum , gravissimum et sanctissimum virum, 1 
suspexerim magis an amaverim dubitem teque et in memoriam 
eius et in honorem tuum unice diligam, cupiam necesse est 
atqne etiam, quantum in me fuerit, enitar ut fiHus tuus avo 
similis existat, equidem malo matemo : quamquam illi paternus 

35 etiam clarus spectatusque contigerit, pater quoque et patruus 
inlustri laude conspicui. Quibus omnibus ita demum similis2 
adolescet, si imbutus honestis artibus fuerit, quas plurimum 
refert a quo potissimum accipiat. Adhuc illum pueritiae ratio 3 

Digitizedby^OOglC: 



46 C. PLINI 

intra contubernium tuum tenuit, praeceptores domi habuit, ubi 
est erroribus modica vel etiam nuUa materia. lam studia eius 
extra limen proferenda sunt, iam circumspiciendus rhetor La- 
tinus, cuius scholae severitas , pudor, in primis castitas con- 

4 stet. Adest enim adulescenti nostro cum ceteris naturae for- 5 
tunaeque dotibus eximia corporis pulchritudo, cui in hoc lu- 
brico aetatis non praeceptor modo sed custos etiam rectorque 

5 quaerendus est. Videor ergo demonstrare tibi posse lulium 
Genitorem. Amatur a me ; iudicio tamen meo non obstat cari- 
tas hominis, quae ex iudicio nata est. Yir est emendatus et gra- lo 
yis , paulo etiam horridior et durior, ut in hac licentia tempo- 

6 rum. Quantum eloquentia valeat pluribus credere potes ; nam 
dicendi facultas aperta/et exposita statim cemitur: vita homi- 
num altos recessus magnasque latebras habet; cuius pro Ge- 
nitore me sponsorem accipe. Nihil ex hoc viro fihus tuus au- 15 
diet nisi profuturum , nihil discet quod nescisse rectius fuerit, 

7 nec minus saepe ab illo quam a te meque admonebitur quibus 
imaginibus oneretur, quae nomina et quanta sustineat. Proinde 
faventibus diis trade eum praeceptori , a quo mores primum, 
mox eloquentiam discat, quae male sine moribus discitur. Yale. 20 

IIIL 

C. PLINIDS MACRINO SUO S. 

1 Quamvis et amici quos praesentes habebam et sermones 
hominum factum meum conprobasse videantur, magni tamen 25 

2 aestimo scire quid sentias tu. Nam cuius integra re consiiium 
exquirere optassem , huius etiam peracta iudicium nosse mire 
concupisco. Cum publicum opus mea pecunia inchoaturus in 
Tuscos excucurrissem accepto, ut praefectus aerari, conuneatu, 
legati provinciae Baeticae questuri de proconsulatu CaeciliSO 

3Classici advocatum me a senatu petierunt. Collegae optimi 
meiqueamantissimideconmiunisofficii necessitatibus praelocuti 
excusare me et eximere temptarunt. Factum est senatus con- 
sultum perquam honorificum, ut darer provincialibus patronus, 

4 si ab ipso me impetrassent. Legati rursus inducti iterum me 85 
iam praesentem advocatum postulaverunt, inplorantes iidem 
meam, quam essent contra Massam Baebium experti , adiegan- 
tes patrocini foedus. Secuta est senatus clarissima adsensio, 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM III. 4. 5. 47 

qnae solet decreta praecurrere. Tum ego ^desino' inquam, 
^patres conscripti , putare me iustas excusationis causas attu- 
lisse'. Placuit et^modestia sermonis et ratio. Conpulit autem5 
me ad hoc consilium non solum consensus senatus, quamquam 

5 hic maxime , verum et ah'i quidam minores sed tamen numeri. 
Veniebat in mentem priores nostros etiam singulorum hospi- 
tum iniurias voluntariis accusationibus exsecutos; quo defor- 
mius arbitrabar publici hospiti iura heglegere. Praeterea cum 6 
recordarer quanta pro isdem Baeticis superiore advocatione 

10 etiam pericula subissem, consenrandum veteris officii meritum 
noYO videbatur. Est enim ita comparatum ut antiquiora bene- 
ficia subvertas, nisi illa posterioribus cumules : nam quamlibet 
saepe obligati, si quid unum neges, hoc solum meminerunt 
quod negatum est. Ducebar etiam quod decesserat Classicus 7 

ISamotumquc erat, quod in eiusmodi causis solet esse tristissi- 
mum , periculum senatoris. Yidebam ergo advocationi meae 
non minorem gratiam quam si viveret ille propositam, invidiam 
nuUam. In summa, conputabam, si munere hoc iam tertio fun- 8 
gerer, faciliorem mihi excusationem fore, si quis incidisset 

20 quem non deberem accusare. Nam cum est omnium officiorum 
finis aliquis , tum optime iibertati venia obsequio praeparatur. 
Audisti consilii mei motus, superest alterutra ex parte iudicium 9 
tuum , in quo mihi aeque iucunda erit simplicitas dissentientis 
quam conprobantis auctoritas. Vale. 

25 Y 

C. PLINIUS BAEBIO MACRO SUO S. 

Pergratum est mihi quod tam diligenter libros avunculi mei i 
lectitas ut habere omnes velis quaerasque qui sint omnes. Fun- 2 

30gar indicis partibus atque etiam quo sint ordine scripti notum 
tibi faciam : est enim haec quoque studiosis non iniucunda co- 
gnitio. ^De iaculatione equestri unus' : hunc, cum praefectus 3 
alae militaret , pari ingenio curaque conposuit. ^De vita Pom- 
poni Secundi duo' ; a quo singulariter amatus hoc memoriae 

35amici quasi debitum munus exsolvit. ^Bellorum Germaniae4 
viginti' ; quibns omnia quae cum Germanis gessimus bella col- 
legit. Inchoavit, cum in Germania militaret , somnio monitus: 
adstitit ei quiescenti Drusi Neronis effigies, qui Germaniae la- 

Digitizedby^OOgie 



48 C. PLINI 

tissime victor ibi periit, commendabat memoriam suam orabat- 

5 que ut se ab iniuria obliTionis adsereret. ^Studiosi tres', in sex 
volumina propter amplitudinem divisi, quibus oratorem ab in- 
cunabulis instituit et perficit. ^Dubii sermonis octo' : scripsit 
sub Nerone novissimis annis, cum omne studiorum genus paulo 5 

6 liberius et erectius periculosum servitus fecisset. ^A fine An- 
fidi Bassi triginta unus.' ^Natnrae historiarum triginta sep- 
tem% opus diSusum, eruditum, nec minus varium quam ipsa na- 

7 tura. Miraris quod tot volumina multaque in his tam scrupu- 
losa homo occupatus absolverit? magis miraberis, si scierislO 
illum aliquandiu causas actitasse, decessisse anno sexto et 
quinquagensimo, medium tempus distentum impeditumque qua 

8 officiis maximis qua amicitia principum egisse. Sed erat acre 
ingenium, incredibile studium, summa vigilantia. Lucubrare 
Vulcanalibus incipiebat, non auspicandi causa sed studendi, 15 
statim a nocte multa, hieme vero ab hora septima, vel cum 
tardissime , octava , saepe sexta. Erat sane somni paratissimi, 
non numquam etiam inter ipsa studia instantis et deserentis. 

, 9 Ante lucem ibat ad Yespasianum imperatorem (nam ille quo- 

que noctibus utebatur), inde ad delegatum sibiofficium. fte-20 
lOversus domum, quod relicum temporis, studiis reddebat. Post 
cibum saepe , quem interdiu levem et facilem veterum more 
snmebat , aestate , si quid otii , iacebat in sole, liber legebatur, 
adnotabat excerpebatque. Nihil enim legit quod non excerpe- 
ret: dicere etiam solebat nullum esse librum tam malum ut non25 

11 aliqua parte prodessel. Post solem plerumque frigida lavaba- 
tur: deinde gustabat dormiebatque minimum: moxquasialio 
die studebat in cenae tempus. Super hanc liber legebatur, ad- 

12 notabatur, et quidem cursim. Hemini quendam ex amicis , cum 
lector quaedam perperam pronuntiasset , revocasse et repetido 
coggisse, huic avunculum meum dixisse Mntellexeras nempe?' 
cum ille adnuisset, ^cur ergo revocnbas? decem amplius ver- 

13 sus hac tua interpellatione perdidimus.' Tanta erat parshnonia 
temporis. Surgebat aestate a cena luce , hieme intra primam 
noctis, ^t tamquam aliqua lege cogente. Haec inter medios la- ^ 

14bores urbisque fremitum. In secessu solum balinei tempus 
studiis eximebatur: cum dico balinei, de interioribus loquor; 
nam dum destringitur tergiturque, audiebat aliquid aut diomal. 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM III. 6. 49 

In itinere quasi solutug ceteris curis hnic uni vacabat: ad latusl5 
notarius cum libro et pugiliaribus, cuius manus hieme manicis 
muniebantur, ut ne caeli quidem asperitas ullum studiis tempus 
eriperet; qua ex causa Romae quoque sella vehebatur. Re-16 

5peto me correptum ab eo cur ambularem: ^poteras' inquid 
^has horas non perdere' ; nam perire omne tempus arbitrabatur 
quod studiis non inpenderetur. Hac intentione tot ista yolu- 17 
mina peregit electorumque commentarios centum sexaginta 
mihi reliquit, opisthographos quidem et minutissime scriptos; 

10 qua ratione multiplicatur hic numerus. Refere bat ipse potuisse 
se, cum procuraret in Hispania, vendere hos commentarios 
Largio Licino quadringentis milibus nummum, et tunc aHquanto 
pauciores erant. Nonne videtur tibi recordanti quantum legerit, 18 
quantum scripserit, nec in officiis uUis nec in amicitia princi- 

15 pis fuisse , rursus , cum audis quid studiis laboris inpenderit, 
nec scripsisse satis nec legisse? Quid est enim quod non aut 
illae occupationes inpedire aut haec instantia non possit effi- 
cere? Itaque soleo ridere, cum me quidam studiosum vocant, 19 
qui, si comparer illi, sum desidiosissimus. Ego autem tantum, 

20quem partim publica partim amicorum officia distringunt? quis 
ex istis qui tota vita litteris adsident collatus illi non quasi 
somno et inertiae deditus erubescat? Extendi epistulam, cum20 
hoc solum quod requirebas scribere destinassem, quos libros 
reliquisset : confido tamen haec quoque tibi non minus grata 

25 quam ipsos libros futura, quae te non lantum ad legendos eos 
verum etiam ad simile aliquid elaborandum possunt aemulatio- 
nis stimulis excitare. Vale. 

VI. 

^ C. PLINIUS ANNIO SEVERO SUO S. 

. Ex hereditate quae mihi obvenit emi proxime Corinthium i 
signum, modicum quidem sed festivum et expressum, quantum 
ego sapio , qui fortasse in omni re , in hac certe perquam exi- 
- guum, sapio: hoc tamen signum ego quoque intellego. Est2 
35 emm nudum nec aut vitia , si qua sunt, celat aut laudes parum 
ostMitdt: effingit senem stantem; ossa, musculi, nervi, yenae, 
rDQ£ etiam ut spirantis apparent, rari et cedentes capilli, lata 
^fmi, contracta facies, exile coUum, pendent lacerti, papillae 
Plini Ep. 4 

Digitized by VjOO^ l(:f' 



50 C. PLINI 

3 iacent, venter recessit. A tergo quoque eadem aetas ut a ter^. 
Aesipsum, quantum verus color indicat, vetus et antiquum. fa- 
lia denique omnia ut possint artiiicum oculos tenere, delecrare 

4 imperitorum. Quod me quamquam tirunculum soliicitavit ad 
emendum. Emi autem , non ut haberem domi (neque enim ul- 5 
lum adhuc Corinthium domi habeo) , verum ut in patria nostra 

5 celebri loco ponerem, ac potissimum in lovis templo : Tidetur 
enim di^um templo , dignum deo donum. Tu ergo , ut soles 
omnia quae a me tibi iniunguntur, suscipe hanc curam et iam 
nunc iube basim fieri, ex quo volesmarmore, quae nomen meum 10 

6honoresque capiat, si hos quoque putabis addendosy Ego si- 
gnum ipsum, ut primum invenero ah'quem qui non gravetur, 
mittam tibi, vel ipse, quod mavis, adferam mecum. Destino 

7 enim , si tamen officii ratio permiserit , excurrere isto. Gaudes 
quod me venturum esse poUiceor, sed contrahes frontem, cum 15 
adiecero ad paucos dies : neque enim diutius abesse me eadem 
haec quae nondum exire patiuntur. Vale. 

VII. 

C. PLINIUS CANINIO RUFO SUO S. '^O 

1 Hodo nuntiatus est Silius Itah*cus in Neapolitano suo inedia 

2 finisse vitam. Causa mortis valctudo. Erat illi natus Insanabilis 
clavus , cuius taedio ad mortem Inrevocabili constantia decu- 
currit, usque ad supremum diem beatus et felix, nisi quod mi- 
norem ex liberis duobus amisit, sed maiorem melioremque flo- 25 

3 rentem atque etiam consularem reliquit. Laeserat famam suam 
subNerone, credebatur sponte accusasse ; sedinVitelliamicitia 
sapienter se et comiter gesserat, exproconsuIatuAsiaegloriam 
reportaverat, maculam veteris industriae laudabili otio abluerat. 

4 Fuit inter principes civitatis sine potentia , sine invidia : saluta- 30 
batur, colebatur, multumque in lectulo iacens cubiculo semper 
non ex fortuna frequenti doctissimis sermonibus dies transigebat, 

5 cum a scribendo vacaret. Scribebat carmina maiore cura quam 
ingenio, non numquam iudicia hominum recitationibus experie- 

6 batur. Novissime ita suadentibus annis ab urbe secessit, seque 35 
in Campania tenuit, ac ne adventu quidem novi principis inde 

7 commotus est. Magna Caesaris laus, sub quo hoc h'berum fuit, 
magna illins , qui hac libertate ausus est uti. Erat (piXoxaXog 

Digitized by VjOO^ It* 



EPISTULARUM III. 7. 8. 51 

usqne ad emaeitatis reprehensionem. Plures isdem in locis vil- 8 
las possidebat adamatisque novis priores neglegebat. Multum 
ubique librorum, multum statuarum, multum imaginum, quas 
uon habebat modo yerum etiam venerabatur , Vergilii ante om-* 
5 nes, cuius natalem religiosius quam suum celebrabat , Neapoli 
maxime , ubi monimentum eius adire ut templum solebat. In 9 
hac tranqnillitate annum quintum et septuagensimum excessit, 
delicato magis corpore qnam infirmo ; utque novissimus a Ne- 
rone factus est consul, ita postremus ex omnibus quos Nero 

lOconsulesfeceratdecessit. Ulud etiam notabiie, ultimus ex Ne- 10 
ronianis consularibus obiit quo consule Nero periit. Quod me 
recordantem fragilitatis humanae miseratio subit. Quid enim 11 
tam circumcisum, tam breve quam hominis vita longissima? An 
non videtur tibi Nero modo modo fuisse? cum interim ex iis 

15 qui sub illo gesserant consulatum nemo iam superest. Quam- 12 
quam quid hoc miror? nuper L. Piso, paterPisonis illius qui 
a Valerio Festo per sunmium facinns in Africa occisus est , di- 
cere solebat neminem se videre in senatu quem consnl ipse 
sententiam rogavisset. Tam angustis terminis tantae multitudi- 13 

20nis vivacitas ipsa concluditur, utmihi non venia solum dignae 
verum etiam laude videantur illae regiae lacrimae. Nam ferunt 
Xerxen, cum inmensum exercitum oculis obisset, iniacrimasse, 
quod tot milibus tam brevift immineret occasus. Sed tanto ma- 14 
gis hoc quidquid est temporis futilis et caduci, si non datur 

26 factis (nam horum materia in aliena manu) , certe studiis profe- 
ramus, et quatenus nobis denegatur diu vivere, relinquamus ali- 
quid quo nos vixisse testemur. Scio te stimulis non egere; me 15 
tamen tui caritas evocat ut currentem quoque instigem, sicut 
tu soles me. '^yad^rj d' BQcg^ cum invicem se mutuis exhorta- 

30tionibus amici ad amorem inmortalitatis exacuunt. Vale. 

VIII. 

C. PLINIUS SUETONIO TRANQUILLO SUO S. 

Facis pro cetera reverentia quam mihi praestas quod tam 1 
35 solhcite petis ut tribnnatum , quem a Neratio Marcello , claris- 
simo viro, impetravi tibi, in Caesennium Silvanum, propinquum 
tnum , transferam. Mihi autem sicut iucundissimum ipsum te 2 
tribunum ita non minus gratum alium per te videre. Neque 

4* 

Digitized by VjOO^ It' 



52 C. PLINI 

enim esse congraens arbitror, quem augere honoribns cupias, 
huic pietatis titulis invidere, qui sunt omnibus honoribus pul- 

3 chriores. Yideo etiam , cum sit egregium et mereri beneficia 
et dare, utramque te laudem simuladsecuturum, siquodipse 
meruisti alii tribuas. Praeterea intellego mihi quoque gloriae 5 
fore, si ex hoc tuo facto non fuerit ignotum amicos meos non 

4gerere tantum tribunatus posse verum etiam dare. Quare ego 
vero honestissimae voluntati tuae pareo. Neque enim adhuc no- 
meninnumerosrelatumest, ideoque liberum est nobis Silva- 
num in locum tuum subdere; cui cupio tam gratum esse munus 10 
tuum quam tibi meum est. Vale. 

vini. 

C. PLINIUS CORNELIO MINICIANO SUO S. 

1 Possum iam perscribere tibi quantum in publica provinciae 15 

2 Baeticae causa laboris exhauserim. Nam fuit multiplex actaque 
est saepius cum magna varietate. Unde varietas ? unde plures 
actiones? Caecilius Classicus, homo foedus et aperte malus, 
proconsulatum in ea non minus violenter quam sordide gesse- 

3 rat eodem anno quo iu Africa Marius Priscus. Erat autem Pri- 20 
scus ex Baetica , ex Africa Classicus. Inde dictum Baeticorum, 

ut plerumque dolor etiam venustos facit , non inlepidum fere- 

4batur Medi malum et accepi.' Sec^Marium una civitas publice 

multique privati reum peregerunt, in Classicum tota provincia 

5 incubuit. Ille accusationem vel fortuita vel voluntaria morte 25 

praevertit. Nam fuit mors eius infamis, ambigua tamen : ut enim 

credibile videbatur voluisse exire de vita, cum defendi non 

posset, ita mirum pudorem damnationis morte fugisse quem 

6non puduisset damnanda committere. Nihilo minus Baetica 

etiam in defuncti accusatione perstabat. Provisum hoc legibus, 30 

intermissum tamen et post longam intercapedinem tunc redu- 

ctum. Addiderunt Baetici quod simul socios ministrosque Clas- 

sici detulerunt nominatimqne in eos inquisitionem postulave- 

7 runt. Aderam Baeticis mecumque Lucceius Albinus , vir in di- 
cendo copiosus ornatus; quem ego cum olim mutuo diligerem, 35 

8 ex hac officii societate amare ardentius coepi. Habet quidem 
gloria, in studiis praesertim, quiddam axoLvdvrjtov ^ nobis ta- 
men nullnm certamen , nulia contentio , cum uterque pari iugo 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM III. 9. 53 

non pro se sed pro causa niteretur; cuius et magnitudo et uti- 
litasvisa est postulare ne tantum oneris singulis actionibus sub- 
iremus. Verebamur ne nos dies , ne vox , ne latera deficerent, 9 
si tot crimina, tot reos uno yelut fasce complecteremur; deinde, 
5ne iudicum intentio multis nominibus multisque causis non las- 
saretur modo verum etiam confunderetur; mox, ne gratia sin- 
gulorum eonlata atque permixta pro singulis quoque vires om- 
nium acciperet; postremo, ne potentissimi viiissimo quoque 
quasi piaculari dato alienis poenis elaberentur. Etenim tumio 

lOmaxime favor et ambitio dominatur, cum sub aliqua specie se- 
yentatis delitescere potest. Erat in consilio Sertorianum illudii 
exemplum, qui robustissimum et infirmissimum militem iussit 
caudam equi — reliqua nosti. Nam nos quoque tam numerosum 
agmen reorum ita demum videbamus posse superari , si per 

15 singulos carperetur. Placuit in primis ipsum Classicum osten- 12 
dere nocentem: hic aptissimus ad socios eius et ministros trans- 
itus erat, quia socii ministrique probari nisi illo nocente non 
poterant ; ex quibus duos statim Classico iunximus , Baebium 
Probum et Fabium Hispanum, utrumque gratia, Hispanum etiam 

20facundia validum. Et circa Classfcum quidem brevis et expe- 13 
ditus labor. Sua manu reliquerat scriptum quid ex quaque re, 
quid ex quaque causa accepisset : miserat etiam epistulas Ro- 
mam ad amiculam quandam iactantes et gloriosas , his quidem 
verbis Mo 10, liber ad te venio ; iam sestertium quadragies re- 

25degi parte vendita Baeticorum.' Circa Hispanum et Probuml4 
multum sudons. Horum ante quam crimina ingrederer, neces- 
sarium credidi elaborare ut constaret ministerium crimen esse : 
quod nisi fecissem, frustra ministros probassem. Neque enim 15 
ita defendebantur ut negarent, sed ut necessitati veniam preca- 

30rentur: esse enim se provinciales et ad omne proconsulum im- 
perium metu cogi. Solet dicere Claudius Restitulus , qui mihi 16 
respondit, vir exercitatus et vigilans et quamlibet subitis pa- 
ratus, numquam sibi tantum caliginis, tantum perturbationis 
offusum , quam cum praerepta et extorta defensioni suae cer- 

35 neret in quibus omnem fiduciam reponebat. Consilii nostri exi- 17 
tus fuit: bona Classici quae habuisset ante provinciam placuit 
senatui a reliquis separari, illa filiae, haec spoliatis relinqui. 
Addilum est ut pecuniae qiias creditoribus solverat revocaren- 

Digitized by VjOOy IC 



54 C. PLINI 

tur. Hispanus et Probus in quinquennium relegati. Adeo graye 

18 visum est quod initio dubitabatur an omnino crimen esset. Post 
paucos dies Claudium Fuscum, Classici generum, et Stilonium 
Priscum, qui tribunus cohortis sub Classico fuerat, accusavi- 
mus, dispari eventu: Prisco in biennium Italia interdictum, ab-5 

19 solutus est Fuscus. Actione tertia commodissimum putavimus 
plures congregare , ne , si longius esset extracta cognitio, sa- 
tietate et taedio quodam iustitia cognoscentium severitasque 
languesceret ; et alioqui supererant minores rei data opera hunc 

in locum reservati , excepta tamen Classici uxore , quae sicut lo 
inplicita suspitionibus ita non satis.convinci probationibus visa 
20est. Nam Classici fiHa, quae et ipsa inter reos erat, ne su- 
spitionibus quidem haerebat. Itaque cum ad nomen eius in 
extrema actione venissem, (neque enim ut initio sic etiam in 
fine verendum erat ne per hoc totius accusationis auctoritaslS 
minueretur) honestissimum credidi non premere inmerentem, 

21 idque ipsum dixi et libere et varie. Nam modo legatos inter- 
rogabam docuissentne me aliquid quod re probari posse con- 
fiderent, modo consilium a senatu petebam putaretne debere 
me , si quam haberem in dicendo facultatem , in iugulum inno- 20 
centis quasi telum aliquod intendere ; postremo totum locum 
hoc fine conclusi ^dicet aliquis ludicas ergo? ego vero non 

22 iudico, memini tamen me advocatum ex iudicibus datum.' Hic 
numerosissimae causae terminus fuit, quibusdam absolutis, plu- 
ribus damnatis atque etiam relegatis , aliis in tempus aliis in 25 

23 perpetuum. Eodem senatus consulto industria fides constan- 
tia nostra plenissimo testimonio conprobata est, dignum solum- 

24 que par pretium tanti laboris. Concipere animo potes quam si- 
mus fatigati, qnibus totieus agendum, totiens altercandum, tam 

25 multi testes interrogandi sublevandi refutandi. lam illa quam 30 
ardua, quam molesta, totreorum amicis secreto rogantibus ne- 
gare, adversantibus palam obsistere ! Referam unum aliquid ex 
iis quae dixi. Cum mihi quidam e iudicibus ipsis pro reo gratio- 
sissimo reclamarent, ^non minus' inquam ^hic innocens erit, si 

26 ego omnia dixero.' Coniectabis ex hoc quantas contentiones, 35 
quantas etiam oifensas subierimus, dumtaxat ad breve tempus : 
nam fides in praesentia eos quibus resistit offendit, deinde ab 
illis ipsis suspicitur laudaturque. Non potui magis te in rem 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM III. 9. 55 

praesentem perducere. Dices ^non fuit tanti : quid enim mihi 27 
cum tam longa epistula?' Nolito ergo identidem quaerere 
quid Romae geratur. Et tamen memento non esse epistulam 
longam quae tot dies, tot cognitiones, tot denique reos cau- 
5 sasque complexa sit. Quae omnia videor mihi non minus bre- 2S 
yiter quam diligenter persecutus. Temere dixi ^diligenter' : 
succurrit quod praeterieram , et quidem sero , sed quamquam 
praepostere, reddetur. /Facit hoc Homerus multique illius 
exemplo, est alioqui pirdecorum, a me tamen non ideo fiet. 

10 E testibus quidam sive iratus, quod evocatus esset invitus,29 
sive subomatus ab aliquo reorum, ut accusationem exarmaret, 
Norbanum Licinianum, legatum et inquisitorem , reum postula- 
vit, tamquam in causa Castae (uxor haec Classici) praevarica- 
retur. Est lege cautum ut reus ante peragatur, tunc de prae- 30 

15varicatore quaeratur, videlicet quia optime ex accusatione 
ipsa accusatoris fides aestimatur. Norbano tamen non ordo le- 31 
gis, non legati nomen, non inquisitionis officium praesidio fuit: 
tanta conflagravit invidia homo alioqui flagitiosus et Domitiani 
temporibus usus ut muiti , electusque tunc a provincia ad in- 

20quirendum, non tamquam bonus et fidelis, sed tamquam Clas- 
sici inimicus. Erat ab illo relegatus. Dari sibi diem et edi cri- 32 
mina postulabat: neutrum impetravit, coactus est statim re- 
spondere; respondit, malum pravumque ingenium hominis fa- 
cit ut dubitem confidenter an constanter, certe paratissime. 

25 Obiecta sunt multa quae magis quam praevaricatio nocuerunt:33 
quin etiam duo consulares , Pomponius Rufus et Libo Frugi, 
laeserunt eum testimonio , tamquam apud iudicem sub Domi- 
tiano Salvi Liberalis accusatoribus adfuisset. Damnatus et in34 
insulam relegatus est. Itaque cum Castam accusarem, nihil 

aomagis pressi quam quod accusator eius praevaricationis cri- 
mine comiisset. Pressi tamen frustra : accidit enim res con- 
traria et nova , ut accusatore praevaricationis damnato rea ab- 
solveretur. Quaeris quid nos, dum haec aguntur? Indicavimus 36 
senatui ex Norbano didicisse nos publicam causam rursusque 

35debere ex integro discere, si ille praevaricator probaretur, 
adque ita , dum ille peragitur reus, sedimus : postea Norbanus 
omnibus diebus cognitionis interfuit eandemque usque ad ex- 
tremum vel constantiam vel audaciam pertulit. Interrogo ipse 36 

Digitized by VjOOy IC 



56 C. PLINI 

me an aliqiiid omigerim nirsas, et rarsus paene omisi. Snmmo 
die Salvius Liberalis reliquos legatos graviter increpuit, tam- 
quam non omnes quos mandasset provincia reos peregissenl, 
atque, ut est vehemens et disertus, in discrimen adduxit. Pro- 
texi Tiros optimos eosdemque gratissimos: mihi certe debere& 
37 se praedicant quod illum turbihem eyaserint. Hic erit epistu- 
lae finis, re vera finis ; litteram non addam , etiamsi adhuc ali- 
quid praeterisse me sensero. Vale. 

^- 10 

C. PLINIUS VESTRICIO SPURINNAE SUO ET COTTIAE S. 

1 Composuisse me quaedam de filio yestro non dixi Yobis, 
cum proxime apud yos fui, primum , quia non ideo scripseram 
ut dicerem, sed ut meo amori, meo dolori satisfacerem, deinde, 
quia te, Spurinna , cum audisses recitasse me, ut mihi ipse di- 15 

2 xisti, quid recitassem simul audisse credebam. Praeterea yeri- 
tus sum ne vos festis diebus confunderem, si in memoriam 
grayissimi luctus reduxissem. Nunc quoque paulisper haesi- 
tavi id solum quod recitavi mitterem exigentibus vobis, an adi- 

3 cerem quae in aliud volumen cogito reservare. Neque enim 20 
adfectibus meis uno libello carissimam mihi et sanctissimam 
memoriam prosequi satis est, cuius famae latius consuletur, 

4 si dispensata et digesta fuerit. Verum haesitanti mihi omnia 
quae iam cqmposui vobis exhiberem , an adhuc aliqua differ- 
rem , simplicius et amicius yisum est omnia , praecipue cum 35 

5adfirmetis intra yos futura, donec placeat emittere. Quod su- 
perest , rogo ut pari simplicitate , si qua existimabitis addenda 

6commutanda omittenda, indicetis mihi. Difficile est hucusque 
intendere animum in dolore; difficile, sed tamen ut scalpto- 
rem, ut pictorem, qui filii vestri imaginem faceret, admone-dO 
retis quid exprimere, quid emendare deberet, ita me quoque 
formate regite , qui non fragilem et caducam sed inmortalem, 
ut Tos putatis, effigiem conor efficere; quae hoc diutumior 
erit, quo verior melior absolutior fuerit. Valete. 

XI. ^ 

C. PLINIUS lULlO GENITORI SUO S. 

J Est omnino Artemidori nostri tam benigna natura ut ofBcia 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM HL 10. 11. 12. 57 

amiconim in maius exloHat: inde etiam menm meritum ut yera 
ita supra meritum praedicatione circumfert. Equidem, cum2 
essent pliilosophi ab urbe summoti , fui apud illum in subur- 
bano, et quo notabilius, hoc est periculosius esset, fui prae- 
5tor. Pecuniam etiam, qua tunc illi ampliore opus erat, ut aes 
aliennm exsolyeret contractum ex pulcherrimis causis, mussan- 
tibus magnis quibusdam et locupletibus amicis mutuatus ipse 
gratuitam dedi. Adque haec feci, cum septem amicis meis aut3 
occisis aut relegatis , occisis Senecione Rustico Helvidio , re- 

lOlegatis Maurico Gratilla Arria Fannia, tot circa me iactis ful- 
minibus quasi ambustus mihi quoque inpendere idem exitium 
certis quibusdam notis augurarer. Non ideo tamen eximiam4 
gloriam meruisse mc, ut ille praedicat, credo sed tanlum effu- 
gisse flagitium. Nam et C. Musoninm , socerum eius, quantum 5 

lolicitum est per aetatem, cum admiratione dilexi et Artemido- 
rum ipsum iam tum, cum in Syria tribunus militarem, arta fa- 
miliaritate complexus sum , idque primum non nullius indolis 
dedi specimen, quod virum aut sapientem aut proximum simil- 
limumque sapienti intellegere sum vlsus. Nam ex omnibus qui 6 

20nunc se philosophos vocant vix unum aut alterum invenies 
tanta sinceritate , tanta veritate. Mitto qua patientia corporis 
hiemes iuxta et aestates ferat, ut nuUis laboribus cedat, ut ni- 
hil in cibo, in potu voluptatibus tribuat, ut oculos animumque 
contineat. Sunt haec magna , sed in alio; in hoc vero minima, 7 

25 si ceteris virtutibus comparentur , quibus meruit ut a C. Mu- 
sonio ex omnibus omnium ordinum adsectatoribus gener adsu- 
meretur. Quae mihi recordanti est quidem iucundum quod me 8 
cum apud alios tum apud te tantis laudibus cumulat, vereor 
tamen ne modum excedat, quem benignitas eius (illuc enim 

30unde coepi revertor) non solet tenere. Nam in hoc uno inter-9 
dum vir alioqui prudentissimus honesto quidem sed tamen er- 
rore versatur, quod pluris amicos suos quam sunt arbitratur. 
Vale. 

36 ^^ 

^ C. PLINIUS CATILIO SEVERO SUO S. 

Veniam ad cenam, sed iam nunc paciscor sit expedita, sitl 
parca, Socraticis tantum sermonibus abundet, in his quoque 

Digitized by VjOOy IC 



58 C. PLINI 

2teneat modam. Erunt officia antelucana, in qaae incidere In- 
pune ne Catoni quidem licuit, quem tamen C. Caesar ita repre- 

3 hendit ut laudet. Describit enim eos quibus obvius fuerat cum 
caput ebrii retexissent , erubuisse : deinde adicit ^putares noii 
ab illis Catonem , sed ilios a Catone deprehensos.' Potuitue 5 
plus auctoritatis tribui Catoni quam si ebrius quoque tam ve- 

4nerabilis erat? Nostrae tamen cenae ut apparatus et inpendii 
sic temporis modus constet. Neque enim ii sumus quos vitu^ 
perare ne inimici quidem possint nisi ut simul laudeat. Vaie. 

xni. / i^ 

C. PLINIUS VOCONIO ROMANO SUO S. 

1 Librum quo nuper optimo principi consul ^tias egi misi 

2 exigenti tibi , missurus , etsi non exegisses. In hoc consideres 
velim ut pulchritudinem materiae ita difficultatem. In ceteris 15 
enim lectorem novitas ipsa intentum habet, iu hac nota vul- 
gata dicta sunt omnia ; quo fit ut quasi otiosus securusque le- 
ctor tantum elocutioni vacet, in qua satisfacere difficiiius est, 

3 cum sola aestimatur. Atque utinam ordo saltem et transitus et 
figurae simul spectarentur! Nam invenire praeclare, enuntiare<K) 
magnifice interdum etiam barbari solent, disponere apte, figu- 

4 rare varie nisi eruditis negatum est. Nec vero adfectanda sunt 
semper elata et excelsa. Nam ut in pictura lumen non alia res 
magis quam umbra commendat, ita orationem tam summittere 

5 quam attollere decet. Sed quid ego haec doctissimo viro? quin25 
potius illud, adnota quae putaveris corrigenda. Ita enim ma- 
gis credam cetera tibi placere, si quaedam displicuisse cogno- 
vero. Vale. 

XIIIL 3^ 

C. PLINIUS ACILIO SUO S. 

] Rem atrocem nec tantum epistula dignam Largius Macedo, 
vir praetorius , a servis suis passus est , superbus alioqui do- 
minus et saevus et qui servisse patrem suum parum, immo ni- 

2mium meminisset. Lavabatur in villa Formiana: repente eum35 
servi circumsistunt : alius fauces invadit, alius os verberat, 
alius pectus et ventrem atque etiam , foedum dictu , verenda 
contundit; et cum exanimem putarent, abiciunt in fervens pa- 

Digitized by VjOOy It* 



EPISTULARUM III. 13. 14. 15. 59 

vimentum, ut experirentur an yiyeret. Ille, sire quia non sen- 
tiebat, sive quia se non sentire simulabat, immobilis et exten- 
tus fidem peractae mortis implevit. Tum demum quasi aestu 3 
solutus effertur, excipiunt servi fideliores, concubinae cum 
5 ululatu et ciamore concurrunt. Ita et vocibus excitatus et re- 
creatus loci frigore sublatis oculis agitatoque corpore vivere 
se , et iam tutum erat , conGtetur. Diffugiunt servi ; quorum 4 
magna pars conprehensa est, ceteri requiruntur. Ipse paucis 
diebus aegre focilatus non sine ultionis solacio decessit, ita 

10 vivus vindicatus ut occisi solent. Vides quot periculis , quot 5 
contumeliis , quot ludibriis simus obnoxii ; nec est quod quis- 
qnam possit esse securus , quia sit remissus et mitis : non enim 
iudicio domini sed scelere perimuntur. Verum haec hactenus. 
Quid praeterea novi? quid? nihil; alioqui subiungerem: nam6 

15 et charta adhuc superest et dies feriatus patitur plura contexi. 
Addam quod opportunc de eodem Macedone succurrit. Cum in 
publico Romae lavaretur, notabilis atque etiam, ut exitus do- 
cuit, ominosa res accidit. Eques Romanus a servo eius ut7 
transitum daret manu leviter admonitus convertit se nec ser- 

20vuni a quo erat tactus, sed ipsum Macedonem tam graviter 
palma percussit ut paene concideret. Ita balineum illi quasiS 
per gradus quosdam primum contumeliae locus, deinde exitii 
fuit, Vale. 

25 XV. 

C. PLINIUS SILIO PROCULO SUO S. 

Petis ut libellos tuos in secessu legam , examinem an edi- 1 
tione sint digni, adhibes preces, adlegas exemplum; rogas 
enim ut aliquid subsicivi temporis studiis meis subtraham, in- 

SOpertiam tuis, adicis M. Tullium mira benignitate po^tarum in- 
genia fovisse. Sed ego nec rogandus sum nec hortandus : nam 2 
et poeticen ipsam religiosissime veneror et te valitfissime di- 
ligo. Faciam ergo quod desideras tam diligenter quam liben- 
ter. Videor autem iam nunc posse rescribere esse opus pul- 3 

35chrum nec supprimendum , quantum aestimare licuit ex his 
quae me praesente recitasti, si modo mihi non inposuit recita- 
tio tua : legis enim suavissime et peritissime. Confido tamen 
roe non sic auribus duci ut omnes aculei iudicii mei illarum 

Digitized by VjOO^ It' 



60 C. PLINI 

4 delinimentis refringantur : hebetentur fortasse et paulum re- 
5tundantur, eyelli quidem extorquerique non possunt. Igitur 

non temere iam nunc de universitate pronuntio, de partibus 

experiar legendo. Yale. 

XVI. * 

C. PLINIUS NEPOTI SUO S. 

1 Adnotasse videor facta dictaque virorum feminarumque aUa 

2 clariora esse alia maiora. Confirmata est opinio mea hestemo 
Fanniae sermone. Neptis haec Arriae iilius quae marito et so- 10 
lacium mortis et exemplum fuit. Multa referebat aviae suae 
non minora hoc sed obscuriora; quae tibi existimo tam mira- 

3 bilia legenti fore, quam mihi audienti fuerunt. Aegrotabat Cae- 
cina Paetus, maritus eius, aegrotabat et filius, uterque morti- 
fere, ut videbatur: filius decessit eximia pulchritudine , paril5 
yerecundia, et parentibus non minus ob alia carus, quam quod 

4filiu8 erat. Huic illa ita funus paravit, ita duxit exequias ut 
ignoraret maritus : quin immo, quotiens cubiculum eius intraret, 
yivere filium atque etiam commodiorem esse simulabat, ac per- 
saepe interroganti quid ageret puer respondebat ^bene quie- 20 

5yit, libenter cibum sumpsit.' Deinde, cum diu cohibitae lacri- 
mae yincerent prorumperentque , egrediebatur : tunc se dolori 
dabat: satiata siccis oculis composito vultu redibat, tamquam 

6 orbitatem foris reliquisset. Praeclarum quidem illud eiusdem, 
ferrum stringere, perfodere pectus, extrahere pugionem, por- 25 
rigere marito, addere yocem immortalem ac paene diyinam 
Taete, non dolet.' Sed tamen ista facienti , ista dicenti gloria 
et aetemitas ante oculos erant ; quo maius est sine praemio 
aetemitatis, sine praemio gloriae abdere lacrimas , operire lu- 

7ctum, amissoque filio matrem adhuc agere. Scribonianus arma30 
in Illyrico contra Claudium moverat : fuerat Paetus in partibus 

8 et occiso Scriboniano Romam trahebatur. Erat ascensuras na- 
yem : Arria milites orabat ut simul inponeretur. ^Nempe enim' 
inquid Maturi estis consulari yiro seryolos aliquos, quorum e 
manu cibum capiat, a quibus yestiatur, a quibus calcietur : om- 35 

9nia sola praestabo.' Non impetrayit: conduxit piscatoriam nau- 
culam ingensque nayigium minimo secuta est. Eadem apud 
Claudium uxori Scriboniani, cum illa profiteretur indicium, 

Digitized by VjOO^ It" 



EPISTULARUM III. 16. 17. 18 61 

^ego' inquid He aadiam , cuius in gremio Scribonianus occisus 
est, et Yiyis?' Ex quo manifestum est ei consilium pulcherri- 
mae mortis non subitum fuisse. Quin etiam, cum Thrasea, ge- 10 
ner eius , deprecaretur ne mori pergeret interque alia dixi^set 
sMs ergo filiam tuam, si mihi pereundum fuerit, mori mecum?' 
respondit ^si tam diu tantaque concordia vLxerit tecum quam 
ego cum Paeto , volo.' Auxerat hoc responso curam suorum, 11 
attentius custodiebatur: sensit et ^nihil agitis' inquid: ^potestis 
enim efticere ut male moriar, ut non moriar non potestis.' 

lODum haec dicit, exiluit cathedra adversoque parieti caput in-12 
genti impetu impegit et corruit. Focilata ^dixeram' inquid Wo- 
bis inventuram me quamlibet duram ad mortem viam, si vos 
facilem negassetis.' Videnturne haec tibi maiora illo Taete, 13 
non dolet', ad quod per haec perventum est? cum interim 

16 iltud quidem ingens fama, haec nulla circumfert. Unde coUigi- 
tnr quod initio dixi, alia esse clariora alia maiora. Vale. 

XVII. 

C. PUNIUS lULIO SERVIANO SUO S. 

20 Rectene omnia, quod iam pridem epistulae tuae cessant?! 
an omnia recte , sed occupatus es tu ? an tu non occupatus, 
sed occasio scribendi vel rara vel nulla? Exime hunc mihi2 
scrupulum , cui par esse non possum , exune autem vel data 
opera tabellario misso: ego viaticum, ego etiam praemium 

25 dabo,nuntiet mihi modo quod opto. Ipse valeo, si valere est sus- 3 
pensum et anxium vivere, exspectamem in horas timentemque 
pro capite amicissimo quidquid accidere homini potest. Vale. 

XVIII. 

30 C. PLINIUS CURIO SEVERO SUO S. 

Oflicium consulatus iniunxit mihi ut rei publicae nomine 1 
principi gratias agerem. Quod ego in senatu cum ad rationem 
et loci et temporis ex more fecissem , bono civi convenientis- 
simum credidi eadem iila spatiosius et uberius volumine am- 
35plecti; primum, ut imperatori nostro virtutes suae veris laudi-2 
bus commendarentur, deinde, ut futuri principes non quasi a 
magistro, sed tamen sub exemplo praemonerentur qua potissi- 
mum via possent ad eandem gloriam niti. Nam praecipere3 

Digitized by VjOOy IC 



62 C. PLINI 

qualis esse debeat princeps pulchrum quidem, sed onerosum 
ac prope superbum est, laudare vero optimum principem ac 
per boc posteris velut e specula lumen quod sequantur osten- 

4dere idem utilitatis habet, adrogantiae nihil. Cepi autem non 
mediocrem voluptatem quod , hunc librum cum amicis recitare 5 
Yoluissem, non per codicillos, non per libellos, sed ^si com- 
modum' et ^si valde vacaret' admoniti (numquam porro aut 
valde vacat Romae aut commodum est audire recitantem), 
foedissimis insuper tempestatibus, per biduum convenerunt, 
cumque modestia mea finem recitationi facere voluisset, ut adi- 10 

5cerem tertium diem exegerunt. Mihi hunc honorem habitum 
putem an studiis ? studiis ;nalo , quae prope extincta refoven- 

6tur. Ad cui materiae hanc sedulitatem praestiterunt? nempe 
quam in senatu quoque, ubi perpeti necesse erat, gravari ta- 
men vel puncto temporis solebamus, eandem nunc et qui re- 15 
citare et qui audire triduo velint inveniuntur, non quia elo- 
quentius quam prius , sed quia liberius , ideoque «tiam liben- 

7tius scribitur. Accedet ergo hoc quoque laudibus principis 
nostri , quod res antea tam invisa quam falsa nuuc ut vera ita 

8 amabilis facta est. Sed ego cum studium audientium tum iudi- 20 
cium mire probavi : animadverli enim severissima quaeque vel 

9 maxime satisfacere. Memmi quidem me uon multis recitasse 
quod omnibus scripsi, nihilo minus tamen, tamquam sit eadem 
omnium futura sententia, hac severitate aurium laetor, ac sicut 
olim theatra male musicos canere docuerunt, ita nunc in spem 25 
adducor posse fieri ut eadem theatra bene canere musicos do- 

10 ceant. Omnes enim qui placendi causa scribunt qualia placere 
viderint scribent. Ac mihi quidem confido in hoc genere ma- 
teriae laetioris stili constare rationem, cum ea potius quae 
pressius et adstrictius quam illa quae hilarius et quasi exul- 30 
tantius scripsi possint videri accersita et inducta: non ideo 
tamen segnius precor ut quandoque veniat dies (utinamque 
iam venerit!) quo austeris illis severisque dulcia haec blanda- 

lique vel iusta possessione decedant. Habes acta mea tridui; 
quibus cognitis volui tantum te voluptatis absentem et studio- 35 
rum uomine et meo capere, quantum praesens percipere po- 
tuisses. Vale. 



yGoogle 



EPISTULARUM III. 19. 63 

XVIIII. 

C. PLINIUS CALVISIO RUFO SUO S. 

Adsnmo te m eonsilium rei familiaris, ut soleo. Praediai 
5 ag^s meis vieina atque etiam inserta venalia sunt. In his me 
multa sollicitant , aliqua nec minora deterrent. SoIIicitat pri- 2 
mum ipsa pulchritudo iungendi , deinde quod non minus utile 
quam voluptuosum posse utraque eadem opera, eodem viatico 
invisere, sub eodem procuratore ac paene isdem actoribus ha- 

lObere, unam villam colere et omare, alteram tantum tueri. In-3 
est huic computationi snmptus supellectilis, sumptus atrien- 
sium, topiariorum, fabrorum atque etiam venatorii instrumenti ; 
qnae plurimum refert unum in locum conferas an in diversa 
dispergas. Contra vereor ne sit incautum rem tam magnam4 

15isdem tempestatibus , isdem casibus subdere: tutius videtur 
incerta fortunae possessionum varietatibus experiri. Habet 
etiam multum iucunditatis soli caelique mutatio ipsaque illa pe- 
regrinatio inter sua. lam , quod deliberationis nostrae eaput 5 
est, agri sunt fertiles pingues aquosi, constant campis vi- 

20 neis silvis , quae materiam et ex ea reditum sicut modicum ita 
statum praestant. Sed haec felicitas terrae inbecillis cultori- 6 
bus fatigatur. Nam possessor prior saepius vendidit pignora, 
et dum reliqua colonorum minuit ad tempus, vires in posterum 
exhausit, quarum defectione rursus reliqua creverunt. Sunt7 

25 ergo instruendi eo pluris quod frugi mancipiis : nam nec ipse 
nsquam vinctos habeo nec ibi quisquam. Superest ut scias quanti 
videantur posse emi ; sestertio tricies , non quia non aliquando 
quinquagies fuerint, verum et hac paenuria colonorum et com- 
muni temporis iniquitate ut reditus agi*orum sic etiam pretium 

30 retro abiit. Quaeris an hoc ipsum tricies facile colligere pos- 8 
simus? sum quidem prope totus in praediis, aliquid tamen fe- 
nero, nec molestum erit mutuari ; accipiam a socru, cuius arca 
non secus ac mea utor. Proinde hoc te non moveat, si cetera 9 
non refragantur, quae velim quam diligentissime examines. 

35Nam cum in omnibus rebus tum in disponendis facultatibus 
plurimum tibi et usus et providentiae superest. Vale. 



yGoogle 



64 C PLIM 

XX. 

C. PLINIUS MESSIO MAXIMO SUO S. 

1 Meministine te saepe legisse quantas contentiones excita- 
rit lex tabellaria quantumque ipsi latori vel gloriae vel repre- 5 

2hensionis attulerit? Ad nunc in senatu sine ulla dissensione 
hoc idem ut optimum placuit: omnes comitiorum die tabellas 

3 postulaverunt. Excesseramus sane manifestis iilis apertisque 
sulTragiis licentiam contionum. Non tempus loquendi, non ta- 
cendi modestia , non denique sedendi dignitas custodiebatur. 10 

4Hagni undique dissonique clamores, procurrebant omnes cum 
suis candidatis , muita agmina in medio mliltique circuli et in- 
decora confusio : adeo desciveramus a consuetudine parentum, 
apud quos omnia disposita moderata tranquilla, maiestatem 

5 loci pudoremque retinebant. Supersunt senes , ex quibus au- 15 
dire soleo hunc ordinem comitiorum: citato nomine candidati 
siientium summum; dicebat ipse pro se, explicabat vitam suam, 
testes et laudatores dabat, vel eum sub quo militaverat yel 
eum cui quaestor fuerat vel utrumque, si poterat, addebat 
quosdam ex sufTragatoribus : illi graviter et paucis loqueban- 20 

6 tur. Plus hoc quam preces proderat. Non numquam candida- 
tus aut natales competitoris aut annos aut etiam mores argue- 
bat. Audiebat senatus gravitate censoria. Ita saepius digni 

7 quam gratiosi praevalebant. Quae nunc inmodico favore cor- 
rupta, ad tacita suffragia quasi ad remedium decucurreruut ; 25 
quod interim plane remedium fuit: erat enim noyum et subi- 

8 tum. Sed vereor ne procedente tempore ex ipso remedio vitia 
nascantur. Est enim periculum ne tacitis suffragiis inpudentia 
inrepat. Nam quoto cuique eadem honestatis cura secreto quae 

9palam? Multi famam, conscientiam pauci verentur. Sed nimisso 
cito de futuris: interim beneficio tabellarum habebimus magi- 
stratus qui maxime fieri debuerunt. Nam ut in reciperatoriis iu- 
diciis sic nos in his comitiis qua» repente adprehensi sinceri 

10 iudices fuimus. Haec tibi scripsi, primum, ut aliquid uovi scri- 
berem, deinde, ut non numquam de re publica loquerer, cuius 35 
materiae nobis quanto rarior quam veteribus occasio tanto mi- 

llnus omittenda est. Et Hercule quousque illa vulgaria ^quid 
agis? ecquid commode vales?' Habeant nostrae quoque litterae 

Digitizedby^OOgie 



VVVV 

EPISTULARUM IIL 20. 21. 65 

aliqiiid non humile nec sordidum nec priyatis rebus inclusum. 
Sunt quidem cuncta sub unius arbitrio, qui pro utilitate com-l2 
muni solus omnium curas laboresque suscepit; quidam tamen 
salubri temperamento ad nos quoque velut ri^i ex illo beni- 
Sgnissimo fonte decurrunt, quos et haurire ipsi et absentibus 
amicis quasi ministrare epistulis possumus. Vale. 

XXI. 

C. PLINIUS CORNELIO PRISCO SUO S. 

10 Audio Valerium Hartialem decessisse et moleste fero. Erat i 
homo ingeniosus acutus acer, et qui plurimum in scribendo 
et salis haberet et fellis nec candoris minus. Prosecutus eram 2 
viatico secedentem: dederam hoc amicitiae, dederam etiam ver- 
siculis quos de me composuit. Fuit moris antiqui eos qui vel 3 
losingulorum laudes vel urbium scripserant aut honoribus aut 
pecunia ornare; nostris vero temporibus ut alia speciosa et 
egregia ita hoc in primis exolevit. Nam postquam desimus fa- 
eere laudanda, laudari quoque ineptum putamus. Quaeris qui4 
sint versiculi quibus gratiam rettuli ? Remitterem te ad ipsum 
20volumen, nisi quosdam te^erem: tu, si placuerint hi, ceteros in 
libro requires. Adloquitur Husam, mandat ut domum meam5 
Esquilis quaerat, adeat reverenter: 

sed ne tempore non tuo disertam 
pulses ebria ianuam videto : 
25 totos dat tetricae dies Minervae, 

dum centum studet auribns virorum 
hoc quod saecula posterique possmt 
Arpinis quoque comparare chartis. 
seras tutior ibis ad lucernas : 
30 haec hora est tua, cum furit Lyaeus, 

cum regnat rosa , cum madent capilli : 
tunc me vel rigidi legant Catones. 
Heritone eum qui haec de me scripsit et tnnc dimisi amicissime 6 
et nunc ut amicissimum defunctum esse doleo? Dedit enim 
36mihi quantum maximum potuit, daturus amplius, si potuisset. 
Tametsi quid homini potest dari maius quam gloria et laus et 
aetemitas? Ad non erunt aetema quae scripsit: non erunt for- 
tasse, ille tamen scripsit tamquam essent futura. Vale. 
Plini Ep. 5 

Digitizedby^^OOgle 



66 C. PLINI 

C. PLINI CAECILI SECINDI 

EPISTULARUM 

LIBER QUARTUS. 

I. 

C. PLINIUS FABATO PROSOCERO SUO S. 5 

1 Cupis p08t longom lempus neplem loam meque una videre. 
Gratumest utrique nostrum quod cupis; mutuo me Hercule. 

2Nam inricem nos incredibili quodam desiderio yestri tenemur, 
quod non ultra differemus; atque adeo iam sarcinulas alliga- 

3mus festinaturi, quantum itineris ratio permiserit. Erit una sedio 
brevis mora: deflectemus in Tuscos, non ut agros remque fa- 
miliarem oculis subiciamus (id enim postponi potest) , sed ut 

4 fungamur necessario officio. Oppidum est praediis nostris vi- 
cinum, nomen Tifemi Tiberini, quod me.paene adhuc puerum 
patronum cooptarit, tanto maiore stndio quanto minore iudicio. 15 
Adventus meos celebrat, profectionibus angitur, honoribus 

5gaudet. In hoc ego, ut referrem gratiam (nam vinci in amore 
turpissimum est), templum pecunia mea exstruxi, cuius dedi- 
cationem, cum sit paratum, differre longius inreligiosum est. 

6Erimus ergo ibi dedicationis die, quem epulo celebrare con-20 
stitui. Subsistemus fortasse et sequenti , sed tanto magis viam 

7 ipsam corripiemus. Contingat modo te filiamque tuam fortes in- 
venire! nam continget hilares, si nos incolumes receperitis. 
Vale. 

II. 25 

C. PLINIUS ATTIO CLEMENTI SUO S. 

1 Regulus filium amisit, hoc uno malo indignus, quod nescio 
an malum putet. Erat puer acris ingenii sed ambigui, qui ta- 

2men posset recta sectari, si patrem non referret. Hunc Regu-30 
lus emancipavit, ut heres matris existeret; mancipatum (ita 
vulgo ex moribus hominis loquebantur) foeda et insolita pa- 
rentibus indulgentiae simulatione captabat. Incredibile, sed 

3ReguIum cogita. Amissum lamen luget insane. Habebal puer 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM lUI. 1. 2. 3. 67 

mannulos muhos et iunctos et solutos, habebat canes maiores 
minoresque, habebat luscinias, psittacos, merulas : omnes Regu- 
lus circa rogum trucidavit. Nec doior erat ille, sed ostentatio 4 
doloris. Convenitur ad eum mira celebritate. Cuncti detestantur 

5oderunt, et quasi probent, quasi diiigant, cursant frequentant, 
utque breviter quod sentio enuntiem, in Regulo demerendo Re- 
gulum imitantur. Tenet se trans Tiberim in hortis , in quibus 5 
lati&simum solum porticibus inmensis , ripam statuis suis occu- 
pavit, ut estin summa avaritia sumptuosus , in summa infamia 

lOgloriosus. Yexat ergo civitatem insaluberrimo tempore, et6 
quod vexat solacium putat. Dicit se velle ducere uxorem : hoc 
quoque , sicut alia , perverse. Audies brevi nuptias lugentis, 7 
nuptias senis; quorum alterum immaturum alterum serum est. 
Unde hoc augurer quaeris : non quia adfirmat ipse, quo menda- 8 

15 cias nihil est, sed quia certum est Regulum esse facturum quid- 
quid fieri non oportet. Vale. 

III. 

C. PLINIUS ANTONINO 6U0 S. 

20 Quod semel atque iterum consul fuisti similis antiquis, quod 1 
proeonsul Asiae, qualis ante te, qualis post te vix unus aut 
alter (non sinit enim me verecundia tua dicere nemo) , quod 
sanctitate , quod auctoritate , aetate quoque princeps civitatis, 
est quidem venerabile et pulchrum ; ego tamen te vel magis in 

25 remissionibus miror. Nam severitatem istam pari iucunditate 2 
condire summaeque gravitati tantum comitatis adiungere non 
minus difiicile quam magnum est. Id tu cum incredibili quadam 
suavitate sermonum tum vel praecipue stilo adsequeris. Nam3 
et loquenti tibi illa Homerici senis mella profluere, et quae 

30 scribis complere apes floribus et innectere videntur. Ita certe 
sum adfectus ipse, cum Graeca epigrammata tua, cum iambos 
proxime legerem. Quantum ibi humanitatis venustatis, quam4 
dulciailla, quamamantia, quam arguta, quamrecta! Callima- 
chum me vel Heroden vel si quid his melius tenere credebam; 

35 quorum tamen neuter utrumque aut absolvit aut attigit. Homi- 5 
nemne Romanum tam Graece loqui ? Non medius fidius ipsas 
Athenas tam Atticas dixerim. Quid multa? invideo Graecis 
qaod illorum lingua scribere maluisti. Neque enim coniectura 

5* 

Digitizedby^^OOgle 



66 C. PLINI 

C. PLINI CAECILI SECUNDI 

EPISTULARUM 

LIBER QUARTUS. 

I. 

C. PLINIUS FABATO PROSOCERO SUO S. 5 

1 Cupis post longum tempus neptem tuam meque una videre. 
Gratum est utrique nostrum quod cupis; mutuo me Hercule. 

2 Nam invicem nos incredibili quodam desiderio vestri tenemur, 
quod non ultra differemus; atque adeo iam sarcinulas alliga- 

3mus festinaturi, quantum itineris ratio permiserit. Erit nna sed lo 
brevis mora: deflectemus in Tuscos, non ut agros remque fa- 
miliarem oculis subiciamus (id enim postponi potest), sed ut 

4 fungamur necessario officio. Oppidum est praediis nostris vi- 
cinum, nomen Tifemi Tiberini, quod me.paene adhuc puerum 
patronum cooptavit, tanto maiore studio quanto minore iudicio. 15 
Adventus meos celebrat, profectionibus angitur, honoribus 

5gaudet. In hoc ego, ut referrem gratiam (nam vinci in amore 
turpissimum est) , templum pecunia mea exstruxi , cuius dedi- 
cationem, cum sit paratum, differre longius inreligiosum est. 

6Erimus ergo ibi dedicationis die, quem epulo celebrare con-20 
stitui. Subsistemus fortasse et sequenti , sed tanto magis viam 

7ipsam corripiemus. Contingat modo te filiamque tuam fortes in- 
venire! nam continget hilares, si nos incolumes receperitis. 
Vale. 

II. 25 

C. PLINIUS ATTIO CLEMENTI SUO S. 

1 Regulus filium amisit, hoc uno malo indignus, quod nescio 
an malum putet. Erat puer acris ingenii sed ambigui , qui ta- 

2 men posset recta sectan, si patrem non referret. Hunc Regu- 30 
lus emancipavit, ut heres matris existeret; mancipatum (ita 
vulgo ex moribus hominis loquebantur) foeda et insolita pa- 
rentibus indulgentiae simulatione captabat. Incredibile, sed 

3 Regulum cogita. Amissum tamen luget insane. Habebat puer 

Digitized by VjOOy iC 



EPISTULARUM IIII. 1. 2. 3. 67 

mannulos muUos et iunctos et solutos, habebat canes maiores 
minoresque, habebat luscinias, psittacos, merulas : omnes Regu- 
lus circa rogum trucidavit. Nec doior erat ille, sed ostentatio 4 
doloris. Convenitur ad eum mira celebritate. Cuncti detestantur 

5oderunt, et quasi probent, quasi diiigant, cursant frequentant, 
utque breyiter quod sentio enuntiem, in Regulo demerendo Re- 
gulum imitantur. Tenet se trans Tiberim in hortis, in quibus5 
latissimum solum porticibus inmensis , ripam statuis suis occu- 
pavit, ut estin summa avaritia sumptuosus , in summa infamia 

lOgloriosus. Vexat ergo civitatem insaluberrimo tempore, et6 
quod vexat solacium putat. Dicit se velle ducere uxorem : hoc 
quoque , sicut alia , perverse. Audies brevi nuptias lugentis, 7 
nuptias senis; quorum alterum immaturum alterum serum est. 
Unde hoc augurer quaeris : non quia adfirmat ipse, quo menda- 8 

15 cins nihil est, sed quia certum est Regulum esse facturum quid- 
quid fieri non oportet. Yale. 

III. 

C. PLINIUS ANTONINO 6U0 S. 

20 Quod semel atque iterum consul fuisti similis antiquis, quod 1 
proeonsul Asiae, qualis ante te, qualis post te vix unus aut 
alter (non sinit enim me verecundia tua dicere nemo) , quod 
sanctitate, quod auctoritate, aetate quoque princeps civitatis, 
est quidem venerabile et pulchrum; ego tamen te vel magis in 

25 remissionibus miror. Nam severitatem istam pari iucunditate 2 
condire summaeque gravitati tantum comitatis adiungere non 
minus difficile quam magnum est. Id tu cum incredibili quadam 
suavitate sermonum tum vel praecipue stilo adsequeris. Nam 3 
et loquenti tibi illa Homerici senis mella profluere, et quae 

30scribis complere apes floribus et innectere videntur. Ita certe 
sum adfectus ipse, cum Graeca epigrammata tua, cum iambos 
proxime legerem. Quantum ibi humanitatis venustatis, quam4 
dulciailla, quamamantia, quam arguta, quamrecta! Callima- 
chum me vel Heroden vel si quid his melius tenere credebam ; 

35 quorum tamen neuter utrumque aut absolvit aut attigit. Homi- 5 
nemne Romanum tam Graece loqui? Non medius fidius ipsas 
Athenas tam Atticas dixerim. Quid multa? invideo Graecis 
quod illorum lingua scribere maluisti. Neque enim coniectura 

5* 

Digitizedby^^OOgie 



§8 C. PLINI 

eget quid sermone patrio exprimere possis , cum hoc insitioio 
et inducto tam praeclara opera perfeceris. Vale. 

IIII. 

C. PLINIUS SOSIO SENECIONl SUO S. 

o 

1 Varisidium Nepotem validissime dili^o , virum indnstrium, 
rectum, disertum, quod apud me vel potentissimum est. Idem 
C. Calvisium, contubemalem meum, amicum tuum, arta pro- 

2 pinquitate conplectitur : est enim iilius sororis. Hunc rogo se- 
mestri tribunatu splendidiorem et sibi et avunculo suo facias. io 
Obligabis me , obligabis Calvisium nostrum , obligabis ipsum, 

Snon minus idoneum debitorem quam nos putas. Multa benefi- 
cia in multos contulisti : ausim contendere nullum te melius, 
aeque bene unum aut alterum conlocasse. Vale. 

y l^ 

C. PLINIUS SPARSO SUO S. 

1 Aeschinen aiunt petentibus Rhodiis legisse orationem suam, 

2deinde Demosthenis, summis utramque clamoribus. Quod tan- 
torum virorum scriptis contigisse nonmiror, cum orationem20 
meam proxime doctissimi homines hoc studio , hoc adsensu, 
hoc etiam labore per biduum audierint, quamvis intentionem 
eorum nulla hinc et inde collatio , nullum quasi certamen ac- 

3cenderet. Nam Rhodii cum ipsis orationum virtutibus tum 
etiam comparationis aculeis excitabantur , nostra oratio sine25 
aemulationis gratia probabatur. An merito, scies, cum legeris 
librum, cuius amplitudo non sinit me longiore epistula praelo- 

4qui. Oportet enim nos in hac certe in qua possumus breves 
esse , quo sit excusatius quod librum ipsum , non tamen ultra 
causae amplitudinem extendimus. Yale. 30 

VI. 

C. PLINIUS lULlO NASONI SUO S. 

1 Tusci grandine excussi, in regione Transpadana summa 
abundantia sed par vilitas nuntiatur: solum mihi Laurentinum 35 

2 meum in reditu. Nihil quidem ibi possideo praeter tectum et 
hortum statimque harenas, solum tamen mihi in reditu. Ibi enim 
plurimum scribo nec agrum , quem non habeo , sed ipsum me 

Digitized by VjOO^ It* 



EPISTULARUM 101. 4. 5. 6. 7. 69 

studiis excolo; ac iam possam tibi ut aliis in locis horreum 
pleuum sic ibi scriDium ostendere. Igitur tu quoque , si certa 5 
et ftnctuosa praedia concupiscis, aliquid in hoc litore para. 
Vale. 

m 

C. PLINIUS CATIO LEPIDO SUO S. 

Saepe tibi dico inesse vim Regulo. Mirum est quam effi-i 
ciat in quod incubuit. Placuit ei lugere filium ; luget ut nemo * 

lOplacuit statuas eius et imagines quam plurimas facere; hoc 
omnibus of&cinis agit, illum coloribus, illum cera, illum aere, 
illum argento, illum auro, ebore, marmore eflingit. Ipse vero 2 
nuper adhibito ingenti auditorio librum de vita eius recitavit, 
de vita pueri: recitavit tamen; eundem in exemplaria mille 

15 transscriptum per totam Italiam provinciasque dimisit. Scri- 
psit publice ut a decurionibus eligeretur vocalissimus aliquis 
ex ipsis qui legeret eum populo : factum est. Hanc ille vim, 3 
seu quo alio nomine vocanda est intentio quidquid velis opti- 
nendi, si ad potiora vertisset, quantum boni efficere potuisset ! 

20 Quamquam minor vis bonis quam malis inest, ac sicut a^iad^Ca 
fihv d-Qccaog Xoytaiiog dh oxvov fpiQsi^ ita recta ingenia de- 
biiitat verecundia, perversa confirmat audacia. Exemplo est4 
Regulus. Inbecillum latus, os confusum, haesitans lingua, tar- 
dissima inventio, memoria nuUa , nihil denique praeter inge- 

25nium insanum; et tamen eo inpudentia ipsoque illo furore per- 
venit ut orator habeatur. Itaque Herennius Senecio mirifices 
Catonis illud de oratore in hunc e contrario vertit ^orator est 
vir malus dicendi imperitus.' Non me Hercule Cato ipse tam 
bene verum oratorem quam hic Regulum expressit. Habesne 6 

30quo tali epistulae parem gratiam referas? habes, si scripseris 
num aliquis in municipio vestro ex sodalibus meis , num etiam 
ipse tu hunc luctuosum Reguli librum ut circulator in foro le- 
geris, inaQag scilicet, ut ait Demosthenes, xiiv gxovrjv xal 
ysyrjd^mg xal XaQvyyi^fov. Est enim tam ineptus ut risum 7 

35 magis possit exprimere quam gemitum : credas non de puero 
scriptum sed a puero. Vale. 



yGoogle 



70 C. PLINI 

VIIL 

C. PLINIUS MATURO ARRIANO 8U0 S. 

1 Gratularis mihi quod acceperim auguratum. lure gratula- 
ris , primum , quod ^vissimi principis iudicium in minoribus 
etiam rebus consequi pulchrumest, deinde, quod sacerdotium 5 
ipsum cum priscum et religiosum tum hoc quoque sacrum 

2 plane et insigne est quod non adimitur viventi. Nam alia 
quamquam dignitate propemodum paria ut tribuuntur sic aufe- 

3runtur, in hoc fortunae hactenus licet ut dari possit. Mihi 

vero illud etiam gratulatione dignum videtur quod successiio 

lulio Frontino, principi viro, qui me nominationis die per hos 

continuos annos inter sacerdotis nominabat , tamquam in lo- 

^ cum suum cooptaret; quod nunc eventus ita conprobavit ut 

4non fortuitum videretur. Te quidem, ut scribis, ob hoc maxi- 
me delectat auguratus meus quod M. TuUius augur fuit. Lae- 15 
taris enim quod honoribus eius insistam quem aemulari stu- 

5 diis cupio. Sed utinam, ut sacerdotinm idem, ut consulatum 
multo etiam iuvenior quam ille sum consecutus , ita senex sal- 

6 tem ingenium eius aliqua ex parte adsequi possem ! Sed nimi- 
rum , quae sunt iu manu hominum et mihi et multis contige- 20 
runt, illud vero ut apisci arduum sic etiam sperare nimium est 
quod dari non nisi a diis potest. Vale. 

Vffll. 

C. PLINIUS CORNELIO URSO SUO S. 

1 Causam per hos dies dixit lulius Bassus, homo laboriosus 
et adversis suis clarus. Accusatus est sub Vespasiano a priva- 
tis duobus, ad senatum remissus diu pependit, tandem abso- 

2 lutus vindicatusque. Titum timuit ut Domitiani amicus , a Do- 
mitiano relegatus est: revocatus a Nerva sortitusque Bithy-3o 
niam rediit reus , accusatus non minus acriter quam fideliter 
defensus. Varias sententias habuit , plures tamen quasi mitio- 

3res. Egit contra eum Pomponius Rufus, vir paratus et vehe- 
mens : Rufo successit Theophanes, unus ex legatis , fax accu- 

4sationis et origo. Respondi ego. Nam mihi Bassus ininnxerat35 
ut totius defensionis fundamenta iacerem, dicerem de oma- 
mentis suis , quae illi et ex generis claritate et ex periculis 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM IIII. 8. 9. 71 

ipsis magna erant, dicerem de conspiratione delatorum, quams 
in quaestu habebant, dicerem causas quibus factiosissimum 
quemque , ut iilum ipsum Theophanen , offendisset. Eundem 
me Yoluerat occurrere crimini quo maxime premebatur. In 
5aliis enim quamvis auditu gravioribus non absolutionem modo 
verum etiam laudem merebatur, hoc illum onerabat quod ho-6 
mo simplex et incautus quaedam a provincialibus ut amici{s 
aeceperat. Nani fuerat in eadem provincia qiiaestor. Haec ac- 
cusatores furta et rapinas, ipse munera vocabat : sed lex mu- 

10 nera quoque accipi vetat. Hic ego quid agerem, quod iter de- 7 
fensionis ingrederer? Negarem? verebar ne plane furtum vide* 
retur quod confiteri timerem. Praeterea rem manifestam infi- 
tiari augentis erat crimen, non diluentis, praesertim cum reus 
ipse nihil integrum advocatis reliquisset. Multis enun atque 

16 etiam principi dixerat sola se munuscula dumtaxat natali suo 
aut Satumalibus accepisse et plerisque misisse. Veniam ergo 8 
peterem? iugulassem reum, quem ita deliquisse concederem 
ut servari nisi venia non posset. Tamquam recte factum tue- 
rer? non illi profuissem, sed ipse inpudens extitissem. In hac9 

20difficultate placuit medium quiddam tenere: videor tenuisse. 
Actionem meam, ut proelia solet, nox diremit. Egeram horis 
tribus et dimidia , supererat sesquihora. Nam cum e lege ac- 
cusator sex horas , novem reus aecepisset , ita diviserat tem- 
pora reus inter me et eum qui dicturus post erat, ut ego quin^ 

25 que horis, ille reliquis uteretur. Mihi successus actionis silen- 10 
tium finemque suadebat« Temerarium est enim secundis non 

, esse contentum. Ad hoc verebar ne me corporis vires iterato 
labore desererent, quem difficilius est repetere quam iun- 
gere. Erat etiam periculum ne reliqua actio mea et frigus ut 11 

30deposita et taedium ut resumpta pateretur. Ut enim faces ignem 
adsidua concussione custodiunt , dimissum aegerrime reparant, 
sic et dicentis calor et audientis intentio continuatione serva- 
tur, intercapedine et quasi remissione languescit. Sed Bassus 12 
multis precibus, paene etiam lacrimis obsecrabat implerem 

a5meum tempus. Parui utilitatemque eius praetuli meae. Bene 
cessit: inveni ita erectos animos senatus, ita recentes ut 
priore actione incitati magis quam satiati viderentur. Succes- 13 
sit mihi Lucceius Albinus, tam apte ut orationes nostrae va- 

Digitized by VjOO^ It' 



72 C. PLINI 

14rietatem duarum, contextnm unias habuisse credantur. Rc- 
spondit Herennius Polio instanter et g^viter, deinde Theo- 
phanes rursus. Fecit enim hoc quoque ut cetera inpudentis- 
sime, quod post duos et consulares et disertos tempus sibi 
et quidem laxius vindicavit. Dixit in noctem atque etiam nocteS 

15 inlatis lucemis. Postero die egerunt pro Basso Titius Homul- 
lus et Fronto mirifice : quartum diem probationes occuparunt. 

16 Cfensuit Baebius Macer, consul designatus, lege repetundarum 
Bassum teneri, Caepio Hispo, salva dignitate iudices dandos: 

iTuterque recte. Qui fieri potest? inquis: quia scilicet et MacrolO 
legem intuenti consentaneum fuit damnare eum qui contra le- 
gem munera acceperat, et Caepio, cum putaret licere senatui,' 
sicut licet, et mitigare leges et intendere, non sine ratione ve- 

18niam dedit facto, vetito quidem non tanien inusitato. Praeva- 
luit sententia Caepionis, quin immo consurgenti ei ad censen- 15 
dum adclamatum est, quod solet residentibus. Ex quo potes 
aestimare quanto consensu sit exceptum, cum diceret, quod 

19 tam favorabile fuit, cum dicturus videretur. Sunt tamen ut in 
senatu ita in civitate in duas partes hominum iudicia divisa. 
Nam quibus sententia Caepionis placuit, sententiam Blacri ut20 
rigidam duramque reprehendunt : quibus Macri, illam alteram 
dissolutam atque etiam incongruentem vocant; negant ^nim 

20congruens esse retinere in senatu cui iudices dederis. Fuil 
et tertia sententia. Valerius Paulinus adsensus Caepioni hoc 
amplius censuit referendum de Theophane, cum Iegationem2S 
renuntiasset. Arguebatur enhn multa in accusatione fecisse 

21 quae illa ipsa lege qua Bassum accusaverat tenerentur. Sed 
hanc sententiam consules, quamquam maximae parti senatus 
mire probabatur, non sunt persecuti. Paulinus tamen et iusti- 

22tiae famam et constantiae tulit. Misso senatu Bassus magnaSO 
hominum frequentia, magno clamore, magno gaudio exceptus 
est. Fecerat eum favorabilem renovata discriminum vetus fama 
notumque periculis nomen et in procero corpore maesta et 

23squalida senectus. Habebis hanc interim epistulam ut ngo- 
dQOfiov^ exspectabis orationem plenam onustamque, exspe-35 
ctabis diu : neque enim leviter et cursim , ut de re tanta , re- 
tractanda est. Vale. 



yGoogle 



EPISTULARUM ffll. lO. 11. 7S 

X. 

C. PLINIUS STATIO SABINO SUO S. 

Scribis mihi Sabinam, quae nos reliqoit heredes, Mode-1 
5 stom senrum suum nusquam liberum esse iussisse , eidem ta- 
men sic adscripsisse legatum ^Hodesto quem liberum esse 
iussi.' Quaeris quid sentiam. Contuli cum peritis iuris. Con- 2 
venit inter omnes nec libertatem deberi, quia non sit data, nec 
legatum, quia servo suo dederit. Sed mihi manifestus error 

lOvidetur, ideoque puto nobis, quasi scripserit Sabina , facien- 
dum qood ipsa scripsisse se credidit. Confido accessurum te 3 
sententiae meae, cum religiosissime soleas custodire defuncto- 
rum Yoluntatem , quam bonis heredibus intellexisse pro iure 
est. Neque enim minus apud nos honestas quam apud alios 

15 necessitas valet. Moretur ergo in libertate sinentibus nobis, 4 
fruatur legato , quasi omnia diligentissime caverit. Cavit enim 
quae heredes bene elegit. Vale. 

XI. 

20 C. PLINIUS CORNELIO MINICIANO SUO S. 

Audistfne Valerium Licinianum in Sicilia profiteri? non-i 
dum te puto audisse ; est enim recens nuntius. Praetorius hic 
modo inter eloquentissimos causarum actores habebatur, nunc 
co decidit ut exul de senatore, rhetor de oratore fieret. Ita-2 

25 que ipse in praefatione dixit dolenter et graviter 'quos tibi, 
Fortuna, ludos facis? facis enim ex senatoribus professores, 
ex professoribus senatores.' Cui sententiae tantum bilis, tan- 
tum amaritudinis inest ut mihi videatur ideo professus ut hoc 
diceret. Idem, cum Graeco pallio amictus intrasset (carentS 

30enim togae iure quibus aqua et igni interdictum est), post- 
quam se composuit circumspexitque habitum suum, ^Latine^ 
inquid Meclamaturus sum.' Dices tristia et miseranda, dignum4 
tamen illum, qui haec ipsa studia incesti scelere macularit. 
Confessus est quidem incestum , sed incertum utrum quia ve- 5 

35rum erat an quia graviora metuebat, si negasset. \ Fremebat 
enim Domitianus aestuabatque ingenti invidia destitutus. Nam 6 
cum Comeliam, Yestalium maximam, defodere vivam concu- 
pisset , ut qui inlustrari saeculum suum eiusmodi exemplis ar- 

Digitized by VjOO^ It* 



74 C. PUNI 

bitraretur, pontificis maximi iure seu potius immanitate tyranni, 
licentia domini , reliquos pontifices non in Regiam sed in Al- 
banam villam convocavit. Nec minore scelere quam quod ul- 
cisci videbatur absentem inauditamque damnavit incesti, cum 
ipse fratris filiam incesto non polluisset solum verum etiam5 
7occidisset: nam vidua abortu periit. Missi statim pontifices 
qui defodiendam necandamque curarent. Ula nunc ad Vestam 
nunc ad ceteros deos manus tendens , multa, sed hoc frequen- 
tissime clamitabat ^me Caesar incestam putat, qua sacra fa- 

8 ciente vicit triumphavit.' Blandiens haec an inridens, ex fidu- ic 
cia sui an ex contemptu principis dixerit dubium est. Dixit, 
donec ad supplicium , nescio an innocens , certe tamquam in- 

9 nocens, ducta est. Quin etiam cum in illud subterraneum de- 
mitteretur haesissetque descendenti stola , vertit se ac recol- 
legit , cumque ei manum camifex daret , aversata est et resi- 15 
luit foedumque contactum quasi plane a casto puroque cor- 
pore novissima sanctitate reiecit, omnibusque numens pudoris 

10 noXXrjv nQoyoiav i0%Bv avcxrnjiiovnsoslv, Praeterea Celer, 
eques Romanus, cui Comelia obiciebatur, cum in eomitio vir- 
gis caederetur, in hac voce persteterat ^quid feci ? nihil feci.' 20 

llArdebat ergo Domitianus et cmdelitatis et iniquitatis infamia. 
Afripit Licinianum quod in agris suis occultasset Coraeliae 
libertam. Ille ab iis quibus erat curae praemonetur, si comi- 
tium et virgas pati nollet , ad confessionem confugeret , quasi 

12 ad veniam: fecit. Locutus est pro absente Herennius Senecio25 
tale quiddam quale est illud xsltat IldtQoxXog. Ait enim ^ex 

13 advocato nuntius factus sum: Licinianus recessit.' Gratum hoc 
Domitiano, adeo quidem ut gaudio proderetur diceretque ^ab- 
solvit nos Licinianus.' Adiecit etiam non esse verecundiae 
eius instandum : ipsi vero permisit, si qua posset, ex rebus30 
suis raperet, ante quam bona publicarentur, exilinmque molle 

14velut praemium dedit. Ex quo tamen postea clementia divi 
Nervae translatus est in Siciliam, ubi nunc profitetur seque de 

15 fortuna praefationibus vindicat. Vides quam obsequenter pa- 
ream tibi, qui non solum res urbanas verum etiam peregrinas35 
tam sedulo scribo ut altius repetam. Et sane putabam te, quia 
tunc afuisti , nihil aliud de Liciniano audisse quam relegatum 
ob incestnm. Swnmam enim rerum nuntiat fama, non ordinera. 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM nil. 12. 13. 75 

Mereor nt vicissim quid in oppido tuo, quid in finitimis agatur 16 
(solenl enim quaedam notabilia incidere) perscribas: denique 
quidquid voles, dum modo non minus longa epistula nuntia. 
Ego non paginas tantum sed versus etiam syllabasque nume- 
5rabo. Vale. 

XII. 

C. PLINIUS MATURO ARRIANO SUO S. 

Amas Egnatium Marcellinum atque etiam mihi saepe com- 1 

lOmendas: amabis magis commendabisque, si cognoveris eius re- 
cens factum. Cum in provinciam quaestor exisset scribamque 2 
qui sorti obtigerat ante legitimum salarii tempus amisisset, 
quod acceperat scribae daturus intellexit et statuit subsidere 
apud se non oportere. Itaque reversus Caesarem, deinde Cae- 3 

15sare auctore senatum consuluit quid fieri de salario vellet. 
Panra quaestio , sed tamen quaestio. Heredes scribae sibi, 
praefecti aerari populo vindicabant. Acta causa est: dixit he-4 
redum advocatus , deinde populi , uterque percommode. Cae- 
cilius Strabo aerario censuit inferendum, Baebius Macer here- 

2odibus dandum: obtinuit Strabo. Tu lauda Marcellinum, ut ego5 
statim feci. Quamvis enim abunde sufficiat illi quod est et a 
principe et a senatu probatus, gaudebit tamen testimonio tuo. 
Omnes enim qui gloria famaque ducuntur mirum in modum6 
adsensio et laus a minoribus etiam profecta delectat. Te vero 

25MarcelIinus ita reveretur ut iudicio tuo plurimum tribuat. Ac-7 
cedit his quod, si cognoverit factum suum isto usque pene- 
trasse , necesse est laudis suae spatio et cursu et peregrina- 
tione laetetur. Etenim, nescio quo pacto, vel magis homines 
iuvat gloria lata quam magna. Vale. 

^ XIII. 

^ . C. PLINIUS TAcrro suo s. 

-i- t Salvum te in urbem venisse gaudeo; vem*sti autem, siL 
quando alias, nunc maxime mihi desideratus. Ipse pauculis 

35adhuc diebus in Tusculano commorabor, ut opusculum quod 
est in manibus absolvam. Vereor enim ne, si hanc intentionem2 
iam in fine laxavero, aegre resumam. Interim ne quid festiha- 
tioni meae pereat, quod sum praesens petiturus hac quasi prae- 

Digitized by VjOOy IC 



76 C. PLINI 

3 carsoria epistola rogo. Sed prius accipe cansas rogandi. Pro- 
xime cam in patria mea fai, venit ad me salutandum mum'cipis 
mei filius praetextatus. Huic ego ^studes?' inquam. Respon- 
dit*etiam.' *Ubi?' ^Mediolani.' «Curnonhic?' Etpatereius 
(erat enim nna atque etiam ipse adduxerat puerum) ^quia nul- 5 

4lo8 hic praeceptores habemus.' *Quare nullos? nam vehemen- 
ter intererat vestra , qui patres estis', et opportune conplures 
patres audiebant, Miberos vestros hic potlssimum discere. Ubi 
enim aut iucundius morarentur quam in patria aut pudicius con- 
tinerentur quam sub oculis parentum aut minore sumptu quam lo 

Sdomi? Quantulum est ergo collata pecunia conducere prae- 
ceptores , quodque nunc in habitationes , in viatica, in ea quae 
peregre emuntur inpenditis adicere mercedibus? Atque adeo 
ego, qui nondum liberos habeo, paratus sum pro re publica 
nostra, quasi pro filia vel parente, tertiam partem eius quodis 

6conferre vobis placebit dare. Totum etiam pollicerer, nisi ti- 
merem ne hoc munus meum quandoque ambitu corrumpere- 
tur, ut accidere multis in locis video, in quibus praeceptores 

Tpublice conducuntur.f Huic vitio occurri uno remedio potest, 
si parentibus solis ius^conducendi relinquatur isdemque religio^o 

8 recte iudicandi necessitate collationis addatur. Nam qui for- 
tasse de alieno neglegentes, certe de suo diligentes erunt da- 
buntque operam ne a me pecuniam non nisi dignus accipiat, 

9 si accepturus et ab ipsis erit. Proinde consentite , conspirate 
maioremque animum exmeo sumite, qui cupio esse quamplu-25 
rimum quod debeam conferre. Nihil honestius praestare libe- 
ris vestris , nihil gratius patriae potestis. Educentur hic qui 
hic nascuntur statimque ab infantia natale solum amare fre- 
quentare consuescant. Atque utinam tam claros praeceptores 
inducatis ut finitimis oppidis studia hinc petantur, utque nuncso 
liberi vestri aliena in loca , ita mox alieni in hunc locum con- 

lOfluant." Haec putavi altius et quasi a fonte repetenda, quo 
magis scires quam gratum mihi foret, si susciperes quod in- 
iungo. Iniungo autem et pro rei magnitudine rogo ut ex copia 
studiosorum, quae ad te ex admiratione ingenii tui convenit,35 
circumspicias praeceptores quos sollicitare possimus , sub ea 
tamen conditione ne cui fidem meam obstringam. Omnia enim 
libera parentibus servo. Illi iudicent, illi eiigant: ego mihi 

Digitized by VjOO^ It' 



EPISTULAHUM IIII. 14. 77 

curam tantum et inpendium vindico. Proinde si quis fuerit re- 12 
pertus qui in^enio suo fidat , eat illuc ea lege ut hinc nihil 
aliud certum quam fiduciam suam ferat. Yale. 

xmi. 

^ C. PLINIUS PATEHNO SUO S. 

Tu fortasse orationem , ut soles , et flagitas et expectas, i 
at ego quasi ex aliqua peregrina delicataque merce lusus meos 
tibi prodo. Accipies cum hac epistula hendecasyllabos no-2 

lOstros, quibus nos in vehiculo, in bahneo, inter cenam oblecta- 
mus otium temporis. His iocamur, ludimus, amamus, dolemus, 3 
querimur, irascimur, describimus aliquid modo pressius modo 
elatius , atque ipsa varietate temptamus efficere ut alia aliis, 
quaedam fortasse omnibus placeant. Ex quibus tamen si non4 

l^nulia tibi paulo petulantiora videbuntur, erit eruditionis tuae 
cogitare summos illos et gravissimos viros qui talia scripse- 
runt non modo lascivia rerum sed ne verbis quidem nudis abs- 
tinuisse; quae nos refugimus, non quia severiores (unde 
enim?), sed quia timidiores sumus. Scimus alioqui huius opu-5 

20sculi itlam esse verissimam legem quam Catullus expressit, 
nam castum esse decet pium pot^tam 
ipsum, versiculos nihil necesse est, 
qui tunc denique habent salem et leporem , 
si sunt molliculi et parum pudici. 

25Ego quanti faciam iudicium tuum vel ex hoc potes aestimare,6 
quod malui omnia a te pensitari quam electa laudari. Et sane 
quae sunt commodissima desinunt videri , cum paria esse coe- 
perunt. Praeterea sapiens subtilisque lector non debet diver- 7 
sis conferre diversa sed singula expendere nec deterius alio 

3oputare quod est iu suo genere perfectum. Sed quid ego plu-8 
ra? nam longa praefatione vel excusare vel commendare ine- 
ptias ineptissimum est. Unum illud praedicendum videtur co- 
gitare me has nugas inscribere hendecasyllabos, qui titu- 
lus sola metri lege constringitur. PrOinde sive epigrammata9 

35 sive idyllia sive eclogas sive , ut multi , po(^matia seu quod 
aliud vocare malueris licebit voces , ego tantum hendecasylla- 
bos praesto. A simplicitate tua peto ut quod de libello meo 10 
dictnrus es alii mihi dicas; neque est difficile quod postulo. 

Digitized by VjOOy It' 



78 C. PLINI 

Nam si hoc opusculttm nostrum aut potissimum «sset aut so- 
lum, fortasse posset durum videri dicere ^quaere quod agas'; 
molle et humanum est ^habes quod agas.' Vale. 

XV. 5 

C. PLINIUS FUNDANO SUO S. 

1 Si quid omnino, hoc certe iudicio facio quod Asinium 
Rufum singulariter amo. Est homo eximius et bonorum aman-r 
tissimus. Cur enim non me quoque inter bonos numerem? 
Idem Comelium Tacitum (scis quem yimm) arta familiaritate 10 

2 conplexus est. Proinde si utmmque nostrum probas , de Rufo 
quoque necesse est idem sentias, cum sit ad conectendas ami- 

3 citias vel tenacissimum vinculum morum similitudo. Sunt ei 
liberi plures. Nam in hoc quoque functus est optimi civis of- 
ficio, quod fecnnditate uxoris large frui voluit eo saeculo quo 15 
plerisque etiam singulos filios orbitatis praemia graves faciunt ; 
quibus ille despectis avi quoque nomen adsumpsit. Est enim 
avus, et quidem ex Saturio Firmo, quem diliges ut ego, si ut 

4 ego propius inspexeris. Haec eo pertinent ut scias quam co- 
piosam, quam numerosam domum uno beneficio sis obligatu-20 
rus; ad quod petendum voto primum, deinde bono quodam. 

5 omine adducimur. Optamus enim tibi ominamurque in proxi- 
mum annum consulatum. Ita nos virtutes tuae, ita iudicia prin- 

6 cipis augurari volunt. Concnrrit autem nt sit eodem anno quae- 
stor maximus ex liberis Rufi , Asinius Bassus , iuvenis (nescio 25 
an dicam quod me pater et sentire et dicere cupit, adulescen- 

7 tis verecundia vetat) ipso patre melior. Difficile est ut mihi 
de absente credas, quamquam credcre soles omnia, tantum 
in illo industriae, probitatis, emditionis, ingenii, studii, memo- 

8 riae denique esse , quantum expertus invenies. Vellem tam 30 
ferax saeculum bonis artibus haberemus ut aliquos Basso prae- 
ferre deberes : tum ego te primus hortarer moneremque cir- 
cumferres oculos ac diu pensitares quem potissimum eligeres. 

9Nunc vero — sed nihil volo de amico meo adrogantius dicere, 
hoc solum dico dignum esse iuvenem quem more maiorum in 35 

lOfilii locum adsumas. Debent autem sapientes viri, ut tu, tales 
quasi liberos a re publica accipere quales a natura solemus 
optare. Decoms erit tibi consuli quaestor patre praetoriOy 

Digitized by VjOOy It' 



EPISTULARUM lUI. 15. 16. 17. 79 

propinquis consularibus, quibus iudicio ipsorum qnamquam 
aduiescentulus adhuc iam tamen invicem ornamento est. Pro- n 
inde indulge precibus meis , obsequere consiiio , et ante om- 
nia, si festinare videor, ignosce, primum, quod in ea civitate 
5in qua omnia quasi ab occupantibus aguntur quae legitimum 
tempus expectant non matura sed sera sunt , deinde, quod re- 
rum qnas adsequi cupias praesumptio ipsa iucunda est. Re- 12 
vereatur iam te Rassus ut consulem , tu dilige illum ut quae- 
starem, nos denique utriusque vestrum amantissimi laetitia du- 

lOpIici perfruamur. Etenim cum sic te, sic Rassum diligamus 13 
ut et illum cuiuscumque et tuum quemcumque quaestorem in 
petendis honoribus omni ope labore gratia simus iuvaturi, 
perquam iucundum nobis erit , si in eundem iuvenem studium 
nostrum et amicitiae meae et consulatus tui ratio contulerit, 

16 si denique precibus meis tu potissimum adiutor accesseris, 
cuius et suiTragio senatus libentissime indulgeat et testimonio 
plurimum credat. Vale. 

XVI. 

C. PLINIUS VALERIO PAULINO SUO S. 

Gaude meo, gaude tuo, gaudc etiam publico nomine: ad-l 
huc honor studiis durat. Proxime cum dicturus apud centum- 
viros essem, adeundi mihi locus nisi a tribunali , nisi per ipsos 
indices non fuit: tanta stipatione cetera tenebantur. Adhoc2 

25quidam omatus adulescens scissis tunicis, ut in frequentia 
solet fieri, sola velatus toga perstitit, et quidem horis septeifi. 
Nam tam diu dixi magno cum labore, maiore cum fructuyStu- 3 
deamus ergo nec desidiae nostrae praetendamus alienaiH^Sunt 
qui audiant , sunt qui legant , nos modo dignum aliquid auri- 

3obus, dignum chartis elaboremus. Vale. 

XVII. 

C. PLINIUS ASINIO GALLO SUO S. 

Et admones et rogas ut suscipiam causam Corelliae ab- 1 
35sentis contra C. Caecilium, consulem designatum. Quod ad- 
mones gratias ago , quod rogas queror. Admoneri enim de- 
beo, nt sciam, rogari non debeo ut faciam quod mihi non fa- 
cere turpissimum est. An ego tueri Corelli filiam dubitem?2 

Digitized by VjOOy l(:f 



80 C. PLINI 

Est quidem mihi cum isto conlra quem me advocas non plane 

3familiari8 sed tamen amicitia. Accedit huc dignitas hominis 
atque hic ipse cui destinatus est honor; cuius nobis hoc maior 
habenda reverentia est quod iam illo functi sumus. Naturale 
est enim ut ea quae quis adeptus est ipse quam amplissima5 

4existimari velit. Sed mihi cogitanti adfuturum me Corelli fi- 
liae omnia ista frigida et inania videntur. Obversatur oculis 
ille vir, quo neminem aetas nostra graviorem sanctiorem snb- 
tiliorem tulit ; quem ego cum ex admiratione diligere coepis- 
sem, quod evenire contra solet, magis admiratus sum, post-lQ 

5 quam penitus inspexi. Inspexi enim penitus : nihil a me ille 
secretum, non ioculare, non serium, non triste, non laetum. 

6Adulescentulus eram, et iam mihi ab illo honor atque etiam, 
audebo dicere, reverentia ut aequali habebatur. Ille meus in 
petendis honoribus sufTragator et testii|, ille in inchoandis de- 15 
dnctor et comes, ille in gerendis consiliator et rector, ille de- 
nique in omnibus officiis nostris, quamquam et inbecillus et 

7senior, quasi iuvenis et validus conspiciebatur. Quantum ille 
famae meae domi, in publico , quantum etiam apud principem 

Sadstruxit! Nam cum forte de bonis iuvenibus apud Nervam20 
imperatorem sermo incidisset et plerique me laudibus ferrent, 
paulisper se intra silentium tenuit , quod illi plurimum aucto- 
ritatis addebat ; deinde gravitate quam noras ^necesse est' in- 
quid ^parcius laudem Secundum, quia nihil nisi ex consilio 

9meo facit.' Qua voce tribuit mihi quantum petere voto inmo-25 
dicum erat, nihil me facere non sapientissime, cum omnia ex 
consilio sapientissimi viri facerem. Quin etiam moriens filiae 
suae, ut ipsa solet praedicare, ^multos quidem amicos tibi ul 
longiore vita paravi, praecipuos tamen Secundum et Comu- 
lOtum.' Quod cumrecordor, intellego mihi laborandum ne quaSO 

parte videar hanc de me fiduciam providentissimi viri desti- 
11 tuisse. Quare ego vero Corelliae adero promptissime nec su- 
bire ofTensas recusabo : quamquam non solum veniam me ve- 
rum etiam laudem apud istum ipsum a quo , ut ais , nova lis 
fortasse ut feminae intenditur arbitror consecuturum , si haec 35 
eadem in actione , latius scilicet et nberius quani epistularum 
angustiae sinunt, vel in excusationem vei etiam commendatio- 
nem meam dixero. Yale. 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUltt IIII. 18. 19. 81 

xvni. 

C. PLINroS ARRIO ANTONINO SUO S. 

Quemadmodum magis adprobare tibi possum quanto opere i 
Smirer epigrammata tua Graeca quam quod quaedam Latine 
aemulari et exprimere temptavi? in deterius tamen. Accidit 
hoc primum inbecillitate ingenii mei, deinde inopia ac potius, 
ut Lucretius ait, egestale patrii sermonis. Quod si haec quae^ 
sunt et Latina et mea habere tibi aliquid venustatis videbun- 
lOtur, quantum putas inesse iis gratiae quae et a te et Graece 
proferuntur? Vale. 

xvim. 

C. PLINIUS CALPURNIAE HISPULLAE SUAE S. 

15 Cum sis pietatis exemplum.fratremque optimum et aman- 1 
tissimum tui pari caritate dilexeris filiamque eius ut tuam di- 
ligas nec tantum amitae ei adfectum verum etiam patris amissi 
repraesentes, non dubito maximo tibi gaudio fore, cum cogno- 
veris dignam patre, dignam te, dignam avo evadere. Summum^ 

2oest acumen, summa frugalitas: amat me, quod castitatis indi- 
cium est. Accedit his studium litterarum, quod ex mei caritate 
con'cepit. Meos libellos habet, lectitat, ediscit etiam. Qua illas 
sollicitudine, cum videor acturus, quanto, cum egi^ gaudio ad- 
ficitur! Disponit qui nuntient sibi quem adsensum, quos cla- 

^sm^res excitarim, quem eventum iudicii tulerim. Eadem, si 
qifando recito, in proximo discreta velo^sedet laudesque no- 
stras avidissimis auribus excipit. Versus quidem meos cantat 4 
etiam formatque cithara, non artifice aliquo docente sed amore, 
qui magister est optimus. His ex causis in spem certissimam 5 

30adducor perpetuam nobis maioremque in dies futuram esse con- 
cordiam. Non enim aetatem meam aut corpus, quae paulatim 
occidunt ac senescunt, sed gloriam diligit. Nec aliud decetG 
luis manibus educatam , tuis praeceptis institutam , quae nihil 
in contubernio tuo viderit nisi sanctum honestumque, quae 

35 denique amare me ex tua praedicatione consueverit. Nam cum 7 
matrem meam parentis loco verereris, me a pueritia statim 
formare, laudare talemque qualis nunc uxori meae videor omi- 
nari solebas. Certatim ergo tibi gratias agimus, ego quods 
Plini Ep. 6 

Digitized by VjOOy IC 



82 C. PUNI 

illam mihi, illa qaod me sibi dederis, qnasi inyicem elege- 
ris. Vale. 

XX. 

C. PUNIUS NONIO MAXIMO SUO S. ^ 

1 Qnid senserim de singulis tuis libris notnm tibi , ut quem- 
que periegeram, feci : accipe nunc quid de universis genera- 

2liter iudicem. Est opus pulchrum, validum, acre, sublime, va- 
rium, elegans, purum, figuratum, spatiosum etiam et cum 
magna tua laude difTusum, in quo tu ingenii simul dolorisqueio 
velis latissime vectus es. Horum utrumque invicem adiumento 

3fuit. Nam dolori sublimitatem et magnilicentiam ingenium, in- 
genio vim et amaritudinem dolor addidit. Vale. 

XXI. ,5 

C. PLINIUS VELIO CEFUAU SLO S. 

^ Tristem et acerbum casum Helyidiarum sororum! Utraque 

^a partu, utraque filiam enixa decessit. Adficior dolore nec 
tamen supra modura doleo: ita mihi luctuosum yidetur quod 
puellas honestissimas in flore primo fecunditas abstulit. An-20 
gor infantinm sorte , quae sunt parentibus statim et dum na- 
scuntur orbatae, angor optimorum maritorum, angor etiam meo 

3 nomine* Nam patrem illarum defunctum quoque perseveran- 
tissime diligo, ut actione mea librisqne testatum est ; cui nunc 
unus ex tribus liberis superest domumqne pluribus adminicu- 25 

4lis paulo ante fundatam desolatus fulcit ac sustinet. Magno ta- 
men fomento dolor meus adquiescet, si hunc saltem fortem et 
incolnmem paremque illi patri, illi avo fortuna servaverit. 
Cttius ego pro salnte, pro moribus hoc sum magis anxius 

5 quod unicns factus est. Nosti in amore mollitiam animi mei, 30 
nosti metus; quo minns te mirari oportebit quod plurimum ti- 
meam de quo plurimum spero. Vale. 

xxn. 

C. PUNIUS SEMPRONIO RUFO SUO S. ^ 

l Interfni principis optimi cognitioni, in consilinm adsum- 
ptus. Gymnicns agon apud Viennenses ex cniusdam testamento 
celebrabatur. Hunc Trebonins Rnfinns, vir egregius nobisque 

Digitized by VjOO^ It* 



£PISTULARUM ini. 20. 21. 22. 23. 83 

amieus, in daimiiirattt tollendttm abolendamqoe coravit. Nega- 
batur ex auctoritate publica fecisse, Egit ipse causam non mi- 2 
nus feliciter quam diserte. Conmendabat actionem quod tam- 
quam homo Romanus et bonus civis in negotio suo mature et 

5graviter loquebatur. Cum sententiae perrogarentur, dixitIu-3 
nius Hauricus , quo viro nihil firmius , nihil verius , non esse re- 
stituendum Viennensibus agona: adiecit Wellem etiamRomae 
tolli posset.' Constanter , inquis , etfortiter. Quidni? sed hoc4 
a Haurico noTum non est. Idem apud imperatorem Nerram non 

lOminus fortiter. Cenabat Nenra cum paucis : Yeiento prozimus 
atque etiam in sinu recumbebat: dixi omnia, cum hominem 
nominavi. Incidit sermo de Catullo Hessalino, quiluminibns5 
orbatus ingenio saevo mala caecitatis addideral: non vereba- 
tur, non erubescebat, non miserebatur; quo saepios aDomi- 

15 tiano non secus ac tela, quae et ipsa caeca et iiiprovida ferun- 
tur, in optimum quemque contorquebatur. De huius nequitia6 
sanguinariisqne sententiis in commune omnes super cenam lo- 
quebantur, cum ipse imperator ^quid putamus passumm fuisse, 
si viveret?' et Hauricus ^nobiscum cenaret.' Longius abii, 7 

20libens tamen. Placuitagona toUi, qui mores Yiennensium in- 

fecerat , ut noster hic onrnium. Nam Viennensinm vitia intra 

ipsos residunt, nostra late vagantur, utque in corporibus sic 

in imperio gravissimus est morbus qui a capite di£funditur. 

Vale. 

25 

XXIII. 

C. PLINIUS POMPONIO BASSO SUO S. 

Hagnam cepi voluptatem, cum ex communibus amicis co- 1 
gnovi te ut sapientia tna dignum est et disponere otium et 

30 ferre , habitare amoenissime et nunc terra nunc mari corpus 
agitare, multum disputare, mullum audire, multum lectitare, 
cumque plurimum scias, cotidie tamen aliquid addiscere. Ita2 
senescere oportet virum qui magistratus amplissimos gesserit, 
exercitns rexerit, totumque se rei publicae , quam diu decebat, 

35 optulerit. Nam et prima vitae tempora et media patriae , ex- 3 
trema nobis impertire debemus , ut ipsae leges monent , quae 

^ maiorem annis otio reddunt. Quando mihi licebit , quando per 4 
aetatem honestnm erit imitari istnd pnlcherrimae quietis exem- 



)y^< 



ooyie 



.gi, 



82 C. PLINI 

illam mihi, illa quod me sibi dederis, qnasi invicem elege- 
ris. Vale. 

XX. 

C. PLINIUS NONIO MAXIMO SUO S. ^ 

1 Qaid senserim de singulis tnis libris notum tibi , ut quem- 
que perlegeram, feci : accipe nunc quid de universis genera- 

2 liter iudicem. Est opus pulchrum, validum, acre, sublime, va- 
rium, elegans, purum, flguratum, spatiosum etiam et cum 
magna tua laude difTusum , in quo tu ingenii simul dolorisqne lo 
yelis latissime vectus es. Horum utrumque invicem adiumento 

3fuit. Nam dolori sublimitatem et magniUcentiam ingenium, in- 
genio vim et amaritudinem dolor addidit. Yale. 

XXI. ,, 

C. PLINIUS VELIO CERIALI SUO S. 

^ Tristem et acerbum casum Helvidiarum soromm! Utraqae 
^a partu, utraque flliam enixa decessit. Adficior dolore nec 
tamen supra modum doleo : ita mihi luctuosum videtur quod 
puellas honestissimas in flore primo fecunditas abstulit. An-20 
gor infantium sorte , quae sunt parentibus statim et dum na- 
scuntur orbatae, angor optimorum maritorum, angor etiam meo 

3 nomine. Nam patrem illarum defunctum quoque perseveran- 
tissime diligo, ut actione mea librisque testatum est ; cui nunc 
unus ex tribus liberis superest domumque pluribus adminicu- 25 

4lis paulo ante fundatam desolatus fulcit ac sustinet. Magno ta- 
men fomento dolor meus adquiescet, si hunc saltem fortem et 
incolumem paremque illi patri, illi avo fortuna servaverit. 
Cuius ego pro salute, pro moribus hoc sum magis anxius 

5 quod unicus factus est. Nosti in amore mollitiam animi mei, 30 
nosti metns; quo minus te mirari oportebit quod plurimum ti- 
meam de quo plorimum spero. Vale. 

xxn. 

C. PLINIUS SEMPRONIO RUFO SUO S. 35 

1 Interfui principis optimi cognitioni, in consilium adsum- 
ptus. Gymnicus agon apud Yiennenses ex cuiusdam testamento 
celebrabatur. Hunc Trebonias Rufinas, vir egregius nobisque 1 

Digitized by VjOOy It* 



£PISTULARUM mi. 20. 21. 22. 23. 83 

amieus, in daQmiirata tollendam abolendamqae cnrayit. Nega- 
batar ex aactoritate pablica fecisse. Egit ipse caasam non mi- 2 
nas feliciter quam diserte. Conmendabat actionem quod tam- 
qaam homo Romanus et bonus civis in negotio suo mature et 

Sgraviter loquebatur. Cum sententiae perrogarentur, dixitIu-3 
nias Hauricus, quo viro nihil iirmius , nihil verias, non esse re- 
stituendum Viennensibus agona: adiecit Wellem etiamRomae 
tolli posset.' Constanter,inquis, etfortiter. Quidni? sed hoc4 
a Hanrico noTum non est. Idem apud imperatorem Nerram non 

lOminas fortiter. Cenafoat Nenra cum paucis : Veiento prozimas 
atque etiam in sinu recumbebat: dixi omnia, cum hominem 
nominavi. Incidit sermo de Catullo Hes8alino,.quiluminibas5 
orbatus ingenio saevo mala caecitatis addideraC: non vereba- 
tur, non erubescebat, non miserebatur; quo saepfos aDomi- 

15 tiano non secus ac tela , quae et ipsa caeca et iilprovida ferun- 
tur, in optimum quemqne contorquebatur. De huins nequitia6 
sanguinariisqne sententiis in commune onmes saper cenam lo- 
quebantur, cum ipse imperator ^qaid putamus passuram fuisse, 
si viveret?' et Hauricus ^nobiscum cenaret.' Longius abii, 7 

20libens tamen. Placuitagona toUi, qui mores Viennensium in* 

fecerat , ut noster hic onrnium. Nam Viennensiam vitia intra 

ipsos residunt, nostra late vagantur, ntque in corporibus sic 

in imperia gravissimus est morbus qoi a capite di£funditur. 

Vale. 

25 

XXIII. 

C. PLINIUS POMPONIO BASSO SUO S. 

Hagnam cepivoluptatem, cum ex communibns amicis co- 1 
gnovi te ut sapientia tua dignum est et disponere otium et 

30ferre, habitare amoenissime et nunc terra nunc mari corpus 
agitare, multum disputare, mullum audire, multum lectitare, 
cumque plurimum scias, cotidie tamen aliquid addiscere. Ita2 
senescere oportet virum qui magistratus amplissimos gesserit, 
exercitas rexerit, totumque se rei publicae , quam diu decebat, 

35 optalerit. Nam et prima vitae tempora et media patriae , ex- 3 
trema nobis impertire debemns, ut ipsae leges monent, quae 

, maioremannis otio reddunt. Quandomihi licebit, quandoper^ 
aetatem honestum erit imitari istud pulcherrimae quietis exem- 

^* 

Digitized by VjOO^ It' 



84 C. PLINI 

plnm? quando gecesgas mei non desidiae nomen sed tranqail- 
litatis accipient? Yale. 

xxmi. 

C. PLmroS FABIO VALENTI SUO S. 5 

1 Proxime cum apud centumviros in quadruplici iudicio di- 
zissem , subiit recordatio egisse me iuvenem aeque in quadru- 

Splici. Processit animus, utsolet, longius: coepi reputare quos 
in hoc iudicio , quos in illo socios laboris habuissem. Solus 
eram qui in utroque dixissem : tantas conversiones aut fragili- 10 

3 tas mortalitatis aut fortunae mobilitas facit. Quidam ex his qui 
tunc egerant decesserunt , exulant alii , huic aetas et valetudo 
silentium suasit, hic sponte beatissimo otio fruitur, alius exer- 
citum regit, illum civilibus officiis principis amicitia exemit. 

4Ctrca nos ipsos quam multa mutata sunt! Studiis processimus, 15 

5 studiis periclitati sumus , rursusque processimus. Profuerunt 
nobis bonorumamicitiae, bonorum obfuerunt iterumque pro- 
sunt. Si conputes annos, exiguum tempus, si vices rerum, ae- 

6 vum putes. Quod potest esse documento nihil desperare, nulli 
rei fidere , cum videamus tot varietates tam volubili orbe cir- 20 

7cumagi. Hihi autem familiare est omnes cogitationes meas te- 
cum communicare isdemque te vel praeceptis vel exemplis 
monere quibus ipse me moneo; quae ratio huius epistulae 
fuit. Vale. 

XXV. ^^ 

C. PLINIUS MESSIO MAXIMO SUO S. 

1 Scripseram tibi verendnm esse ne ex tacitis suiTragiis vi- 
tium aliquod existeret. Factum est. Proximis comitiis in qui- 
busdam tabellis multa iocularia atque etiam foeda dictu, in una 30 
vero pro candidatorum nominibus su£fragatorum nomina inventa 
*2sunt. Excanduit senatus magnoque clamore ei qui scripsisset 
iratum principem est comprecatus. Ille tamen fefellit et la- 

3 tuit, fortasse etiam inter indignantes fuit. Quid hunc putamus 
domifacere, qui in tanta re tam serio tempore tam scurriliter 35 
ludat, qui denique omnino in senatu dicax et urbanus et bellus 

4est? Tantum licentiae pravis ingeniis adicit illa fiducia ^quis 
enim sciet?' Poposcit tabellam, stilum accepit, demisit caput, 

Digitized by '^OOy IC 



EPISTULARUM IIIL 24. 25. 26. 27. 85 

neminein veretur, se contemnit. Inde ista ludibria scaena et 
pulpito digna. Quoteyertas? quae remedia conquiras? ubi-5 
que vitia remediis fortiora. 'AXXa tavxa t^ vtcIq fjficig ^e- 
Xriaev^ cui multum cotidie vigiliarum, multum laboris adicit 
5 haec nostra iners et tamen efTrenata petulantia. Vale. 

XXVI. 

C. PLINIUS NEPOTI SUO S. 

Petis ut libellos meos , quos studiosissime conparasti , re- 1 

10 cognoscendos emendandosque curem. Faciam. Quid enim su- 

scipere libentius debeo, te praesertim exigente? Nam cum2 

vir gravissimus , doctissimus , disertissimus , super haec occu- 

patissimus, maximae provinciae praefuturus, tanti putes scripta 

nostra circumferre tecum, quanto opere mihi providendum 

15est ne te haec pars sarcinarum tamquam supervacua ofTendat? 

Adnitar ergo, primum ut comites istos quam commodissimos 3 

habeas, deinde ut reversus invenias quos istis addere velis. 

Neque euim mediocriter me ad nova opera tu lector hortaris. 

Vale. 

20 

XXVII. 

C. PLINIUS POMPEIO FALCONI SUO S. 

Tertius dies est quod audivi recitantem Sentium Auguri-l 
num cum summa mea voluptate, immo etiam admiratione. Poe- 
25 matia appellat. Multa tenuiter, multa sublimiter, multa venu- 
ste, multa tenere, multa dulciter, multa cum bile. Aliquot an- 2 
nis puto nihil generis eiusdem absolutius scriptum, nisi forte 
me fallit aut amor eius aut quod ipsum me laudibus vexit. 
Nam lemma sibi sumpsit quod ego interdum versibus ludo.3 
30 Atque adeo iudicii mei te iudicem faciam , si mihi ex hoc ipso 
lemmate secundus versus occurrerit: nam ceteros teneo, et 
iam explicui. 

Canto carmina versibus minutis, 4 

his olim quibus et meus CatuIIus 
35 et Calvus veteresque. sedquidadme? 

unus Plinius est mihi priores. 
mavult versiculos foro relicto 
et quaerit quod amet putatque amari, 

Digitizedby^OOgle 



86 C. PLINI 

ille ninias, ille qoot Catones! 
i nunc, qnigqnis amas, araare noli. 
^Vides qnam acnta omnia, quam apta, quam expressa. Ad hmic 
g^stum totum librum repromitto, quem tibi, nt primum publi- 
caverit, exhibebo. Interim ama iuvenem et temporibns nostrisS 
gratulare pro ingenio tali, quod ille moribus adomat. Yiyil 
cum Spurinna, vivit cum Antonino, quorum alteri adfinis, utri- 
6 que contubemalis est. Possis ex hoc facere coniecturam quam 
sit emendatns adulescens qui a gravissimis senibus sic amatur. 
Est enim illud verissimum 10 

yivdaxmv oti 
toiovroq iativ^ olgnBQ tjSstm 6vv(6v. 
Vale. 

XXVUI. 15 

C. PLINIUS VIBIO SEVERO SUO S. 

1 Herennins Severas, vir doctissimns, magni aestimat in bi- 
bliotheca sua ponere imagines municipum tuoram, Coraelii 
Nepotis et Titi Cati, petitque, si sunt istic, ut esse credibile 

2est, exscribendas pingendasque delegem. Quam curam tibi20 
potissimum iniungo, primum, quia desideriis meis amicissime • 
obsequeris, deinde, quia tibi studiorum summa reverentia, 
summus amor studiosoram, postremo, quod patriam tuam om- 

Bnesque qui nomen eius auxerunt ut patriam ipsam veneraris et 
diligis. Peto autem ut pictorem quam diligentissimum adsumas.25 
Nam cum est ardnum similitudinem effingere ex vero, tum lon- 
ge difficillima est imitationis imitatio; a qua rogo ut artificem 
quem elegeris ne in melius quidem sinas aberrare. Yale. 

xxvuii. 

C. PUNIUS ROMATIO FIRMO SUO S. 

1 Heia tu , cum proxime res agentur, quoquo modo ad iudi- 
candum veni. Nihil est quod in dextram aurem fiducia mei dor- 

2mias: non inpune cessatur. Ecce, Licinius Nepos, praetor acer 
et fortis, multam dixit etiam senatori. Egit ille in senatu cau- 35 
sam suam, egit autem sic ut deprecaretur. Remissa est multa, 

S sed timuit, sed rogavit, sed opus venia fuit. Dices ^non omnes 
praetores tam severi.' Falleris. Nam vel instituere vel redu- 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM Iffl. 28. 29. 30. »7 

cere eiasmodi exemplum non nis! seyeri, institutum reductum- 
ve exercere etiam lenissimi possunt. Vale. 

XXX. 

5 C. PLlNmS LICINIO SURAE SUO S. 

Attuli tibi ex patria mea pro munusculo quaestionem altis- 1 
sima ista eruditione dignissimam. Fons oritur in monte , per 2 
saxa decurrit , excipitur cenatiuncula manu facta : ibi paulum 
retentus in Larium lacum decidit. Huius mira natura : ter in die 

10 statis auctibus ac diminutionibus crescit decrescitque. Cerni- 3 
tur id paiam et cum summa voluptate deprehenditur. luxta re- 
cumbis et vesceris atque etiam ex ipso fonte (nam est frigi- 
dissimus) potas: interim ille certis dimensisque momentis vel 
subtrahitur vel adsurgit. Anulum seu quid aliud ponis in sicco, 4 

15adluitur sensim ac novissime operitur, detegitur rursus paula- 
timque deseritur : si diutius observes, utrumque iterum ac ter- 
tio videas. Spiritusne aliquis occultior os fontis et fauces modo 5 
laxat modo includit, prout inlatus occurrit aut decessit expul- 
sus? quod in ampullis ceterisque generis eiusdem videmus ac*6 

20 cidere , quibus non hians nec statim patens exitus. Nam illa 
quoque, quamquam prona atque vergentia, per quasdam oblu- 
ctantis animae moras crebris quasi singultibus sistunt quod 
eiTundunt. An quae oceano natura , fonti quoque , quaque ille 7 
ratione aut inpellitur aut resorbetur, hac modicus hic umor vi- 

25cibus alternis supprimitur vel egeritur? An ut flumina quae in8 
mare deferuntur adversantibus ventis obvioque aestu retor- 
quentur, ita est aliquid quodhuius fontis excursum repercu- 
tiat? An latentibus venis certa mensura, quae dum colligit9 
quod exhauserat, minor rivus et pigrior, cum collegit, agilior 

30maiorque profertur? An nescio quod libramentum abditum etlO 
caecum, quod cum exinanitum est, suscitat et elicit fontem, 
cum repletum, moratur et strangulat? Scrutare tu causasll 
(potes enim) , quae tantum miraculum efficiunt : mihi abunde 
est, si satis expressi quod efficitur. Vale. 



yGoogle 



88 C. PLINI 

C. PLINI CAECILI SECINDI 

E P I S T U L A R U M 

LIBER QUINTUS. 

I. 

C. PLINIUS ANNIO SEVERO SUO S. 

1 Legatum mihi obyenit modicum sed amplissimo gratias.io 
Cur amplissimo gratius ? Pompoma Galla exheredato filio Asu- 
dio Curiano heredem reliquerat me , dederat coheredes Ser- 
toriutn Severum , praetorium virum , ah'osque splendidos equi- 

2tes Romanos. Curianus orabat ut sibi donarem portionem 
meam seque praeiudicio iuvarem ; eandem tacita conventione 15 

3 salvam mihi pollicebatur. Respondebam non convenire mori- 
bus meis aliud palam aliud agere secreto , praeterea non esse 
satis honestum donare et locupleti et orbo, in summa, non 
profuturum ei , si donassem , profuturum , si cessissem , esse 
autem me paratum cedere , si inique exheredatum mihi lique- 20 

4 ret. Ad hoc ille *rogo cognoscas.' Cunctatus paulum ^faciam' 
inquam : ^neque enim video cur ipse me minorem putem quam 
tibi videor. Sed iam nunc memento non defuturam mihi con- 
stantiam , si ita fides duxerit , secundum matrem tuam pronun- 

5tiandi.' *Ut voles' ait: ^voles enim quodaequissimum.' Adhi-25 
bui in consilium duos quos tunc civitas nostra spectatissimos 
habuit, Corellium et Frontinum. His circumdatus in cubiculo 

6 meo sedi. Dixit Curianus quae pro se putabat. Respondi pau- 
cis ego ; neque enim aderat alius qui defunctae pudorem tuere- 
tur : deinde secessi et ex consilii sententia ^videtur' inquam, 30 
^Curiane, mater tua iustas habuiisse causas irascendi tibi.' 
Post hoc ille cum ceteris subscripsit centumvirale iudicium, 

7 non subscripsit mecum. Adpetebat iudicii dies : coheredes mei 
conponere et transigere cupiebant , non diffidentia causae sed 
metu temporum. Verebantur quod videbant multis accidisse, 35 

8 ne ex centumvirali iudicio capitis rei exirent. Et erant quidam 
in illis quibus obici et Gratillae amicitia et Rustici posset. Ro- 

9 gant me ut cum Curiano loquar. Convenimus in aedem Con- 

Digitized by VjOOy l(:f 



EPISTULARUM V. i. 2. 3. 89 

cordiae. Ibi ego ^si maler' inquam ^te ex parle quarta scri- 
psisset heredem, num queri posses ? Quid si heredem quidem 
instituisset ex asse , sed legatis ita exhausisset ut non amplius 
apud te quam quarta remaneret ? Igitur sufficere tibi debet, si 
5 exheredatus a matre quartam partem ab heredibus eius acci- 
pias , quam tamen ego augebo. iScis te non subscnpsisse me- 10 
cum ct iam biennium transisse omniaque me usu cepisse. Sed ' 
ut te coheredes mei tractabiliorem experiantur utque tibi nihil 
abstulerit reverentia mei, offero pro mea parte tantundem.' 

10 Tuli fructum non conscientiae modo verum etiam famae. Ille 11 
ergo Curianus legatum mihi reh'quit et factum meum, nisi forte 
blandior mihi, antiquum notabili honore signavit. Haec tibil2 
scripsi, qm'a de omnibus quae me vel delectant rel angunt non 
aliter tecum quam mecum loqui soleo ; deinde , quod durum 

15 existimabam te amantissimum mei fraudare voluptate quam ipse 
capiebam. Neque enim sum tam sapiens ut nihil mea intersit 13 
an iis quae honeste fecisse me credo testificatio quaedam et 
quasi praemium accedat. Vale. 

20 «• 

C. PLINIUS CALPURNIO FLACCO SUO S. 

Accepi pulcherrimos turdos, cum quibus parem calculuml 
ponere nec urbis copiis ex Laurentino nec maris tam turbidis 
tempestatibus possum. Recipies ergo epistulas steriles et sim- 2 
25pliciter ingratas ac ne illam quidem sollertiam Diomedis in 
permutando munere imitantes. Sed, quae facilitas tua, hoc ma- 
gis dabis veniam quod se non mereri fatentur. Yale. 

III. 

^ C. PLINIUS TITIO ARISTONI SUO S. 

Cum plurima officia tua mihi grata et iucunda sunt , tum I 
vel maxime quod me celandum non putasti fuisse apud te d^ 
versiculis meis multum copiosumque sermonem , eumque di- 
versitate iudiciorum longius processisse, exstitisse etiam qnos- 
35 dam qui scripta quidem ipsa non inprobarent, me tamen amice 
simpliciterque reprehenderent quod haec scriberem recitarem- 
que. Quibus ego , ut augeam meam culpam , ita respondeo : 2 
facio non numquam versiculos severos parum, facio; etiam 

Digitized by VjOO^ It' 



90 C. PLINI 

comoedias aadio et specto mimos et lyricos lego et Sotadicos 
intellego; aliquando praeterea rideo, iocor , ludk), utqne omnia 
innoxiae remissionis genera breYiter amplectar, homo snm. 
3Nec vero moleste fero hanc esse de moribus meis existima- 
tionem, ut qui nesciunt talia doctissimos gravissimos 8anctis-5 

4 simos homines scriptitasse me scribere mirentur. Ab illis au- 
tem quibus notum est quos quantosque auctores sequar facile 
impetrari posse confido ut errare me, sed cum illis sinant quo- 
rum non seria modo verum etiam lusus exprimere laudal>ile 

5 est. An ego verear (neminem viyentium , ne quam in speciem 10 
adulationis incidam, nominabo) sed ego verear ne me non sa- 
tis deceat quod decuit H. TuUium, C. Calvum, Asinium PoHo- 
nem, M. Hessallam, Q. Hortensium, M. Brutum, L. Sullam, Q. 
Catulum, Q. Scaevolam, Servium Snlpicium, Varronem, Tor- 
quatum, immo Torquatos, C. Memmium, Lentulum, Gaetuli-15 
cum, Annaeum Senecam, Lucanum, et proxime YerginiumRu- 
fum, et si non sufficiunt exempla privata, divum lulium, divum 

6Augustum, divum Nervam, Tiberium Caesarem? Neronem 
enim transed , quamvis sciam non corrumpi in deterius quae 
aliquando etiam a malis, sed honesta manere quae saepins a20 
bonis fiunt. Inter quos vel praecipue numerandus est P. Yer- 
gilius, Comelius Nepos , et prius Attius Enniusque. Non qui- 
dem hi senatores , sed sanctitas morum non distat ordinibus. 

7Recito tamen, quod illi an fecerint nescio. Etiam: sed illi iu- 
dicio suo poterant esse contenti, mihi modestior constantia25 

8est quam ut satis absolutum putem quod a me probetur. Ita- 
que has recitandi causas sequor, primum, quod ipse qui reci- 
tat aliquanto acrius scriptis suis auditorum reverentia intendit, 
deinde , quod de quibus dubitat quasi ex consilii sententia sta- 

9tuit. Multa etiam a multis admonetur, et si non admoneatur, 30 
quid quisque sentiat perspicit ex vultu oculis nutu manu mur- 
mure silentio; quae satis apertis notis iudicium ab humanitate 

10 discernunt. Atque adeo, si cui forte eorum qui interfuerunt 
curae fuerit eadem illa legere, intelleget me quaedam aut com- 
mutasse aut praeterisse , fortasse etiam ex suo iudicio , quamvis 36 

11 ipse nihil dixerit mihi. Atque haec ita disputo, quasi populum in 
auditorium , non in cubiculum amicos advocarim , quos plures 
habere multis gloriosum , reprehensioni nemini fuit. Vale. 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM V. 4. 5. 91 

IIII. 

C. PLINTUS lULIO VALERIANO SUO S. 

Res parva, sed initium non parvae. Vir praetorius SoUers a 1 
senatu petiit ut sibi instituere nundinas in agris suis permitte- 

5retur: contradixerunt legati Vicetinorum: adfuit Tuscilius No- 
minatus : dilata causa est. Alio senatu Yicetini sine advocato 2 
intraverunt , dixerunt se deceptos , lapsine verbo an quia ita 
sentiebant. Interrogati a Nepole praetore quem docuissenl, 
responderunt quem prius. Interrogati an tunc gratis adfuisset, 

10 responderunt sex milibus nummum: an rursus aliquid dedis- 
sent , dixerunt mille denarios. Nepos postulavit ut Nominatus 
induceretur. Hactenus illo die. Sed quantum auguror, longius 3 
res procedit. Nam pleraque tacta tantum et omnino commota 
latissime serpunt. Erexi aures tuas. Quam diu nunc oportet, 4 

15 quam blande roges ut reliqua cognoscas ! si tamen non ante ob 
haec ipsa veneris Romam spectatorque malueris esse quam 
lector. Vale. 

V. 

C. PLINIUS NONJO MAXIMO SUO S. 

20 Nuntiatum mihi est C. Fannium decessisse, qui nuntius me i 
gravi dolore confudit , primum , quod amavi faominem elegan- 
tem disertum, deinde, quod iudicio eius uti solebam. Erat enim 
acutns natnra, usu exercitatus, veritate promptissimus. Angit2 
me snper ista casus ipsius: decessit veteri testamento, omisit 

25quos maxime diligebat, prosecutus est quibus offensior erat. 
Sed faoc utcumque tolerabile , gravius illud , quod pulcfaerri- 
mum opus inperfectum reliquit. Quamvis enim agendis causis 3 
distringeretur , scribebat tamen exitus occisorum aut relega- 
torum a Nerone, et iam tres libros absolverat, subtiles et dili- 

30 gentes et Latinos adque inter sermonem historiamque medios, 
ac tanto magis reliquos perficere cupiebat quanto frequen- 
tius hi lectitabantur. Mihi autem videtur acerba semper et in- 4 
matura mors eorum qui immortale aliquid parant. Nam qui vo- 
luptatibus deditl quasi in diem vivunt vivendi causas cotidie 

35 finiunt ; qui vero posteros cogitant et memoriam sui operibus 
extendunt, his nuUa mors nonrepentina est, ut quae semper 
inchoatum aliquid abrumpat. Caius quidem Fannius quod acci-5 

Digitized by VjOO^ It' 



92 C. PLINI 

dit muUo ante praesensit. Visus est sibi per noctumam quie- 
tem iacere in lectulo suo compositus in habitu studentis , ha- 
bere ante se scrinium (tta solebat) : mox imaginatus est ve- 
nisse Neronem, in toro resedisse, prompsisse primum h*brum 
quem de sceleribus eius ediderat eumque ad extremum revol- 5 

6vi8se, idem in secundo ac tertio fecisse, tunc abisse. Expavit 
et sic interpretatus est , tamquam idem sibi futurus esset scri- 

7 bendi finis qui fuisset ilh* legendi , et fuit idem. Quod me re- 
cordantem miseratio subit quantum vigiharum, quantum labo- 
ris exhauserit frustra. Occursant animo mea mortalitas , mea 10 
scripta. Nec dubito te quoque eadem cogitatione terreri pro 

8istis quae inter manus habes. Proinde, dum suppetit vita, 
enitamur ut pdors quam paucissima quae abolere possit inve- 
niat. Vale. 

VI. '' 

C. PLINIUS DOMITIO APOLLINARI SUO S. 

*1 Amavi curam et sollicitudinem tuam, quod, cumaudisses 
me aestate Tuscos meos petiturum , ne facerem suasisti , dum 

2 putas insalubres. Est sane gravis et pestilens ora Tuscorum 20 
quae per litus extenditur: sed hi procul a mari recesserunt, 

3 quin etiam Appennino , saluberrimo montium , subiacent. Ad- 
que adeo ut omnem pro me metum ponas , accipe temperiem 
caeli , regionis situm , villae amoenitatem ; quae et tibi auditu 

4 el mihi relatu iucunda erunt. Caelum est hieme frigidum et ge- 25 
lidum ; myrtos oleas , quaeque alia adsiduo tepore laetantur, 
aspernatur ac respuit ; laurum tamen patitur atque etiam niti- 
dissimam profert , interdum , sed non saepius quam sub urbe 

5nostra necat. Aestatis mira clementia: semper aer spiritu aU- 
quo movetur; frequentius tamen auras quam ventos habet. 30 

eHinc senes multi: videas avos proavosque iam iuvenum, au- 
dias fabulas veteres sermonesque maiorum, cumque veneris illo, 

7 putes ah'o te saeculo natum. Regionis forma pulcherrima. Ima- 
ginare amphitheatrum aliquod inmensum et quale sola rerum 
natura possit effingere : lata et diffusa planities montibus cin- 35 
gitur, montes summa sui parte procera nemora et antiqua ha- 

8 bent. Frequens ibi et varia venatio. Inde caeduae silvae cum 
ipso monte descendunt : has inter pingues terrenique collea 

Digitized by VjOOy It* 



EPISTULARUM V. 6. 93 

(neque enim facile us<|uam saxum, etiam si quaeratur, occur- 
rit) planissimis campis fertilitate non cedunt opimamque mes- 
sem serius tantum sed non minus percoquunt. Sub his per la- 9 
tus omne vineae porriguntur unamque faciem longe lateque 
Scontexunt; quarum a fine imoque quasi margine arbusta na- 
scuntur. Prata inde campique : campi , quos non nisi ingentes 10 
boves et fortissima aratra perfringunt. Tantis glaebis tenacis- 
simum solum, cum primum prosecatur, adsurgit ut nono de- 
mum sulco perdometur. Prata florida et gemmea trifolium alias- 11 

lOque herbas teneras semper et molles et quasi novas alunt. 
Cuncta enim perennibus rivis nutriuntur : sed ubi aquae pluri- 
mum, palus nulla, quia devexa terra , quidquid liquoris accepit 
nec absorbuit , eifundit in Tiberim. Medios ille agros secat, 12 
navium patiens, omnisque frnges devehit in urbem, hieme dum- 

16 taxat et vere ; aestate summittitur, immensique fluminis nomen 
arenti alveo deserit , autumno resumit. Magnam capies volu- 13 
ptatem , si hunc regionis situm ex monte prospexeris. Neque 
enim terras tibi sed formam aliquam ad eximiam pulchritudi- 
nem pictam videberis cernere : ea varietate , ea descriptione, 

20 quocumque inciderint oculi, reficientur. Yilla in colle imo sita 14 
prospicit quasi ex summo : ita leniter et sensim clivo fallente 
consurgit ut , cum ascendere te non putes , sentias ascendisse. 
A tergo Appenninum , sed longius habet : accipit ab hoc au- 
ras quamlibet sereno et placido die, non tamen acres et immo- 

25 dicas, sed spatio ipso lassas et infractas. Magna sui parte me- 15 
ridiem spectat aestivumque solem ab hora sexta, hibernum 
aliquanto maturius, quasi invitat in porticum latam et pro modo 
longam. Multa in hac membra, atrium etiam ex more veterura. 
Ante porticum xystus in plurimas species distinctus concisus- 16 

30que buxo; demissus inde pronusque pulvinus, cui bestiarum 
effigies invicem adversas buxus inscripsit : acanthus in plano 
mollis et paene dixerim liquidus. Ambit hunc ambulatio pres- 17 
sis varieque tonsis viridibus inclusa : ab his gestatio in modum 
circi , quae buxum multiformem humilesque et retentas manu 

35arbusculas circumit. Omnia maceria muniuntur: hanc gradata 
buxus operit et subtrahit. Pratum inde non minus natura quam 18 
superiora illa arte visendum: campi deinde porro multaque 
alia prata et arbusta. A capite porticus triclinium excurrit:19 

Digitized by VjOOy lClT 



94 C. PLINI 

valvis xystnm desinentem et protinus pratam multnmque in- 
ris videt, fenestris hac latns xysti et qnod prosilit villae hac 

20adiacentis hippodromi nemus comasque prospectat. Gontra 
mediam fere porticum diaeta paulum recedit , cingit areolam, 1 
quae quattuor platanis inumbratur. Inter has marmoreo labro 5 
aqua exundat circumiectasque platanos et subiecta platanis leni 

2laspergine fovet. Est in hac diaeta dormitorium cubiculum, 
quod diem clamorem sonum excludit , iunctaque ei cotidiana 
amicorum cenatio, quae areolam illam, porticum aliam eadem- 

22que omnia quae porticus aspicit. Est et aliud cubiculum aio 
proxuma platano viride et umbrosum, marmore excultum po- 
dio tenus, nec cedit gratiae marmoris ramos insidentesque ra- 

23mis aves imitata pictura: fonticulus in hoc, in fonte crater; 
circa sipunculi plures miscent iucundissimum murmur. In cor- 
nu porticus amplissimum cubiculum a triclinio occurrit ; aliis 15 
fenestris xystum aliis dis^icit pratum , sed ante piscinam, quae 

24 fenestris senrit ac subiacet, strepitu visuque iucundam. Nam ex 
edito desiliens aqua suscepta marmore aibescit. Idem cubicu- 

25lum hieme tepidissimum , quia plurimo sole perfunditur. Co- 
haeret hypocauston , et si dies nubilus, inmisso vapore 8olis20 
vicem supplet. Inde apodyterium balinei laxum et hilare exci- 
pit cella frigidaria, in qua baptisterium amplum adque opacum. 
Si natare latius aut tepidius velis , in area piscina est , in pro- 
xumo puteus, ex quo possis rursus adstringi, si paeniteat tepo- 

26ris. Frigidariae cellae conectitur media, cui sol benignissime 25 
praesto est; caldariae magis: prominet enim. In hac tres de- 
scensiones, duae in sole, tertia a sole longius, a luce non lon- 

27 gius. Apodyterio superpositum est sphaeristerium, quod plura 
genera exercitationis pluresque circulos capit. Non procul a 
balineo scalae, quae in cryptoporticum ferunt, priusaddiaetasso 
tres. Harum alia areolae illi in qua platani quattuor alia prato 
alia vineis imminet diversasque caeli partes ut prospejctus ha- 

28 bet. In summa cryptoporticu cubiculum ex ipsa cryptoporticu 
excisum, quod hippodromum vmeas montes intuetur. lungitur 
cubiculum obvium soli , maxime hibemo. Hinc oritur diaeta, 35 
quae villae hippodromum adnectit. Haec facies, hic usus a 

29fronte. A latere aestiva cryptoporticus in edito posita, quae 
non aspicere vineas, sed tangere videtur: in media triclinium 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM V. 6. 95 

saluberrimnm adflatum ex Appenninis vallibas recipit: post 
latissimis fenestris vineas , valvis aeque vineas , sed per cry- 
ptoporticum , quasi admittit. A latere triclinii , quod fenestris 30 
caret , scalae convivio utilia secretiore ambitu suggerunt. In 
6 fine cubiculum , cui non minus iucundum prospectum crypto- 
porticus ipsa quam vineae praebent. Subest cryptoporticus 
subterraneae similis; aestate incluso frigore riget contenta- 
que a^re suo nec desiderat auras nec admittit. Post utram- 31 
que cryptoporticum unde triclinium desinit incipit porticus, 

loante medium diem hibema, inclinato die aestiva. Hac adeun- 
tur diaetae duae, quarum in altera cubicula quattuor altera tria, 
ut circumit sol , aut sole utuntur aut umbra. Hanc dispositio- 32 
nem amoenitatemque tectorum longe longeque praecedit hip- 
podromus. Medius patescit statimque intrantium oculis totus 

15 offertur, platanis circumitur. Illae hedera vestiuntur utque sum- 
mae suis ita imae alienis frondibus virent : hedera truncum et 
ramos pererrat vicinasque platanos transitu suo copulat: has 
buxus interiacet : exteriores buxos circumvenit laurus umbrae- 
que platanorum suam confert. Rectus hippodromi limes in ex- 33 

20trema parte hemicyclio frangitur mutatque faciem: cupressis 
ambitur et tegitur, densiore umbra opacior nigriorque ; interio- 
ribus circuhs (sunt enim plures) purissimum diem recipit. 
Inde etiam rosas effert umbrarumque frigus non ingrato sole 34 
distinguit. Finito vario illo multiplicique curvamine recto limiti 

25 redditur , nec huic uni. Nam viae plures intercedentibus buxis 
dividuntur. Alibi pratulum alibi ipsa buxus intervenit in for- 35 
mas mille descripta , litteras interdura , quae modo nomeu do- 
mini dicunt modo artificis : alternis metulae surgunt alternis in- 
serta sunt poma, et in opere urbanissimo subita velut inlati ru- 

30ris imitatio. Medium spatium brevioribus utrimque platanis 
adohiatyr : post has acanthus hinc inde lubricus et flexuosus, 36 
deinde plures figurae pluraque nomina. In eapite stibadium 
candido marmore vite protegitur: vitem quattuor columellae 
Carystia6 subeunt. Ex stibadio aqua, velut expressa cubantium 

35pondere>, sipunculis effluit, cavato lapide suscipitur, gracili 
marmore continetur, adque ita occulte temperatur ut impleat 
nec redundet. Gustatorium graviorque cena margini inponitur, 37 
levior naucularum et avium figuris innatans circumit. Contra 

Digitized by VjOOy It' 



96 C. PLINI 

fons egerit aquam et recipit: nam expulsa in altam in se cadit 
ionctisque hiatibus et absorbetur et tollitur. E regione stibadi 
adversum cubiculum tantum stibadio reddit omatus quantum 

3daccipit ab illo. Marmore splendet, valvis in viridia prominet 
et exit, alia viridia superioribus inferioribusque fenestris 8Us-5 
cipit dispicitque. Mox zothecula refugit quasi in cubiculum 
idem atque aliud. Lectus hic et undique fenestrae , et tamen 

39lumen obscurum umbra premente. Nam laetissima vitis per 
omne tectum in culmen nititur et ascendit. Non secus ibi quam 
in nemore iaceas, imbrem tantum tamquam in nemore non sen- lo 

40 tias. Hic quoque fons nascitur simulque subducitur. Sunt locis 
pluribus disposita sedilia e marmore, quae ambulatione fessos 
ut cubiculum ipsum iuvant. Fonticuli sedilibus adiacent ; per 
totum hippodromum inducti fistuh's strepunt rivi et qna manus 
duxit secuntur. His nunc illa viridia nunc haec, interdum simul 15 
omnla lavantur. Vitassem iam dudum ne viderer argutior , nisi 

41 proposuissem omnes angulos tecum epistula circumire. Neque 
enim verebar ne laboriosum esset legenti tibi quod visenti nou 
fuisset; praesertim cum interquiescere, si liberet, depositaque 
epistula quasi residere saepius posses. Praeterea indulsi amori 20 
meo : amo enim quae maxima ex parte ipse inchoavi aut in- 

42 choata percolui. In summa, (cur enim non aperiam tibi vel lu- 
dicium meum vel errorem?) primum ego officium scriptoris 
existimo ut titulum suum legat adque identidem interroget se 
quid coeperit scribere sciatque, si materiae immoratur, non25 
esse longum, longissimum, si aliquid arcessit adque attrahit. 

43Vides quot versibus Homerus, quot Vergilius arma, hic Ae- 
neae , Achillis ille , describat : brevis tamen uterque est , quia 
facit quod instituit. Vides ut Aratus minutissima etiam sidera 
consectetur et colligat: modum tamen servat. Non enim ex-30 

44 cursus hic eius , sed opus ipsum est. Similiter nos , ut parva 
magnis , cum totam villam oculis tuis subicere conamur , si ni- 
hil inductum et quasi devium loquimur , non epistula quae de- 
scribit sed villa quae describitur magna est. Verum illuc unde 
coepi, ne secundum legem meam iure reprehendar , si longior 35 

45 fuero in hoc in quod excessi. Habes causas cur ego Tuscos 
meos Tusculanis, Tiburtinis, Praenestinisque praeponam. Nam 
super illa quae rettuli altius ibi otium et pinguius eoque secu- 

Digitized by VjOO^ It* 



EPISTULARUM V. 7. 8. 97 

rias; nuUa necessitas togae, nemo accersitor exproximo: pla- 
cida omnia et quiescentia; quod ipsum salubritati regionis ut 
purius caelum, ut a^r liquidior accedit. Ibi animo, ibi corpore 
maxime valeo. Nam studiis animum, venatu corpus exerceo. 
5Hei quoque nusquam salubrius degunt: usque adhuc certe ne-46 
minem ex iis quos eduxeram mecum (venia sit dicto) ibi amisi. 
Di modo in posterum hoc mihi gaudium, hanc gloriam loco ser- 
vent. Vale. 

VII. 
^Q C. PLINIUS CALVISIO SUO S. 

Nec heredem institui nec praecipere posse rem publicam i 
constat: Satuminus autem, qui nos reliquit heredes, quadran- 
tem rfii publicae noslrae, deinde pro quadrante praeceptionem 
quadringentorum milium dedit. Hoc , si ius aspicias , inritum, 

15 si defuncti voluntatem , ratum et iirmum est. Mihi autem de- 2 
functi voluntas (vereor quam in partem iuris consulti quod sum 
dicturus accipiant) antiquior iure est , utique in eo quod ad 
communem patriam voluit pervenire. An , cui de meo sester- 3 
tium [sejdecies contuli, huic quadringentorum milium paulo 

20amplius tertiam partem ex adventicio denegem? Scio tequoque 
a iudicio meo non abhorrere, cum eandem rem publicam ut 
civis optimus diligas. Velim ergo , cum proxime decuriones 4 
contrahentur, quid sit iuris indices, parce tamen et modeste; 
deinde subiungas nos quadringenta milia offerre , sicut prae- 

25ceperit Satuminus. Illius hoc munus, illius liberalitas; no- 
strum tantum obsequium vocetur. Haec ego scribere publice 5 
supersedi, primum, quod memineram pro necessitudine amici- 
tiae nostrae, pro facultate prudentiae tuae et debere te et 
posse perinde meis ac tuis partibus fungi ; deinde , quia vere- 

30 bar ne modum, quem tibi in sennone custodire facile est , te- 
nuisse in epistula non viderer. Nam sermonem vultus, gestus, 6 
vox ipsa moderatur, epistula omnibus commendationibus desti- 
tuta malignitati interpretantium exponitur. Vale. 

VIII. 

35 C. PLINIUS TmNIO CAPITONI SUO S. 

Suades ut historiam scribam, et suades non solus: multil 
hoc me saepe monuerunt, et ego volo, non quia commode 
Plini Ep. 7 

Digitized by KjOO^Vkl 



98 C. PLINI 

factanim esse confidam (id enim temere credas nisi exper- 
tus) , sed quia mihi pulchrum in primis videtur non pati occi- 
dere quibus aetemitas debeatur aliorumque famam cum sua 

2 extendere. Me autem nihil aeque ac diutumitatis amor et cu- 
pido soUicitat, res faomine dignissima, eo praesertim qui nul-5 
lius sibi conscius culpae posteritatis memoriam non reformidet. 

3 Itaque diebus ac noctibus cogito si qua me quoque possim tol- 
lere humo ; id enim voto meo sufficit , illud supra votum ^vi- 
ctorque virum volitare per ora. Quamquam o ! ^ sed hoc satis 

4 est, quod prope sola historia polliceri videtur. Orationi enim 10 
et carmini parva gratia, nisi eloquentia est summa: faistoria 
quoquo modo scripta delectat. Sunt enim homines natura cu- 
riosi et quamlibet nuda rerum cognitione capjuntur, ut qui ser- 
munculis etiam fabellisque ducantur. Me vero ad hoc studium 

5 impellit domesticum quoque exemplum. Avunculus meus idem- 15 
que per adoptionem pater historias et quidem religiosissime 
scripsit. Invenio autem apud sapientis honestissimum esse 
maiorum vestigia sequi , si modo recto itinere praecesserint. 

6 Cur ergo cunctor? Egi magnas et graves causas. Has, etiamsi 
mihi tenuis ex his spes, destino retractare, ne tantus ille labor 20 
meus , nisi hoc quod reliquum est studii addidero, mecum pa- 

7 riter intercidat. Nam si rationem posteritatis habeas , quidquid 
non est peractum, pro non inchoato est. Dices ^potes simul et 
rescribere actiones et componere historiam.' Utinam! sed 

8 utrumque tam magnum est ut abunde sit alterum efficere. Uno- 25 
devicensimo aetatis anno dicere in foro coepi, et nunc demum 
quid praestare debeat orator, adhuc tamen per caliginem vi- 

9 deo. Quid, si huic oneri novum accesserit? Habet quidem ora- 
tio et historia multa communia , sed plura diversa in his ipsis 
quae communia videntur. Narrat illa, narrat haec, sed aliter: 30 
huic pleraque humilia et sordida et ex medio petita , illi omnia 

lOrecondita splendida excelsa conveniunt: hanc saepius ossa 
musculi nervi , illam tori quidam et quasi iubae decent : haec 
vel maxime vi amaritudine instantia, illa tractu et suavitate 
adque etiam dulcedine placet. Postremo alia verba , alius so- 35 

llnus, alia constructio. Nam plurimum refert, ut Thucydides 
ait , xtfiiia sit an aymvL6(ia ; quorum alterum oratio, alterum 
historia est» '&^4ti|.cau8is non adducor ut duo dissimilia et hoc 



' EPISTULARUM V. 9. (21.) 99 

ipso diversa quod maxima confundam misceamque , ne tanta 
quasi colluYione turbatus ibi faciam quod hic debeo ; ideoque 
interim veniam, ne a meis verbis recedam, advocandi peto. 
Tu tamen iam nunc cogita quae potissimum tempora aggre- 12 

Sdiar. Yetera et scripta aliis? parata inquisitio, sed onerosa 
coUatio: intactaet nova? gravis offensae, levis gratia. NamlS 
praeter id quod in tantis vitiis faominum plura culpanda sunt 
quam laudanda, tum, si laudaveris, parcus, si culpaveris, ni- 
mius fuisse dicaris ; quamvis illud plenissime , hoc restrictis- 

lOsime feceris. Sed faaec me non retardant: est enim mihi prol4 
fide satis animi. Illud peto, praestemas ad quod hortaris eh'gas- 
que materiam , ne mihi iam scribere parato alia rursus cuncta- 
tionis et morae iusta ratio nascatur. Yale. 

15 vmi. [XXI.] / 

C. PLINIUS RUFO SUO S. 

Descenderam in basilicam luliam, auditurus quibus proxi-i 
ma comperendmatione respondere debebam. Sedebant iudi-2 
ces, decemviri venerant, obversabantur advocati, silentium 

SOlongum, tandem a praetore nuntius. Dimittuntur centumviri, 
eximitur dies, me gaudente , qui numquam ita paratus sum ut 
non mora laeter. Causa dilationis Nepos praetor, qui legibus3 
quaerit. Proposuerat breve edictum , admonebat accusatores, 
admonebat reos exsecuturum se quae senatus consulto con- 

25tmerentur. Suberat edicto senatus consultum: hoc omnes,4 
quisquis negotium haberet , iurare prius quam agerent iube- 
bantur nihil se ob advocationem cuiquam dedisse promisisse 
cavisse. His enim verbis ac mille praeterea et venire advoca- 
tiones et emi vetabantur. Peractis tamen negotiis permitteba- 

30tur pecuuiam dumtaxat decem milium dare. Hoc facto Nepo- 5 
tis commotus praetor qui centumviralibus praesidebat, delibe- 
ratorus an sequeretur exemplum^ inopinatum nobis otium de- 
dit. Interim tota civitate Nepotis edictnm carpitur laudatur. 6 
Hulti Mnvenimus qui curva corrigeret. Quid? ante hunc prae- 

35tores non fuerunt? quis autem hic est qui emendet publicos 
mores?' Alii contra ^reclissime fecit: initurus magistratum 
iura cognovit, senatus consulta legit, reprimit foedissimas pa- 
ctiones, rem pulcherrimam turpissime venlre non patitur.' 

Digitized by VjOO^l(:f 



100 C. PLINI 

TTales ubiqae sermones; qui tamen alteratram in partem ex 
eventu praevalebunt. Est omnino iniquom sed usu receptum 
quod honesta consilia yel turpia , prout male aut prospere ce- 
dunt, ita vel probantur vel reprehenduntur. Inde plerumque 
eadem facta modo diligentiae modo vanitatis , modo libertatis 5 
modo furoris nomen accipiunt. Yale. 

X. [XI.] 

C. PLINIUS SUETONIO TRANQUILLO SUO S. 

1 Libera tandem hendecasyllaborum meorum fidem, qui scri- 10 
pta tua communibus amicis spoponderunt. Appellantur coti- 
die et flagitantur, ac iam periculum est ne cogantur ad exhi- 

2 bendnm formulam accipere. Sum et ipse in edendo haesitator, 
tu tamen meam quoque cunctationem tarditatemque Ticisti. 
Proinde aut rumpe iam moras aut cave ne eosdem istos libel- 16 
los, quos tibi hendecasyllabi nostri blanditiis elicere non pos- 

3 sunt , convicio scazontes extorqueant. Perfectum opus abso- 
lutumque est , nec iam splendescit lima sed atteritur. Patere 
me videre titulum tuum, patere audire describi legi venire 
volumina Tranquilli mei. Aequom est nos in amore tam mu- 20 
tuo eandem percipere ex te voluptatem , qua tu perfrueris ex 
nobis. Yale. 

XI. [XII.] 

C. PLINIUS CALPURNIO FABATO PROSOCERO SUO S. ^5 

1 Recepi litteras tnas , ex quibus cognovi te speciosissimam 
porticum sub tuo filiique tui nomine dedicasse, sequenti die in 
portarum omatum pecuniam promisisse, ut initium novae libe- 

2 ralitatis esset consummatio prioris. Gaudeo primum tua gloria, 
cuius ad me pars aliqua pro necessitudine nostra redundat;30 
deinde quod memoriam soceri mei pulcherrimis operibus vi- 
deo proferri; postremo quod patria nostra florescit, quam 
mihi a quocumque excoli iucundum, a te vero laetissimum esl. 

3 Quod superest , deos precor ut animum istum tibi , am'mo isti 
tempus quam longissimum tribuant. Nam liquet mihi futurum 35 
ut peracto quod proxime promisisti inchoes aliud. Nescit enim 
semel mcitata liberalitas stare, cuius pulchritudinem vjg^ ipse 
commendat. Vale. ^ 'f^ 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM V. lo. (11.) 11. (12.) 12. (13.) 13. (14.) 101 

XII. [XIII.] 

C. PLINIUS TERENTIO SCAURO SUO S. 

Recitaturus oratiunculam quam publicare cogito advocavi i 
siliquos, ut reyererer, paucos, ut verum audirem. Nam mihi 
5 duplex ratio recitandi , una, ut soUicitudine intendar, altera, 
ut admonear, si quid forte me ut meum faltit. Tuli quod pete- 2 
bam , inyeni qui mihi copiam consilii sui facerent. Ipse prae- 
terea quaedam emendanda adnotavi. Emendavi librnm quem 
misi tibi. Materiam ex titulo cognosces , cetera liber explica- 3 
10 bit, quem iam nunc oportet ita consuescere ut sine praefatione 
intellegatur. Tu velim quid de universo , qnid de partibus sen- 4 
tias scribas mihi. Ero enim vel cautior in continendo vel con- 
stantior in edendo, si hnc vel illuc auctoritas tna accesserit. 
Vale. 
15 XIII. [XIIU.] 

C. PLINIUS VALERIANO SUO S. 

Et tu rogas et ego promisi , si rogasses , scripturum me i 
tibi quem habuisset eventum postulatio Nepotis circa Tusci- 
linm Nominatum. Inductus est Nominatus , egit ipse pro se 

20nallo accusante. Nam legati Vicetinorum non modo non 
presserunt eum verum etiam sublevarunt. Summa defensionis, 2 
non fidem sibi in advocatione sed constantiam defuisse ; de- 
scendisse ut acturum adque etiam in curia visum, deinde ser- 
monibus amicorum perterritum recessisse : monitum enim ne 

25 desiderio senatoris non iam quasi de nundinis , sed quasi de 
gratia fama dignilate certantis tam pertinaciter , praesertim 
in senatu, repugnaret, alioqui maiorem invidiam quam proxime 
passurum. Erat sane prius , a paucis tamen adclamatum exe- 3 
unti. Subiunxit preces multumque lacrimarum : quin etiam tota 

30actione homo in dicendo exercitatus operam dedit ut depre- 
cari magis (id enim et favorabilius et tutius) quam defendi vi- 
deretur. Absolutus est sententia designati consulis Afrani Dex- 4 
tri, cuius haec summa, melius qnidem Nominatum fuisse factu- 
rum, si causam Yicetinorum eodem animo quo susceperat per- 

35tulisset: quia tamen in hoc genus culpae non fraude incidisset 
nihilque dignum animadversione admisisse convinceretur, libe- 
randum , ita ut Vicetinis quod acceperat redderet. Adsense- 5 

Digitized by VjOO^ IC 



102 C. PLINI 

runt omnes praeter Fabium Aprum. Is interdlcendnm ei advo- 
cationibus in quinquennium censuit, et quamvis neminem aucto- 
ritate traxisset, constanter in sententia mansit : quin etiam Dex- 
trum, qui primus diversum censuerat, prolata lege de senatu 

6habendo iurare coggit e re publica esse quod censuisset. Cui5 
quamquam legitimae postulationi a quibusdam reclamatum est. 
Exprobrare enim censenti ambitionem videbatur. Sed prius 
quam sententiae dicerentur, Nigrinus, tribunus plebis , recita- 
vit libellum disertum et gravem, quo questus est venire advo- 
cationes , venire etiam praevaricationes , in lites coiri , et glo- 10 

7riae loco poni ex spoliis civium magnos et statos reditus. Re- 
citavit capita legum, admoQuit senatus consultorum: in fine 
dixit petendum ab optimo principe ut, quia leges, quiar senatus 

Sconsulta contemnerentur, ipse tantis vitiis mederetur. Pauci 
dies , et liber principis severus et tamen moderatus : leges 15 
ipsum ; est in publicis actis. Quam me iuvat quod in causis agen- 
dis non modo pactione dono munere verum etiam xeniis sem- 

9per abstinui! Oportet quidem quae sunt inhonesta non quasi 
inlicita sed quasi pudenda vitare : iucundum tamen , si prohi- 
lOberi publice videas quod numquam tibi ipse permiseris. Eril20 
fortasse , immo non dubie huius propositi mei et minor laus 
et obscurior fama, cum omnes ex necessitate facient quod ego 
sponte faciebam. Interim fruor voluptate, cum alii divinum me, 
alii meis rapinis, meae avaritiae occursum per ludum ac iocnm 
dictitant. Vale. 25 

XIIII. [XV.] 
C. PLINIUS PONTIO SUO S. 

1 Secesseram in municipium, cum mihi nuntiatum est Cor- 
2nutum Tertullum accepisse Aemiliae viae curam. Exprimere30 
non possum quanto sim gaudio adfectus et ipsius et meo no- 
mine ; ipsius, quod, sit licet, sicut est, ab omni ambitione longe 
remotus, debet tamen ei iucundus honor esse ultro datus ; meo, 
quod aliquanto magis me delectat mandatnm mihi officium, 
3 postquam par Comuto datum video. Neque enim augeri digni- 35 
tate quam aequari bonis gratius. Comuto autem quid melius? 
quid sanctius? quid in omni genere laudis ad exemplum anti- 
quitatis expressius? quod mihi cognitum est non fama, qua 

Digitized by V^OO^ IC 



EPISTULARUM V. 14. (15.) 15. (10.) 16. 103 

alioqui optima et meritissima fruitor, sed \ong\s magnisque ex- 
perimentis. Una diligimus, una dileximus omnes fere quos ae-4 
tas nostra in utroque sexu aemulandos tulit; quae societas 
amicitiarum artissima nos familiaritate coniunxit. Accessit vin- 5 
5 culum necessitudinis pnblicae. Idem enim mihi , ut scis, col- 
lega quasi voto petitus in praefectura aerarii fuit, fuit et in 
eonsulatu. Tum ego qui vir et quantus esset altissime inspexi, 
cum sequerer ut magistrum, ut parentem vererer; quod non 
tam aetatis maturitate quam vitae merebatur. His ex causis ut 6 

lOilli sic mihi gratulor, nec privatim magis quam publice, quod 
tandem homines non ad pericula , ut prius , verum ad honores 
virtute perveniunt. In infinitum epistulam extendam , si gaudio 7 
meo indulgeam. Praevertor ad ea quae me agentem hic nun- 
tius deprehendit. Eram cum prosocero meo , eram cum amita 8 

15uxoris, eram cum amicis diu desideratis, circumibam agellos, 
audiebam multum rusticaram querellarum, rationes legebam 
invitus et cursim (aliis enim chartis , aliis sum litteris initia- 
tus), coeperam etiam itineri me praeparare. Nam includor an- 9 
gustiis commeatus , eoque ipso quod delegatum Comuto au- 

20dio officium mei admoneor. Cupio te quoque sub idemtempus 
Campania tua remittat, ne quis, cum in urbem rediero , contu- 
bemio nostro dies pereat. Vale. 

XV. (X.] 
25 C. PLINIUS ARRIO ANTONINO SUO S. 

Cum versus tuos aemulor, tum maxime quam sint bonil 
experior. Ut enim pictores pulchram absolutamque faciem 
raro nisi in peius effingunt, ita ego ab hoc archetypo labor et 
decido. Quo magis hortor ut quam plurima proferas quae imi- 2 
30 tari omnes concupiscant , nemo aut paucissimi possint. Vale. 

XVI. 

C. PLINIUS MARCELLINO SUO S. 

Tristissimus haec tibi scribo , Fundani nostri filia minore 1 
35defuncta, qua puella nihil umquam festivius , amabilius, nec 
modo longiore vita sed prope immortalitate dignius vidi. Non- 2 
dum annos quattuordecim impleverat, et iam illi anilis pruden- 
^tia, matronalis gravitas erat, et tamen suavitas puellaris cum 

Digitized by VjOOy IC 



104 C. PUNI 

dyirginali verecondia. Ut illa patris cervicibus inhaerebat! ut 
no8 amicos patemos et amanter et modeste complectebatur! 
ut nutrices, ut paedagogos, ut praeceptores pro suo quemque 
officio diligebat! quam studiose, quam intellegenter lectitabat ! 
ut parce custoditeque ludebat! Qua illa temperantia, qua pa-5 
tientia, qua etiam constantia novissimam yaletudinem tulit! 

4Medicis obsequebatur, sororem, patrem adhortabatur, ipsam- 
que se destitutam corporis yiribus yigore animi sustinebat. 

5 Durayit hic illi usqne ad extremum nec aut spatio yaletudinis 
aut metu mortis infractus est, quo plures grayioresque nobisio 

6 causas relinqueret et desiderii et doloris. triste plane acer- 
bumqne funus ! morte ipsa mortis tempus indignius ! iam de- 
stinata erat egregio iuyeni, iam electus nuptiarum dies, iam 

7nos yocati. Quod gaudium quo maerore mutatum est! Non 
possnm exprimere yerbis quantum animo yulnus acceperim,i5 
cum audivi Fundanum ipsum, ut multa luctuosa dolor invenit, 
praecipientem, quod in vestes margarita gemmas fuerat ero- 

8 gaturus , hoc in tus et unguenta et odores inpenderetur. Est 
quidem ille eruditus et sapiens , ut qui se ab ineunte aetate 
altioribus studiis artibusque dediderit, sed nunc omnia quae20 
audiit saepe , quae dixit aspematur expulsisque virtutibus aliis 

9 pietatis est totus. Ignosces, laudabis etiam, si cogitaveris quid 
amiserit. Amisit ^nim filiam quae non minus mores eius quam 
os vultumque referebat totumque patrem mira similitudine ex- 

10 scripserat. Proinde si quas ad eum de dolore tam iusto litte-25 
ras mittes , memento adhibere solacium , non quasi castigato- 
rium et nimis forte, sed molle et humanum. Quod ut facilius 

11 admittat multum faciet medii temporis spatium. Ut enim cru- 
dum adhuc vulnus medentium manus reformidat, deinde pati- 
tur adque ultro requirit, sic recens animi dolor consolationes 30 
reicit ac refugit , mox desiderat et clementer admotis adquie- 
scit. Vale. 

XVII. 

C. PLINIUS SPURINNAE SUO S. ^ 

1 Scio quanto opere bonis artibus faveas , quantum gaudium 
capias , si nobiles iuvenes dighum aliquid maioribas suis fa- 
ciant: quo festinantins nuntio tibi fuisse me hodie in auditorio 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM V. 17. 18. 19. 105 

Calpurni Pisoais. Recitabat xara6t€Qi(S(i<Dv eruditam sane2 
luculentamque materiam. Scripta elegis erat fluentibus et te- 
neris et enodibus, sublimibus etiam, ut poposcit locus. Apte 
enim et varie nunc attollebatur nunc residebat: exceba de- 
5pressis, exilia plenis, severis iucunda mutabat, omnia ingenio 
pari. Commendabat haec roce suavissima , vocem verecun- 3 
dia: multum sanguinis, multum soUicitudinis in ore, magna 
omamenta recitantis. Etenim nescio quo pacto. magis in stu- 
diis homines timor quam fiducia decet. Ne plura, quamquam^ 

lOlibet plura, quo sunt pulchriora de iuvene, rariora de nobili, 
recitatione finita multum ac diu exosculatns adulescentem, qni 
est acerrimus stimulus monendi, laudibns incitavi, pergeret 
qna coepisset lumenque quod sibi maiores sui praetulissent 
posteris ipse praeferret. Gratulatus sum optimae matri , gra- 5 

Idtulatus.et fratri, qui ex auditorio illo non minorem pietatis glo- 
riam quam ille alter eloquentiae tulit: tam notabiliter pro fra- 
tre recitante primum metus eius, mox gaudium eminuit. Dii6 
faciant ut talia tibi saepius nuntiem! Faveo enim saeculo, ne 
sit sterile et effetum , mireque cupio ne nobiles nostri nihil in 

20domibu8 suis pulchrum nisi imagines habeant: quae nunc mihi 
hos adulescentes tacite laudare adhortari, et quod amborum 
gloriae satis magnum est, agnoscere videntur. Yale. 

XVIII. 

2- C. PLINIUS CALPURNIO MACRO SUO S. 

Bene est mihi , quia tibi bene est. Habes uxorem tecum, 1 
habes filium ; frueris mari, fontibus, viridibus, agro, villa amoe- 
nissima. Neque enim dubito esse amoenissimam , in qua se 
conposuerat homo felicior ante quam felicissimus fieret. Ego2 
30 in Tuscis et venor et studeo , quae interdum altemis interdum 
simul facio , nec tamen adhuc possum pronuntiare utrum sit 
difficilius capere aliquid an scribere. Yale. 

XVIIII. 

3- C. PLINIUS PAULINO SUO S. 

Video quam molliter tuos habeas : quo simplicius tibi con- 1 
fitebor qua indulgentia meos tractem. Est miid semper in ani- 2 
mo et Homericum illud TcatrjQ 8' cSg iJTCios tjsv et hoc no- 

Digitized by VjOO^ It' 



106 C. PLINI 

slram ^pater fifiiniliae'. Quod si essem natara asperior e€ dii' 
rior, frangeret me tamen infirmitas liberti mei Zosimi, cui tmito 
maior humanitas exhibenda est , quanto nunc illa mfigis eget. 

3 Homo probus officiosus litteratus ; et ars quidem eius et quasi 
inscriptio comoedus , in qua plurimum facit. Nam pronuntiat 6 
acriter, sapienter, apte, decenter etiam; ntitur et cithara pe- 
rite, ultra quam comoedo necesse est. Idem tam commode 
orationes et historias et carmina legit ut hoc solum didicisse 

4videatur. Haec tibi sedulo exposui, quo magis scires quam 
multa unus mihi et quam iucunda ministeria praestaret. Acce- 10 
dit longa iam caritas hominis, quam ipsa pericula auxerunt. 

5 Est enim ita natura comparatum ut nihil aeque amorem incitet 
et accendat quam carendi metus , quem ego pro hoc non se- 

6mel patior. Namante aliquot annos, dum intente instanterque 
pronuntiat, sanguinem reiecit, adque ob hoc inAegyptum mis*15 
sns a me, post longam peregrinationem confirmatus rediit nu- 
per: deinde dum per continuos dies nimis imperat voci, vete- 
ris infirmitatis tussicula admonitus , rursus sanguinem reddidit. 

7 Qua ex causa destinavi eum mittere in praedia tua quae Foro 
luli possides. Andiyi enim te saepe referentem esse ibi et aera20 
salubrem et lac eiusmodi curationibns accommodatissimum. 

8Rogo ergo scribas tuis ut illi yilla, ut domus pateat, offerant 
etiam sumptibus eius, si quid opus erit; erit autem opus mo- 

9 dico. Est enim tam parcus et continens ut non solum delicias 
verum etiam necessitates yaletudinis frugalitate restringat.25 
Ego proficiscenti tantum yiatici dabo quantum sufficiat eunti 
in tua. Vale. 

XX. 

C. PLINIUS URSO SUO S. 3^^ 

1 Iterum Bithyni breye tempus a lulio Basso etiam Rufum 
Varenum proconsulem detulerunt , Varenum , quem nuper ad- 

2yersus Bassum adyocatum et postularant et acceperant. In- 
ducti in senatum inquisitionem postulayerunt. Yarenus petit 
ut sibi quoque defensionis causa eyocare testes liceret: recu-35 
santibus Bithynis cognitio suscepta est. Egi pro Vareno , non 

3sine eyentu: nam bene an male, liber indicabit. In actionibus 
enim atramque in partem fortuua dominatur: multum commen- 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM V. 20. 21. (9.) 107 

dalioBis et detrahit et adfert memoria, yox, gestus, tempus ip- 
sum , postremo vel amor vel odium rei : liber offensis , liber 
gratia, liber et secundis casibus et adyersis caret. Respondit4 
mihi Fonteius Magnus, unus ex Bithynis, plurimis verbis, pau- 

5 ctasimis rebus. Est plerisque Graecorum, ut illi, pro copia 
▼olubilitas : tam longas tamque frigidas perihodos uno spiritu 
quasi torrente contorquent. Itaque lulius Candidus non inye-5 
nuste solet dicere aliud esse eloquentiam , allud loquentiam. 
Nam eloquentia vix uni aut alteri , immo , si M. Antonio credi- 

lOmus, nemini, haec vero quam Candidus loquentiam appellat 
multis adque etiam inpudentissimo cuique maxime contigit. 
Postero die dixit pro Vareno Homullu^ callide acriter culte, 6 
contra Nigrinus presse graviter omate. Censuit Acilius Rufus, 
consul designatus, inquisitionem Bithynis dandam: postulatio* 

16nem Vareni silentio praeteriit. Haec forma negandi fuit. Cor-7 
nelius Priscus consularis et accusatoribus quae petebant et 
reo tribuit, vicitque numero. Impetravimus rem nec lege con- 
prehensam nec satis usitatam, iustam tamen. Quare iustam,8 
non sum epistula exsecuturus, ut desideres actionem. Nam si 

20verum est Homericum illud 

T1J1/ yccQ aovSiiv iidkXov iiCLTtXBCoviS* av^Qtaicoi^ 
r^ TLg axov6vts66v vBCDtdtrj d(i(pL7cdkritai^ 
providendum est mihi ne gratiam novitatis et florem, quae ora- 
tiunculam illam vel maxime conunendat, epistulae loquacitate 

25praecerpam. Vale. 

XXI. [vnn.] 

C. PLINIUS SATURNINO SUO S. 

Varie me adfecerunt litterae tuae : nam partim laeta par- ] 
30tim tristia continebant: laeta, quod te in urbe teneri nuntia- 
bant; ^nollem' inquis, sed ego volo: praeterea, quod recita- 
turum statim ut venissem pollicebantur ; ago gratias quod ex- 
pector. Triste illud quod lulius Valens graviter iacet ; quam- 2 
quam ne hoc quidem triste, si illius utilitatibus aestimetur, 
35 cuius interest quam maturissime inexplicabili morbo liberari. 
lUud plane non triste solum verum etiam luctuosum quod Iu-3 
lius Avitus decessit, dum ex quaestura redit, decessit in navi, 
procul a fratre amantissimo, procul a matre, a sororibus. Nihil 4 

Digitized by VjOOy IC 



108 C. PLINI 

ista ad mortuum pertinent, sed pertinuerunt , cnm moreretnr, 

perttnent ad hos qui supersunt. lam quod in flore primo tan- 

tae indolis iuvenis extinctus est, summa consecuturus, si vir- 
5tutes eius maturuissent. Quo ille studiorum amore flagrabat! 

quantum legit, quantum etiam scripsit! quae nunc omnia cum5 
6 ipso sine fructu posteritatis abierunt. Sed quid ego indulgeo 

dolori? cui si frenos remittas, nulla materia non maxima est. 

Finem epistulae faciam , ut facere possim etiam lacrimis quas 

epistula expressit. Vale. 

10 



C. PLINI CAECILI SECUNDI 

EPISTUIARUM '' 

LIBER SEXTUS. 

I. 

C. PLINIUS TIRONI SUO S. 

1 Quam diu ego trans Padum, tu in Piceno, minus te require- 
bam : postquam ego in urbe, tu adhuc in Piceno, multo magis ; 
seu quod ipsa loca in quibus esse una solemus acrius me tui 
commonent , seu quod desiderium absentium nihil perinde ac 25 
vicinitas acuit, quoque propius accesseris ad spem fruendi, 

2hoc impatientius careas. Quidquid in causa, eripe me huic 
tormento: veni, aut ego illuc unde inconsulte properavi rever- 
tar, vel ob hoc solum ut experiar an mihi, cum sine me Romae 
coeperis esse, similes his epistulas mittas. Vale. 30 

II. 

C. PLINIUS ARRIANO SUO S. 

1 Soleo non numquam in iudiciis quaerere M. Regulum, nolo 

2enim dicere, desiderare. Cur ergo quaero? Habebat studiis35 

honorem, timebat, pallebat, scribebat, quamvis non posset 

ediscere. Illud ipsum , quod oculum modo dextrum modo si- 

nistrum circumlinebat , dextrum , si a petitore , alterum , si a 

Digitized by VjOO^ It' 



EPISTULARUM VI. l. 2. Ul 

possessore esset acturus , quod candidum splenium in hoc aut 
in illud supercillum transferebat, quod semper haruspices con- 
sulebat de actionis eventu , a nimia superstitione , sed tamen 
et a magno studiorum honore veniebat. lam illa perquam iu- 3 
5cunda una dicentibus, quod libera tempora petebat, quod au- 
dituros corrogabat. Quid enim iucundius quam sub alterius 
invidia quam diu velis et in alieno auditorio quasi deprehen- 
sum commode dicere? Sed utcumque se habent ista, bene4 
fecit Regulus quod est mortuus; melius, si ante. Nunc enim 

lOsane poterat sine malo publico yiyere sub eo principe sub 
quo nocere non poterat. Ideo fas est non numquam eum quae- 
rere. Nam postquam obiit ille, increbruit passim et invaluit5 
consuetudo binas yel singulas clepsydras , interdum etiam di- 
nudias et dandi et petendi. Nam et qui dicunt egisse malunt 

16 quam agere et qui audiunt finire quam iudicare. Tanta negle- 
gentia, tanta desidia, tanta denique inreverentia studiorum 
periculorumque est. An nos sapientiores maioribus nostris,6 
nos legibus ipsis iustiores, quae tot horas, tot dies, tot com- 
perendinationes largiuntur? hebetes illi et supra modum tardi, 

20nos apertius dicimus, celerius intellegimus, religiosius iudica- 
mus, quia paucioribus clepsydris praecfpitamus causas quam 
diebus explicari solebant? ORegule, qui ambitione ab omni-7 
bu8 optinebas quod fidei paucissimi praestant ! Equidem quo- 
tiens iudico , quod vel saepius facio quam dico, quantum quis 

25 plurimum postulat aquae do. Etenim temerarium existimo di- 8 
vinare quam spatiosa sit causa inaudita tempusque negotio fi- 
nire cttius modum ignores , praesertim cum primam religioni 
suae iudex patientiam debeat , quae pars magna iustitiae est. 
At quaedam supervacua dicuntur. Etiam : sed satius est et haec 

aodici quam non dici necessaria. Praeterea an sint supervacua, 9 
nisi cum audieris, scire non possis. Sed de his melius coram, 
ut de plnribns vitiis civitatis. Nam tu quoque amore commu- 
nium soles emendari cupere quae iam corrigere difficile est. 
Nunc respiciamus domos nostras. Ecquid omnia in tua recte? 10 

^in mea novi nihil. Hihi autem et gratiora sunt bona, quod per- 
severant, et leviora incouunoda, quod adsuevi. Vale. 



yGoogle 



lo^ c. PLrai 

m. 

C. PLINIUS VERO SUO 

1 Gratias ago quod agellum quem nutrici meae donaveram 
colendum suscepisti. Erat, cum donarem, centum milium num- 
mum : postea descrescente reditu etiam pretium minuit , quod 5 
2nunc te curante reparabit. Tu modo memineris conmiendari 
tibi a me non arbores et terram , quamquam haec quoque , sed 
munusculum meum ; quod esse quam fructuosissimum non il- 
lius magis interest quae accepit quam mea qui dedi. Vale. 

10 
UII. 

C. PLINIUS CALPURNIA.E SUAE S. 

1 Numquam sum magis de occupationibus meis questus, 
quae me non sunt passae aut proficiscentem te valitudinis 
causa in Campaniam prosequi aut profectam e vestigio subse- 15 

2 qui. Nunc enim praecipue simul esse cupiebam, ut oculis meis 
crederem quid viribus, quid corpusculo adparares, ecquid de- 
nique secessus voluptatis regionisque abundantiam inoffensa 

3 transmitteres. Equidem etiam fortem te non sine cura deside- 
rarem; est enim suspensum et anxium de eo quem ardentis-20 

4sime diligas interdum nihil scire: nunc vero me cum absen- 
tiae tum infirmitatis tuae ratio incerta et varia sollicitudine ex- 
terret. Vereor omnia, imaginor onmia, quaeque natura metuen- 

5 tum est , ea maxime mihi quae maxime abominor fingo. Quo 
inpensius rogo ut timori meo cotidie singulis vel etiam binis 25 
epistulis consulas. Ero enim securior , dum lego , statimque 
timebo, cum legero. Vale. 

V. 

C. PLINIUS URSO SUO S. 3q 

1 Scripseram tenuisse Yarenum ut sibi evocare testes lice- 
ret; quod pluribus aequom, quibusdam iniquom et quidem 
pertinaciter visum, maxime Licinio Nepoti, qui sequenti se- 
natu, cum de rebus aliis referretur, de proximo senatus con- 

2sulto disseruit finitamque causam retractavit. Addidit etiam35 
petendum a consulibus ut referrent sub exemplo legis ambi- 
tus de lege repetundarum, an placeret in futurum ad eam le- 

Digitized by VjOOy It* 



EPISTULARUM VI. 3. 4. 5. 6. 111 

gem adici ut, sicut acc&satoribus inquirendi testibusque de- 
nuntiandi potestas ex ea lege esset, ita reis quoque fieret. 
Fuerunt quibus haec eius oratio ut sera et intempestiva et3 
praepostera displiceret, quae omisso contra dicendi tempore 

5 castigaret peractum cui potuisset occurrere. luventius quidem 4 
Celsus praetor tamquam emendatorem senatus et multis etve- 
hementer increpuit. Respondit Nepos, rursusque Celsus: neu- 
ter contumeliis temperavit. Nolo referre quae dici ab ipsis5 
moleste tult: quo magis quosdam e numero nostro inprobavi, 

10 qui modo ad Celsum modo ad Nepotem , prout hic vel ille di- 
ceret, cupiditate audiendi cursitabant, et nunc quasi stimula- 
rent et accenderent , nunc quasi reconciliarent ac recompone- 
rent, frequentius singulis, ambobus interdum propitinm Cae- 
sarem, ut in ludicro aliquo, precabantur. Mihi quidem illud6 

15 etiam peracerbum fuit quod sunt alter alteri quid pararent in- 
dicati. Nam et Celsus Nepoti ex libello respondit et Celso 
Nepos ex pugillaribus. Tanta loquacitas amicorum ut homi- 7 
nes iurgaturi id ipsum invicem scierint , tamquam convenisset. 
Vale. 

VI. 

C. PIJNIUS FUNDANO SUO S. 

Si quando, nunc praecipue cuperem esse te Romae, et sis i 
rogo. Opus est mihi voti laboris soUicitudinis socio. Petit ho- 

25 nores lulius Naso , petit cum multis , cum bonis , quos nt glo- 
riosum sic est difficile superare. Pendeo ergo et exerceor2 
spe , adficior metu , et me consularem esse non sentio : nam 
rursus mihi videor omnium quae decucurri candidatus. Mere- 3 
tur hanc curam longa mei caritate. Est mihi cum illo non sane 

30patema amicitia; neque enim esse potuit per meam aetatem : 
solebat tamen vixdum adulescentulo mihi pater eius cum magna 
laude monstrari. Erat non studiorum tantum verum etiam stu- 
diosorum amantissimus , ac prope cotidie ad audiendos , quos 
tunc ego frequentabam, Quintilianum , Niceten Sacerdotem 

35 ventitabat, vir alioqui clarus et gravis et qui prodesse filio me- 
moria sui debeat. Sed multi nunc in senatu quibns ignotus ille, 4 
multi quibus notus, sed non nisi viventes reverentur: quo ma- 
gis huic omissa gloria patris, in qua magnum omamentum, 

Digitized by VjOOy IC 



112 C. PLINI 

5 gn^tia infirma , ipsi enitendum , ipsi elaborandum est. Quod 
quidem semper, quasi proyideret hoc tempus, sedulo fecit: 
paravit amicos, quos paraverat coluit, me certe, ut primum 

6 sibi iudicare permisit, ad amorem imitationemque delegit. Di- 
centi mihi sollicitus adsistit , adsidet recitanti : primis etiam et 5 
cum maxime nascentibus opusculis meis interest, nunc solus, 
ante cum fratre, cuius nuper amissi ego suscipere partes, ego 

7 vicem debeo inplere. Doleo enim et illum inmatura morte in- 
dignissime raptum et hunc optimi fratris adiumento destitutum 

8 solisque amicis relictum. Quibus ex causis exigo ut venias et 10 
suffragio meo tuum iungas. Permultum interest mea te osten- 
tare, tecum circumire. Ea est auctoritas tua ut putem me effi- 

9 cacius tecum etiam meos amicos rogaturum. Abrumpe, si qua 
te retinent: hoc tempus meum, hoc fides, hoc etiam dignitas 
postulat. Suscepi candidatum, et suscepisse me notum est:i5 
ego ambio, ego periclitor: in summa, si datur Nasoni quod 
petit, ilh'us honor; si negatur, mea repulsa est. Vale. 

VII. 

C. PLINIUS CALPURNIAE SUAE S. ^O 

1 Scribis te absentia mea non mediocriter adfici unumque ha- 
bere solacium, quod pro me libellos meos teneas, saepe etiam 

2 in vestigio meo conloces. Gratum cst quod nos requiris , gra- 
tum quod his fomentis adquiescis : invicem ego epistulas tuas 
lectito adque identidem in manus quasi novas sumo ; sed eo 26 

3 magis ad desiderium tui accendor. Nam cuius litterae tantum 
habent suavitatis, huius sermonibus quantum dulcedinis inest! 
Tu tamen quam firequentissime scribe, licet hoc ita me dele- 
ctet ut torqueat. Vale. 

VIII. ^ 

C. PLINIUS PRISCO SUO S. 

1 Atilinm Crescentem et nosti et amas. Quis enim illum spe- 
ctatior paulo aut non novit aut non amat? Hunc ego non ut 

2multi sed artissime diligo. Oppida nostra unius diei itinere di-35 
rimuntur: ipsi amare invicem, qui est flagrantissimus amor, 
adulescentuli coepimus. Hsmsit hic postea , nec refrixit iudi- 
cio sed invaluit. Sciunt qui alterutrum nostrum familiarius 

Digitized by VjiOOy IC 



EPISTULARUM VI. 7. 8. 9. 113 

intuentur. Nam et ille amicitiam meam latissima praedicatione 
circumfert et ego prae me fero quantae sit mihi curae mode- 
stia quies securitas eius. Quin etiam cum insolentiam cuius- 3 
dam tribunatum plebis inituri vereretur idque indicasset mihi, 
5respondi ovrig ifisv gcovrog. Quorsus haec? ut scias non 
posse Atilium me incolumi iniuriam accipere. Iterum dices 4 
^quorsus haec?' Debuit ei pecuniam Valerius Yarus: huius est 
heres Maximus noster, quem et ipse amo, sed coniunctius tu. 
Rogo ergo, exigo etiam pro iure amicitiae, cures ut Atilio meo 5 

lOsalva sit non sors modo yerum etiam usura plurium annorum. 
Homo est alieni abstinentissimus , sui diligens , nullis quaesti- 
bus sustinetur, nullus illi nisi ex frugalitate reditus. Nam stu-6 
dia , quibus plurimum praestat , ad voluptatem tantum et glo- 
riam exercet. Gravis est ei vel minima iactura , quia reparare 

15 quod amiseris gravius est. Exime hunc illi , exime hunc mihi 7 
scrupulum: sine me suavitate eius, sine leporibus perfrui. Ne- 
que enim possum tristem videre, cuius hilaritas me tristem 
esse non patitur. In summa , nosti facetias hominis ; quas ve- 8 
lim adtendas ne in bilem et amaritudinem vertat iniuria. Quam 

20vim habeat offensus crede ei quam in amore habet. Non feret 
magnum et liberum ingenium cum contumelia damnum. Ve-^ 
rum ut ferat ille, ego meum damnum, meam contumeliam iu- 
dicabo, sed non tamquam pro mea, hoc est gravius irascar. 
Quamquam quid denuntiationibus et quasi minis ago? Quin 

25 potius , ut coeperam , rogo , oro des operam ne ille se , quod 
validissime vereor, a me, ego me neglectum a te putem. Da- 
bis autem, si hoc perinde curae est tibi quam illud mihi. 
Vale. 

30 ™ 

C. PLINIUS TACITO SUO S. 

Commendas mihi lulium Nasonem candidatum. Nasonem 1 
mihi? quid si me ipsum? Fero tamen et ignosco. Eundem 
enim conmiendassem tibi, si te Romae morante ipse afui^sem. 
35 Habet hoc sollicitudo, quod omnia necessaria putat. Tu tamen, 2 
censeo, alios roges ; ego precum tuarum minister adiutor par- 
ticeps ero. Vale. 
PwjNi Ep. .8 

Digitized by VjOOQIC 



114 C. PLINI 

X. 

C. PLINIUS ALBINO SUO S. 

1 Cam venissem in socrus meae yillam Alsiensem, quae ali- 
quando Rufi Vergini fuit , ipse mihi locus optimi illius et ma- 
ximi viri desiderium non sine dolore renovavit. Hunc enim 5 
colere secessum atque etiam senectutis suae nidulum vocare 

2 consueverat. Quocumque me contulissem, illum animus , illum 
oculi requirebant. Libuit etiam monimentum eius videre , et 

3 vidisse paenituit. Est enim adhuc inperfectum , nec difficultas 
operis in causa, modici ac potius exigui, sed inertia eius cuilO 
cura mandata est. Subit indignatio cum miseratione , post de- 
cimum mortis annum reliquias neglectumque cinerem sine titu- 
lo , sine nomine iacere , cuius memoria orbem terrarum gloria 

4pervagetur. Ad ille mandaverat caveratque ut divinum illud et 
inmortale factum versibus inscriberetur : 15 

hic situs est tlufus , pulso qui Yindice quondam 
imperium adseruit non sibi sed patriae. 

5 Tam rara in amicitiis fides , tam parata oblivio mortuorum ut 
ipsi nobis debeamus etiam conditoria extruere omniaque here- 

6 dum officia praesumere. Nam cui non esl verendum quod vi- 20 
demus accidisse Verginio? cuius iniuriam ut indigniorem sic 
etiam notiorem ipsius claritas facit. Vale. 

XL 

C. PLINIUS MAXIMO SUO S. 

26 

1 diem laetum! adhibitus in consilium a praefecto urbis, 
audivi ex diverso agentes summae spei, summae indolis iuve- 
nes, Fuscum Salinatorem et Ummidium Quadratum, egregium 
par nec modo temporibus nostris sed litteris ipsis ornamento 

2 futurum. Mira utrique probitas , constantia salva , decorus ha- 30 
bitus, os Latinum, vox virilis, tenax memoria, magnum ingeni- 
um, iudicium aequale ; quae singula mihi voluptati fuerunt, ad- 
que inter haec illud, quod et ipsi me ut rectorem, ut magi- 
strum intuebantur et iis qui audiebant me aemulari , meis in- 

3 stare vestigiis videbantur. diem (repetam enim) laetum no- 35 
tandumque mihi candidissimo ealculo ! Quid enim aut publice 
laetius quam clarissimos iuvenes nomen et fam«uu ex studiis 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM VI. 10. 11. 12. 13. 115 

petere, auk mihi optatias quam me ad recta tendentibus quasi 
exemplar esse propositum? Quod gaudium ut perpetuo capiam4 
deos oro : ab isdem teste te peto ut omnis qui me imitari tanti 
putabunt meliores esse quam me velint. Vale. 

^ XII. 

C. PLINTUS FABATO PROSOCERO SUO S. 

Tu vero non debes suspensa manu commendare mihi quos X 
tuendos putas. Nam et te decet multis prodesse et me susci- 

10 pere quidquid ad curam tuam pertinet. Itaque Vettio Pnsco 2 
quantum plurimum potuero praestabo, praesertim in harena 
mea, hoc est apud centumviros. Epistularum quas mihi, utS 
ais, aperto pectore scripsisti oblivisci me iubes : ad ego nulla- 
rum libentius memini. Ex illis enim vel praecipue sentio 

15 quanto opere me diligas , cum sic exegeris mecum ut solebas 
cum tuo filio. Nec dissimulo hoc mihi iucundiores eas fuisse 4 
quod habebam bonam causam , cum summo studio curassem 
quod tu curari volebas. Proinde etiam adque etiam rogo ut 5 
mihi semper eadem simplicitate , quotiens cessare videbor (vi- 

20debor dico, numquam enim cessabo), convicium facias ; quod 
et ego intellegam a summo amore proficisci et tu non me- 
ruisse me gaudeas. Vale. 

XIII. 

25 C. PLINIUS URSO SUO S. 

Umquanme vidisti quemquam tam laboriosum et exercitum i 
quam Varenum meum? cui quod summa contentione impetra- 
verat defendendum et quasi rursus petendum fuit. Bithyni se- 2 
natus consultum aput consules carpere ac labefactare sunt ausi 

30 atque etiam absenti principi criminari : ab illo ad senatum re- 
missi , non destiterunt. Egit Claudius Capito inreverenter ma- 
gis quam constanter, ut qui senatus consultum apud senatum 
accusaret. Respondit Catius Fronto graviter et firme. Senatus 3 
ipse mirificus: nam illi quoque qui prius negarant Vareno quae 

35 petebat eadem danda, postquam erant data, censuerunt : singu- 4 
los enim integra re dissentire fas esse , peracta quod pluribus 
placuisset cunctis tuendum. Acilius tantum Rufus et cum eo 5 
septem an octo , septem immo , in priore sententia persevera- 

Digitized by VjOOy IC 



116 C. PUNI 

runt. Erant in hac paucitate nonnulli quorum temporaria grvL- 

6 vitas vel potius gravitatis imitatio ridebatur. Tu tamen aestima 

quantum nos in ipsa pugna certaminis maneat, cuius quasi 

praelusio adque praecursio has contentiones «xcitavit. Yale. 

xini. ^ 

C. PLINIUS MAURICO SUO S. 

1 Sollicitas me in Formianum. Yeniam ea conditione ne quid 
contra commodum tuum facias ; qua pactione invicem mihi ca- 
veo. Neque enim mare et litus sed te, otium, libertatem se-io 

2 quor: alioqui satius est in urbe remanere. Oportet enim omnia 
aut ad alienum arbitrium aut ad suum facere : mei certe stoma- 
ehi haec natura est ut nihil nisi totum et merum velit. Vale. 

XV- 15 

C. PLINIUS ROMANO SUO S. 

1 Minficae rei non interfuisti: ne ego quidem; sed me re- 
cens fabula excepit. Passenniis PauIIus, splendidus eques Ro- 
manus et in primis eruditus, scribit elegos. Gentilicium hoc 
illi : est enim municeps Properti adque etiam inter maiores suos 20 

2 Propertium numerat. Is cum recitaret, ita coepit dicere ^Prisce, 
iubes'. Ad hoc lavolenus Priscus (aderat enim, ut Paullo ami- 
cissimus) ^ego vero non iubeo'. Cogita qui risus hominum, 

3 qui ioci. Est omnino Priscus dubiae sanitatis , interest tamen 
officiis , adhibetur consiliis adque etiam ius civile publice re- 25 
spondet : quo magis quod tunc fecit et ridiculum et notabile 

4 fuit. Interim PauIIo aliena deliratio aliquantum frigoris attulit. 
Tam sollicite recitaturis providendum est non solum ut sint ipsi 
sani verum etiam ut sanos adhibeant. Vale. 

XVI. ^ 

C. PLINIUS TACITO SUO S. 

1 Petis ut tibi avunculi mei exitum scribam , quo verius tra- 
dere posteris possis. Gratias ago : nam video morti eius, si ce- 

2 lebretur a te , inmortalem gloriam esse propositam. Quamvis 35 
enim pulcherrimarum clade terrarum, ut populi, ut urbes , me- 
morabili casu quasi semper victurus occiderit, quamvis ipsc 
plurima opera et mansura condiderit ; multum tamen perpetuitati 

Digitized by LjOOQIC 



EPISTULARUM VI. 14. 15. 16. 117 

eius scriptorum tuorum aetemitas addet. Equidem beatos puto 3 
quibus deorum munere datum est aut facere scribenda aut scri- 
bere legenda, beatissimos vero quibus utrumque. Horum in 
numero avunculus meus et suis libris et tuis erit. Quo liben- 
5tius suscipio, deposco etiam quod iniungis. Erat Miseni clas-4 
semque imperio praesens regebat. Nonum Kal. Septembres, 
hora fere septima , mater mea indicat ei apparere nubem inusi- 
tata et magnitudine et specie. Usus ille sole, mox frigida, gu- 5 
starerat iacens studebatque : poscit soleas , ascendit locum ex 

10 quo maxime miraculum illud conspici poterat. Nubes, incertum 
procul intuentibus ex quo monte (Vesuyium fuisse postea co- 
gnitumest), oriebatur, cuius similitudinem etforraam nonaba 
magis arbor quam pinus expresserit. Nam longissimo Yelut6 
trunco elata in altum quibusdam ramis diffundebatur, credo, 

15quia recenti spiritu evecta, dein senescente eo destituta aut 
etiam pondere suo victa in latitudinem vanescebat: candida 
interdum , interdum sordida et maculosa, prout terram cine- 
remve sustulerat. Magnum propiusque noscendum , ut erudi-7 
tissimoviro, visum. lubetLiburnicamaptari: mihi, sivenire 

20una vellem, facit copiam: respondi studere me malle , et forte 
ipse quod scriberem dederat. Egrediebatur domo : accipit co- 8 
dicillos Rectinae Tasci inminenti periculo exterritae (nam villa 
elus subiacebat, nec ulla nisi navibus fuga) : ut se tanto discri- 
mini eriperet orabat. Yertit ille consilium et quod studiosoQ 

25 animo inchoaverat obit maximo.. Deducit quadriremes , ascen- 
dit ipse, non Rectinae modo sed multis (erat enim frec^uens 
amoenitas orae) laturus auxilium. Properat illuc unde alii fu- lo 
giunt, rectumque cursum, recta gubemacula in periculum te- 
net, adeo solutus metu ut omnis illius mali motus , omnis figu- 

aoras, ut deprenderat oculis, dictaret enotaretque. lamnavibusll 
cinis incidebat, quo propius accederent, calidior et densior, 
lam pumices etiam nigrique et ambusti et fracti igne lapides, 
iam vadum subitum ruinaque montis litora obstantia. Cuncta- 
tus paulum an retro flecteret, mox guberaatori ut ita faceret 

35monenti ^fortes' inquid ^fortuna iuvat: Pomponianum pete.' 
Stabiis erat, diremptus sinu medio; nam sensim circumactis 12 
curvatisque litoribus mare infunditur. Ibi , quamquam nondum 
periculo adpropinquante , conspicuo tamen, et cum cresceret, 

Digitized by VjOOy It' 



118 C. PLINI 

proximo, sarcinas contulerat in naves, certus fugae, si contra- 
riusventus resedisset; quo tunc avuneulus meus secundissimo 
invectus conplectiturtrepidantem, consolatur, hortatur, utque 
timorem eius sua securitate leniret , deferri in balineum iubet : 
lotus accubat , cenat aut hilaris aut, quod est aeque magnum, 5 

13 similis hilari. Interim e Vesuvio monte pluribus in locis latissi- 
mae flammae altdque incendia relucebant, quorum fulgor et clari- 
tastenebris noctis excitabatur. Ille agrestium trepidatione ignes 
relictos desertasque villas per solitudinem ardere in remedium 
formidinis dictitabat. Tum se quieti dedit , et quievit verissimo 10 
quidem somno. Nam meatus animae , qui illi propter amplitudi- 
nem corporis gravior et sonantior erat , ab iis qui limini obver- 

14 sabantur audiebatur. Sed area ex qua diaeta adibatur ita iam 
cinere mixtisque pumicibus oppleta surrexerat ut, si longior in 
cubiculo mora, exitus negaretur. Excitatus procedit sequel5 

15 Fomponiano ceterisque qui pervigilaverant reddit. In commune 
consultant , intra tecta subsistant an in aperto vagentur. Nam 
crebris vastisque tremoribus tecta nutabant et quasi emota se- 
dibus suis nunc huc nunc illuc abire aut referri videbantur. 

16Sub dio rursus quamquam levium exesorumque pumicum ca-20 
sus metuebatur; quod tamen periculorum collatio elegit. Et 
apud illum quidem ratio rationem , apud alios timorem timor 
vicit. Cervicalia capitibus inposita linteis constringunt : idmu- 

17 nimentum adversus incidentia fuit. lam dies alibi , illic nox 
omnibus noctibus nigrior densiorque; quam tamen faces multae 25 
variaque lumina solabantur. Placuit egredi in litus et ex pro- 
ximo aspicere ecquid iam mare admitteret ; quod adhuc vastum 

18 et adversum permanebat. Ibi super abiectum linteum recubans 
semel adque iterum frigidam aquam poposcit hausitque. Deinde 
flammae flammarumque praenuntius odor sulpuris alios in fu-30 

19gam vertunt, excitant illum. Innitens servolis duobus adsur- 
rexit, et statim concidit, ut ego colligo, crassiore caligine spi- 
ritu obstructo clausoque stomacho , qui illi natura invalidus et 

20 angustus et frequenter aestuans erat. Ubi dies redditus (is ab 
eo quem novissime viderat tertius), corpus inventum integrnm, 35 
inlaesum opertumque ut fuerat indutus : habitus corporis quie- 

21 scenti quam defuncto similior. Interim Miseni ego et mater. 
Sed nihil ad historiam , nec tu aliud quani de exitu eius scire 

Digitized by VjOO^ It* 



EPISTULARUM VI. 17. 18. 119 

voluisti. Finem ergo faciam. Unum adiciam omnia me qutbus 22 
interfueram quaeque statim, cum maxime vera memorantur, au- 
dieram persecutum. Tu potissima excerpes. Aliud est enim 
epistulam aliud historiam, aliud amico aliudomnibus scribere. 
5Vale. 

XVII. 

C. PLINIUS RESTITUTO SUO S. 

Indignatiunculam quam in cuiusdam amici auditorio cepi non 1 

10 possum mihi temperare quo minus apud te , quia non contin- 
git coram , per epistulam effundam. Recitabatur Ijber absolu- 2 
tissimus: hunc duo aut tres, ut sibi et paucis videntur, diserti 
surdis mutisque similes audiebant. Non labra diduxerunt , non 
moverunt manum , non denique adsurrexerunt , saltem lassitu- 

ISdine sedendi. Quae tanta gravitas? quae tanta sapientia? quaeS 
immo pigritia, adrogantia, sinisteritas ac potius amentia, in hoc 
totum diem inpendere ut offendas, ut inimicum relinquas ad 
quem tamquam amicissimum veneris? Disertior ipse es? tanto4 
magis, ne invideris : nam qui invidet minor est. Denique , sive 

20plus sive minus sive idem praestas, lauda vel inferiorem vel 
superiorem vel parem: superiorem, quia, nisi laudandus ille, 
non potes ipse laudari; inferiorem aut parem, quia pertinet ad 
tuam gloriam quam maximum videri quem praecedis vel exae- 
quas. Equidem omnes qui aliquid in studiis faciunt venerari 5 

25 etiam mirarique soleo. Est enim res difficilis ardua fastidiosa, 
et quae eos a quibus contemnitur invicem contenmat. Nisi 
forte aliud iudicas tu : quamquam quis uno te reverentior huius 
operis, quis benignior aestimator ? Qua ratione ductus, tibi po- 6 
tissimum indignationem meam prodidi, quem habere socium 

domaxime poteram. Vale. 

XVIII. 

C. PLINIUS SABINO SUO S. 

Rogas ut agam Firmanorum publicam causam; quod ego, 1 
35quamquam.plurimis occupationibus distentus, adnitar. Cupio 
enim et omatissimam coloniam advocationis officio et te gratis- 
simo tibi munere obstringere. Nam cum familiaritatem nostram, 2 
ut soles praedicare, ad praesidlum omamentumque tibi sumpse- 

Digitized by VjOOQIC 



120 C. FUNI 

rig, Bflifl esl qioi legve debean, praesntaii pro patria pe- 
tenti. Qaid eaiai preeflNM aat hoBealias piis aut efficacius 
Samaiitis? Proinde FlrBaua tns ae mm pothn nostns obliga 
fideiB meaBi; qaos labore el stsdio meo dignos com splendor 
ipgomm tnm boc maxime poUicetvr, qaod ciedibfle est optimos 5 
esse inter qnos tn talis DHNreris. Yale. 

xvmL 

C. PLINIUS NEPOTI SDO S. 

1 Scis tn accessisse pretinm agrts, praecipne snborbanis. 10 
Cansa snbitae caritatis res mnltis agitata sermonibns: proximis 
comitiis honestissimas yoces senatns ezpressit 'candidati ne 

2conviYentnr, ne mittant mnnera, ne pecnnias deponant'. Ex 
quibns dno priora tam aperte qnam immodice fiebant, hoc ter- 

3tinm, qnamqnam occnltaretur, pro comperto habebatur. Ho-15 
mnllusdeindenoster, yigflanternsns hoc consensu senatus, sen- 
tentiae loco postnlarit nt consnles desiderium nniyersorum no- 
tum principifacerent peterentqne, sicnt ab'is yitiis huic quoque 

4providentia sna occnrreret. Occnrrit: nam snmptus candidato- 
mm, foedos illos et infames, ambitus lege restrinxit: eosdem^O 
patrimonii tertiam partem conferre inssit in ea qnae solo con- 
tinerentur, deforme arbitratus, ut erat, honorem petitnros nr- 
bem Italiamque non pro patria sed pro hospitio aut stabulo 

5 qnasi peregrinantes habere. Concursant ergo candidati : certa- 
tim quidqnid yenale audiunt emptitant quoque sint plura vena- 25 

6 lia efficiunt. Proinde si paenitet te Italicorum praediomro, hoc 
rendendi tempus tam Hercule quam in proyinciis comparandi, 
dum idem candidati illic vendunt, ut hic emant. Vale. 

XX. ^ 

C. PLINIUS TACITO SUO S. 

1 Ais te adductum h'tteris quas exigenti tibi de morte avun- 
culi mei scripsi cupere cognoscere quos ego Miseni relictus 
(id enim ingressus abmperam) non solum metus vemm etiam 
casus pertulerim. Quamquam animus meminisse horret, inci-35 

2piam. Profecto avunculo ipse reliquum tempus studiis (ideo 
enim remanseram) inpendi : mox balineum , cena , somnns in- 

3 quietus et brevis. Praecesserat per multos dies tremor terrae 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM VI. 19. 20. 121 

ininns foirnidolosus qnia Campaniae solitos. Illa vero nocte 
ita invaluit ut non moveri omnia sed verti crederentur. Inrum- 4 
pit cubiculum meum mater: surgebam, invicem, si quiesceret, 
excitaturus. Residimus in area domus, quae mare a tectis mo- 

&dico spatio dividebat. Dubito constantiam vocare an inpruden-5 
tiam debeam; agebam enim duodevicensimum annum: posco 
librumTiti Livi et quasi per otium lego adque etiam, ut coepe- 
ram , excerpo. Ecce , amicus avunculi , qui nuper ad eum ex 
Hispania venerat , ut mo et matrem sedentes , me vero etiam 

lOlegentem videt, illius patientiam, securitatem meam corripit: 
ttihilo segnius ego intentus in librum. lam hora diei prima, et6 
adhuc d6d)ius et quasi languidus dies. lam quassatis circum- 
iacentibus tectis, quamquam in aperto loco, angusto tamen, 
magnus et certus ruinae metus. Tum demnm excedere oppido 7 

ISvisum: sequitur vulgus attonitum, quodque in pavore simile 
prudentiae , alienum consilium suo praefert ingentique agmine 
abeuntis premit et inpeliit. Egressi tecta consistimus. Multa 8 
ibi miranda , multas formidines patimur. Nam vehicula quae 
produci iusseramus, quamquam in pianissimo campo, in con- 

20trarias partes agebantur ac ne lapidibus quidem fulta in eodem 
vestigio quiescebant. Praeterea mare in se resorberi et tre- 9 
more terrae quasi repelli videbamus. Certe processerai litus . 
multaque animalia maris siccis harenis detinebat. Ab altero 
latere nubes atra et horrenda ignei spiritus tortis vibratisqoe 

26 discursibus rupta in longas flammarum figuras dehiscebat: 
fulguribus illae et similes et maiores erant. Tum vero idem 10 
ille ex Hispania amicus acrius et instantius ^si frater' inquit 
*tuus, tuus avuncuius vivit, vult esse vos salvos : si periit, su- 
perstites voluit: proinde quid cessatis evadere?' Respondi- 

30mus non commissuros nos ut de salute iHius incerti nostrae 
consuleremus. Non moratus ultra proripit se effusoque cursu n 
periculo aufertur. Nec muito post ilia nubes descendere in 
terras, operire maria : cinxerat Capreas et absconderat : Miseni 
quod procurrit abstulerat. Tum mater orare, hortari, iubere 12 

35quoquo modo fugerem; posse enim iuvenem, se et annis et 
corpore gravem bene moritiiram , si mihi causa mortis non fu- 
isset. Ego contra , salvum me nisi una non futurum : dein ma- 
num eius ample^^us , addere gradum cogo. Paret aegre incu- 

Digitized by VjOOy It" 



122 C. PLINI 

13 satque se qnod me moretnr. lam cinis, adhuc tamen rarus : re- 
spicio; densa caligo tergis imminebat, quae nos torrentis 
modo infusa terrae sequebatur. ^Deflectamus' inquam, ^dum 
videmus ne in via strati comitantium turba in tenebris optera- 

14mur'. Vix consideramus , et nox, non qualis inlunis aut nubila, 5 
sed qualis in locis clausis lumine extincto. Audires ululatus 
feminarum, infantum quiritatus, clamores virorum: alii paren- 
tes, alii liberos, alii coniuges vocibus requirebant, vocibug 
noscitabant: hi suum casum, illi suorum miserabantur: erant 

Idqui metu mortis mortem precarentur: multi ad deos manusio 
tollere , plures nusquam iam deos ullos , aetemamque illam et 
novissimam noctem mundo interpretabantur. Nec defuerunt 
qui Octis mentitisque terroribus vera pericula augerent. Ade- 
rant qui Miseni iilud ruisse , illud ardere falso , sed credenti- 

16 bus nuntiabant. Paulum reluxit ; quod non dies nobis sed ad- 15 
ventantis ignis indicium videbatur. Et ignis quidem longius 
substitit, tenebrae rursus, cinis rursus multus et gravis. Hunc 
identidem adsurgentes excutiebamus : operti alioqui adque 

17 etiam oblisi pondere essemus. Possem gloriari non gemitum 
mihi , non vocem parum fortem in tantis periculis excidisse, 20 
nisi me cum omnibus , omnia mecum perire misero, magno ta- 

18men mortalitatis soiacio credidissem. Tandem iila caligo te- 
nuata quasi in fumum nebulamve discessit: mox dies verus, 
sol etiam effulsit , luridus tamen , quaiis esse , cum deficit , so- 
let. Occursabant trepidantibus adhuc oculis mutata omnia alto- 25 

19 que cinere, tamquam nive, obducta. Regressi Misenum, cura- 
tis utcumque corporibus suspensam dubiamque noctem spe ac 
metu exegimus. Metus praevalebat: nam et tremor terrae per- 
severabat et plerique lymphati terrificis vaticinationibus et sua 

20 et aliena mala ludiOcabantur. Nobis tamen ne tunc quidem,30 
quamquam et expertis periculum et exspectantibus , abeundi 
consilium, donec de avunculo nuntius. Haec nequaquam histo- 
ria digna non scripturus leges et tibi, scilicet qui requisisti) 
inputabis, si digna ne epistula quidem videbuntur. Vale. 

XXI. ^ 

C. PLINIUS CANINIO SUO S. 
1 Sum ex iis qui mirantur antiquos, non tamen, ut quidam, 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM VI. 21. 22. 12S 

temporum nostrorum ingem'a despicio. Neque enim quasi lassa 
et effeta natura uihil iam laudabile parit. Adque adeo nuper 2 
audii Vergilium Romanum paucis legentem comoediam, ad 
exemplar veteris comoediae scriptam tam bene ut esse quan- 

5 doque possit exemplar. Nescio an noris hominem. Quamquam 3 
nosse debes: est enim probitate morum, ingenii elegantia, ope^ 
rnm varietate monstrabilis. Scripsit mimiambos tenuiter ar-4 
gute venuste, adque in hoc genere eloquentissime ; nullum 
est enim genus quod absolutum non possit eloquentissimum 

10 dici : scripsit comoedias , Menandrum aliosque aetatis eiusdem 
aemulatus : licet has inter Plautinas Terentianasque numeres. 
Nunc primum se in vetere comoedia , sed non tamquam inci- 5 
peret, ostendit. Non illi vis , non granditas, non subtilitas, non 
amaritudo, non dulcedo, non lepos defuit: omavit virtutes, 

15insectatus est vitia, fictis nominibus decenter, veris usus est 
apte. Circa me tantum benignitate nimia modum excessit, nisi 6 
quod tamen poetis mentiri licet. In summa, extorquebo ei7 
librum legendumque, immo ediscendum mittam tibi; neque 
enim dubito futurum ut non deponas, si semel sumpseris. Vaie. 

^ XXII. 

C. PLINIUS TIRONI SUO S. 

Magna res acta est omnium qui sunt provinciis praefuturi, i 
magna omnium qui se simpliciter credunt amicis. Lustricius2 

25Bruttianus cum Montanum Atticinum, comitem suum, in multis 
flagitiis deprendisset , Caesari scripsit. Atticinus flagitiis addi- 
dit ut quem deceperat accusaret. Recepta cognitio est : fui in 
consilio : egit uterque pro se , egit autem carptim et occcrcc %b- 
cpcclaLOv^ quo genere veritas statim ostenditur. Protulit Brut- 3 

30tianus testamentum suum, quod Atticini manu scriptum esse 
dicebat; hoc enim et arcana familiaritas et querendi de eo 
quem sic amasset necessitas indicabatur. Enumeravit crimi-4 
na foeda manifesta; quae ille, cum diluere non posset, ita 
regessit ut, dum defenditur, turpis, dum accusat, scelera- 

35tus probaretur. Corrupto enim scribae servo interceperat 
commentarios intercideratque , ac per summum nefas uteba- 
tur adversus amicum crimine suo. Fecit pulcherrime Cae- 6 
sar. Non enim de Bruttiano sed statim de Atticino perroga- 

Digitized by VjOOQIC 



124 C. PLINI 

yit. Damnatus et in insulam relegatus : Bruttiano iustissimum 

integritatis testimonium redditum, quem quidem etiam con- 
6 stantiae gloria secuta est. Nam defensus expeditissime , accu- 

savit vehementer nec minus acer quam bonus et sincerus ap- 
7paruit. Qnod tibi scripsi , ut te sortitum provinciam praemo-5 

nerem, plurimum tibi credas nec cuiquam satis fidas, deinde 

scias, si quis forte te, quod abominor, faliat, paratam ultio- 
8nem; qua tamen ne sit opus etiam adque etiam attende. Ne- 

que enim tam iucundum est vindicari quam decipi miserum. 

Vale. 10 

XXffl. 
C. PLINroS TRIARIO SUO S. 

1 Inpense petis ut agam causam pertinentem ad curam tuam, 
pulchram alioqui et famosam. Faciam, sed non gratis. ^Qui 
fieri potest' inquis ^ut non gratis tu?' Potest: exigamenimlS 

2 mercedem honestiorem gratuito patrocinio. Peto adque etiam 
paciscor ut simul agat Cremutius Ruso. Solitum hoc mihi et 
iam in pluribus claris adulescentibus factitatum. Nam mire 
concnpisco bonos iuvenes ostendere foro, adsignare famae. 

3Quod si cui, praestare Rusoni meo debeo, vel propter nata- 20 
les ipsius vel propter eximiam mei caritatem; quem magni 
aestimo in isdeni iudiciis, ex isdem etiam partibus conspici 

4 audiri. Obliga me , obliga ante quam dicat ; nam cum dixerit, 
gratias ages. Spondeo sollicitudini tuae , spei meae , magnitu- 
dini causae suffecturum. Est indolis optimae , brevi productu- 25 

5rus alios, si interim provectus fuerit a nobis. Neque enim 
cuiqnam tam clarum statim ingenium ut possit emergere, nisi 
illi materia, occasio, fautor etiam commendatorque contingat. 
Vale. 

XXIIII. ^ 

C. PLINIUS MACRO SUO S. 

1 Qnam multum interest a quo quidque fiat! Eadem enim 
facta claritate vel obscuritate facientium aut tolluntur altissime 

2 aut humillime deprimuntur. Navigabam per Larium nostrum, 
cum senior amicus ostendit mihi villam adque etiam cubiculum 35 
quod in lacum prominet: ^ex hoc' inquit ^aliquando municeps 

3 nostra cuni marito se praecipitavit.' Causam requisivi. Maritus 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM VI. 23. 24. 25. 26. 125 

ex diatino morbo circa velanda corporis ulceribus putresce- 
bat: uxor ut inspiceret exegit; neque enim quemquam Odelius 
indicaturum possetne sanari. Vidit, desperavit: hortata est ut4 
moreretur comesque ipsa mortis , dux immo et exemplum et 
5 necessitas fuit. Nam se cum marito ligavit abiecitque in lacum. 
Quod factum ne mihi quidem , qui municeps , nisi proxime au- 5 
ditum est, non quia minus illo clarissimo Arriae facto, sed 
quia minor ipsa. Vale. 

10 XXV. 

C. PLINIUS HISPANO SUO S. 

Scribis Robustum, splendidum equitem Romanum, cum i 
Atilio Scauro, amico meo, Ocriculum usque commune iter per- 
egisse , deinde nusquam comparuisse : petis ut Scaurus veniat 

15 nosque, si potest , in aliqua inquisitionis vestigia inducat. Ve- 2 
niet ; vereor ne frustra. Suspicor enim tale nescio quid Ro- 
busto accidisse quale aliquandoMetilio Crispo, municipi meo. 
Huic ego ordinem inpetraveram adque etiam proficiscenti qua- 3 
draginta milia nummum ad instruendum se omandumque do- 

20 naveram , nec postea aut epistulas eius aut aliquem de exitu 
nuntium accepi. Interceptusne sit a suis an cum suis dubium : 4 
certe non ipse, non quisquam ex servis eius apparuit. Ut ne in 
Robusto quoque idem experiamur ! Tamen accersamus Scaurum. 
Demus hoc tuis , demus optimi adulescentis honestissimis pre- 5 

25 cibus, qui pietate mira , mira etiam sagacitate , patrem quaerit. 
Di faveant, ut sic inveniat ipsum , quemadmodum iam cum quo 
fuisset invenit ! Vale. 

XXVI. 

30 C. PLINIUS SERVIANO SUO S. 

Gaudeo et gratulor quod Fusco Salinatori filiam tuam de- 1 
stinasti. Domus patricia, pater honestissimus, mater pari laude ; 
ipse studiosus, litteratus, etiam disertus, puer simplicitate, co- 
mitate iuvenis , senex gravitate : neque enim amore decipior. 
35 Amo quidem effuse (ita officiis , ita reverentia meruit) , iudico 2 
tamen , et quidem tanto acrius quanto magis amo , tibique , ut 
qui exploraverim , spondeo habiturum te generum quo melior 
fingi ne voto quidem potuit. Superest ut avum te quam matu- 3 

Digitized by VjOOy IC 



126 C. PLINI 

rissime similium sui faciat. Quam felix tempus illud quo mihi 
liberos illius , nepotes tuos , nt meos vel liberos vel nepotes, 
ex vestro sinu sumere et quasi pari iure tenere continget! 
Vale. 

XXVII. ^ 

C. PLINIUS SEVERO SUO S. 

1 Rogas ut cogitem quid designatus consul in honorem prin- 
cipis censeas. Facilis inventio , non facilis electio ; est enim 
ex virtutibus eius larga materia : scribam tamen vel, quod malo, 10 
coram indicabo , si prius haesitationem meam ostendero. Du- 

2 bito num idem tibi suadere quod mihi debeam. Designatus ego 
consul omni hac , etsi non adulatione , specie tamen adulatio- 
nis abstinui ; non tamquam liber et constans , sed tamquam in- 
tellegens principis noslri, cuius videbam hanc esse praeci-15 

3 puam laudem , si nihil quasi ex necessitate decemerem. Re- 
cordabar etiam plurimos honores pessimo cuique delatos, a 
quibus hic optimus separari non alio magis poterat quam di- 
versitate censendi; quod ipsum non dissimulatione et silentio 
praeterii , ne forte non iudicium illud meum sed oblivio vide- 20 

4retur. Hoc tunc ego: sed non omnibus eadem placent nec 
conveniunt quidem. Praeterea faciendi aliquid vel non faciendi 
vera ratio cum hominum ipsorum tum rerum etiam ac tempo- 

5 rum conditione mutatur. Nam recentia opera maximi principis 
praebent facultatem nova magna vera censendi. Quibus ex25 
causis , ut supra scripsi , dubito an idem nunc tibi quod tunc 
mihi suadeam. Illud non dubito debuisse me in parte consilii 
tui ponere quid ipse fecissem. Vale. 

XXVIII. ^ 

C. PLINIUS PONTIO SUO S. 

1 Scio quae tibi causa fuerit impedimento quo minus prae- 
currere adventum meum in Campaniam posses : sed quamquam 
absens, totus huc migrasti: tantum mihi copiarum qua urbana- 
rum qua rusticarum nomine tuo oblatum est , quas omnis in- 35 

2 probe accepi tamen. Nam et tui ut ita facerem rogabant et 
verebar ne et mihi et illis irascereris, si non fecissem. In po- 
sterum, nisi adhibueris modum, ego adhibebo. Etiam tuis de- 

Digitized by VjOO^ IC 



EPISTULARUM VI. 27. 28. 29. 127 

nuntiavi , si rursiis tam multa attulissent , omnia relatnros. Di- 3 
ces oportere metuis rebus ut meis uti: etiam; sed perinde 
illis ac meis parco. Vale. 

g XXVIIII. 

C. PLTNIUS aUADRATO SUO S. 

Avidius Quietus, qui me nnice dilexit, et quo non minusi 
gaudeo, probavit, ut multa alia Thraseae (fuit enim familiaris) 
ita hoc saepe referebat , praecipere solitum suscipiendas esse ^ 

10 causas aut amicomm aut destrtutas aut ad exemplum pertinen- 
tes. Cur amicorum, non eget interpretatione : cur destitutas?2 
quod in illis maxime et constantia agentis et humanitas ceme- 
retur: cur pertinentis ad exemplum? quia plurimum referret 
bonum an malum induceretur. Ad haec ego genera causamm, 3 

15ambitiose fortasse, addam tamen claras et inlustres. Aequum 
est enim agere non numquam gloriae et famae , id est suam 
causam. Hos terminos , quia me consuluisti, dignitati ac vere- 
cundiae tuae statuo. Nec me praeterit usum et esse et haberi 4 
optimum dicendi magistram : video etiam multos parvo ingenio, 

20 litteris nullis, ut bene agerent agendo consecutos. Sed et illud 5 
quod vel Polionis vel tamquam Polionis accepi verissimum ex- 
perior, ^commode agendo factum est ut saepe agerem, saepe 
agendo ut minus commode ' : quia scilicet adsiduitate nimia fa- 
cilitas magis quam facultas , nec fiducia sed temeritas paratur. 

25 Nec vero Isocrati qno minus haberetur summus orator oflPecit 6 
quod infirmitate vocis, mollitia frontis, ne in publico diceret 
inpediebatur. Proinde multum lege scribe meditare , ut pos- 
sis, cum voles, dicere; dices, cum velle debebis. Hoc fere 
temperamentum ipse servavi. Non numquam necessitati , quae 7 

30 pars rationis est , parui. Egi enim quasdam a senatu iussus, 
quo tamen in numero fuerunt ex illa Thraseae divisione , hoc 
est ad exemplum pertinentes. Adfui Baeticis contra Baebium 8 
Massam: quaesitum est an danda esset inquisitio; data est. 
Adfui rursus isdem querentibus de Caecilio Classico : quaesi- 

35tum est an provinciales ut socios ministrosque proconsulis 
plecti oporteret; poenas luerunt. Accusavi Marium Pnscum, 9 
qui, lege repetundarum damnatus, utebatur clementia legis, 
cuius severitatem inmanitate criminum excesserat; relegatus 

Digitized by VjOOy It' 



128 C. PLmi 

loest. Tuitas sum lulium Bassum, ut incustoditum nimis et ut- 
cautum ita minime malum; iudicibus acceptis in senatu reman- 

11 sit. Dixi proxime pro Vareno , postulante ut sibi invicem evo- 
care testes liceret ; impetratum est. In posterum opto ut ea 
potissimum iubear quae me deceat vel sponte fecisse. Vale. 5 

XXX. 

C. PLINIUS FABATO PROSOCERO SUO S. 

1 Debemus me Hercuie natales tuos perinde ac nostros cele- 
brare, cum laetitia nostrorum ex tuis pendeat, cuius diligentialO 

2 et cura hic hilares, Tstic securi sumus. Villa Camilliana, quam 
in Campania possides, est quidem vetustate vexata; tamen 
quae sunt pretiosiora aut integra manent aut levissime laesa 

3 sunt. Attendimus ergo ut quam saluberrime reficiantur. Ego 
videor habere multos amicos , sed huius generis cuius et tu 15 

4 quaeris et res exigit prope neminem. Sunt enim omnes togati 
et urbani: rusticorum autem praediorum administratio poscit 
durum aliquem et agrestem, cui nec labor ille gravis nec cura 

5 sordida nec tristis solitudo videatur. Tu de Rufo honestissime 
cogitas: fuit enim filio iuo familiaris. Quid tamen nobis ibi20 
praestare possit ignoro, velle plurimum credo. Vale. 

XXXI. 

C. PLINIUS CORNELIANO SUO S. 

1 Evocatus in consilium a Caesare nostro ad Centum Cellas 25 

2 (hoc loco nomen) magnam cepi voluptatem. Quid enim iucun- 
dius quam principis iustitiam gravitatem comitatem in secessu 
quoque, ubi maxime recluduntur, inspicere? Fuerunt variae 
cognitiones et quae virtutes iudicis per plures species experi- 

3 rentur. Dixit causam Claudius Ariston, princeps Ephesiorum, 30 
homo muniQcus et innoxie popularis : inde invidia et a dissi- 
millimis delator inmissus : itaque absolutus vlndicatusque est. 

4 Sequenti die audita est Galitta adulterii rea. Nupta haec tri- 
buno militum honores petituro et suam et mariti dignitatem 
centurionis amore maculaverat: maritus legato consulari, ille35 

5 Caesari scripserat. Caesar excussis probationibus centurionem 
exauctoravit adque etiam relegavit. Supererat crimini, quod 
nisi duorum esse non poterat , reliqua pars ultionis : sed mari- 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM VI. 30. 31. 129 

tum noR gine aliqna reprehensione patientiae amor nxoris re- 
tardabat) quam quidem etiam post deiatum adulterium domi 
habuerat, quasi contentus aemulum removisse. Admonitus ut6 
perageret accusationem , peregit invitus. Sed illam damnan 

6etiam invito accusatore necesse erat: damnata et luliae legis 
poenis rdicta est. Caesar et nomen centurionis et commemo- 
rationem disciplinae mih'taris sententiae adiecit, ne omnis eius- 
modi causas revocare ad se videretur. Tertio die inducta co- 7 
gnitio est multis sermonibus et vario rumore iactata^ luli Tiro- 

10 nis codiciUi, quos ex parte veros esse constabat, ex parte falsi 
dicebantur. Substituebantur crimini Sempronius Senecio, 8 
eques Romanus , et Eurythmus , Caesaris libertus et procura- 
tor. Heredes , cum Caesar esset in Dacia , communiter epi- 
stula scripta petierant ut susciperet cognitionem. Susceperat. 

ISReversus diem dederat, et cum ex heredibus quidam, quasi9 
reverentia Eurythmi, oniitterent accusationem, puicherrime di- 
xerat ^nec ille Polyclitus est nec ego Nero.' Induiserat tamen 
petentibus dilationem, cuius tempore exacto consederat au- 
diturus. A parte heredum intraverunt duo ; omnino postu- lo 

20laverunt omnes heredes agere cogerentur, cum detuiissent 
omnes, aut sibi quoque desistere permitteretur. Locutus estll 
Caesar summa gravitate, summa moderatione, cumque ad- 
vocatus Senecionis et Eurythmi dixisset suspitionibus relin- 
qui reos, nisi audirentur, ^non curo' inquid ^an isti suspitioni- 

25 bus relinquantur, ego reiinquor'. Dein conversus ad nos, * int- 12 
Otriaaxs quid facere debeamus : isti enim queri volunt quod 
sibi non licuerit accusare'. Tum ex consilii sententia iussit de- 
nuntiari heredibus omnibus aut agerent aut singuli adproba- 
rent causas non agendi ; alioqui se vel de calumnia pronuntia- 

30turum. Vides quam honesti, quam severi dies, quos iucundis-13 
simae remissiones sequebantur. Adhibebamur cotidie cenae: 
erat modica , si principem cogitares. Interdum acroamata au- 
diebamus , interdum hicundissimis sermonibus nox ducebatur. 
Summo die abeuntibus nobis (tam diligens in Caesare humani- 14 

35tas) xenia snnt missa. Sed mihi ut gravitas cognitionum, con- 
siliihonor, suav4tas simplicitasque convictus, ita locus ipse 
periucundus fuit. Villa pulcherrima cingitur viridissimis agris, 15 
imminet litori, cuios in sinu fit cum maxime portus. Huius 
Plimi Ep. 9 

Digitized by VjOOy lCf 



130 C. PLINI 

siiiistnim brachium Ormissimo opere munitum est, dextrum 
16 elaboratur. In ore portus insuia adsurgit , quae inlatum vento 
mare obiacens frangat tutumque ab utroque latere decursum 
navibus praestet, adsurgit autem arte visenda : ingentia saxa 
latissima navis provehit: contra haec alia super alia deiecta5 
ipso pondere manent ac sensim quodam velut aggere constru- 
17untur. Eminet iam et apparet saxeum dorsum inpaetosque 
fluctus in inmensum elidit et tollit. Vastus illic fragor canum- 
que circa mare. Saxis deinde pilae adicientur , quae proce- 
dente tempore enatam insulam imitentur. Habebit hic portus 10 
et iam habet nomen auctoris eritque vel maxime salutaris. 
Nam per longissimum spatium litus inportuosum hoc recepta- 
culo utetur. Vale. 

XXXII. j, 

C. PLINIUS QUINTILIANO SUO S. 

1 Quamvis et ipse sis continentissimus et filiam tuam ita in- 
stitueris ut decebat tuam filiam , Tutili neptem , cum tamen sit 
nuptura honestissimo viro, Nonio Ceieri, cui ratio civilium of- 
ficiorum necessitatem quandam nitoris inponit, debet secun-20 
dum conditionem mariti veste comitatu augeri; quibus non 

2 quidem augetur dignitas, ornatur tamen et instruitur. Te porro 
animo beatissimum, modicum facultatibus acio. Itaque partem 
oneris tui mihi vindico , et tamquam parens alter puellae no- 
strae confero quinquaginta milia nummum, plus collaturus, 25 
nisi a verecundia tua sola mediocritate munusculi impetrari 
posse confiderem ne recusares. Vale. 

XXXIII. 

C. PLINIUS RQMANO SUO S. ^ 

1 ^TolIite cuncta' inquid ^coeplosque auferte labores.' 
Seu scribis aliquid seu legis , tolli auferri iube et accipe ora- 
tionem meam, utillaarma, divinam (num superbius potui?), 
re vera, ut inter meas, pulchram; nam mihi satis est certare 

2mecum. Est haec pro Attia Yiriola, et dignitate personae et35 
exempli raritate et iudicii magnitudine insignis. Nam femina 
splendide nata, nupta praetorio viro ,. exheredata ab octogena- 
rio patre intra undecim dies quam illi novercam amore captus 

Digitized by VjOO^ It* 



EPISTULARUM VI. 32. 33. 34. 131 

indaxerat, quadruplici ittdicio bona paterna repetebat. Sede-3 
bant centum et octoginta iudices ; tot enim quattuor consiliis 
colliguntur: ingens utrimque advocatio et numerosa subsellia, 
praeterea densa circumstantium corona latissimum iudicium 
5multiplici circulo ambibat. Ad hoc stipatum tribunal, adque4 
etiam ex superiore basilicae parte qua feminae qua viri et au- 
diendi, quod difficile, et quod facile, visendi studio immine- 
bant. Magna exspectatio patrum, magna filiarum, magna etiam 
novercarum. Secutus est variug eventus. Nam duobus consi- 5 

lOliis vicimus, totidem victi sumus. Notabilis prorsus et mira ea- 
dem in causa, isdem iudicibus, isdem advocatis, eodem tempore 
tanta diversitas accidit, casu, non quod easus videretur. Victa 6 
est noverca, ipsa heres ex parte sexta, victus Suberinus, qui 
exheredatus a patre singulari inpudentia alieni patris bona vin- 

ISdicabat, non ausus sui petere. Haec tibi exposui, primum, ut7 
ex epistula scires quae ex oratione non poteras : deinde (nam 
detegam artes), ut orationem libentius legeres , si non legere 
tibi sed interesse iudicio videreris ; quam , sit licet magna, non 
despero gratiam brevissimae impetraturam. Nam et copia re- 8 

20 rum et arguta divisione et narratiunculis pluribus et eloquendi 
varietate renovatur. Sunt mnlta (non auderem nisi tibi dicere) 
elata, multa pugnacia , mnlta subtilia. Intervenit enim acribus 9 
illis et erectis frequens necessitas conputandi ac paene calcu- 
los tabulamque poscendi , ut repente in privati iudicii formam 

25 centumvirale vertatnr. Dedimus vela indignationi , dedimuslO 
irae, dedimus dolori, et in amplissima cansa, quasi magno mari, 
pluribus ventis sumus vecti. In summa, solent quidam ex con- II 
tubemalibus nostris existimare hanc orationem , iterum dicam, 
ut inler meas , c5g vTthQ Kri]0iq)(5vrog esse : an vere , tu facil- 

Solime iudicabis, qui tam memoriter tenes omnes ut conferre cum 
hac, dum hanc soiam iegis, possis. Vale. 

XXXIIIL 

C. PLIMUS MAXIMO SUO S. 

35 Recte fecisti quod gladiatorium munus Veronensibus no- 1 
stris promisisti, a quibus olim amaris, suspiceris, omaris. Inde 
etiam uxorem carissimam tibi et probatissimam habuisti, cuius 
memoriae aut opus aliquod ant spectaculum, adque hoc potis- 

9* 

Digitized by VjOOy IC 



132 C. PLINI 

Ssimum quodmaxime funeri, debebatur. Praeterea tanto con- 
sensu rogabaris ut negare non constans sed durum yideretur. 
Illud quoque egregie quod tam facilis , tam liberalis in eden* 

3 do fufsti. Nam per haec etiam magnus animus ostenditur. Vel- 
lem Africanae quas co^meras plurimas ad praefinitum diemS 
occurrissent : sed licet cessaverint illae tempestate detentae, 
tu tamen meruisti ut acceptum tibi fieret quod quo minus ex- 
hiberes non per te stetit. Yale. 

10 



C. PLM CAECILI SECUNDI 

EPISTUIARUM ,, 

LIBER SEPTIMUS. 

I. 

C. PLINIUS GEMINO SUO S. 

20 

1 Terret me haec tua tam pertinax valetudo , et qnamquam 
te temperantissimnm noverim , vereor tamen ne quid illi etiam 

2 in mores tuos liceat. Proinde moneo patienter resistas : hoc 
laudabile , hoc salutare. Admittit humana natura quod suadeo. 

3 Ipse certe sic agere sanus cum meis soleo : ^spero quidem, 25 
si forte in adyersam valetudinem incidero , nihil me desidera- 
turum vel pudore vel paenitentia dignum: si tamen superaverit 
morbus, denuntio ne quid mihi detis nisi permittentibus medicis, 
sciatisque, si dederitis , ita vindicaturum ut solent alii quae ne- 

4gantur.' Quin etiam cum perustus ardentissima febre, tandem^o 
remissus unctusque acciperem a medico potionem, porrexi 
manum utque tangeret dixi , admotumque iam labris poculum 

5 reddidi. Postea cum vicensimo valetudinis die balineo prae- 
pararer mussantesque medicos repente vidissem, causam re- 
quisivi. Responderunt posse me tuto lavari, non tamen omnino as 

6sine aliqua suspitione. ^Quid' inquam ^necesse est?' atque 
jta spe balinei, cui iam videbar inferri, placide leniterque di- 
missa ad abstinentiam rursus, non secus ac modo ad balineum 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM VU. 1. 2. 3. 4. 133 

animam vultumque conposui. Quae tibi scripsi, primum, ut te 7 
non sine exemplo monerem , deinde, ut in posterum ipse ad 
eandem temperantiam adstringerer, cum me hac epistula quasi 
pignore obligassem. Vale. 

' IL 

C.PLINIUS lUSTO SUO S. 

Quemadmodum congruit ut simul et adfirmes te adsiduis 1 
occupationibus impediri et scripta nostra desideres , quae vix 

10 ab otiosis impetrare aliquid perituri temporis possunt? Patiar2 
ergo aestatem inquietam vobis exercitamque transcurrere et 
hieme demum, cum credibile erit noctibus saltem vacare te 
posse, quaeram quid potissimum ex nugis meis tibi exhibeam. 
Interim abunde est, si epistulae non sunt molestae; sunt autem, 3 

15 ct ideo breviores erunt. Vale. 

III. 

C. PLINIUS PRAESENTI SUO S. 

Tantane perseverantia tu modo in Lucania modo in Cam- 1 

SOpanid? ^lpse enim' inquis ^Lucanus, uxor Campana'. lusta 
causa longioris absentiae, non perpetuae tamen. Quin erg0 2 
aliquando in urbem redis? ubi dignitas honor amicitiae tam 
superiores quam minores. Quousque regnabis? quousque vi- 
gilabis cum voles, dormies quam diu voles? quousque calcei 

26nusquam, toga feriata, liber totus dies? Tempus est terevi-3 
sere molestias nostras , vel ob hoc solum , ne voluptates istae 
satietate languescant. Saluta paulisper, quo sit tibi iucundius 
salutari, terere in hac turba, ut te solitudo delectet. Sed quid4 
inprudens quem evocare conor retardo ? Fortasse enim his ipsis 

30 admoneris ut te magis ac magis otio involvas ; quod ego non 
abrumpi sed intermitti volo. Ut enim , si cenam tibi facerem, 5 
dulcibus cibis acres acutosque miscerem , ut obtusus illis et 
oblitus stomachus his excitaretur, ita nunc hortor ut iucundis- 
simum genus vitae nonnullis mterdum quasi acoribus condias. 

35Vale. 

IIII. 
C. PLINIUS PONTIO SUO S. 
Ais legisse te hendecasyllabos meos; requiris etiam quem-l 

Digitized by VjOOy It' 



184 C. PLINI 

admodiim coeperim scribere, homo, ut tibi videor, severus, ut 

2ipse fateor, non ineptus. Nnmquam a po^tice (altius enim re- 

petam) alienus fui; quin etiam quattuordecim natus annos 

Graecam tragoediam scripsi. Qualem? inquis. Nescio : tragoe- 

3 dia Yocabatur. Mox, cum e militia rediens in Icaria insula yen-5 

tis detinerer, Latinos elegos in illud ipsum mareipsamque in- 

sulam feci. Expertus sum me aliquando et heroa, hendecasyl* 

labis nunc primum, quorum hic natalis, haec causa est. Lege- 

bantur in Laurentino mihi libri Asini Galli de conparatione pa- 

tris et Ciceronis: incidit epigramma Ciceronis in Tironem suum. lo 

4Dein, cum meridie (erat enim aestas) dormiturus me recepis- 

sem nec obreperet somnus, coepi reputare maximos oratores 

hoc studii genus et in oblectationibus habuisse et in laude po- 

5 suisse. Intendi animum contraque opinionem meam post lon- 
gam desuetudinem perquam exiguo temporis momento id ipsum 15 
quod me ad scribendum sollicitaverat his versibus exaravi : 

6 Cum libros Galli legerem, quibus ille parenti 
ausus de Cicerone dare est palmamque decusque, 
lascivum inveni lusum Ciceronis et illo 

spectandum ingenio, quo seria condidit et quo 20 

humanis salibus multo varioque lepore 
magnorum ostendit mentes gaudere yirorum. 
nam queritur quod fraude mala frustratus amantem 
paucula cenato sibi debita savia Tiro 
tempore noctumo subtraxerit. his ego lectis, 25 

cur post haec, inquam, nostros celamus amores, 
nullumque in medium timidi damus, adque fatemur 
Tironisque dolos, Tironis nosse fugaces 
^i^' blanditias et furta novas addentia flammas? 

7 Transii ad elegos ; hos quoque non minus celeriter explicui : 30 
addidi alios, facilitate corruptus. Deinde in urbem reversus, 

8 sodalibus legi. Probaverunt. Inde plura metra, si quid otii, ma- 
xime in itinere temptayi. Postremo placuit exemplo multorum 
unum separatim hendecasyllabbrum yolumen absolvere, nec 

9 paenitet. Legitur, describitur, cantatur etiam, et a Graecis qno- 35 
que, quos Latine huius libelli amor docuit, nunc cithara nunc 

lOlyra personatur. Sed quid ego tam gloriose? Quamquam po6- 
tis furere concessum est: et tamen non de meo sed de aliorum 

Digitized by VjOOy It' 



EPISTULARUM VII. 5. 6. 135 

iadicio loqaor; qui, sive iudicant sive errant, me delectant. 
Unum precor, ut posteri quoqae aut errent similiter aut iudi- 
cent, Vale. 

5 V. 

C. PLINIUS CALPURNIAE SUAE S. 

Incredibf le est quanto desiderio tui tenear. In causa amor i 
primum, deinde quod non consuevimus abesse. Inde est 
quod magiiam noctiam partem in imagine tua yigil exigo , inde 

lOqaod interdiu quibus horis te visere solebam ad diaetam tuam 
ipsi me, ut verissime dicitur, pedes ducunt, quod denique ae- 
ger et maestus ac similis excluso a vacuo limine recedo. Unum 
tempas his tormentis caret, quo in foro amicorum litibus con- 
teror. Aestima tu quae vita mea sit, cui requies in labore, in2 

15miseria curisque solacium. Vale. 

VI. 

C. PLINIUS MACRINO SUO S. 

Rara et notabilis res Vareno contigit, sit licet adhuc dubia. 1 

20 Bithyni accusationem eius at temere inchoatam omisisse nar- 
rantur. Narrantur dico? adest provinciae legatus, attulit de- 
cretum concilii ad Caesarem, attulit ad multos principes viros, 
attulit etiam ad nos, Vareni advocatos. Perstat tamen idem ille2 
Magnus; quin etiami Nigrinum , optimnm virum, pertinacissime 

25 exercet. Per hunc a consulibus postulabat ut Varenus exhibere 
rationes cogeretur. Adsistebam Vareno iam tantum utamicus3 
et tacere decreveram. Nihil enim tam contrarium quam si ad- 
Yocatus a senatu datus defenderem ut reum cui opus esset ne 
reus videretur. Cum tamen finita postulatione Nigrini consules 4 

SOadme oculos retulissent, ^scietis' inquam ^constare nobis si- 
lentii nostri rationem, cum veros legatos provinciae audieritis.' 
Contra Nigrinus ^ad quem missi sunt?' Ego ^ad me quoque; 
habeo decretum provinciae.' Rursus ille ^potest tibi liquere.' 5 
Ad hoc ego ^si tibi ex diverso liquet , potest et mihi quod est 

35 melius liquere.' Tum legatus Polyaenus causas abolitae accu- 6 
sationis exposuit postulavitque ne cognitioni Caesaris prae- 
iudicium fieret. Respondit Magnus iterumque Polyaenus. Ipse 
raro et breviter interlocutus, multum me intra silentium tenui. 

Digitized by VjOO^ It' 



136 C. PLINI 

yAccepi enim non minus interdum oratorium esse tacere quam 
dicere, adque adeo repeto me quibusdam capitis reis vel magis 

88ilentio quam oratione accuratissima profuisse. Mater amisso 
filio (quid enim prohibet, quamquam alia ratio scribendae epi- 
stufae fuerit , de studiis disputare ?) libertos eius eosdemque 5 
coheredes suos falsi et veneficii reos detulerat ad principem 

9 iudicemque inpetraverat lulium Servianum. Defenderam reos 
ingenti quidem coetu; erat enim causa notissima , praeterea 
utrimque ingenia clarissima. Finem cognitioni quaestio inpo- 
lOsuit; quae secundum reos dedit. Postea mater adiit princi-lO 
pem: adfirmavit se novas probationes invenisse. Praeceptum 
est Suburano ut vacaret finitam causam retractanti, si quid 

11 novi adferret. Aderat matri lulius Africanus , nepos illius ora- 
toris quo audito Passienus Crispus dixit ^bene , me Hercule, 
bene: sed quo tam bene?' Huius nepos, iuvenis ingeniosusl5 
sed parum callidus , cum multa dixisset adsignatumque tempus 
inplesset, ^rogo' inquit^Suburane, permittas mihi unum ver- 

12 bum adicere.' Tum ego, cum omnes me, ut diu responsurum, 
intuerentur, ^respondissem' inquam ^si unum illud verbum 
Africanus adiecisset, in quo non dubito omnia nova fuisse.'20 

l3Non facile me repeto tantum adsensum agendo consecutum 
quantum tunc non agendo. Similiter nunc et probatum et ex- 

14ceptum est quod pro Vareno hactenus non tacui. Consules, 
ut Polyaenus postulabat, omnia mtegra principi servaverunt; 
cuius cognitionem suspensus exspecto. Nam dies ille nobis 25 
pro Vareno aut securitatem et otium daliit ant intermissum 
laborem renovata sollicitudine iniunget. Vale. 

vn. 

C. PLTNIUS SATURNINO SUO S. ^ 

1 Et proxime Prisco nostro et rursus, quia ita iussisti, gra- 
tias egi, libentissime quidem. Est enim mihi periucundum 
quod viri optimi mihique amicissimi adeo cohaesistis ut invi- 

2 cem vos obligari putelis. Nam ille quoque praecipuam se vo- 
luptatem ex amicitia tua capere profitetur certatque tecum ho-35 
nestissimo certamine mutuae caritatis, quam ipsum tempus 
augebit. Te negotiis distineri ob hoc moleste fero , quod de- 
servire studiis nou potes. Si tamen alteram litem per iudicem, 

Digitized by VjOO^ It" 



EPISTULARUM VII. 7. 8. 9. 137 

alteram, ut ais, ipse finieris, incipies primum istic otio frui, 
deinde satiatus ad nos reverti. Yale. 

VIIL 

^ C. PLINIUS PRISCO SUO S. 

Exprimere non possum quam iucundum sit miiii quod Sa- 1 
tuminus noster summas tibi apud me gratias aliis super ali^s 
epistulis agit. Perge ut coepisti virumque optimum quam fa* 2 
miliarissime dilige , magnam voluptatem ex amicitia eius per- 
lOcepturus, nec ad breve tempus. Nam cum omnibus virtutibusS 
abundat, tum hac praecipue quod habet maximam in amore 
eonstantiam. Vale. 

VIIII. 

15 / C. PLINIUS FUSCO SUO S. 

Quaeris quemadmodum in secessu , quo iam diu frueris, i 
putem te studere oportere. Utile in primis , et multi praeci- 2 
piunt, yel ex Graeco in Latinum vel ex Latino vertere in 
Graecum: quo genere exercitationis proprietas splendorque 
20verborum, copia figurarum, vis explicandi, praeterea imitatione 
optimorum similia inveniendi facultas paratur: simul quae le- 
gentem fefellissent trapsi^rei^em fugere non possunt. Intelle- 
gentia ex hoc et iudicium adquiritur. Nihil offuerit quae lege-3 
Ij ris hactenus ut rem argumentumque teneas quasi aemulum scri- 
fk bere lectisque conferre, ac sedulo pensitare quid tu, quid ille 
(* commodius. Magna gratulatio, si non nulla tu, magnus pudor, 
si cuncta ille meliusy^Licebit interdum et notissima eligere et 
certare cum electis. Audax haec, non tamen inproba, quia se-4^^ 
creta contentio: quamquam multos videmus eiusmodi certa-^^x^ 
30mina sibi cum multa laude sumpsisse, quosque subs^i satis^ 
habebant, dum non desperant, antecessisse. Poteris et quaeo 
dixeris post oblivionem retractare, multa retinere, plura trans- 
ire, alia interscribere , alia rescribere. Laboriosum istud et6 
taedio plenum sed difficultate ipsa fructuosum, recalescere ex 
35integro et resumere impetum fractum omissumque, postremo 
nova velut membra peracto corpori intexere nec tamen priora 
tnrbare. Scio nunc tibi esse praecipuum studium orandi ; sed 7 
non ideo semper pugnacem hunc et quasi bellatorium stilum 

Digitizedby^^OOgie 



138 C. PLINI 

guaserim. Ut eDim terrae yariis mutatiscpie semim*bus, ita in- 

8 genia nostra nunc hac nunc illa meditatione recoluntur. Yolo 
interdum aliquem ex historia locum adprehendas, volo epistu- 
lam diligentius scribas. Nam saepe in orationes quoque non 
historica modo sed prope po^tica descriptionum necessitas in- 5 

9 cidit, et pressus sermo purusque ex epistulis petitur. Fas est 
et carmine remitti, non dico continuo et longo (id enim perfici 
nisi in otio non potest) , sed hoc arguto et brevi , quod apte 

10 quantas libet occupationes curasque distinguit. Lusus vocantur ; 
sed hi lusus non minorem interdum gloriam quam seria con- lo 
sequuntur; atque adeo (cur enim te ad yersus non versibus 
adhorter?) 
n ut laus est cerae, mollis cedensque sequatur 
si doctos digitos iussaque fiat opus, 
et nunc informet Martem castamve Minervam, 15 

nunc Yenerem effingat nunc Veneris puerum; 
utque sacri fontes non sola incendia sistunt, 
saepe etiam flores Yemaque prata iuvant: 
sic hominum ingenium flecti ducique per artes 

non rigidas docta mobilitate decet. 20 

12 Itaque summi oratores, summi etiam viri sic se aut exercebant 
13 aut delectabant, immo delectabaAtejMrcebantque. N^m mirum 
est ut his opuscuh's animus intenaatur remittatur. Recipiunt 
enim amores, odia, iras, misericordiam , urbanitatem, onmia 
denique quae in vita atque etiam in foro causisque versantur.25 
14 Inest his quoque eadem quae aliis carminibus utilitas , quod, 
metri necessitate deiuncti, soluta oratione laetamur et quod 
15faciliu6 esse conparatio ostendit libentius scribimus. Habes 
plura etiam fortasse quam requirebas , unum tamen omisi ; non 
enim dixi quae legenda arbitrarer: quamquam dixi, cum dice-30 
rem quae scribenda. Tu memineris sui cuiusque generis aucto- 
res diligenter eligere. Aiunt enim multum legendum esse, non 
16multa. Qui sint hi adeo notum probatumque est ut demonstra- 
tione non egeat ; et alioqui tam immodice epistulam extendi ut, 
dum tibi quemadmodum studere debeas suadeo, studendi tem-35 
pus abstulerim. Quin ergo pugillares resumis et aliquid ex his 
vel istud ipsum quod coeperas scribis? Vale. 



yGoogle 



EPISTULARUM VH. lo. 11. 139 

X. 

C. PLINIDS MACRINO SUO S. 

Quia ipse, cum prima cognovi, iungere extrema quasii 
avulsa cupio , te quoque existimo velle de Yareno et Bithynis 
5 reliqua cognoscere. Acta causa hinc a Polyaeno, inde a Magno. 
Finitis actionibus Caesar 'neutra' inquid ^pars de mora que-2 
retur: erit mihi curae explorare provinciae voluntatem.' Mul-3 
tum interim Yarenus tulit. Etenim quam dubium est an merito 
accusetur qui an omnino accusetur incertum est ? Superest ne 
lOrursus provinciae quod damnasse dicitur placeat agatque pae- 
nitentiam paenitentiae suae. Vale. 

XI. 

C. PLINIUS FABATO PROSOCERO SUO S. 

15 Hiraris quod Hermes, libertus meus, hereditarios agrosl 
quos ego iusseram proscribi non exspectata auctione pro meo 
quincunce ex septingentis milibus Corelliae addixerit. Adicis 
hos nongentis milibus posse venire ac tanto magis quaeris an 
quod gessit ratum servem. Ego vero servo : quibus ex causis, 2 

20accipe. Cupio enim et tibi probatum et coheredibus meis ex- 
cusatum esse quod me ab illis maiore ofiicio iubente secemo. 
Corelliam cum summa reverentia diligo , primum ut sororem 3 
Corelli Rufi, cuius mihi memoria sacrosancta est, deinde ut 
matri meae familiarissimam. Sunt mihi et cum marito eius,4 

25Minicio lusto, optimo viro, vetera iura; fuerunt et cum filio 
maxima, adeo quidem ut praetore me ludis meis praesederit. 
Haec, cum proxime istic fui, indicavit mihi cupere se aliquidS 
circa Larium nostrum possidere. Ego illi ex praediis meis 
quod vellet et quanti vellet obtuli, exceptis matemis patemis- 

SOqne: his enim cedere ne Corelliae quidem possum. IgiturG 
cum obvenisset mihi hereditas in qua praedia ista, scripsi ei 
venalia futura. Has epistulas Hermes tulit exigentique ut sta- 
tim portionem meam sibi addiceret paruit. Vides quam ratum 
habere debeam quod libertus meus meis moribus gessit? Su-7 

35perest ut coheredes aequo animo ferant separatim me vendi- 
disse quod mihi licuit omnino non vendere. Nec vero cogun- 
tur imitari meum exemplum. Non enim illis eadem cum Co- 8 

. Digitizedby VjOOyit' 



140 C. PLINI 

rellia iara. Possunt ergo intueri utilitatem suam, pro qua mihi 
fuit amicitia. Vale. 

XII. 

C. PLINIUS MINICIO SUO S. 5 

1 Libellum formatum a me, sicut exegeras, quo amicus tuus, 
immo noster (quidenim non conmune nobis?), si res posce- 
ret, uteretur, misi tibi ideo tardius, ne tempus emendandi eum, 

2 id est disperdendi haberes. Habebis tamen , an emendandi ne- 
scio, utique disperdendi. 'Tiistg yccQ ol fvgi^Aot optima quae- 10 

3que detrahitis. Quod si feceris, boni consulam. Postea enim 
illis ex aliqua occasione ut meis utar et beneficio fastidi tui 
ipse laudabor, ut in eo quod adnotatum invenies et supra- 

4 scripto aliter explicitum. Nam cum suspicarer futurum ut tibi 
tumidius Yideretur, quoniam est sonantius et elatius, non alie-15 
num existimavi, ne te torqueres , addere statim pressius quid- 
dam et exilius vel potius humilius et peius, vestro tamen io- 

5 dicio rectius. Cur enim non usquequaque tenuitatem vestram 
insequar et exagitem? Haec, ut inter istas occupationes ali- 

6quid aliquando rideres; illud serio, vide ut mihi viaticum red-20 
das quod inpendi data opera cursore dimisso. Ne tu, cum hoc 
legeris, non partes libelii sed totum libellum inprobabis nega- 
bisque ullius pretii esse cuius pretium reposceris. Yale. 

XIII. 25 

C. PLINIUS FEROCI SUO S. 

1 Eadem epistula et non studere te et studere significat. 
Aenigmata loquor. Ita plane , donec distinctius quod sentio 

2enuntiem. Negat enim te studere, sed est tam polita quam 
nisi a studente non potest scribi : aut es tu super omnes bea- 30 
tus, si talia per desidiam et otium perficis. Yde. 

XIHI. 

C. PLINIUS CORELLIAE SUAE S. 

1 Tu quidem honestissime , quod tam inpense et rogas et35 
exigis ut accipi iubeam a te pretium agrorum non ex septin- 
gentis milibus , quanti illos a liberto meo , sed ex nongentis, 

2 quanti a publicanis partem vicesimam emisti. Invicem ego et 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM VIL 12. 13. 14. 15. 16. 17. 141 

rogo et exigo ut non solum quid te, yerum etiam quid me de- 
ceat aspicias patiarisque me in hoc uno tibi eodem animo re- 
I pugnare quo in omnibus obsequi soleo. Yale. 

5 XV. 

C. PUNIUS SATURNINO SUO S. 

Requiris quid agam. Quae nosti: destringor officio, ami- 1 
cis desenrio, studeo interdum, quod non interdum sed solum 
semperque facere, non audeo dicere rectius, certe beatius 

lOerat. Te omnia alia quam quae velis agere moleste ferrem,2 
nisi ea quae agis essent honestissima. Nam et rei publicae 
suae negotia curare et disceptare inter amicos laude dignissi- 
mnm est. Prisci nostri contubemium iucundum tibi futurumS 
sciebam. Noreram simplicitatem eius, noveram comitatem: 

15 eundem esse, quod minus noram, gratissimum experior , cum 
tam iucunde officiorum nostrorum meminisse eum scribas. Vale. . 

XVI. 

C. PLINIUS FABATO PROSOCERO SUO S. 

20 Caledtrium Tironem familiarissime diligo, et privatis mihil 
et publicis necessitudinibus inplicitum. Simul militavimus , si- 2 
mul quaestores Caesaris fuimus. Ille me in tribunatu libero- 
rum iure praecessit, ego illum in praetura sum consecutus, 
cum mihi Caesar annum remisisset. Ego in villas eius saepe 

25 secessi, ille in domo mea saepe convaluit. Hic nunc pro con- 3 
su)e provinciam Baeticam per Ticinum est petiturus. Spero, 
immo confido facile me inpetraturum ut ex itinere deflectat 
ad te 9 si voles vindicta liberare quos proxime inter amicos 4 
manumisisti. Nihil est quod verearis ne sit hoc illi molestum, 

30cui orbem terrarum circumire non erit longum mea causa. 
Proinde nimiam istam verecundiam pone teque quid velis con- 5 
sule. Illi tam iucundum quod ego quam mihi quod tu iu- 
bes. Vale. 

35 XVIL 

C. PLINIUS CELERI SUO S. 

Sua cuiqne ratio recitandi ; mihi, quod saepe iam dixi, ut, i 
81 quid me fugit, ut certe fugit, admonear. Quo magis miror2 

Digitized by VjOOy It' 



142 C. PUNI 

quod scribis fuisse quosdam qui reprehenderent quod oratio- 
nes omnino recitarem; nisi vero has solas non putant emen- 

Sdandas. A quibus libenter requisierim cur concedant, si con- 
cedunt tamen, historiam debere recitari, quae non ostentationi 
sed fidei veritatique componitnr, cur tragoediam, quae non5 
auditorium sed scaenam et actores, cur lyrica, quae non lecto- 
rem sed chorum et lyram poscunt. Ad horum recitatio usu 

4iam recepta cst. Num ergo culpandus est ille qui coepit? 
Quamquam orationes quoque et nostri quidam et Graeci lecti- 

Staverunt. Supervacuum tamen est recitare quae dixeris. Etiam,io 
si eadem omnia, si isdem omnibus, si statim recites: si vero 
multa inseras, multa commutes, si quosdam novos , quosdam 
eosdem, sed post teropus adsumas, cur minus probabilis sit 

6causa recitandi quae dixeris quam edendi? Sed difficile est ut 
oratio, dum recitatur, satisfaciat. lam hoc ad laborem recitan-15 

7tis pertinet, non ad rationem non recitandi. Nec vero ego, 
dumrecito, laudari, sed dum legor, cupio. Itaque nullnm 
emendandi genus omitto. Ac primum quae scripsi mecum 
ipse pertracto ; deinde duobus aut tribus lego ; mox aliis trado 
adnotanda notasque eorum, si dubito, cum uno rursus aut altero 20 
pensito; novissime pluribus recito, ac si quid mthi credis, 

8 tunc acerrime emendo. Nam tanto diligentius quanto sollici- 
tius intendo. Optime autem reverentia pudor metus iudicant; 
idque adeo sic habe. Nonne, si locuturus es cum aliquo quam- 
libet docto, uno tamen, miniis commoveris, quam si cum mul-25 

9 tis vel indoctis? Nonne, cum surgis ad agendum, tunc maxune 
tibi ipse diffidis, tunc commutata, non dico plurima, sed om- 
nia cupis? utique si latior scaena et corona diffusior ; nam Hlos 

loquoque sordidos pullatosqne reveremnr. Nonne, si prima quae- 
queinprobari putas, debilitaris et concidis?.Opinor, quia inao 
numero ipso est quoddam magnum conlatumque consilium, 

liquibusque singulis iudicii parum, omnibus plurimum. Itaque 
Pomponius Secundus (hic scriptor tragoediarum), si quid forte 
familiarior amicus tollendum, ipse retinendum arbitraretur, 
dicere solebat *ad populum provoco', atque ita ex populi vel35 
silentio vel adsensu aut suam aut amici sententiam sequebatur. 

12 Tantum ille populo dabat. Recte an secus , nihil ad me. Ego 
enim non populum advocare sed certos electosque soleo, quos 

Digitized by VjOOy It* 



EPISTULARUM VII. 18. 19. 143 

intuear, qoibus credanii quos denique et tamquam singulos ob- 
servem et tamqu&m non sing^los timeam. Nam quod M. Ci- 13 
cero de stilo, ego de metu sentio. Timor est emendator asper- 
rimus. Hoc ipsum, quod nos recitaturos cogitamus, emendat: 
5 quQd auditorium ingredimur, emendat: quod pallemus, horre- 
scimus , circumspicimus , emendat. Proinde non paenitet me 14 
consuetudinis meae , quam utilissimam experior , adeoque non 
deterreor sermunculis istorum, ut ultro te rogem monstres 
aliquid quod his addam. Nihil enim curae meae satis est. Co- 15 
lOgito quam sit magnum dare aliquid in manus hominum, nec 
persuadere mihi possum non et cum multis et saepe tractan- 
dum quod piacere et semper et omnibus cupias. Vale. 

XVIII. 

,, C. PLINIDS CANINIO SUO S. 

Deliberas mecum quemadmodum pecunia quam municipi- 1 
bus nostris in epulum optulisti post te quoque salva sit. Ho- 
nesta consultatio, non expedita sententia. Numeres rei publi- 
cae summam? yerendum est ne dilabatur. Des agros? ut pu- 

20blici neglegentur. Equidem nihil commodius invenio quam2 
quod ipse feci. Nam pro quingentis milibus nummum, quae in 
alimenta ingenuorum ingenuarumque promiseram, agrum ex 
meis longe pluris actori publico mancipayi : eundem' vectigali 
inposito recepi, tricend milia annua daturus. Per hoc enim et3 

25rei publicae sors in tuto nec reditus incertus, et ager ipse 
propter id quod vectigal large supercurrit semper dominum, 
a quo exerceatur, inveniet. Nec ignoro me plus aliquanto4 
quam donasse videor erogavisse, cum pulcherrimi agri pre- 
tium necessitas vectigalis infregerit. Sed oportet privatis uti- 5 

SOlitatibus publicas, mortalibus aetemas anteferre, multoque di- 
ligentius muneri suo consulere quam facultatibus. Vale. 

XVIIU. 

C. PLINIUS PJRISCO SUO S. 

35 Angit me Fanniae valetudo. Contraxit hanc, dum adsidetl 
luniae virgini, sponte primum (est enim adfinis), deinde etiam 
ex auctoritate pontificum. Nam virgines, cum vi morbi atrio 2 
Vestae coguntur excedere, matronarum curae custodiaeque 

' Digitized by VjOO^ IC 



144 C. PLINI 

mandantur. Qao munere Fannia dum sedukpfungitur, hoc dis- 

derimine inplicita est. Insident febres, luslis increscit, summa 
macies, summa defectio: animus tantum et spiritus viget Hel- 
vidio marito, Thrasea patre dignissimus; reliqua labuntur me- 

4que non meiu tantum verum etiam dolore conficiunt. Doleo5 
enim feminam maximam eripi oculis civitatis, nescio an aliquid 
simile visuris. Quae castitas illi ! quae sanctitas ! quanta gra- 
vitas! quanta constantia! Bis maritum secuta in exilium-est, 

5tertio ipsa propter maritum relegata. Nam cum Senecio reus 
esset, quod de vita Helvidi libros composuisset , rogatumqueio 
se a Fannia in defensione dixisset, quaerente minaoiter Metio 
Caro an rogasset respondit ^rogavi', an commentarios scri- 
pturo dedisset, ^dedi% an sciente matre, ^nesciente' ; postremo 

6 nuUam vocem cedentem periculo emisit. Quin etiam illos ipsos 
libros, quamquam ex neeessitate et metu temporum abolitosi5 
senatusconsulto, publicatis bonis servavit habuit, tulitque in 

7exilium exilii causam. Eadem quam iucunda, quam comis, 
quam denique, quod paucis datum est, non minus amabiKs 
quam veneranda ! Eritne quam postea uxoribus nostris osten- 
tare possimus? erit a qua viri quoque fortitudinis exempla su-20 
mamus? quam sic cementes audientesque miremur ut illas 

8quae legnntur? Ac mihi domns ipsa nutare convulsaque sedi- 
bus suis ruitura supra videtur, licet adhuc posteros habeat. 
Quantis enim virtutibus quantisque factis adsequentur ut haec 

9non novissima occiderit? Me quidem illud etiam adfligit et25 
torquet qnod matrem eius , illam (nihil possum inlustrius di- 
cere) tantae feminae matrem, rursus videor amittere, quam 
haec, ut reddit ac refert nobis, sic auferet secum meque et 
lOnovo pariter et rescisso vukere adficiet. Utramque colui, 
utramque dilexi ; utram magis nescio , nec discerni volebant. 30 
Habuerunt officia mea in secundis, habuerunt in adversis. Ego 
solacium relegatarum, ego ultor reversarum; non feci tamen 
paria, atque eo magis hanc cupio servari, ut mihi solvendi 
11 tempora supersint. In his eram curis , cum scriberem ad te ; 
quas si dens aliquis in gaudium verterit, de metu non querar.35 
Vale. 



Digitized by VjOOQIC 

1 V i^ v4 



EPISTULARUM VU. 20.^1. 145 

XX. 

C. PLINIUS TACltO SUO S. 

Librum tuum legi et quam diligeiitissime potui adnotavi i 
quae coromutanda , quae eximenda arbitrarer. Nam et ego ve- 
5 rum dicere adsuevi et tu libenter audire. Neque enim ulli pa- 
tientius reprehenduntur quam qui maxime laudari merentur. 
Nunc a te librum meum cum adnotationibus tuis exspecto. 2 
iucundas , o pulchras vices ! Quam me delectat quod , si qua 
posteris cura nostri, usquequaque narrabitur qua concordia 

10 simplicitate fide vixerimus! Erit rarum et insigne duos homi-3 
nes aetate dignitate propemodum aequales, non nullius in lit- 
teris nominis (cogor enim de te quoque parcius dicere , quia 
de me simul dico), alterum alterius studia fovisse. Equidem^ 
adulescentulus , cum iam tu fama gloriaque floreres , te sequi, 

15 tibi longo sed proximus intervallo et esse et haberi concupi- 
scebam. Et erant multa clarissima ingenia; sed tu mihi (ita 
similitiido naturae ferebat) maxime imitabilis , maxime imitan- 
dus videbaris. Quo magis gaudeo quod, si quis de studiis ser- 5 
mo , una nominamur , quod de te loquentibus stalim occurro. 

20Nec desunt qui utrique nostrum praeferantur. Sed nos, nihil6 
interest mea quo loco, iungimur: nam mihi primus qui a te 
proximus. Quin etiam in testamentis debes adnotasse: nisi 
quis forte alterutri nostrum amicissimus, eadem legata et qui- 
dem pariler accipimus. Quae omnia huc spectaiit ut invicem 7 

25 ardentius diligamus , cum tot vinculis nos studia, mores, fama, 
suprema denique hominum iudicia constringant. Vale. 

XXL 

/ C. PLINIUS CORNUTO SUO S. 

30 ( Pareo, collega carissime, et infirmitati oculorum , ut iubes, 1 
consulo. Nam et huc tecto vehiculo undique inclusus, quasi 
in cubiculo, perveni et hic non stilo modo verum etiam lectio- 
nibus difficulter, sed abstineo soHsque auribus studeo. Cubi-2 
cula obductis velis opaca nec tamen obscura facio. Crypto- 

35 porticus quoque adopertis inferioribus fenestris tantum umbrae 
quantum iuminis habet. Sic paulatim lucem ferre condisco. 
Balineum adsumo, quia prodest, vinum, quia non nocet, par-3 
Plini Ep. 10 

Digitized by ^00^ It' 



146 C. PUNI 

4 cissime tamen. Ita adsuevi, et nunc custos adest. Gallinam, ut 
a te missam, libenter accepi ; quam satis acribus oculis, quam- 
quam adhuc lippus, pinguissimam vidi. Yale. y 

XXII. , 

C. PLINIUS FALCONI SUO S. 

l Minus miraberis me tam instanter petisse ut in amicum 
meum conferres tribunatum, cum scieris quis ille qualisque. 
Possum autem iam tibi et nomen indicare et describere ipsum, 

2postquam polliceris. Est Cornelius Minicianus, ornamentumio 
regionis meae seu dignitate seu moribus. Natus splendide 
abundat facultatibus, amat studia ut solent pauperes. Idem re- 
ctissimus iudex, fortissimus advocatus, amicus Gdelissimus. 

3 Accepisse te beneficium credes , cum propius inspexeris ho- 
minem , omnibus honoribus , omnibus titulis (nihil rolo elatius 15 
de modestissimo viro dicere) parem. Vale. 

XXIII. 

C. PLINIUS FABATO PROSOCERO SUO S. 

1 Gaudeo quidem esse te tam fortem ut Mediolani occurrere 20 
Tironi possis , sed ut perseveres esse tam forlis, rogo ne tibi 
contra rationem aetatis tantum laboris iniungas. Quin immo 
denuntio ut illum et domi et intra domum adque etiam intra 

2 cubiculi limen exspectes. Etem'm cum a me ut frater diliga- 
tur, non debet ab eo quem ego parentis loco observo exigere 25 
officium quod parenti suo remisisset. Yale. 

XXIIII. 

C. PLINIUS GEMINO SUO S. 

1 Ummidia Quadratilla paulo minus octogensimo aetatis annoso 
decessit, usque ad novissimam valitudinem viridis, adque etiam 

2ultra matronalem modum compacto corpore et robusto. De- 
cessit honestissimo testamento : reliquit heredes, ex besse ne- 
potem, ex tertia parte neptem. Neptem parum novi, nepotem 
familiarissime diligo , adulescentem singularem nec iis tantum 35 

3 quos sanguine attingit inter propinquos amandum. Ac primum 
conspicuus forma omnes sermones malignorum et puer et iu- 
Yenis evasit: intra quartum et vicensimum annum maritus, et 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARDM VII. 22. 23. 24. 25. 147 

s! dens adniiisset, pater. Yixlt in contubernio ariae delicatae 
severissime et tamen obsequentissime. Habebat illa pantomi- 4 
mos fovebatque effusius quam principi feminae convenit. Hos 
Quadratus non in theatro, non domi spectabat; nec illa exige- 
5bat. Audivi ipsam, cum mihi commeiidaret nepotis sui studia,5 
solere se , ut feminam in illo otio sexus , laxare animum iusu 
calculorum, solere spectare pantomimos suos ; sed cum factura 
esset alterutrum, semper se nepoti suo praecepisse, abiret 
studeretque ; quod mihi non amore eius magis facere quam re- 

10 verentia videbatur. Miraberis , et ego miratus sum. Proximis 6 
sacerdotalibus ludis productis in commissione pantomimis, cum 
simul theatro ego et Quadratus egrederemur, ait mihi ^scis me 
hodie primum vidisse saltantem aviae meae libertum?' Hoc 
nepos. At Hercule alienissimi homines in honorem Quadra- 7 

15 tillae (pudet me dixisse honorem) per adulationis officium in 
theatrum cursitabant , exultabant, plaudebant, mirabantur, ac 
deinde singulos gestus dominae cum canticis reddebant; qui 
nunc exiguissima legata , theatralis operae corollarium , acci- 
pient ab herede , qui non spectabat. Haec , quia soles, si quid 8 

20 incidit novi, non invitus audire ; deinde, quia iucundum est mi- 
hi quod ceperam gaudium scribendo retractare. Gaudeo enim 
pietate defiinctae , honore optimi iuvenis , laetor etiam quod 
domus aliquando C. Cassi, huius qui Cassianae scholae prin- 
ceps et parens fuit, serviet domino non minori. Inplebit enim 9 

25 illam Quadratus meus et decebit rursusque ei pristinam digni- 
tatem celebritatem gloriam reddet, cura tantus orator inde pro- 
cedet, quanttts inris ille consultus. Vale. 

XXV. 

30 C. PLTNIDS RUFO SUO S. / 

quantnm eruditorum aut modestia ipsorum aut qnies ope- 1 
rit ac subtrahit famae ! At nos eos tantum dicturi aliquid aut 
lecturi timemus qui studia sua proferunt, cum illi qui tacent 
hoc amplius praestent quod maximum opus silentio reveren- 
35 tur. Expertus scribo quod scribo. Terentius lunior, equestri- 2 
bus militiis adque etiam procuratione Narbonensis provinciae 
integerrime functus, recepit se in agros suos paratisque hono- 
ribus tranquillissimum otium praetulit. Hunc ego, invitatus3 

10* 

Digitized by VjOOy IC 




148 C. PLINI 

hospitio, ul bonum patr^m familige , ut diligentem agricolam 
intuebar, de his locuturus in quibus illum versari putabam; et 
eoeperam, cum ille me doctissimo sermone revocavit ad stu- 
4dia. Quam tersa omnia! quam Latina! quam Graeca! Nam tan- 
tum utraque lingua valet ut ea magis videatur excellere qua5 
cum maxime loquitur. Quantum ille legit! quantum tenet! 

5 Athenis vivere hominem, non in villa putes* Quid multa? au- 
xit sollicitudinem meam efFecitque ut illis quos doctissimos 
novi non minus hos seductos et quasi rusticos verear. Idem 

6 suadeo tibi. Sunt enim ut in castris sic etiam in litteris nostrislO 
plures cultu pagano, quos cinctos et armatos, et quidem ar- 
dentissimo ingeuio, diligenter scrutatus invenies. Yale. 

XXVI. 

C. PLINIUS MAXIMO SUO S. ^^ 

1 Nuper me cuiusdam amici languor admonuit optimos esse 
nos, dum infirmi sumus. Quem enim infirmum aut avaritia aut 

Slibido sollicitat? Non amoribus servit, non adpetit honores, 
opes neglegit et quantulumcumque ut relicturus satis habet. 
Tunc deos, tunc hominem esse se meminit, invidet nemini, ne-20 
minem miratur , neminem despicit ac ne sermonibus quidem 
malignis aut attendit aut alitur : balinea imaginatur et fontes. 

3 Haec summa cnrarum , summa votorum , mollemque in poste- 
rum et pinguem, si contingat evadere , hoc est innoxiam bea- 

4tamque destinat vitam. Possum ergo quod plurimis verbis, plu-26 
rimis etiam voluminibus philosophi docere conantur ipse bre- 
viter tibi mihique praecipere , ut tales esse sani perseveremus 
quales nos futuros profitemur infirmi. Yale. 

XXVIL 3. 

C. PLINIUS SURAE SUO S. 

1 Et mihi discendi et tibi docendi facultatem otium praebet. 
Igitur p grquam velim scire , esse phantasmata et habere pro- 
priam figuram numenque aliquod putes an inania et vana ex 

2 metu nostro imaginem accipere. Ego ut esse credam.in pri-36 
mis eo ducor quod audio accidisse Curtio Rufo. Tenuis adhuc 
et obscurus obtinenti Africam comes haeserat: inclinato die 
spatiabatur in porticu: offertur ei mulieris figura humanagran- 

Digitized by VjOO^ It* 



i 



EPISTULARUM VII. 26. 27. 149 

dior pulchriorque : perterrito Africam se , futurornm praenun- U 
tiam, dixit; iturum enim Romam honoresque gesturum adque 
etiam cum summo imperio in eandem provinciam reversurum 
ibique moriturum. Facla sunt omnia. Praeterea accedenti Car- 3 
5 thaginem egredientique nave eadem figura in litore occurrisse 
narratur. Ipse certe inplicitus morbo , futura praeteritis, ad- 
versa secundis auguratus, spem salutis nullo suorum despe- 
rante proiecit. lam illud nonne et magis terribile et non mi- 4 ^ 
nus mirum est, quod exponam ut accepi? Erat Athenis spa-5 1 

lOtiosa et capax domus^ sed infamis et pestilens. Per silentium ^^ 
noctis sonus ferri, el si attenderes acrius, strepitus vinculorum 
longius primo, deinde e proximo reddebatur: mox apparebat 
idolon, senex macie et squalore confectus, promissa barba, 
horrenti capillo : cmribus compedes , manibus catenas gere- 

15 bat quatiebatque. Inde inhabitantibus tristes diraeque noctes 6 
per metum vigilabantur: vigiliam morbus et crescente formi- 
dine mors sequebatur. Nam interdiu quoque , quamquam abs- 
cesserat imago, memoria imagim*s oculis inerrabat, longior- \^ 

que causis timoris timor erat. Deserta inde et damnata solitu- ^i ^ 

20dine domus totaque illi monstro.relicta; proscribebatur tamen,^ 
seu quis emere , seu quis concRnHSIre ignarus tanti mali vellet. 
Venit Athenas philosophus Athenodorus , legit titulum , audi- 7 
toque pretio, quia suspecta vilitas , pereunctatus , omnia doce- 
tur ac nihilo minus , immo tanto magis conducit. Ubi coepit r J^ 

25 advesperascere , iubet ^Jerni sibi prima domus parte , posqit ^ 
pugillares stilum lumen: suos omnes in interiora dimittit, 
ipse ad scribendum animum oculos manum intendit, ne va- 
cua mens audita simulacra ^t inanes sibi metus fingeret. Initio, 8 
qualeubique, silentium noctis , dein concuti ferrum, vincula 

30 moveri : ille non tollere oculos, non remittere stilum, sed offir- 
mare animum auribusque praetendere: tum crebrescere fra- 
gor, adventare, et iam ut in limine, iam ut intra limen audiri: 
respicit, videt agnoscitque narratam sibi effigiem. Stabat in-9 
nuebatque digito, similis vocanti: hic contra ut paulum ex- 

35 spectaret manu significat rursusque ceris et stilo incumbit : illa 
scribentis capiti catenis insonabat: respicit rursus idem quod 
prius innuentem, nec moratus tollit lumen et sequitur. Ibat illalO 
lento gradu, quasi gravis vinculis : postquam deflexit in aream 

Digitized by VjOOy IC 



A 



150 C. PLINI 



domus, repente dilapsa deserit comitem: desertus herbas et 
_j^ h foliau^cerpta signum loco ponit. Postero die adit magistra 






tus, moneTut illum locum efFodi iubeant. Inveniuntur ossa in- A 
serta catenis et inplicita , quae corpus aevo terraque putrefa- ^ 
ctum nuda et exesa reliquerat vinculis : collecta publice sepe- 5 

12 liuntur. Domus postea rite conditis manibus caruit. Et haec 
quidem adfirmantibus credo : illud adfirmare aliis possum. Est 
libertus mihi , non inlitteratus. Cum hoc minor frater eodem 
lecto quiescebat. Is visus est sibi cernere quendam in toro re- 
sidentem admoventemque capiti suo cultros adque etiam exio 
ipso vertice amputantem capillos. Ubi mltlXit, ipse circa ver- 

ISticem tonsus, capilli iacentes reperiuntur. Exiguum temporis 
medium, et rursus simile aliud priori fidem fecit. Puer in pae- 
dagogio mixtus pluribus dormiebat: venerunt per fenestras 
(ita narrat) in tunicis albis duo cubantemque detonderunt , et 15 
qua venerant recesserunt. Hunc quoque tonsum sparsosque 

14 circa capillos dies ostendit. Nihil notabile secutum, nisi forte 
quod non fui reus, futurus , si Domitianus , sub quo haec acci- 
derunt , diutius vixisset. Nam in scrinio eius datus a Caro de 
me libellus inventus est ; ex quo coniectari potest , quia reis 20 
moris est summittere capilhunj recisos meorum capillos de- 
pulsi quod imminebat periculi signum fuisse. Proinde rogo 

15 eruditionem tuam intendas. Digna res est quam diu multumque 
consideres : ne ego quidem indignus cui copiam scientiae tuae 

IGfacias. Licet etiam utramque in partem, ut soles, disputes, ex25 
altera tamen fortius , ne me suspensum incertumque dimittas, 
cum mihi consulendi causa fuerit ut dubitare desinerem. Yale. 

XXVIII. 

C. PLINIUS SEPTICIO SUO S. 30 

1 Ais quosdam apud te reprehendisse, tamquam amicos meos 

2 ex omni occasione ultra modum laudem. Agnosco crimen, am- 
plector etiam. Quid enim honestius culpa benignitatis ? Qui i 
sunt tamen isti qui amicos meos meh'us norint? Sed ut norint, 
quid invident mihi felicissimo errore ? Ut enim non sint tales 35 
quales a me praedicantur, ego tamen beatus, quod mihi viden- 

3 tur. Igitur ad alios hanc sinistram diligentiam conferant , nec 
sunt parum multi , qui carpere amicos suos iudicium vocant : 

Digitized by VjOO^ IC 



EPISTULARUM VII. 28. 29. 30. 151 

mihi numquam persuadebunt ut meos amari a me nimium pu- 
tem. Vale. 

XXVIIII. 

^ C. PLINIUS MONTANO SUO S. 

Ridebis, deinde indignaberis , deinde ridebis, si legerisl 
quod , nisi legeris , non potes credere. Est via Tiburtina intra 2 
primum lapidem (proxime adnotavi) monimentum Pallantis ita 
inscriptum ^huic senatus ob fidem pietatemque erga patronos 

lOornamenta praetoria decrevit et sestertium centies quinqua- 
gies, cuius honore contentus fuit.' Equidem numquam sum3 
miratus quae saepius a fortuna quam a iudicio proficiscerentur : 
maxime tamen hic me titulus admonuit quam essent mimica et 
inepta quae interdum in hdc caenum , has sordes abicerentur, 

15quae denique ille furcifer et recipere ausus est et recusare 
atque etiam ut moderationis exemplum posteris prodere. Sed4 
quid indignor? Ridere satius, ne se magnum aliquid adeptos 
putent qui huc felicitate perveniunt ut rideantur. Vale. 

20 AAa. 

^ C. PLINIUS GENITORI SUO S. 

^ Torqueor quod discipulum , ut scribis , optimae spei ami- 1 
sisti , cuius et valitudine et morte impedita studia tua quidni 
sciam? cum sis omnium officiorum observantissimus , cumque 

2aomnes quos probas efFusissime diligas. Me huc quoque urbana2 
negotia persecuntur. Non desunt enim qui me iudicem aut 
arbitrum faciant. Accedunt querellae rusticorum , qui auribus 3 
meis post longum tempus suo iure abutuntur. Instat et necessi- 
tas agrorum locandorum perquam molesta : adeo rarum est in- 

30venire idoneos conductores. Quibus ex causis precario studeo, 4 
studeo tamen : nam et scribo aliquid et lego : sed cum lego, ex 
conparatione sentio quam male scribam , licet tu mihi bonum 
animum facias, qui libellos meos de ultione Helvidi orationi 
Demosthenis xarcc Mecdcov confers, quam sane, cum compo- 5 

35nerem illos, habui in manibus, non ut aemularer (inprobum 
enim ac paene furiosum), sed tamen imitarer et sequerer, 
quantum aut diversitas ingeniorum, maximi et minimi, aut cau- 
sae dissimilitudo pateretur. Vale. 

Digitized by VjOOQIC 



152 C. PLINI 

XXXI. 

C. PLINTOS CORNUTO SUO S. 

1 Claudius Polio amari a te cupit, dignus hoc ipso, quod cu- 
pit , deinde , quod ipse te diligit. Neque enim fere quisquam 
exigit istud, nisi qui facit. Yir alioqui rectus, integer, quietus 5 
ac paene ultramodum, si quis tamen ultra modum, verecun- 

2 dus. Hunc, cum simul militaremus, non solum ut commilito in- 
spexi. Praeerat alae militari : ego iussus a legato consulari ra- 
tiones alarum et cohortium excutere , ut magnam quorundam 
foedamque avaritiam, neglegentiam parem, ita huius summamlO 

Sintegritatem, soUicitam diligentiam inveni. Postea promotus 
ad amplissimas procurationes , nulla occasione corruptus ab 
insito abstinentiae amore deflexit : numquam secundis rebus in- 
tumuit, numquam officiorum yarietate continuam laudem hu- 
manitatisinfregit, eademque firmitate animi laboribus suffecit, 15 

4 qua nunc otium patitur. Quod quidem paulisper cum magna 
sua laude intermisit et posuit, a Corellio nostro ex liberalitate 
imperatoris Nervae emendis dividendisque agris adiutor ad- 
sumptus. Etenim qua gloria dignum est summo viro in tanta 

5eligendi facultate praecipue placuisse? Idem quam reveren-20 
ter, quam fideliter amicos colat multorum supremis iudiciis,, u^ 
his Anni Bassi, gravissimi civis, credere potes, cuius memo? 
riam tam grata praedicatione prorogat et extendit ut librum de 
vita eius (nam studia quoque sicut alias bonas artes veneratur) 

6 ediderit. Pulchrum istud et raritate ipsa probandum , cum ple- 25 

Trique hactenus defunctorum meminerint ut querantur. Hunc 
hominem, adpetenlissimum tui, mihi crede, complectere, ad- 
prehende, immo et invita ac sic ama, tamquam gratiam referas. 
Neque enim obligandus sed remunerandus est in amoris officio 
qui prior coepit. Vale. 30 

xxxn. 

C. PLINIUS FABATO PROSOCERO SUO S. 

1 Delector iucundum tibi fuisse Tironis mei adventum : quod 
vero scribis oblata occasione proconsulis plurimos manumis- 35 
sos, unice laetor. Cupio enim patriam nostram omnibus qui- 
dem rebus augeri, maxime tamen civium numero: id enim 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM VII. 31. 32. 33. 153 

oppidis firmissiroum ornamentnm. Illud etiam me , non ut am- 2 
bitiosum , sed tamen iuvat , quod adicis te meque et gratiarum 
actione et laude celebratos. Est enim , ut Xenophon ait , {jdi' 
0XOV axov0^a inatvog^ utique si te mereri putes. Vale. 

^ xxxin. 

C. PLINIUS TACITO SUO S. 

Auguror, nec me fallit augurium, historias tuas immortales 1 
futuras; quo magis illis, ingenue fatebor, inseri cupio. Nam2 

10 si esse nobis curae solet ut facies nostra ab optimo quoque 
artifice exprimatur, nonne debemus optare ut operibus nostris 
sfmilis tui scriptor praedicatorque contingat? Demonstro ergo, 3 
quamquam diligentiam tuam fugere non possit , cum sit in pu- 
blicis actis, demonstro tamen, quo magis credas iucundum 

lomihi futurum, si factum meum, cuius gratia periculo crevit, 
tuo ingenio, tuo testimonio omaveris. Dedexat me senatus cum 4 
Herennio Senecione advocatum provinciae Baeticae contraBae- 
bium Massam , damnatoque Massa censuerat ut bona eius pu- 
blice custodirentur. Senecio, cum explorasset consules postu- 

20lationibus vacaturos, convenit me et *qua concordia* inquit 
Mniunctam nobis accusationem exsecuti sumus, hac adeamus 
tronsules petamusque ne bona dissipare sinant quorum esse in 
custodia debent.' Respondi ^cum simus advocati a senatu dati, 5 
dispice num peractas putes partes nostras senatus cognitione 

25 finita.' £t ille Hu quem voles tibi terminum statues , cui nulla 
cum provincia necessitudo nisi ex beneficio tuo , et hoc re- 
centi: ipse et natus ibi et quaestor in ea fui.' Tum ego ^si6 
fixum tibi istud ac deliberatum , sequar te , ut , si qua ex hoc 
invidia, non tantum tua.* Venimus ad consules, dicit Senecio? 

30 quae res ferebat : aliqua subiungo. Vixdum conticueramus, et 
Massa questus Senecionem non advocati fidem sed inimici 
amaritudinem inplesse, impietatis reum postulat. Horror om-8 
nium: ego autem ^vereor' inquam, ^clarissimi consules, ne mihi 
Massa silentio suo praevaricationem obiecerit, quod non et 

35 me reum postulavit.' Quae vox et statim excepta et postea 
multo sermone celebrata est. Divus quidem Nerva (nam pri- 9 
vatus quoque attendebat his quae recte in publico fierent) 
missis ad me gravissimis litteris non mihi solum verum etiam 

Digitized by VjOOy IC 



154 C. PLINI 

saeculo est gratidatus, cui exemplum (sic enim scripsit) simile 
lOantiquis contigisset. Haec, utcumque se habent, notiora cla- 
riora maiora tu facies: quamquam nonexigo.ut excedas actae 
rei modum. Nam nec historia debet egredi veritatem et ho- 
neste factis veritas sufiicit. Yale. 5 



C. PLINI CAECILI SECINDI 

EPISTULARUM '" 

LIBER OCTAVUS. 

^- 15 

C. PLINIUS SEPTICIO SUO S. ^"^ 

1 Iter commode explicui, excepto quod quidam ex meis ad- 

2 versam valitudinem fenrentissimis aestibus contraxerunt. En- 
colpius quidem lector , ille seria nostra , ille deliciae , exaspe- 
ratis faucibus pulvere sanguinem reiecit. Quam triste hoc ipsi, 20 
quam acerbum mihi , si is cui omnis ex studiis gratia inhabilis 
studiis fuerit! Quis deinde libellos meos sic leget, sic ama- 

3bit? quem aures meae sic sequentur? Sed dii laetiora promit- 
tunt. Stetit sanguis , resedit dolor. Praeterea coniinens ipse, 
nos soUiciti, medici diligentes. Ad hoc salubritas caeli, seces- 25 
sus, quies tantum salutis quantum otji pollicentur. Yale. 

IL 

C. PLINIUS CALVISIO SUO S. 

1 Alii in praedia sua profieiscuntur, ut locupletiores reyer-30 
tantur, ego, ut pauperior. Vendideram vindemias certatim ne- 
gotiatoribus ementibus. Invitabat pretium, et quod tunc et 

2 quod fore yidebatur. Spes fefellit. Erat expeditum omnibus 
remittere aequaliter, sed non satis aequum. Mihi autem egre- 
gium in primis videtur, ut foris ita domi, ut in magnis ita in36 
parvis, ut in alienis ita in suis, agitare iustitiam. Nam si pa- 

3ria peccata, pares etiam laudes. Itaque omnibus quidem, ne 
quis mihi non donatus abiret , partem octavam pretii quo quis 

Digitized by V^OOy IC 



EPISTULARUM Vm. l. 2. 3. 4. 155 

emerat concessi: deinde his qui amplissimas summas emptio- 
nibus occupayerant separatim consului. Nam et me magis iu- 
verant et maius ipsi fecerant damnum. Igitur his qui pluris4 
quam decem milibus emerant ad illam communem et quasi 
5publicam octavam addidi decumam eius summae qua dec^ 
milia excesserant. Vereor ne parum expresserim ; apertius cal- 5 
culos ostendam. Si qui forte quindecim milibus emerant, hi et 
quindecim milium octavam et quinque milium decimam tule- 
runt. Praeterea , cum reputarem quosdam ex debito aliquan- 6 

lOtum, quosdam aliquid, quosdamnihil reposuisse, nequaquam 
verum arbitrabar, quos non aequasset fides solutionis, hos be- 
nignitate remissionis aequare. Rursus ergo his qui solverant 7 
eius quod solverant decimam remisi. Per hoc enim aptissime 
et in praeteritum singulis pro cuiusque merito gratia referri, 

15 et in futurum omnes cum ad emendum tum etiam ad solven- 
dum allici videbantur. Magno mihi seu ratio haec seu facilitas 8 
stetit , sed fuit tanti. Nam regione tota et novitas remissionis 
et forma laudatur. Ex ipsis etiam , quos non una , ut dicitur, 
pertica sed distincte gradatimque tractavi , quanto quis melior 

20 et probior tanto mihi obligatior abiit, expertus non esse apud 
me iv Ss ifj ri(iy ^ftii/ xaxog iqdh xal iad^kog. Vale. 

III. 

C. PLINIUS SPARSO SUO S. 

25 Librum quem novissime tibi misi ex omnibus meis vel ma- 1 
xime placere significas. Est eadem opinio cuiusdam eruditis- 
simi. Quo magis adducor ut neutrum falli putem, quia non est2 
credibile utrumque falli et quia tamen blandior mihi. Yolo 
enim proxima quaeque absolutissima videri, et ideo iam nunc 

BOcontra istum librum faveo orationi quam nuper in publicum 
dedi, communicaturus tecum, ut primum dibgentem tabella- 
rium invenero. Erexi exspectationem tuam, quam vereor ne3 
destituat oratio in manus sumpta. Interim tamen tamquam pla- 
cituram, et fortasse placebit, exspecta. Yale. 

^^ IIII. 

C. PLINIUS CANINIO SUO S. 

Optime facis quod bellum Dacicum scribere paras. Nam 1 

Digitized by VjOOy IC 



156 C. PLINI 

quae tamrecens, tam copiosa, tam lata, denique tam po^tica, 

2 et quamquam in yerissimis rebus , tam fabulosa materia ? Di- 
ces inmissa terris nova flumina, noYOs pontes fluminibus in- 
iectos, insessa castris montium abrupta, pulsum regia, pulsum 
etiam vita regem nihil desperantem ; super haec, actos bis5 
triumphos, quorum alter ex invicta gente primus , alter novis- 

3 simus fuit. Una sed maxima difficullas , quod haec aequare di- 
cendo arduum inmensum, etiam tuo ingenio, quamquam al- 
tissime adsurgat et amplissimis opcribus increscat. Non nul- 
lus et in illo labor ut barbara et fera nomina, in primis regisio 

4 ipsius, Graecis versibus non resultent. Sed nihil est quod non 
arte curaque, si non potest vinei, mitigetur. Praeterea , si da- 
tur Homero et moHia vocabula et Graeca ad levitatem versus 
contrahere, extendere, inflectere, cur tibi similis audentia, 

5praesertim non delicata sed necessaria , non detur? Proinde 15 
iure vatum invocatis dis, et inter eos ipso cuius res opera con- 
silia dicturus es, immitte rudentes, pande vela, ac si quando 
ah'as, toto ingenio vehere. Cur enim non ego quoque po^tice 

6 cum po^ta? Illud iam nunc paciscor: prima quaeque ut absol* 
veris, mittito, immo etiam ante quam absolvas, sicut eruntSO 

Trecentia et rudia et adhuc similia nascentibus. Respondebis 
non posse perinde carptim ut contexta , perinde inchoata pla- 
cere ut effecta. Scio. Itaque et a me aestimabuntur ut coepta, 
spectabuntur ut membra extremamque limam tuam opperien- 
tur in scrinio nostro. Patere hoc me super cetera habere amo- 25 
ris tui pignus ut ea quoque norim quae nosse neminem velles. 

8 In summa, potero fortasse scripta tua magis probare laudare, 
quanto illa tardius cautiusque , sed ipsum te magis amabo ma- 
gisque laudabo, quanto celerius et incautius miseris. Vale. 

V. ^ 

C. PLTNIUS GEMINO SUO S. 

1 Grave vulnus Macrinus noster accepit. Amisit uxorem sin- 
gularis exempli, etiam si olim fuisset. Yixit cum hac triginta 
novem annis sine iurgio, sine offensa. Quam illa reverentiam 35 
marito suo praestitit, cumipsa summammereretur! quot quan- 
tasque virtutes ex diversis aetatibus sumptas collegit et mi- 

2scuit! Habet quidem Macrinus grande solacium quod tantum 

Digitized by VjOOy iC 



EPISTULARUM Vffl. 5. 6. 157 

bonum tam diu tenuit : sed hinc magis exacerbatur quod ami- 
sit. Nam fruendis voluptatibus crescit carendi dolor. Ero ergo 3 
suspensus pro homine amicissimo , dum admittere avocamenta 
et oicatricem pati possit, quam niiiil aeque ac necessitas ipsa 
5 et dies longa et satietas doloris inducit. Yale. 

VI. 

C. PLINIUS MONTANO SUO S. 

Cognovisse iam ex epistula mea debes adnotasse me nuper 1 

lomonumentum Pallantis sub hac inscriptione ^huic senatus ob 
fidem pietatemque erga patronos omamenta praetoria decre- 
vit et sestertium centies quinquagies , cuius honore contentus 
fuit.' Postea mihi visum est pretium operae ipsum senatus2 
consultum quaerere. Inveni tam copiosum et eifusum ut ille 

15 superbissimus titulus modicus adque etiam demissus videretur : 
conferantque se, non dico illi veteres, Africani, Achaici, Nu- 
mantini, sed hi proximi, Marii, Sullae, Pompeii, nolo progredi 
longius ; infra Pallantis laudes iacebunt. Urbanos qui illa cen- 3 
suerunt putem an miseros? Dicerem urbanos, si senatum de- 

^ceret urbanitas; miseros, sed nemo tam miser est ut illa co- 
gatur. Ambitio ergo et procedendi libido: sed quis adeo de- 
mens ut per suum , per publicum dedecus procedere velit in 
ea civitate in qua hic esset usus florentissimae dignitatis ut 
primus in senatu laudare Pallantem posset? Mitto quod Pal-4 

25lanti senro praetoria omamenta offemntur; quippe oiOfemntur 
a senris : mitto quod censent non exhortandum modo vemm 
etiam -compellendum ad usum aureomm anulomm ; erat enim 
contra maiestatem senatus, si ferreis praetorius uteretur. Le-5 
via haec et transeunda ; illa memoranda , quod nomine Pallan- 

aotis senatus, nec expiata postea curia est, Pallantis nomine se- 
natns gratias agit Caesari quod et ipse cum summo honore 
mentionem eius prosecutus esset et senatui facultatem fecisset 
testandi erga eum benivolentiam. Quid enim senatui pulchrius 6 
quam ut erga Pallantem satis gratus videretur? Additur ^ut 

3&Pallas, cui se omnes pro virili parte obligatos fatentur, sin- 
gularis fidei , singularis industriae fmctum meritissimo ferat.' 
Prolatos imperii fines , redditos exercitus rei publicae credas. 
Adstmitur his ^cum senatui populoque Romano liberalitatis gra- 7 

Digitized by VjOOy IC 



158 C. PLINI 

tior repraesentari nnlla materia possit quam si abstinentissimi 
(idelissimique custodis principalium opum facultates adiuvare 
contigisset'. Hoc tunc votum senatus , hoc praecipuum gau- 
dium populi, haec liberalitatis materia gratissima, si Pallantis 
facultates adiuvare publicarum opum egeslione contingeret. 5 

8lam quae sequuntur, voluisse quidem senatum censere dan- 
dum ex aerario sestertium centies quinquagies, et quanto ab 
eiusmodi cupiditatibus remotior eius animus esset, tanto in- 
pensius petere a publico parente ut eum compelleret ad ce- 

9dendum senatui. Id vero deerat ut cum Pallante auctoritate lo 
publica ageretur, Pallas rogaretur ut senatui cederet, ut illi 
superbissimae abstinentiae Caesar ipse advocatus esset, ne se- 
stertium centies quinquagies spemeret. Sprevit , quod solum 
potuit tantis opibus publice oblatis adrogantius facere quam 

10 si accepisset. Senatus tamen id quoque similis querenti laudi- 15 
bus tulit, his quidem verbis : sed cum princeps optimus parens- 
que publicus, rogatus a Pallante , eam partem sententiae quae 
pertinebat ad dandum ei ex aerario sestertium centies quin- 
quagies remitti voluisset, testari senatum [et] se libenter ac me- 
rito hanc summam inter reliquos honores ob fidem diligentiam- 20 
que Pallanti decemere coepisse ; voluntati tamen principis 
sui, cui in nulla re fas putaret repugnare, in hac quoque re 

11 obsequi. Imaginare Pallantem velut intercedentem senatus con- 
sulto moderantemque honores suos et sestertium centies quin- 
quagies ut nimiumrecusantem, cum praetoria omamenta tam-25 

12 quam minus recepisset : imaginare Caesarem liberti precibus 
vel potius imperio coram senatu obtemperantem ; imperat enim 
libertus patrono quem in senatu rogat: imaginare senatum us- 
quequaque testantem merito libenterque se hanc summam in- 
ter reliquos honores Pallanti coepisse decernere et perseve- 30 
raturum fuisse, nist obsequeretur principis voluntati, cui non 
esset fas in ulla re repugnare. Ita, ne sestertium centies 
quinquagies Pallas ex aerarlo ferret , verecundia ipsius , obse- 
quio senatus opus fuit, in hoc praecipue non obsecuturi, si in 

13 ulla re putasset fas esse non obsequi. Finem existimas? Mane 35 
dum et maiora accipe: ^utique, cum sit utile principis benigni- 
tatem promptissimwn ad laudem praemiaque merentium inla- 
strari ubique, et maxime his locis quibus incitari ad imitatio* 

Digitized by VjOO^ l(:f 



EPISTULARUM VIII. 7. 159 

nem praepositi rerum eius curae possent, et Pallantis specta* 
tissima fides adque innocentia exemplo proYOcare studium tam 
honestae aemulationis posset, ea quae X. Kal. Februarias, quae 
proximae fuissent , in amplissimo ordine optimus princeps re- 

5 citasset senatusque consulta de iis rebus facta in aere incide- 
rentur, idque aes figeretur ad statuam loricatam divi lulii'. Pa- 14 
rum visum tantorum dedecorum esse curiam testem: delectus 
est celeberrimus locus , in quo legenda praesentibus , legenda 
futuris proderentur. Placuit aere signari omnes honores fasti- 

10 diosissimi mancipii, quosque repudiasset quosque, quantum ad 
decementis pertinet, gessisset. Incisa et insculpta sunt publi- 
cis aetemisque monumentis praetoria oraamenta Pallantis , sic 
quasi foedera antiqua, sic quasi sacrae leges. Tanta principis, 15 
tanta senatus, tanta Pallantis ipsius — quid dicam nescio, 

15 quasi vellent in oculis omnium figi , Pallas insolentiam suam, 
patientiam Caesar, humilitatem senatus. Nec puduit rationem 
turpitudini obtendere, egregiam quidem pulchramque ratio- 
nem , ut exemplo Pallantis praemiomm ad studium aemulatio- 
nis ceteri provocarentur. Ea honorum vilitas erat, illorumig 

20 etiam quos Pallas non dedignabatur. Inveniebantur tamen ho- 
nesto loco nati qui peterent cuperentque quod dari liberto, 
promitti servis videbant. Quam iuvat quod in tempora illa non 17 
incidi, quorum sic me tamquam illi^ vixerim pudet! Non du- 
bito similiter adfici te. Scio quam sit tibi vivus et ingenuus 

25 animus ; ideo facilius est ut me , quamquam indignationem qui- 
busdam in locis fortasse ultra epistulae modum extulerim, pa- 
rum doluisse quam nimis credas. Vale. 

VII. 

3Q C. PLINIUS TACITO SUO S. 

Neque ut magistro magister neque ut discipulo discipulus l 
(sic enim scribis), sed ut discipulo magister (nam tu magister, 
ego contra ; adque adeo tu in scholam rqprocas , ego adhuc Sa- 
turaalia extendo) librum misisti. Num potui longius hyperba- 2 
35ton facere adque hoc ipso probare eum esse me qui non modo 
magister tuus sed ne discipulus quidem debeam dici? Sumam 
tamen personam magistri exseramqne in librum tuum ius quod 



yGoogle 



160 C. PLINI 

dedisti, eo liberius quod nihil ex meis interim missurus sum 
tibi in quo te ulciscaris. Yale. 

vin. / 

C. PLINIUS ROMANO SUO S. 5 

1 Yidistine aliquando Clitumnum fontem? Si nondum (et puto 
nondum ; alioqui narrasses mihi), vide, quem ego (paenitet tar- 

2ditatis) proxime Vidi. Modicus collis adsurgit, antiqua cu- 
presso nemorosus et opacus. Hunc subter exit fons et expri- 
mitur pluribus venis sed inparibus, eluctatusque quem facitio 
gurgitem lato gremio patescit purus et vitreus , ut numerare 

3iactas stipes et relucentis calculos possis. Inde nonlocideve- 
xitate sed ipsa sui copia et quasi pondere inpellitur. Fons ad- 
huc et iam amplissimum flumen adque etiam navium patiens, 
quas obvias quoque et contrario nisu in diversa tendentesl5 
transmittit et perfert, adeo validurut ilfa qua properat ipse, 
quamquam per solum planum, remis non adiuvetur, idem aeger- 

4 rime remis contisque superetur adversus. lucundum utrumque 
per iocum ludumque fluitantibus, ut flexerint cursum, laborem 
otio, otium labore variare. Ripae fraxino multa, multa populo20 
vestiuntur, quas perspicuus amnis ut mersas viridi imagine ad- 
numerat. Rigor aquae certaverit nivibus, nec color cedit. 

5Adiacet templum priscum et religiosum: stat Clitumnus ipse 
amictus ornatusque praetexta: praesens numen adque etiam 
fatidicum indicant sortes. Sparsa sunt circa sacella complura 25 
totidemque dii. Sua cuique veneratio , suum nomen, quibus- 
dam vero etiam fontes. Nam praeter illum quasi parentem ce- 
terorum sunt minores capite discreti; sed flumini miscentur, 

6 quod ponte transmittitur. Is terminus sacri profanique. In su- 
periore parte navigare tantum , infra etiam natare concessum. 30 
Balineum Hispellates, quibus illum locum divus Augustus dono 
dedit, publice praebent , praebent hospitium. Nec desunt vil- 

7 lae , quae secutae fluminis amoenitatem margini insistunt. In 
summa, nihil erit ex quo non capias voluptatem. Nam stude- 
bis quoque; leges multa multorum omnibus columnis, omnibus35 
parietibus inscripta, quibus fons ille deusque celebratur. Plura 
laudabis, nonnulla ridebis ; quamquam tu vero, quae tua huma- 
nitas , nulla ridebis. Vale. 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM VIII. a 9. 10. II. 161 

VIIII. 

C. PLINIUS URSO SUO S. 

Olim non librum in manus, non stilum sumpsi ; olim nescio 1 
qnid sit otium, quid quies, quid denique illud iners quidem, 
5 iucundum tamen nihil agere , nihil esse : adeo multa me ne- 
gotia amicorum nec secedere nec studere patiuntur. Nulla enim 2 
studia tanti ut amicitiae officium deseratur, quod religiosissime 
custodiendum studia ipsa praecipiunt. Vale. 

10 ^- 

C. PLTNIUS FABATO PROSOCERO SUO S. 

Quo magis cupis ex nobis pronepotes videre, hoc tristiori 
audies neptem tuam abortum fecisae, dum se praegnantem esse 
puellariter nescit ac per hoc quaedam custodienda praegnan- 

15 tibus omittit, facit omittenda. Quem errorem magnis documen- 
tis expiavit in summum periculum adducta. Igitur ut necesse 2 
est graviter accipias senectutem tuam quasi paratis posteris 
destitutam , sic debes agere diis gratias quod ita tibi in prae- 
sentia pronepotes negayerunt ut servarent neptem, illos reddi- 

20tnri, quorum nobis spem certiorem haec ipsa quamquam parum 

.prospere explorata fecunditas facit. Isdem nunc ego te quibusS 

ipsum me hortor moneo coniirmo. Neque enim ardentius tu 

pronepotes quam ego liberos cupio, quibus videor meo tuoque 

latere pronum ad honores iter et audita latius nomina et non 

25 snbitas imagines relicturus. Nascantur modo et hunc nostrum 
dolorem gaudio mutent. Vale. 

XI. 

C. PLINIUS HISPULLAE SUAE S. 

30 Cum adfectum tuum erga fratris filiam cogito , etiam ma- 1 
tema indulgentia molliorem , intellego prius tibi quod est po- 
sterius nuntiandum , ut praesumpta laetitia soUicitudini locum 
non relinquat. Quamquam vereor ne post gratulationem quo- 
que in metum redeas atque ita gaudeas periculo liberatam ut 

35simul quod periclitata sit perhorrescas. Hilaris, lam sibi, iam2 
mihi reddita , incipit refici transmissumque discrimen convale- 
scendo metiri. Fuit alioqui in summo discrimine , inpune di- 
Plini Ep. 11 

Digitized by VjsOOy IC 



162 C. PUNI 

xisse liceat, fuit nulla sua culpa, aetatis aliqua. Inde abortus 
3 et ignorati uteri triste experimentam. Proinde , etsi non conti- 
git tibi desiderium fratris amissi aut nepote eius aut nepte so- 
lari , memento tamen dilatum magis istud quam negatum , cum 
salva sit ex qua sperari potest. Simul excusa patri tuo casnm, 5 
cui paratior apud feminas venia. Vale. 

XII. 

C. PLINIUS MINICIANO SUO S. 

1 Hunc solum diem excuso. Recitaturus est Titinius Capito, 10 
quem ego audire nescio magis debeam an cupiam. Vir est 
optimus etinterpraecipuasaeculiornamentanumerandus: colit 
studia, studiosos amat, fovet, provehit, multorumque qui aliqua 
conponunt portus sinus praemium , omhium exemplum , fpsa- 
rum denique litterarum iam senescentium reductor ac refor- 15 

2mator. Domiim suam recitantibus praebet, auditoria non apud 
se tantum benignitate mira frequentat; mihi certe, si modo in 
urbe, defuit numquam. Porro tanto turpius gratiam non referre, 

3 quanto honestior causa referendae. An, si litibus tererer, ob- 
strictum esse me crederem obeunti vadimonia mea, nunc, quia 20 
mihi omne negotium, omnis in studiis cura, minus obligor 
tanta sedulitate celebranti in quo obligari ego, ne dicam solo, 

4certe maxime possum? Quod si illi nullam vicem, nulla quasi 
mutua officia deberem , sollicitarer tamen vel ingenio hominis 
pulcherrimo et maximo et in summa severitate dulcissimo vel 25 
honestate materiae. Scribit exitus inlustrium virorum , in his 

5 quorundara mihi carissimorum. Videor ergo fungi pio munere, 
quorumque exsequias celebrare non licuit , horum quasi fune- 
bribus laudationibus , seris quidem sed tanto magis veris in- 
teresse. Vale. 30 

XIII. 

C. PLINIUS GENIALl SUO S. 

1 Probo quod libellos meos cum patre legisti. Pertinet ad 
profectum tuum a disertissimo viro discere quid laudandum,35 
quid reprehendendum , simul ita institui ut verum dicere ad- 

2 suescas. Vides quem sequi , cuius debcas inplere vestigia. 
te beatum! cui contigit vivum adque idem optimum et con- 

Digitizedby^OOgie 



EPISTULARUM VIU. 12. 13, 14. 168 

lunctissimum cxemplar, qui dem*que eum potissimum imitan- 
dum habes cui natura esse te simillimum voluit. Vale. 

XIIII. 

5 C. PLINIUS ARISTONI SUO S. 

Cum sis peritissimus et privati iuris et publici , cuius pars i 
senatorium est , cupio ex te potissimum audire , erraverim in 
senatu proxime necne, non ut in praeteritum (serum enim) 
verum ut in futurum, si quid simile inciderit, erudiar. Dices^ 

10'cur quaeris quod nosse debebas?' Priorum temporum servi- 
tus ut aliarum optimarum artium sic etiam iuris senatorii obli- 
vionem quandam et ignorantiam induxlt. Quotus enim quis-3 
que tam patiens ut velit discere quod in usu non sit habitu- 
rus? Adde quod difficile est tenere quae acceperis, nisi exer- 

15 ceas. Itaque reducta libertas rudes nos et Inperitos deprehen- 
dit; cuius dulcedine accensi cogimur quaedam facere ante 
quam nosse. Erat autem antiquitus institutum ut a maioribus 4 
natu non auribus modo verum etiam oculis disceremus quae 
facienda mox ipsi ac per vices quasdam tradenda minoribus 

20haberemus. Inde adulescentuli statim castrensibus stipendiis 5 
imbuebantur, ut imperare parendo, duces ngere^ dum secun- 
tur, adsuescerent : inde honores petituri adsistebant curiae fo- 
ribus et consilii publici spectatores ante quam consortes erant. 
Suus cuique parens pro magistro , aut cui parens non erat, 6 

25 maximus quisque et vetustissimus pro parente. Quae potestas 
referentibus , quod censentibus ius, quae vis magistratibus, 
quae ceteris libertas , ubi eedendum , ubi resistendum , quod 
silendi tempus , quis dicendi modus , quae distinctio pugnan- 
tinm sententiarum, quae exsecutio prioribus aliquid addentium; 

30 omnem denique senatorium morem , quod (idelissimum praeci- 
piendi genus , exemplis docebantur. Ad nos iuvenes fuimus 7 
quidem in castris ; sed cum suspecta virtus , inertia in pretio, 
cum ducibus auctoritas nulla, nulla militibus verecundia, nus- 
quam imperium, nusquam obsequium, omnia soluta, turbata ad- 

55 que etiam in contrarium versa , postremo obliviscenda magis 
quam tenenda. Idem prospeximus curiam, sed curiam trepi-8 
dam el elinguem, cum dicere quod velles periculosum, quod 
nolles miserum esset. Quid tunc discl potuit, quid didicisse 

Digitized by \jOOy IC 



164 C. PUNI 

iuvit, cum senatus aut ad olium summum aut ad summum nefas 
vocaretur et modo ludibrio modo dolorf retentus numquam 
98eria, tristia saepe censeret? Eadem mala iam senatores, iam 
participes malorum multos per annos vidimus tulimusque; 
quibus ingenia nostra in posterum quoque hebetata fracta con- 5 

10 tusa sunt. Breve tempus (nam tanto brevius onme quanto feli- 
cius tempus) , quo libet scire quid simus , libet exercere quod 
sumus. Quo iustius peto, primum ut errori, si quis est er- 
ror, tribuas veniam, deinde medearis scientia tua, cui semper 
fuit curae sic iura publica ut privata, sic antiqua ut recentia,io 

11 sic rara ut assidua tractare. Adque ego arbitror illis etiam 
quibus plurimarum rerum agitatio frequens nihil esse ignotum 
patiebatur genus quaestionis quod adfero ad te aut non satis 
tritum aut etiam inexpertum fuisse. Hoc et ego excusatior, si 
forte sum lapsus, et tu dignior laude , si potes id quoque do-15 

12 cere quod in obscuro est an didiceris. Referebatur de libertis 
Afrani Dextri consulis, incertum sua an suorum manu, scelere 
an obsequio perempti. Hos alius (^quis?^ inquis: ego.: sed 
nihil refert) post quaestionem supplicio liberandos, alius in in- 
sulam relegandos, alius morte puniendos arbitrabatur. Quarum 20 
sententiarum tanta diversitas erat ut non possent esse nisi sin- 

13 gulae. Quid enim commune habet occidere et relegare ? non 
Hercule magis quam relegare et absolvere: quamquam pro- 
pior aliquanto est sententiae relegantis quae absolvit quam 
quae occidit; utraque enim ex illis vitam relinquit, haec adi-25 
mit : cum interim et qui morte puniebant et qui relegabant una 
sedebant et temporaria simulatione concordiae discordiam dif- 

14ferebant. Ego postulabam ut tribus sententiis constaret suus 
numerus , nec se brevibus indutiis duae iungerent. Exigebam 
ergo ut qui capitali supplicio adficiendos putabant discederent 50 
a relegante, nec interim contra absolventis mox dissensuri con- 
gregarentur, quia parvohim referret an idem displiceret quibus 

15 non idem placuisset. Illud etiam mihi permirum videbatur eum 
quidem qui libertos relegandos, servos supplicio adficiendos 
censuisset coactum esse dividere sententiam , hunc autem qui 55 
libertos morte multaret cum relegante numerari. Nam si opor- 
tuisset dividi sententiam unius, quia res duas comprehendebat, 
non reperiebam quemadmodum posset iungi sententia duorum 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM VIII. 14. 165 

tam diversa censentium. Adqne adeo pemritte mihi sic apud te 16 
tamquam ibi, sic peracta re tamquam adhub.integra, rationem 
ludicii mei reddere , quaeque tunc carptim multis obstrepenti- 
bus dixi nunc per otium iungere. Fingamus tres omnino iudi- 17 
5 ces in hanc causam datos esse , horum uni placuisse perire li- 
bertos, alteri relegan, tertio absolvi: utrumne sententiae duae 
collatis viribus novissimam periment? an separatim una quae- 
qne tantundem quantum altera valebit, nec magis poterit cum 
secunda prima conecti quam secunda cum tertia? Igitur in se- 18 

lOnatu quoque numerari tamquam contrariae debent quae tam- 
quam diversae dicuntur. Quod si unus adque idem et perden- 
dos censeret et relegandos , num ex sententia unius et perire 
possent et relegari? num denique omnino una sententia puta- 
retur quae tam diversa coniungeret? Quemadmodum igitur, 19 

15 cum alter puniendos , alter censeat relegandos , videri potest 
una sententia, quia dicitur a duobus, quae non videretur una, 
si ab uno diceretur? Quid? lex non aperte docet dirimi de- 
bere sententias occidentis et relegantis , cum ita discessionem 
fieri iubet, ^qui haec sentitis , in hanc partem , qui alia omnia, 

20inillampartem ite qua sentitis'? Examina singula verba et ex- 
pende : ^qui haec sentitis' , hoc est qui relegandos putatis : 
Hn hanc partem', id est in eam in qua sedet qui censuit rele- 
gandos. Ex quo manifestum est non posse in eadem parte re- 20 

' manere eos qui interficiendos arbitrantur. *Qui alia omnia': 

25 animadvertis utnon contenta lex dicere ^alia' addiderit ^omnia*. 
Num ergo dubium est alia omnia sentire eos qui occidunt 
quam qui relegant? 4n illam partem ite qua sentitis': nonne 
videtur ipsa lex eos qui dissentiunt in contrariam partem vo- 
care, cogere, inpellere? non consul etiam ubi quisque rema- 

30nere, quo transgredi debeat, non tantum soUemnibus verbis 
sed manu gestuque demonstrat? Ad enim futurum est ut, si21 
dividantur sententiae interficientis et relegantis, praevaleat illa 
quae absolvit. Quid istud ad censentes ? quos certe nondecet 
omnibus artibus, omni ratione pugnare ne fiat quod est mitius. 

35 Oportet tamen eos qui puniunt et qui relegant absolventibus 
primum, mox inter se comparari. Scilicet ut in spectaculis qui- 
busdam sors aliquem seponit ac servat qui cum victore con- 
tendat, sic in senatu sunt aliqua prima, sunt secunda certami- 

Digitized by VjOOy IC 



166 C. PLINI 

na , et cx daabus sententiis eam quae superior extiterit tertia 
^2 exspectat. Quid, quod prima sententia conprobata ceterae per- 

emuntur? Qua ergo ratione potest esse non unus adque idem 
2310CUS sententiarum, quaram nullus est postea? Plamus repe- 

tam. Nisi dicente sententiam eo qui relegat ilii qui puniunt 5 

capite initio statim in alia discedant , frustra postea dissentient 

24 ab eo cui panio ante consenserint. Sed quid ego similis do- 
centi ? cum discere velim an sententias dividi , an iri in singii- 
las oportuerit. Optinui quidem quod postuiabam; nihilo mi- 
nus tamen quaero an postuiare debuerim. Quemadmodum opti- 10 
nui? Qui ultimum sapplicium sumendum esse censebat, ne- 
scio an iure, certe aequitate postulationis meae victus, omissa 
sententia sua accessit releganti ; veritus sciiicet ne, si divide- 
rentur sententiae, quod alioqui fore videbatur , ea quae absol- 
vcndos esse censebat numero praevaleret. Etenim longe plu- 15 

25 res in hac una quam in duabus singulis erant. Tum illi quoque 
qui auctoritate eius trahebantur transeunte illo destituti reli- 
querunt sententiam ab ipso auctore desertam secutique sunt 

26 quasi transfagam quem ducem sequebantur. Sic ex tribus sen- 
tenliis duae factae , tenuitque ex duabus altera tertia expulsa, 20 
quae, cum ambas superare non posset, elegit ab utra vince- 
retur. Vale. 

XV. 

C. PLINIUS lUNIORI SUO S. 25 

1 Oneravi te tot pariter missis voluminibus : sed oneravi pri- 
mum, quia exegeras, deinde, quia scripseras tam graciles istic 
vindemias esse ut plane scirem tibi vacatnrum , quod vulgo 

2 dicitur, librum legere. Eadem ex meis agellis nuntlantur. Igi- 
tur milii quoque licebit scribere quae legas , sit modo unde 30 
chartae emi possint ; quae si scabrae bibulaeve sint , aut non 
scribendum aut necessario quidquid scripserimus boni mali 
delebimus. * Vale. 

XVI. 3. 

C, PLINIUS PATERNO SUO S. 

1 Confecerunt me infirmitates meorum, mortes etiam, et qui- 
dem iuvenum. Solacia duo nequaquam paria tanto dolori, sola- 

Digitized by V^OOy IC 



EPISTULARUMVIII.15.16.17. 167 

cia tamen : unum facifitas mannmittendi ; videor enim non om- 
nino inmaturos perdidisse quos iam liberos perdidi; alterum, 
quod permitto servis quoque quasi testamenta facere eaque ut 
legitima custodio. M andant rogantque quod visum ; pareo ut 2 
Siussus. Dividunt, donant, relinquunt, dumtaxat intra domum. 
Nam Benris res publica quaedam et quasi civitas domus est. 
Sed quamquam his solaciis adquiescam, debilitor et frangor^ 
eadem illa humanitate quae me ut hoc ipsum permitterem in- 
duxit. Non ideo tamen velim 'durior fieri. Nec ignoro alios 

10 eiusmodi casus nihil amplius vocare quam damnum eoque sibi 
magnos homines et sapientes videri. Qui an magni sapientes- 
que sint nescio , homines non sunt. Hominis est enim adfici 4 
dolore, sentire, resistere tamen et solacia admittere, non sola- 
ciis nouegere. Yerum de his plura fortasse quam debui, sed^ 

15 pauciora quam volui. Est enim quaedam etiam dolendi volu- 
ptas , praesertim si in amici sinu defleas , apud quem lacrimis 
tuis vel laus sit parata vel venia. Vate. 

XVII. 

20 C. PLINrtJS MACRINO SUO S. 

Num istic quoque inmite et turbidum caelum? Hic adsi-i 
duae tempestates et crebra diiuvia. Tiberis alveum excessit 
et demis^ioribus ripis alte superfunditur. Quamquam fossa2 
quam providentissimus imperator fecit exhaustus , premit val- 

25 ies , innatat campis , quaque planum soium , pro solo cernitur. 
Inde quae solet flumina accipere et permixta devehere velut 
obvius sistere cogit , atque ita alienis aquis operit agros quos 
ipse non tangit. Anio, delicatissimus amnium ideoque adiacen- 3 
tibus villis velut invitatus retentusque, magna ex parte nemora 

30quibus inumbratur fregit et rapuit: subruit montes et deciden- 
tium mole pluribus locis clausus , dum amissum iter quaerit, 
impulit tecta ac se super ruinas eiecit atque extulit. Viderunt 4 
quos excelsioribus terris illa tempestas deprehendit alibi di- 
vitum apparatus et gravem supellectilem, alibi instrumenta ru- 

35 ris, ibi boves aratra rectores, hic soluta et libera armenta, ad- 
que inter haec arborum truncos aut villarum trabes, varie late- 
que fluitantia. Ac ne illa quidem malo vacaverunt quae non 5 
ascendit amnis. Nam pro amne imber adsiduus et deiecti nu- 

Digitized by VjOO^ It' 



168 C. PUNI 

bibtts torbkes, pronita opera quibus pi^etiosa rora ciagiiiitar, 
quassata adque etiam decussa monimenta. Multi eiusmodi ca* 
6sibus debilitati, obruti, obtriti, et aucta luctibus damna. Ne 
quid simile istic pro mensura periculi vereor teque rogo , si 
nibil tale , quam maturissime solHcitudini meae consulas , aed 5 
et si tale , id quoqne nunties. Nam paulum differt patiaris ad- 
versa an exspectes; nisi quod tamen est dolendi modus, noft 
est timendi. Doleas enim quantum scias accidisse, timeas 
quantum possit accidere. Vale. 

XVIII. ^^ 

C. PLINIUS IIUFINO SUO S. 

1 Falsum est nimirum quod creditur vulgo, testamenta homi* 
nnm speculum esse morum, cumDomitius Tullus longe melior 

2apparuerit morte quam vita. Nam cumse captandum praebuis-l5 
set, reliquit filiam heredem, quae illi cum fratre communis, 
quia genitam fratre adoptaverat. Prosecutus est nepotes plu* 
rimis iucundissimisque legatis, prosecutus etiam proneptem. 
In summa, omnia pietate plenissima , ac tanto magis inexspe- 

3ctatasunt. Ergo varii tota civitate sermones: alii fictum in-30 
gratum inmemorem loquuntur seque ipsos, dum insectantur 
illum, turpissimis confessionibus produnt, ut qui de patre avo 
proavo quasi de orbo querantur: alii contra hoc ipsum lau- 
dibus ferunt quod sit frustratus improbas spes hominum, quos 
sic decipere pro moribus temporum prudentia est.^/^ddunt 25 
etiam non fuisse ei liberum alio testamento mori ; neque enim 
reliquisse opes filiae , sed reddidisse quibus auctus per filiam 

4 fuerat. Nam Curtilius Mancia , perosus generum suum Domi- 
tium Lucanum (frater is Tuili) , sub ea conditione filiam eius, 
neptem suam, instituerat heredem, si esset manu patris emissa. 30 
Emiserat pater, adoptaverat patruus , atque ita circumscripto 
testamento consors frater in patris potestatem emancipatam 
filiam adoptionis fraude revocaverat, et quidem cum opibus 

5 amplissimis. Fuit alioqui fratribus illis quasi fato datum ut di- 
vites fierent invitissimis a quibus facti sunt. Quin etiam Domi-85 
tius Afer, qui illos in nomen adsumpsit, reliquit testamentum 
ante decem et octo annos nuncupatum adeoque postea inpro- 

6 batum sibi ut patris eorum bona proscribenda curaverit. Mira 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM VUI. 18. 19. 169 

illiiis aaperitas, mira felicitas horum: illias asperitas, qui nu- 
mero civiom excidit quem socinm etiam in lil)eris habuit ; feli- 
citas horum , quibus successit in locum patris qui patrem abs- 
tulerat. Sed haec quoque hereditas Afri ut reliqua cum fratre 7 
5 quaesita transmittenda erant filiae fratris, a quo Tullus ex asse 
heres institutus praelatusque filiae fuerat, ut conciliaretur. 
Quo laudabilius testamentum est, quod pietas fides pudor scri- 
psit, in quo denique omnibus adfinitatibus pro cuiusque officio 
gratia relata est, relata et uxori. Accepit amoenissimas villas,8 

10 accepit magnam pecuniam uxor optima et patientissima ac tanto 
melius de viro merita, quanto magis est reprehensa quod nu- 
psit. Nam mulier natalibus clara, moribus proba, aetate decli- 
vis, diu vidua, mater olim, parum decore secuta matrimonium 
videbatur divitis senis , ita perditi morbo ut esse taedio posset 

]5uxori quam iuvenis sanusque duxisset. Quippe omnibusmem-9 
bris extortus et fractus tantas opes solis oculis obibat ac ne 
in lectulo quidem nisi ab aliis movebatur. Quin etiam (foedum 
miserandumque dictu) dentes Is^vandos fricandosque praebe- 
bat. Auditum frequenter ex ipso, cum quereretur de contume- 

20liis debilitatis suae, digitos se servorum suorum cotidie lingere. 
Yivebat tamen et vivere volebat, sustentante maxime uxore, lo 
quae culpam inchoati matrimonii in gloriam perseverantia ver- 
terat. Habes omnes fabulas urbis : nam sunt omnes fabulae li 
Tullus. Exspectatur auctio. Fuitenim tam copiosus ut amplissi- 

25 mos hortos eodem quo emerat die instruxerit plurimis et anti- 
quissimis statuis. Tantum illi pulcherrimorum operum in hor- 
reis , quae neglegebat. Invicem tu, si quid isttc epistula di- 
gnum, ne gravare. Nam cum aures hominum novitate laetantur, 12 
tum ad rationem vitae exemplis erudimur. Vale. 

^ xvini. 

C. PLINIUS MAXIMO SUO S. 

Et gaudium mihi et solacium in litteris , nihilque tam lae- 1 
tum quod his laetius , tam triste quod non per has sit minus 
35triste. Itaque et infirmitate uxoris et meorum periculo, quo- 
rundam vero etiam morte turbatus, ad unicum doloris leva- 
mentum studia confugi , quae praestant ut adversa magis in- 
tellegam, sed patientius feram. Est autem mihi moris quod sum 2 

Digitized by VjOO^ l(:f' 



170 C. PLINI 

datarm in maniis hominam ante amicornm iadieio examinare, 
in primis tuo. Proinde , si quando , nunc intende libro quem 
cum hac epistula accipies, quia vereor ne ipse ut tristis parum 
intenderim. Imperare enim dolori ut scriberem potui, ut vacuo 
animo laetoque non potui. Porro ut ex studiis gaudium, sicS 
studia hilaritate proveniunt. Vale. .^ 

XX, 

C. PLINIUS GALLO SUO S. 

1 Ad quae noscenda iter ingredi, transmittere mare solemus, lo 
ea sub oculis posita neglegimus , sen quia ita natura compara- 
tum ut proximorum incuriosi longinqua sectemur, seu quod 
omnium rerum cupido languescit, cum facilis occasio, seu quod 
difFerimus tamquam saepe visuri quod daturvidere, quotiens 

Svelis cernere. Quacumque de causa, permulta in urbe nostralS 
iuxtaque urbem non oculis modo sed ne auribus quidem novi- 
mus, quae si tulisset Achaia, Aegyptos, Asia ah'ave quaelibet 
miraculorum ferax commendatrixque terra, auditd perlecta 

Slustrata haberemus. Ipse certe nuper quod nec audieram ante 
nec videram audivi pariter et vidi. Exegerat prosocer meus ut 20 
Amerina praedia sua inspicerem. Haec perambulanti mihi 
ostenditur subiacens lacus nomine Vadimonis : simul quaedam 

4incredibilia narrantnr. Perveni ad ipsum. Lacus est in simili- 
tudinem iacentis rotae circumscriptus et undique aequalis : nul- 
lus sinus, obliquitas nulla, omnia dimensa, paria et quasi artifi- 25 
cis manu cavata et excisa. Color caerulo albidior , viridior et 
pressior, sulpuris odor saporque medicatus, vis, qua fracta 
solidantur. Spatium modicum , quod tamen sentiat ventos et 

6 fluctibus intumescat. Nulla in hoc navis (sacer enim), sed in- 
natant insulae, herbidae omnes harundine et iunco, quaequedO 
alia fecundior palus ipsaque illa extremitas lacus effert. Sua 
cuique figura ut modus: cunctis margo derasus, quia frequen- 
ter vel litori vel sibi inlisae terunt terunturque. Par omnibus 
altitudo, par levitas; quippe in speciem carinae humili radice 

6descendunt. Haec ab omni latere perspicitur eademque su-36 
spensa pariter et mersa. Interdum iunctae copulataeque et 
continenti similes sunt , interdum discordantibus ventis dige- 
mntur, non numquam destitutae tranquillitate singulae fluitant. 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM VIII. 20. 21. 171 

Saq)e minores maioribus yelut eumbulae onerariis adhaere-7 
scunt, saepe inter se maiores minoresque quasi cursum cer- 
tamenque desumunt ; rursus omnes in eundem locum adpulsae, 
qua steterunt promovent terram, et modo hae modo illa laeum 
5reddunt auferuntque; ac tum demum, cum medium tenuere, 
non contrahunt. Constat pecora herbas secuta sic in insulas8 
iilas ut in extremam ripam procedere solere nec prius intel- 
legere mobile solum , quam h'tori abrepta quasi inlata et inpo- 
sita circumfusura undique lacum paveant; mox quo tulerit ven- 

lOtus egressa, non magis se descendisse sentire, quam senserint 
ascendisse. Idem lacus in flumen egeritur, quod, ubi se pau-9 
lisper oculis dedit, specu mergitur alteque conditum meat, ac 
si quid, antequam subduceretur, accepit, servat et profert. 
Haec tibi scripsi , quia nec minus ignota quam mihi nec minus 10 

16gratacredebam. Nam te quoque, ut me, nihil aeque ac natu- 
rae opera delectant. Vale. 

XXI. 

C. PLINIUS ARRIANO SUO S. 

20 Ut in vita sic in studiis pulcherrimum et humanissimum l 
existimo severitatem comitateraque miscere , ne illa in tristi- 
tiam , haec in petulantiam excedat. Qua ratione ductus , gra- 2 
viora opera lusibus iocisque distinguo. Ad hos proferendos 
et tempus et locum opportunissimum elegi ; utque iam nunc 

25 adsuescerent et ab otiosis et in triclinio audiri , lulio mense, 
quo maxime lites interquiescunt , positis ante lectos cathedris 
amicos collocavi. Forte accidit ut eodem die mane in advoca-3 
tionem subitam rogarer, quod mihi causam praeloquendi de- 
dit. Sum enim deprecatus ne quis ut inreverentem operis ar- 

30 gueret, quod recitaturus, quamquam et amicis et paucis, id est 
iterum amicis , foro et negotiis non abstinuissem. Addidi hunc 
ordinem me in scribendo sequi ut necessitates voluptatibus, 
seria iucundis anteferrem , ac primum amrcis, tum mihi scribe- 
rem. Liber fuit et opusculis varius et metris. Ita solemus, qui 4 

35ingenio parum fidimus, satietatis periculum fugere. Recitavi 
biduo: hoc adsensus audientium exegit: et tamen ut alii trans- 
eunt quaedam inputantque quod transeant, sic egonihil prae- 
tereo adque etiam non praeterire me dico. Lego enim omnia^ 

Digitized by VjOOy IC 



172 C. PLINI 

ut omnia emendem, quod contingere non potest eleota reci^ 
5 tantibu0. Ad illud modestius et fortasse reverentius. Sed hoc 
simplicius et amantius. Amat enim qui se sic amari putat ut 
taedium non pertimescat : et alioqui quid praestant sodalis , si 
conveniunt voluptatis suae causa? Delicatus ac similis ignoto5 
6est qui amici librum bonum mavult audire quam facere. Non 
dubito cupere te pro cetera mei caritate quam maturissime le- 
gere hunc adhuc musteum librum. Leges , sed retractatum ; 
quae causa recitandi fuit ; et tamen non nulla iam ex eo nosti. 
Haec emendata postea vel, quod interdum longiore mora solet, lo 
deteriora facta quasi nova rursus et rescripta cognosces. Nam 
plerisque mutatis ea quoque mutata videntur quae manent. Yale. 

XXIL 

C. PLINIUS GEMINO SUO S. ^^ 

1 Nostine hos qui omnium libidinum servi sic aliorum vitiis 
irascuntur quasi invideant et gravissime puniunt quos maxlme 
imitantur? cum eos etiam qui non indigent clementia ullius ni- 

2 hil magis quam lenitas deceat. Atque ego optimum et emen- 
datissimum existimo qui ceteris ita ignoscit tamquam ipse co- 20 
tidie peccet, ita peccatis abstinet tamquam nemini ignoscat. 

3 Proinde hoc domi , hoc foris , hoc in omni vitae genere tenea- 
mus , ut nobis inplacabiles simus , exorabiles istis etiam qui 
dare veniam nisi sibi nesciunt , mandemusque memoriae quod 
vir mitissimus et ob hoc quoque maximus , Thrasea, crebro di- 25 
cere solebat, ^qui vitia odit , homines odit.' Quaeris fortasse 

4 quo commotus haec scribam. Nuper quidam — sed melius co- 
ram ; quamquam ne tunc quidem. Vereor enim ne id quod in^ 
probo insectari carpere fere huic quod cum maxime praecipi- 
mus repugnet. Quisquis ille, qualiscumque , sileatur, quem^o 
insignire exempli nihil, non insignire humanitatis plurimum re- 
fert. Vale. 

XXIII. 

C. PLINIUS MARCELLINO SUO S. ^. 

00 

1 Omnia mihi studia, omnes curas, omnia avocamenta exemit, 
excussit, eripuit dolor, quem ex morte luni Aviti gravissimum 

2 cepi. Latum clavum in domo mea induerat: suffragio meo adiu- 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM VIII. 22. 23. 24. 173 

tus in petendis honoribus fuerat: ad hoc ita me diligebat, ita 
verebatur ut me formatore morum , me quasi magistro utere- 
tur. Rarum hoc in adulescentibus nostris. Nam quotus quis- 3 
que yel aetati alterius vel auctoritati ut minor cedit? Statim 
5 sapiunt, statim sciunt omnia , neminem verentur, imitantur ne< 
minem atque ipsi sibi exempla sunt. Sed non Avitus , cuius 
haec praecipua prudentia , quod alios prudentiores arbitraba- 
tur, haec praecipua eruditio, quod discere volebat. Semper^ 
ille aut de studiis aliquid aut de officiis vitae consulebat, sem- 

10 per ita recedebat ut melior factus, et erat factus vel eo quod 
audierat vel quod omnino quaesierat. Quod ille obsequium^ 
Serviano, exactissimo viro, praestitit! quem legatum tribunus 
ita et intellexit et cepit ut ex Germania in Pannoniam transeun* 
tem non ut commilito sed ut comes adsectatorque sequeretur. 

1» Qua industria , qua modestia quaestor consulibus suis (et plu- 
res habuit) non minus iucundus etgratus quam utilis fuit! Quo 
discursu, qua vigilantia, hanc ipsam aedilitatem, cui praere- 
ptus est , petiit ! quod vel maxime dolorem meum exulcerat. 
Obversantur oculis cassi labores et infructuosae preces et ho-6 

20 nor quem meruit tantum. Redit animo ille latus clavus in pe- 
natibus meis sumptus, redeunt illa prima , illa postrema suffra- 
gia mea , illi sermones , illae consultationes. Adficior adule- 7 
scentia ipsius , adiicior necessitudinum casu. Erat illi grandis 
natu parens, erat uxor , quam ante annum virginem acceperat, 

25 erat filia , quam paulo ante sustulerat. Tot spes , tot gaudia 
dies unus in adversa convertit. Modo designatus aedilis, recens 8 
maritus, recens pater, intaclum honorem, orbam matrem, vi- 
duam uxorem, filiani pupillam ignaram avi^ patris reliquit. Ac- 
cedit lacrimis meis quod absens et inpendentis mali nescius 

30 pariler aegrum, pariter decessisse cognovi , ne gravissimo do- 
lori tempore consuescerem. In tantis tormentis eram, cumg 
scriberem haec , scriberem sola ; neque enim nunc aliud aut 
cogitare aut loqui possum. Vale. 

33 X^™- 

C. PLINIUS MAXIMO SUO S. 

Amor in te meus cogit, non ut praecipiam (neque enimi 
praeceptore eges), admoneam tamen , ut quae scis teneas et 

Digitized by V^OO^ If 



174 C. PLINI 

2observes aat scias melius. Cogita te missiini in provinciam 
Achaiam, illam veram et meram Graeciam, in qua primum huma- 
nitas, litterae, etiam fruges inyentae esse creduntur ; missum ad 
ordinandum statum liberarum civitatum , id est , ad homines ma- 
xime homines , ad liberos maxime liberos, quod ius a natura da- 5 
tumvirtute, meritis, amicitia, foedere denique et rehgione te- 

3 nuerunt. Reverere conditores deos et nomina deorum, reverere 
gloriam veterem et hanc ipsam senectutem , quae in homine 
venerabiiis, in urbibus sacra. Sit apud te honor antiquitati, sit 
ingentibus factis , sit fabulis quoque. Nihil ex cuiusquam di- 10 
gnitate , nihil ex libertate , nihil etiam ex iactatione decerpse- 

4ris. Habe ante oculos hanc esse terram quae nobis miserit 
iura , quae leges non victis sed petentibus dederit , Athenas 
esse quas adeas, Lacedaemonem esse quam regas; quibus reli- 
quam umbram et rcsiduum libertatis nomen eripere durum fe- 1^ 

5 riim barbarum est. Yides a medicis, quamquam in adversa va- 
litudine nihil servi ac h'beri differant, mollius tamen liberos 
clementiusque tractari. Recordare quid quaeque civitas fuerit, 
non ut despicias quod esse desicrit: absit superbia asperi- 

6tas. Nec timueris contemptum. An contemnitur qui imperium,20 
qui fasces habet, nisi humilis et sordidus et qui se primus ipse 
contemnit? Male vim suam potestas aliorum contumeliis expe- 
ritur, male terrore veneratio adquiritur, longeque valentior 
amor ad optinendum quod velis quam timor. Nam timor abit, 
si recedas, manet amor, ac sicut ille in odium hic in reveren-25 

7 tiam vertitur. Te vero etiam atque etiam (repelam enim) me- 
minisse oportet officii tui titulum ac tibi ipsum interpretari, 
quale quantumque sit ordmare statum liberarum civitatum. Nam 

8quid ordinatione civiiius? quid libertate pretiosius? Porro 
quam turpe, si ordinatio eversione, libertas servitute mutetur?30 
Accedit quod tibi certamen est tecum : onQrat te quaesturae 
tuae fama, quam ex Bithynia optimam revexisti, onerat testi- 
monium principis, onerat tribunatus, praetura, atque haec ipsa 

9 legatio quasi praemium data. Quo magis nitendum est ne in 
longinqua provincia quam suburbana, ne inter servientes quam35 
liberos , ne sorte quam iudicio missus, ne rudis et incognitus 
quam exploratus probatusque humanior meliof peritior fuisse 
videaris ; cum sit alioqui, ut saepe audisti, saepe legisti, multo 

Digitized by VjOOy IC 



f 



EPISTULARUM VIUI. 1. 2. 175 

deformius amittere quam non adsequi laudem. Haec velimlO 
credas, quod initio dixi, scripsisse me admonentem, non prae- 
cipientem ; quamquam praecipientem quoque. Quippe non ve- 
reor in amore ne modum excesserim. Neque enim periculum 
5 est ne sit nimium quod esse maximum debet. Yale. 



C. PLINI CAECILI SECUNDI 

10 

EPISTULARUM 

LIBER NONUS. 



15 



I. 

C. PLINIUS MAXIMO SUO S. 



Saepe te monui ut libros quos vel pro te yel in Plantam, i 
immo et pro te et in illum (ita enim materia cogebat) compo- 

20 suisti quam maturissime emitter^es ; quod nunc praecipue morte 
eius audita et hortor et moneo. Quamvis enim legeris muitis 2 
legendosque dederis, nolo tamen quemquam opinari defuncto 
demum inchoatos, quos incolomi eo peregisti. Salva sit tibi3 
constantiae fama. Erit autem, si notum aequis iniquisque fuerit 

25non post inimici mortem scribendi tibi natam esse iiduciam, 
sed iam paratam editionem morte praeventam; et simul vitabis 
illud ovx O0lri (pd^L^svoLGLV, Nam quod de vivente scriptum4 
est , in defunctum quoque , tamquam viventem adhuc , editur, 
si editur statim. Igitur, si quid aliud in manibus, interim difFer : 

30 hoc perfice, quod nobis, qui legimus, olim absolutum videtur. 
Sed iam videatur et tibi, cuius cunctationem nec res ipsa desi- 
derat et temporis ratio praecidit. Vale. 

II. 

^. C. PLINIUS SABINO SUO S. 

Facis iucunde quod non solum plurimas epistulas measl 
verum etiam longissimas flagitas ; in quibus parcior fui, partim 
quia tuas occupationes verebar, partim quia ipse multum di- 

Digitizedby^OOgie 



X' 



176 C. PLINI 

stringebar plemmque frtgidig negotiis, quae simul et ayo- 

2 cant animum et comminuont. Praeterea nec materia plura scri- 
bendi dabatur. Neque enim eadem nostra condlio quae M. 
Tulli , ad cuius exemplum nos vocas. Uli enim A copiosissi- 
mum ingenium et ingenio qua varietas rerum qua magnitudo 5 

3 largissime suppetebat. Nos quam angustis terminis claudamur 
etiam tacente me perspicis, nisi forte volumus scbolasticas 

4 tibi adque, ut ita dicam, umbraticas litteras mittere. Sed nihil 
minus aptum arbitramur, cum arma vestra, cum castra, cum 

5 denique comua tubas sudorem pulverem soles cogitanms. Ha- 10 
bes, ut puto, iustam excusationem , quamtamen dubito an tibi 
probari velim. Est enim summi amoris negare veniam brevi- 
bus epistulis amicorum , quamvis scias iliis constare rationem. 
Vale. 

III. 15 

C. PLINIUS PAULINO SUO S. 

1 Alius aliud , ego beatissimum existimo qui bonae mansu- 
raeque famae praesumptione perfmitur certusque posteritatis 
cum futura gloria vivit. Ac mihi nisi praemium aeteraitatis ante 

Soculos, pingue illud altumque otium.placeat. Etenim omnes 20 
homines arbitror oportere aut inmortalitatem suam aut mortali- 
tatem cogitare, et illos quidem contendere eniti, hos quiescere 
remitti nec brevem vitam caducis laboribus fatigare , ut video 
roultos misera simul et ingrata imagine industriae ad vilitatem 

3 sui pervenire. Haec e^o tecuAi , quae cotidie mecum, ut desi- 25 
nam mecum, si dissenties tu ; quamquam non dissenties, ut qui 
semper clarum aliquid et inmortale meditere. Vale. 

im. 

C. PLINIUS MACRINO SUO S. 30 

1 Vererer ne inmodicam orationem putares quam cum hac 
epistula accipies, nisi esset generis eius ut saepe incipere, 
saepe desinere videatur. Nam singulis criminibus singulae vel- 

2ut causae continentur. Poteris ergo, undecumque coeperis, 
ubicumque desieris, quae deinceps sequentur et quasi inci-35 
pientia legere et quasi cohaerentia meque in universitate lon- 
gissimum, brevissimum in partibus iudicare. Vale. 

Digitizedby^^OOgle 



EPISTULARUM VIIII. 3. 4. 5. 6. 7. 177 

V. 

C. PLINIUS TIRONl SUO S. 

Egregie facis (inquiro enim), et persevera, quod iustitiam i 
tuam provincialibus multa humanitate commendas ; cuius prae- 
5 cipua pars est honestissimum quemque conplecti adque ita a 
minoribus amari ut simul a principibus diligare. Plerique au- 2 
tem , dum verentur ne gratiae potentium nimium inpertire vi- 
deantur, sinisteritatis adque etiam malignitatis famam conse- 
quuntur. A quo vitio tu longe recessisti : scio ; sed temperare 3 
10 mihi non possum quo mhius laudem similis monenti quod eum 
roodum tenes ut discrimina ordinnm dignitatumque custodias; 
quae si confusa turbata permixta sunt , nihil est ipsa aequali- 
tate inaequalius. Vale. 

VI. 
15 C. PLINIUS CALVISIO SUO S. 

Omne hoc tempus inter pugillares ac libellos incundissima 1 
quiete transmisi. ^Quemadmodum' inquis ^in urbe potuisti?' 
Circenses erant, quo genere spectaculi ne levissime quidem 
teneor. Nihil novum, nihil varium, nihil quod non semel spe- 

20 ctasse sufficiat. Quo magis miror tot milia virorum tam pue- 2 
riiiter identidem cupere currentes equos , insistentes curribus 
homines videre. Si tamen aut velocitate equorum aut hominum 
arte traherentur, esset ratio non nuUa: nunc favent panno, 
pannum amant, et si in ipso cursu medioque certamine hic s^O' 

25lorilluc, ille huc transferatur, studium favorque transibit, et 
repente agitatores illos , equos illos , quos procul noscltant, 
quorum clamitant nomina, relinquent. Tanta gratia, tanta au- 
ctoritas in una vilissima tnnica, mitto apud vulgus, quodvilius3 
tunica , sed apud quosdam graves homines ; quos ego cum re- 

30 cordor in re inani frigida adsidua tam insatiabiliter desidere, 
capio aliquam voluptatem, quod hac voluptate non capior. Ac4 
per hos dies libentissime otium meum in litteris conloco, quos 
alii otiosissimls occupationibus perdunt. Yale. 

35 ^'- 

C. PLINIUS ROMANO SUO S. 

Aedificare te scribis. Bene est: inveni patrocinium; aedi-1 
pLim Ep. 12 

Digitized by VjOOy IC 



178 C. PLINI 

fico enim iam ratione, quia tecum. Nam hoc quoque non dissi- 

2mile, quod ad mare tu, ego ad Larium lacum. Huins in litore 
plures villae meae, sed duae maxime ut delectant ita exercent. 
Altera inposita saxis more Baiano lacum prospicit, altera aeque 

3more Baiano lacum tangit. Itaque illam tragoediam, hanc ap-5 
pellare comoediam soleo; illam, quod quasi cothurnis, hanc, 
quod quasi socculis sustinetur. Sua utrique amoenitas et utra- 

4que possidenti ipsa diversitate iucundior. Haec lacu propius, 
illa latius utitur: haec unum sinum molli curvamine amplecti- 
tur, illa editissimo dorso duos dirimit : illic recta gestatio longo 10 
limite super litus extenditur, hic spatiosissimo xysto leviter 
inflectitur: illa fluctus non sentit, haec frangit: ex illa possis 
dispicere piscantes, ex hac ipse piscari hamumque de cubiculo 
ac paene etiam de lectulo ut e naucula iacere. Hae mihi causae 

5utrique quae desunt adstruendi ob ea quae supersunt. Sedl5 
quid ego rationem tibi? apud quem pro ratione erit idem fa- 
cere. Vale. 

vni. 

C. PLINIUS AUGURINO SUO S. 20 

1 Si laudatus a te laudare te coepero, vereor ne non tam pro- 
ferre iudicium meum quam referre gratiam videar. Sed licet 
videar, omnia scripta tua pulcherrima existimo, maxime tamen 
illa de nobis. Accidit hoc una eademque de causa. Nam et tu, 
quae de amicis, optime scribis et ego, quae de me, ut optima25 
lego. Vale. 

Vlffl. 

C. PLINIUS COLONO SUO S. 

1 Unice probo quod Pompei Quintiani morte tam dolenter^o 
adficeris ut amissi caritatem desiderio extendas; non nt pleri- 
que, qui tantum viventes amant seu potius amare se simulant, 
ac ne simulant quidem, nisi quos florentes vident. Nam mise- 
rorum non secus ac defunctorum obliviscuntur. Sed tibi peren- 
nis fides tantaque in amore constantia ut finiri nisi tua morte 35 

2 non possit. Et Hercule is fuit Quintianus quem diligi deceat 
ipsius exemplo. Felices amabat, miseros tuebatur, desiderabat 
amissos. lam illa quanta probitas in ore! quanta in sermone 

Digitized by VjOOy l(:f 



EPISTULARUM VIUL 8. 9. 10. 11. 12. 179 

Gunotatio! quam pari libra gravitas comitasque! quod studium 
litterarum ! quod iudicium ! qua pietate cum dissimillimo patre 
vivebat! quam non obstabat illi quo minus vir optimus videre- 
tur quod erat optimus filius! Sed quid dolorem tuum exul- 
5cero? Quamquam sic amasti iuvenem ut hoc potius quam de5 
illo sileri velis ; a me praesertim , cuius praedicatione putas 
vitam eius omari , memoriam prorogari , ipsamque illam qua 
est raptus aetatem posse restitui. Yale. 

X. 

^^ C. PLINIUS TA.CITO SUO S. 

Cupio praeceptis tuis parere ; sed aprorum tanta penuria i 
est ut Minervae el Dianae , quas ais pariter colendas , conve- 
nire non possit. Itaque Minervae tantum serviendum est, de-2 

15licate tamen, ut in secessu et aestate. In via plane non nulla 
leviora statimque delenda ea garrulitate qua sermones in ve- 
hiculo seruntur extendi. His quaedam addidi in villa, cum 
aliud non liberet. Itaque poemata quiescunt, quae tu inter ne- 
mora et lucos commodissime perfici putas. Oratiunculam unam 3 

20 alteram retractavi ; quamquam id genus operis inamabile , ina- 
moenum magisque laboribus ruris quam voluptatibus simile. 
Vale. 

XI. 

25 C. PLINIUS GEMINO SUO S. 

£pistulam tuam iucundissimam accepi , eo maxime , quod i 
aliquid ad te scribi volebas quod libris inseri posset. Obve- 
niet materia, vel haec ipsa quara monstras vel potior alia. Sunt 
enim in hac ofFendicula nonnulla : circumfer oculos, et occur- 
aorent. Bibliopolas Lugduni esse non putabam, ac tanto libentius 2 
ex litteris tuis cognovi venditari libellos meos, quibus peregre 
manere gratiam quam in urbe collegerint delector. Incipio 
enim satis absolutum existimare, de quo tanta diversitate regio- 
num discreta hominum iudicia consentiunt. Vale. 

^^ XII. 

C. PLINIUS lUNIORI SUO S. 

Castigabat quidam filium suum , quod paulo sumptuosius 1 

12* 

Digitized by VjOO^ IC 



180 C. PLINI 

equos et canes emeret. Huic ego tuvene digresso ^heus tu, 
numquamne fecisti quod a patre corripi posset? fecisti, dico? 
non interdum facis quod (ilius tuus , si repente pater ille , tu 
filius, pari gravitate reprehendat? Non omnes homines ahquo 
errore ducuntur? non hic in illo sibi, in hoc alius indulget?'5 

2 Haec tibi admonitus inmodicae severitatis exemplo pro amore 
mutuo scripsi , ne quando tu quoque filium tuum acerbius du- 
riusque tractares. Cogita et illum puerum esse et te fuisse, 
adque ita hoc quod es pater utere ut memineris et hominem 
esse te et hominis patrem. Vale. . 10 

xm. 

C. PLINIUS QUADRATO SUO S. 

1 Quanto studiosius intentiusque legisti libros quos de Hel- 
vidi ultione composui, tanto impensius postulas ut perscribam 15 
tibi quae extra libros quaeque circa libros, totum denique 

2ordinem rei, cui per aetatem non interfuisti. Occiso Do- 
mitiano statui mecum ac deliberavi esse magnam pulchramque 
materiam insectandi nocentes , miseros vindicandi , se profe- 
rendi. Porro jnter multa scelera multorum nullum atrocius vi- 20 
debatur quam quod in senatu senator senatori, praetorius con- 
sulari, reo iudex manus intulisset. Fuerat alioqui mihi cum 
Helvidio amicitia , quanta potuerat esse cum eo qui metu tem- 

3 porum nomen ingens paresque virtutes secessu tegebat, fuerat 
cum Arria et Fannia , quarum altera Helvidi noverca , altera 25 
mater novercae. Sed non ita me iura privata ut publicum fas 

4 et indignitas facti et exempli ratio incitabat. Ac primis quidem 
diebus redditae libertatis pro se quisque inimicos suos, dum- 
taxat minores , incondito turbidoque clamore postulaverant si- 
mul et oppresserant. Ego et modestius et constantius arbitra- 30 
tus immanissimum reum non conmiuni temporum invidia , sed 
proprio crimine urguere, cum iam satis primus ille impetus 
defremuisset et languidior in dies ira ad iustitiam redisset, 
quamquam tum maxime tristis amissa uuper uxore , mitto ad 
Anteiam (nupta haec Helvidio fuerat), rogo ut veniat, quia me 35 

5recens adhuc luctus limine contineret. Ut venit, ^destinatum 
est' inquam ^mihi maritum tuum non inultum pati. Nuntia Ar- 
riae et Fanniae' (ab exilio redierant): ^consule te, consule 

Digitizedby^^OOgle 



EPISTULARUM VIIII. 13. 181 

illas an velitis adscribi facto, in quo ego comite non egeo ; sed 
non ita gloriae meae faverim ut vobis societate eius invideam.' 
Perfert Anteia mandata, nec illae morantur. Opportune sena-6 
tus intra diem tertium. Omnia ego semper ad Corellium ret- 
5 tuli, quem providentissimum aetatis nostrae sapientissimumque 
cognovi : in hoc tamen contentus consilio meo fui , veritus ne 
vetaret; erat enim cunctantior cautiorque. Sed non sustinui 
inducere in animum quo minus illi eodem die facturum me in- 
dicarem quod an facerem non deliberabam , expertus usu de 

10 eo quod destinaveris non esse consulendos quibus consultis 
obsequi debeas. Venio in senatum, ius dicendi peto, dico pau- 7 
lisper maximo adsensu. Ubi coepi crimen attingere, reum de- 
gtinare, adhuc tamen sine nomine, undique milii reclamari. 
Alius ^sciamus quis sit de quo extra ordinem referas ; ' alius 

15 *quis est ante relationem reus ? ' alius ^salvi simus , qui super- 
sumus.' Audio inperturbatus interritus: tantum susceptae rei 8 
honestas valet tantumque ad Oduciam vel metum differt nolint 
homines quod facias an non probent. Longum est omnia quae 
tunc hinc inde iacta sunt recensere. Novissime consul ^Se-9 

20 cunde , sententiae loco dices , si quid volueris.' ^Permiseris' 
inquam^quod usque adhucomnibus permisisti.' Resido: agun- 
tur alia. Interim me quidam ex consularibus amicis secretoio 
curatoque sermone , quasi nimis fortiter incauteque progres- 
sum , corripit , revocat , monet ut desistam , adicit etiam nota- 

25bilem me futuris principibus. 'Esto' inquam, *dum malis.' Vix n 
ille discesserat, rursus alter ^quid audes? quo ruis? quibus te 
periculis obicis? quid praesentibus confidis, incertus futuro- 
rum? lacessis hominem iam praefectum aerarii et brevi con- 
sulem , praeterea qua gratia , quibus amicitiis fultum ! ' Nomi- 

30nat quendam, qui tunc ad orientem amplissimum exercitum non 
sine magnis dubiisque rumoribus obtinebat. Ad haec ego ^om- 12 
nia praecepi adque animo mecum ante peregi, nec recuso , si 
ita casus attulerit, luere poenas ob honestissimum factum, 
dum flagitiosissimum ulciscor.' lam censendi tempus. Dicitl3 

35Domitius ApoIIinaris, consul designatus, dicit Fabricius Ve- 
iento, Fabius Maximinus, Vettius Proculus, collega Publici 
Certi, de quo agebatur, uxoris meae quam amiseram vitricus, 
post hos Ammius Flaccus. Omnes Certum nondum a me nomi- 

Digitized by VjOO^ IC 



182 C. PLINI 

natum ut nominatum defendunt crimenque quasi in medio re» 

]4lictum defensione suscipiunt. Quae praeterea dixerint non est 

necesse narrare; in libris habes. Sum enim cuncta ipsorum 

15 verbis persecutus. Dicunt contra Avidius Quietus , Cornutus 
Tertullus. Quietus, iniquissimum esse querellas dolentiam ex-5 
cludi, ideoque Arriae et Fanniae ius querendi non auferen- 
dum, nec interesse cuius ordinis quis sit, sed quam causam 

16 habeat. Comutus, datum se a consulibus tutorem Helvidi filiae 
petentibus matre eius et vitrico: nunc quoque non sustinere 
deserere officii sui partes , in quo tamen et suo dolori modum 10 
inponere et optimarum feminarum perferre modestissimum ad- 
fectum; quas contentas esse admonere senatum Publici Certi 
cruentae adulationis et petere , si poena ilagitii manifestissimi 

17 remittatur, nota certe quasi censoria inuratur. Tum Satrius Ru- 
fus medio ambiguoque sermone ^puto' inquid ^iniuriam factam 15 
Publicio Certo, si non absolvitur : nominatus est ab amicis Ar- 
riae etFanniae, nominatus ab amicis suis. Nec debemus solliciti 
esse ; idem enim nos, qui bene sentimus de homine, et iudica- 
turi sumus : si innocens est, sicut spero et malo, et donec ali- 

18 quid probetur, credo, poteritis absolvere.' Haec illi, quo quis-20 
que ordine citabantur. Venitur ad me : consurgo , utor initio 
quod inlibro est, respondeo singulis. Mirum qua intentione, 
quibus clamoribus omnia exceperint qui modo reclamabant. 
Tanta conversio vel negotii dignitatem vel proventum oratio- 

19nisvel actoris constantiam subsecuta est. Finio: incipit re-25 
spondere Veiento: nemo patitur: obturbatur, obstrepitur, adeo 
quidem ut diceret ^rogo , patres conscripti , ne me cogatis in- 
plorare auxilium tribunorum.' Et statim Murena tribunus ^per- 
mitto tibi, vir clarissime Veiento, dicere.' Tunc quoque recla- 

20matur. Inter moras consul citatis nominibus et peracta disces-30 
sfone mittit senatum ac paene adhiic stantem temptantemque 
dicere Veientonem reliquit. Multum ille de hac (ita vocabat) 
contumelia questus est Homerico versu 

co ysQov^ Yi ficcXcc Sri 0s vsoi xeiQ0v<3v [ia%r]raL, 

21 Non fere quisquam in senatu fuit qui non me complecteretur, 35 
exoscularetur certatimque laude cumularet, quod intermissum 
iam diu morem in publicum consulendi susceptis propriis si- 
multalibus reduxissem, quod denique senalum invidia liberas- 

' Digitizedby VjOO^lt' 



EPISTULARUM VUII. 14. 15. 183 

sem, qaa flagrabat apud ordines alios, quod severus in ceteros 
senatoribus solis dissimulatione quasi mutua parceret. Haec acta 22 
sunt absente Certo ; fuit enim seu tale aliquid suspicatus sive, 
ut excusabatur , infirmus. £t relationem quidem de eo Caesar 
5ad senatum non remisit; optinui tamen quod intenderam. Nam23 
collega Certi consulatum , successorem Certus accepit , plane- 
que factum est quod dixeram in fine, ^reddat praemium sub 
optimo principe, quod a pessimo accepit.' Postea actionem 
meam, utcumque potui , recollegi , addidi multa. Accidit for- 24 

lOtuitum, sed non tamquam fortuitum, quod editis libris Certus 
intra paucissimos dies inplicitus morbo decessit. Audivi refe- 25 
rentes hanc imaginem menti eius, hanc oculis oberrasse, tam- 
quam videret me sibi cum ferro imminere. Verane haec adfir- 
mare non ausim; interest tamen exempli ut vera videantur. 

15 Habes epistulam, si modum epistulae cogites, libris quos legi- 26 
sti non minorem; sed inputabis tibi , qui contentus libris non 
fuisti. Vale. 

XIIII. 
C. PLINIUS TACETO SUO S. 

20 Nec ipse tibi plaudis et ego nihil magis ex fide quam de 1 
te scribo. Posteris an aliqua cura nostri nescio, uos certe me- 
remur ut sit aliqua, non dico ingenio (id enim superbum), sed . 
stttdio et labore et reverentia posterorum. Pergamus modo 
itinere instituto , quod ut paucos in lucem famamque provexit, 

25 ita multos e tenebris et silentio protulit. Vale. 

XV. 

C. PLINIUS FALCONI SUO S. 
Refugeram in Tuscos , ut omnia ad arbitrium meum face- 1 
rem; ad hoc ne in Tuscis quidem: tam multis undique rustico- 

30rum libellis et tam querulis inquietor, quos aliquanto magis 
invitus quam meos lego ; nam et meos invitus. Retracto enim 2 
actiunculas quasdam, quod post intercapedinem temporis et 
frigidum et acerbum est. Rationes quasi absente me negle- 
guntur. Interdum tamen equum conscendo et patrem familiae 3 

35 hactenus ago , quod aliquam partem praediorum , sed pro ge- 
statione percurro. Tu consuetudinem serva nobisque sic rusti- 
cis urbana acta perscribe. Vale. 

Digitized by VjOOQIC 



184 C. PLINI 

XVI. 

C. PLINIUS MAMILIANO SUO S. 

1 Summam te voluptatem percepisse ex Isto copiosissimo 
genere venandi non miror, cum historicorum more scribas^ 
numerum iniri non potuisse. Nobis venari nec vacat nec libet: 
non vacat, quia vindemiae in manibus, non libet, quia exiguae. 

2Devehimus tamen pro novo musto novos versiculos tibique 
iucunidissime exigenti , ut primum videbuntur defervisse , mit- 
temus. Yale. 10 

XVII. 

C. PLINIUS GENITORI SUO S. 

1 Recepi litteras tuas, quibus quereris taedio tibi fuisse 
quamvis lautissimam cenam, quia scurrae cinaedi morioneslS 

2mensis inerrabant. Vis tu remittere aliquid ex rugis? equidem 
nihil tale habeo, habentes tamen fero. Cur ergo non habeo? 
quia nequaquam me ut inexspectatum festivumve delectat , si 
quid molle a cinaedo , petulans a scurra , stultum a morione 

3profertur. Non rationem sed stomachum tibi narro. Adque20 
adeo quam multos putas esse, quos ea quibus ego et tu capi- 
mur et ducimur partim ut inepta partim ut molestissima offen- 
dant? Quam multi, cum lector aut lyristes aut comoedus in- 
ductus est, calceos poscunt, aut non minore cum taedio re- 
cubant, quam tu ista (sic enim appellas) prodigia perpessus 25 

4 es ? Demus igitur alienis oblectationibus veniam , ut nostris 
inpetremus. Vale. 

XVIII. 

C. PLINIUS SABINO SUO S. 3^^ 

1 Qua intentione, quo studio, qua denique memoria legeris 
libellos meos epistula tua ostendit. Ipse igitur exhibes nego- 
tium tibi , qui elicis et invitas ut quam plurima communicare 

2 tecum velim. Faciam ; per partes tamen et quasi digesta , ne 
istam ipsam memoriam cui gratias ago adsiduitate et copia tur- 35 
bem oneratamque et quasi oppressam cogam pluribus singula, 
posterioribus priora dimittere. Vale. 

1 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM VIIII. 16. 17, 18. 19. 185 

xvim. 

C. PLINIDS RUSONI SUO S. 

Significas legisse te in quadam epistula mea iussisse Ver- 1 
5 ginium Rufum inscribi sepulcro suo, 

Hic situs est Rufus, pulso qui Vindice quondam 
imperium adseruit non sibi sed patriae. 
Reprehendis quod iusserit, addis etiam melius rectiusque 
Frontinum , quod vetuent omnino monumentum sibi fieri , me- 

10 que ad extremum quid de utroque sentiam consulis. Utrumque 2 
dilexi , miratus sum magis quem tu reprehendis , adqu& ita mi- 
ratus ut non putarem satis umquam posse laudari cuius nunc 
mihi subeunda defensio est. Omnes ego qui magnum aliquid 3 
memorandumque fecerunt non modo venia verum etiam laude 

16 dignissimos iudico , si immortalitatem quam meruere sectan- 
tur victurique nominis famam supremis etiam titulis prorogare 
nituntur. Nec facile quemquam nisi Verginium invenio cuius 4 
tanta in praedicando verecundia quanta gloria ex facto. Ipse 5 
sum testis, familiariter ab eo dilectus probatusque, semel om- 

20 nino me audiente provectum ut de rebus suis hoc unum refer- 
ret, ita secum aliquando Cluvium locutum ^scis, Vergini, quae 
historiae fides debeatur : proinde si quid in historiis meis legis 
aliter ac velis, rogo ignoscas'. Ad hoc ille Hune ignoras, 
Cluvi, ideo me fecisse quod feci , ut esset liberum vobis scri- 

25bere quae libuisset'? Age dum, huhc ipsum Frontinum in hoc6 
ipso in quo tibi parcior videtur et pressior comparemus. Ve- 
tuit exstrui monimentum: sed quibus verbfs? Mnpensa monu- 
menti supervacua est : memoria nostri durabit , si vita merui- 
mus.' An restrictius arbitraris per orbem terrarum legendum 

30 dare duraturam memoriam suam quam uno in loco duobus ver- 
siculis signare quod feceris ? Quamquam non habeo proposi- 7 
tum illum reprehendendi , sed bunc tuendi : cuius quae potest 
apud te iustior esse defensio, quam ex conlatione eius quem 
praetulisti? Meo quidem iudicio neuter culpandus, quorums 

35 uterque ad gloriam pari cupiditate , diverso itinere contendit, 
alter, dum expetit debitos titulos, alter, dum mavult videri 
contempsisse. Vale. 

Digitized by VjOOQIC 



186 C. PLINI 

XX. 

C. PLINIUS VENATORI SUO S. 

1 Tna vero epistula tanto mihi iucundior fuit quanto lon- 
gior erat, praesertim cum de libellis meis tota loqueretur; 
quos tibi voluptati esse non miror, cum omnia nostra perindeo 

2 ac nos ames. Ipse cum maxime vindemias , graciles quidem, 
uberiores tamen quam expectaveram , colligo ; si colligere est 
non numquam decerpere uvam , torculum invisere , degustare 
de lacu mustum, obrepere urbanis, qui nunc rusticis praesunt 
meque notariis et lectoribus reliquerunt. Vale. 10 

XXI. 

C. PLINIUS SABINIANO SUO S. 

1 Libertus tuus , cui suscensere te dixeras , ventt ad me ad- 
volutusque pedibus meis tamquam tuis haesit. Flevit multum, 15 
multum rogavit, multum etiam tacuit, in summa, fecit mihi fi- 
dem paenitentiae. Vere credo emendatum , quia deliquisse se 

2 sentit. Irasceris, scio, et irasceris merito, id quoque scio : sed 
tunc praecipua mansuetudinis laus, cum irae causa iustissima 

3est. Amasti hominem et, spero, amabis : interim sufficitut exo-20 
rari te sinas. Licebit rursus irasci, si meruerit, quod exoratus 
excusatius facies. Remitte aliquid adulescentiae ipsius, remitte 
lacrimis , remitte indulgentiae tuae : ne torseris illum , ne tor- 

4seris etiam te. Torqueris enim, cum tam lenis irasceris. Ve- 
reor ne videar non rogare sed cogere , si precibus eius meas 25 
iunxero. lungam tamen tanto plenius et effusius, quanto ipsura 
acrius severiusque corripui, destricte minatus numquam me 
postea rogaturum. Hoc illi, quem terreri oportebat, tibi non 
idem. Nam fortasse iterum rogabo, impetrabo iterum : sit modo 
tale ut rogare me, ut praestare te deceat. Yale. -50 

XXIL 

C. PLINIUS SEVERO SUO S. 

1 Magna me sollicitudine adfecit Passenni PauIIi valitudo, et 
quidem plurimis iustissimisque de causis. Vir est optimus, ho- 35 
nestissimus, nostri amantissimus ; praeterea in litteris veteres 
aemulalur, exprimit, reddit, Propertium in primis, a quo genus 

Digitizedby^OOglt: 



EPISTULARUM Vffll. 20. 21. 22. 23. 187 

ducit, vera soboles, eoque simillima illi in quo ille praecipuus. 
Si elegos eius in manum sumpseris , leges opus tersum, mol- 2 
le, iucundum, et plane in Properlii domo scriptum. Nuper 
ad lyrica deflexit, in quibus ita Horatium ut in illis illum alte- 
5 rum effingit. Putes , si quid in studiis cognatio valet , et huius 
propinquum. Magna varietas , magna mobilitas. Amat ut qui 
verissime, dolet ut qui inpatientissime, laudat ut qui benignis- 
sime, ludit ut qui facetissime, omnia denique tamquam singula 
absolvit. Pro hoc ego amico , pro hoc ego ingenio non minus 3 
10 aeger animo quam corpore ille , tandem illura, tandem me re- 
cepi. Gratulare mihi, gratulare etiam litteris ipsis, quae ex 
periculo eius tantum discrimen adieriint quantum ex salute glo- 
riae consequentur. Vale. 

y XXIII. 

^ C. PLINIUS MAXIMO SUO S. 

Frequenter agenti mihi evenit ut centumviri, cum diu sei 
intra iudicum auctoritatem gravitatemque tenuissent, omnes 
repente quasi victi coactique consurgerent laudarentque ; fre-2 

20 quenter e senatu famam , qualem maxime optaveram , rettuli : 
numquam tamen maiorem cepi voluptatem, quam nuper ex 
sermone Corneli Taciti. Narrabat sedisse se cum quodam 
Circensibus proximis: hunc post varios eruditosque sermo- 
nes requisisse ^talicus es an provincialis ? ' se respondisse 

25 ^nosti me, et quidem ex studiis.' Ad hoc illum ^Tacitus es ans 
Plinius?' Exprimere non possum quam sit iucundum mihi quod 
nomina nostra , quasi litterarum propria , non hominum, litteris 
redduntur, quod uterque nostrum his etiam ex studiis notus 
quibus aliter ignotus est. Accidit aliud ante pauculos dies si- 4 

30 mile. Recumbebat mecum vir egregius, Fadius Rufinus, super 
eum municeps ipsius , qui illo die primum venerat in urbem ; 
cui Rufinus , demonstrans me, ^ vides hunc ? ' Multa deinde de 
studiis nostris. Et ille Tlinius est' inquit. Verum fatebor, ca- 5 
pio magnum laboris mei fructum. An, si Demosthenes iure lae- 

35 tatus est quod illum anus Attica ita noscitavit, ovtog i(5xi /Iri- 
fio^d^evfjg^ ego celebritate nominis mei gaudere non debeo? 
Ego vero et gaudeo et gaudere me dico. Neque enim vereor 6 
ne iactantior videar, cum de me aliorum iudicium , non meum 

Digitized by V^OO^ It' 



188 C. PLINI 

profero, praesertim apud te, qui nec ullius invides landibus et 
faves nostris. Vale. 

XXIIII. 

C. PLINIUS SABINIANO SUO S. ' ^ 

1 Bene fecisti quod libertum aliquando tibi carum reducen- 
tibus epistulis meis in domum , in animum recepisti. luvabit 
hoc te : me certe iuvat ; primum, quod te tam tractabilem video 
nt in ira regi possis , deinde , quod tantum mihi tribuis ut vel 
auctoritati meae pareas vel precibus indulgeas. Igitur laudo et 10 
gratias ago. Simul in posterum moneo ut te erroribus tuorum, 
etsi non fuerit qui deprecetur, placabilem praestes. Vale. 

XXV. 

C. PLINIUS MAMILIANO SUO S. j5 

1 Quereris de turba castrensium negotionim, et tamquam 
summo otio perfruare , lusus et ineptias nostras legis , amas, 
flagitas, meque ad similia condenda non mediocriter incitas. 

2lncipio enim ex hoc genere studiorum non solum oblectatio- 
nem verum etiam gloriam petere post iudicium tuum, viri gra- 20 

Svissimi, eruditissimi , ac super ista verissimi. Nunc me rerum 
actus modice sed tamen destringit; quo finito aliquid earun- 
dem Camenarum in istum benignissimum sinum mittam. Tu 
passerculis et columbulis nostris inter aquilas vestras dabis 
pennas, si tamen et sibi et tibi placebunt : si tantum sibi, con- 25 
tinendos cavea nidove curabis. Vale. 

XXVI. 

C. PLINIUS LUPERCO SUO S. 

1 Dixi de quodam oratore saeculi nostri, recto quidem etSO 
sano, sed parum grandi et ornato, ut opinor, apte ^nihil peccat, 

2 nisi quod nihil peccat.* Debet enim orator erigi, attolli, inter- 
dum etiam effervescere , efferri , ac saepe accedere ad prae- 
ceps. Nam plerumque altis et excelsis adiacent abrupta : tutius 
per plana sed humilius et depressius iter : frequentior curren- 36 
tibus quam reptantibus lapsus , sed his non labentibus nulla, 

3 illis non nulla laus , etiamsi labantur. Nam ut quasdam artes 
ita eloquentiam nihil magis quam ancipitia commendant. Vides 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM VIIII. 24. 25. 26. 189 

qui per funem in summa nituntur quantos soleant excitare cla- 
mores , cum iam iamque casuri videntur. Sunt enim maxime 4 
mirabilia quae maxime insperata, maxime periculosa, utque 
Graeci magis exprimunt, TcaQafioXcc. Ideo nequaquam par gu- 

5 bematoris est virtus, cum placido et cum turbato mari vehitur : 
tunc admirante nullo inlaudatus ingloriosus subit portum ; ad 
cum stridunt funes, curvatur arbor, gubemacula gemunt, tunc 
ille clarus et dis maris proximus. Haec, qiiia visus es mihi in 5 
scriptis meis adnotasse quaedam ut tumida quae ego sublimia, 

10 ut inproba quae ego audentia , ut nimia quae ego plena arbi- 
trabar. Plurimum autem refert reprehendenda adnotes an in- 
signia. Omnis enim advertit qaod eminet et extat; sed acri in-6 
tentione diiudicandum est inmodicum sit an grande , altum an 
enorme. Adque ut Homeram potissimum attingam, quem tan- 

15dem alteratram in partem potest fugere a^q)i Ss 0dXmy^6v 
fiayag ovQavog • '^^ql d' iyxog exsKhto et totum illud ovts 
^•aXaaorig Kvyia toaov fiodal Sed opus est examine el li-7 
bra, inquid, incredibilia sint haec et inania an magnidca et 
caelestia. Nec nunc ego me his similia aut dixisse aut posse 

20 dicere puto. Non ita insanio ; sed hoc intellegi volo, laxandos 
esse eloquentiae frenos nec angustissimo gyro ingeniorum im- 
petus refcingendos. Ad enim alia conditio oratorum, alia po^- 8 
taram. Quasi vero M. Tullius minus audeat. Quamquam hunc 
omitto : neque enim ambigi puto. Sed Demosthenes ipse , ille 

25norma oratoris et regula, num se cohibet et conprimit, cum 
dicit notissima illa av^Qfonoi iiiaQol xal xoXaxsg xal aXd- 
OtoQsg^ et rarsus ov kC^oig BtsCxi6a triv TCoXttf ovSi TtXCv- 
^•OLg eyci^eX statim ovx hx ^ikv d^akdttrig trivEv^oiav tcqo- 
^akio^ai TtQO f^g ^Attixrig\ et alibi hydi Sl ol^ai ^iv, o 

30 avSQsg ^A^rivaloi^ vr^ tovg ^sovg hxstvov yi.s%vsvv rc5 fif- 
ys^si tc5v TCsnQayiisvmvl lam quid audentius illo pulcher-9 
rimo excessu v66ri(ia ydQ ? Quid haec, breviora superioribus 
sed audacia paria? tots sy(o (ihv tp TIv^cdvi, d^Qaawo^S' 
v(p xal TtoXX^ ^sovtv xa#' v/ac5v. Ex eadem nota otav Sh 

35 hx TcXsovslCag xal itovriQCag tig m67tSQ ovtog idx^^^Xi 9 4 
TtQcitri 7tQ6(pa0ig xal ^lixqov %tal0yLa ndvta avsxaCtKSs 
xal SiiXviSs. Simile his d:jcs(SxotvL(Siiivog anaai tolg hv tfj 
TtoXsL SLxcUovg et ibidem 6v t6i/ sig tavta iXsov TtQoSiScD- 

Digitized by VjOOy IC 



190 C. PLINI 

otag^ ^AQLOtoyBLtov ^ liaXXov d* avi^Qrixag SXcog. ftij 8ri 
stQog ovg avtog ixfxnSag Xc[idvag xal %Qop6X(DV hviTcXri- 
0ag, jtQog tovtovg opftijov, et dixerat tovt(p d' ovdiva 
6q(5 tc5v tOTtfov tovtmv pd^Liiov ovta^ aXXa %dvta aTto- 
XQi]fLva, (paQayyag^ pdQad^Qa. Et deinceps dedoLxa ^ri 86- 5 
Jiyra tL6L tov del fiovXo^svov elvaL TtovriQov tc5v hv ty 
TtoXsL ^aidotQL^stv ^ nec satis ov8e yccQ tovg TtQoyovovg 
VTtoXa^fidvco td ^LxaOTTJQLa tavta v^itv oixoSofi^^OaL^ 
Lva tovg tOLOVtovg hv avtotg iioifxsvrjts^ ad hoc el Sh xd- 
atriXog hotL TtovrjQLag xal TtaXLyxdTtrjXog xal ^stapoXevg 10 
et mille talia, ut praeteream quae ab Aeschine d^avfiata^ non 

10$7]iJLata yocantur. In contrarium incidi: dices hunc quoque 
ob ista culpari. Sed vide quanto maior sit qui reprehenditur 
ipso reprehendente , et maior ob haec. In aliis enim vis, in 

11 his granditas eius elucet. Num autem Aeschines ipse his quae 15 
in Demosthene carpebat abstinuit ? Sst yccQ tavto cpd^syys- 
Cd^aL tov QTjtOQa xal tov vo^ov • otav 81 stSQav ^iv 90- 
vfiv dtpLy 6 v6[iog itSQav Sh 6 QijtcoQ, Alio loco iTCSLta 
dva(paLvstaL Ttsql Ttdvtcov hv ta (pcotL. Iterum alio dXX' 
hyxad"^usvoL xal hvsSQSvovtsg hv ty dxQodosL siosXav- 20 
vsts avtov slg tovg naQav6^ovg X6yovg. Quod adeo pro- 

12bavit ut repetat dXX^ Sotcsq hv tatg [7t7toSQO[iLaLg sig rov 
Tov TtQdy^atog avtov 8q6^ov siasXavvsts. lam illa com- 
modius pressiusque 0v Sh sXxoTtOLstg, rj avXXa^6vtsg (og 
Xrjatrjv t(Dv TtQayfidtcjv S^d f^g TtoXLtsiag TtXsovta^ et25 

13alia? Expecto ut quaedam exhac epistula, ut illud ^gubemacu- 
la gemunt' et ^dis maris proximus' , isdem notis quibus ea de 
qnibus scribo confodias. Intellego enim me, dum veniam prrio^ 
ribus peto , in illa ipsa quae adnotaveras incidisse. Sed confo- 
dias licet, dum modoiam nunc destines diem quo et de illisso 
et de his coram exigere possimus. Aut enim tu me timidum 
aut ego te temerarium faciam. Vale. 

XXVII. 

C. PLINIUS PATERNO SUO S. 3- 

1 Quanta potestas, quanta dignitas, quanta maiestas, quan- 
tum denique numen sit historiae cum frequenter alias tum pro- 
xime sensi. Recitaverat quidam verissimum librum partemque 

Digitizedby^^OOgle 



EPISTULARUM Vlffl. 27. 28. 29. 191 

eias in alium diem resemverat. Ecce amici cuiusdam orantes 2 
obsecrantesque ne reliqua recitaret. Tantus audiendi quae fe- 
cerint pudor quibus nuUus faciendi quae audire erubescunt. Et 
ille quidem praestitit quod rogabatur: sinebat fides. Liber ta- 
5 men ut factum ipsum manet, manebit legeturque semper, tanto 
magis , quia non statim. Incitantur enim homines ad cogno- 
scenda quae differuntur. Vale. 

XXVIII. 

jQ C. PLINIUS ROMANO SUO S. 

Post longum tempus epistulas tuas, sed tres pariter recepi, i 
omnes elegantissimas amantissimas, et quales a te venire, prae- 
sertim desideratas, oportebat ; quarum una iniungis mihi iucun- 
dissimum ministerium ut ad Plotinam, sanctissimam feminam, 

15 litterae tuae perferantur : perferentur. Eadem commendas Po- 2 
piliumArtemisium: statim praestiti quod petebat. Indicasetiam 
modicas te vindemias collegisse : communis haec mihi tecum, 
quamquam in diversissima parte terrarum, querella est. Altera 3 
epistula nuntias multa te nunc dictare nunc scribere quibus 

20 nos tibi repraesentes : gratias ago; agerem magis, si me illa 
ipsa quae scribis aut dictas legere voluisses. Et erat aequum 
ut te mea ita me tua scripta cognoscere, etiamsi ad alium 
quam ad me pertinerent. PoUiceris in fine , cum certius de vi- 4 
tae nostrae ordinatione aliquid audieris, futurum te fugitivum 

25rei familiaris statimque ad nos advolaturum, qui iam tibi com- 
pedes nectimus , quas perfringere nullo modo possis. Tertia 5 
epistula continebat esse tibi redditam orationem pro Clario 
eamque visam uberiorem quam dicente me, audiente te, fue- 
rit. Est uberior: multa enim postea inserui. Adicis alias te 

30 litteras curiosius scriptas misisse : an acceperim quaeris : non 
accepi et accipere gestio. Proinde prima quaque occasione 
mitte, adpositis quidem usuris, quas ego (num parcius pos- 
sum?) centesimas computabo. Vale. 

XXVIIII. 

^ C. PLINIUS RUSTICO SUO S. 

Ut satius unum aliquid insigniter facere quam plurima me- 1 
diocriter, ita plurima mediocriter, si non possis unum aliquid in- 

Digitized by VjOO^ It' 



192 C. PLINI 

signiter. Quod intuens ego variis me studiorum generibus, nuUi 
2satis confisus, experior. Proinde cum hoc vel illud leges, ita 
singulis veniam ut non singulis dabis. An ceteris artibus ex- 
cusatio in numero, litteris durior lex, in quibus difficilior effe- 
ctus est? Quid autem ego de venia quasi ingratus? Nam si^ 
ea faeilitate proxima acceperis qua priora, laus potius spe- 
randa quam venia obsecranda est. Mihi tamen venia sufficit. 
Vale, 

XXX. ^^ 

C. PLINIUS GEMINO SUO S. 

1 Laudas mihi et frequenter praesens et nunc per epistulas 
Nonium tuum, quod sit liberalis in quosdam: et ipse laudo, 
si tamen non in hos solos. Yolo enim eum qui sit vere libera- 
lis tribuere patriae, propinquis, adfinibus, amicis, sed amicisl5 
dico pauperibus , non ut isti qui iis potissimum donant qui do- 

2 nare maxime possunt. Hos ego viscatis hamatisque muneribug 
non sua promere puto sed aliena corripere. Sunt ingenio si- 
mili qui quod huic donant anferunt illi famamque liberalitatis 

Savaritia petunt. Primum est autem suo esse contentum, dein-20 
de , quos praecipue scias indigere sustentantem foventemque 
orbe quodam societatis ambire. Quae cuncta si facit iste, us- 
quequaque laudandus est ; si unum aliqnid, minus quidem, lau- 

4 dandus tamen. Tam rarum est etiam inperfectae liberalitatis 
exemplar. Ea invasit homines habendi cupido ut possideri ma- 25 
gis quam possidere videantur. Yale. 

XXXL 

C. PLINIUS SARDO SUO S. 

1 Postquam a te recessi, non minus tecum quam cum adso 
te fui. Legi enim librum tuum , identidem repetens ea maxime 
(non enim mentiar) quae de me scripsisti. In quibus quidem 
percopiosus fuisti. Quam multa, quam varia, quam non eadem 

2 de eodem nec tamen diversa dixisti ! Laudem pariter et gratias 
agam? Neutrum satis possum, et si possem, timerem ne arro-35 
gans esset ob ea laudare ob quae gratias agerem. Unum illud 
addam, onmia mihi tanto laudabiliora visa quanto iucundiora, 
et tanto iucundiora quanto laudabiliora erant. Yale. 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM VIIIL 30. 31. 32. 33. 193 

XXXII. 

C. PLINIUS TTHANO SUO S. 

Quid agis? quid actnrus es? Ipse vitam incundissimam, id 

est otiosissimam , viyo. Quo fit ut scribere longiores epistulas 

snolim, yelim legere, illud tamquam delicatus, hoc tamquam 

otiosus. NihO est enim aut pigrius delicatis aut curiosius otio- 

sis. Vale. 

XXXIII. 
C. PLINIUS CANINIO SUO S. 

'lip Incidi in materiam veram, sed simillimam fictae dignamque i 
^ isto laetissimo , altissimo , planeque po^tico ingenio, incidi au- 
tem, dum super cenam varia miracula hinc inde referuntur. 
Magna auctori fides : tametsi quid poetae cum fide ? Is tamen 
auctor cui bene vel historiam scripturus credidisses. Est in2 

15 Africa Hipponensis colonia , mari proxima : adiacet navigabile 
stagnum: ex hoc in modum flumim's aestuarium emergit, quod 
vice altema, prout aestus aut repressit aut inpulit, nunc infer- 
tur m^ri nunc redditur stagno. Omnis hic aetas piscandi, navi- s 
gandi „ atque etiam natandi studio tenetur, maxime pueri , quos 

2Qotium lususque sollicitat. His gloria et virtus altissime pro- 

Weiii : victor ille qui longissime ut litus ita simul natantes reli- 

qfiit. Hoc certamine puer quidam audentior ceteris in ulteriora 4 

tendebat. Delphinus occurrit, et nunc praecedere puerum, 

nunc sequi , nunc circumire , postremo subire , deponere, ite- 

25 rum subire , trepidantemque perferre primum in altum , mox 
flectit ad litus redditque terrae et aequalibus. Serpit per colo- 5 
niam fama : concurrere omnes , ipsum puerum tamquam mira- 
culum aspicere, interrogare , audire, narrare. Postero die ob- 
sident litus, prospectant mare et si quid est mari simile. Na- 

30tant pueri: inter h03 ille, sed cautius. Delphinus rursus ad 
tempus , rursus ad puerum venit. Fugit ille cum ceteris. Del- 
phinus, quasi invitet et revocet, exilit, mergitur variosque or- 

-r bes inplicitat expeditque. Hoc altero die, hoc tertio, hoc pIu-6 

^ ribus, donec homines innutritos mari subiret timendi pudor. 

35^Accedunt et adludunt et appellant, tangunt etiam pertrectant- 
que praebentem. Crescit audacia experiniento. Maxime puer 
qui primus expertus est adnatantis insilit tergo, fertnr refertur- 
Plini Ep. 13 

Digitized by VjOOy IC 



194 C. PLINI 

que, agnosci se, amari putat^amat ipse: neuter timet, nenter 
7timetur: huius fiducia, nllfflflrtKiido illius augetur. Nec non. 
alii pueri dextra laevaque simul eunt hortantes monentesque. 
Ibat una (id quoque mirum) delphinus alius , tantum spectator 
et comes. Nihil enim simile aut faciebat aut patiebatur, sed5 

8 alterum illum ducebat reducebatque , ut puerum ceteri pueri. 
Incredibile, tam verum tamen quam priora, delphinum gestato- 
rem conlusoremque puerorum in terram quoque extrahi so- 
litum harenisque siccatum, ubi incaluisset, in mare revolvi. 

9 Constat Octavium Avitum, legatum pro consule, in litus educto m^ 
religione prava superfudisse unguentum, cuius illnm novitatem^^ 
odoremque in altum refugisse nec nisi post multos dies visumr 
languidum et maestum, mox redditis viribus priorem lasciviam 

10 et solita ministeria repetisse. Confluebant omnes ad spectacu- 
lum magistratus , quorum adventu et mora modica res publica 15 
novis sumptibus atterebatur. Postremo locus ipse quietem 
suam secretumque perdebat. Placuit occulte interiici ad quod 

11 coibatur. Haec tu qua miseratione, qna copia deflebis, omabis, 
attolles! Quamquam non est opus adfingas aliquid ant ad#truas: 
sufficit ne ea quae sunt vera minuantur. Vale. //\A* 20 

XXXIIII. Jfc^ V^P'^ 

C. PLINIUS TRANQUILLO SUO S.-^ y y ^ 

1 Explica aestum meum. Audio me male legere, dumtaxat . 
versus ; orationes enim commodius , sed tanto minus versus. 25 
Cogito ergo, recitaturus familiaribus amicis , experiri libertum 
meum. Hoc quoque familiare quod elegi non bene sed melius 

2lectnnim, si tamen non fuerit perturbatus. Est enim tam no- 
vns lector quam ego po^ta. Ipse nescio quid illo legente in- 
terim faciam, sedeam defixns mutus et similis otioso an, ut qui-30 
dam , quae pronuntiabit murmure ocnlis manu proseqnar. Sed 
puto me non minus male saltare quam legere. Iterum dicam/l 
explica aestum meum vereque rescribe num sit melius pessime 
legere quam ista vel non facere vel facere. Vale. ^ A' 

XXXV. i^^ 

C. PLINIUS ATRIO SUO S. ,<> 

1 Librum quem misisti recepi et gratias ago. Sum tamen hoc 

-^ 



EPISTULARUM VIIII. 34. 35. 36. 195 

lempore occupatissimas. Ideo nondum eum legi , cum alioqui 
yalidlssime cupiam: sed eam reverentiam cum litteris ipsis 
tum scriptis tuis debeo ut sumere illa nisi vacuo animo inre- 
ligiosum putem. Dlligentiam tuam in retractandis operibus2 
5valde probo. Est tamen aliquis modus , primum, quod nimia 
cura deterit magis quam emendat ; deinde , quod nos a recen- 
tioribus revocat simulque nec absolvit priora et inchoare po- 
8ter$ra non patltur. Yale. 

10 (^ XXXVI. 

|A C. PLINIUS FUSCO SUO S. 

^ Quaeris quemadmodum in Tuscls dlem aestate disponam.i 
Evlgilo cum libuit, plerumque circa boram prlmam, saepe 
ante, tardius raro : clausaeif^nBsMe manent. Mire enim sllen- 2 

15 tio et tenebris ab ils qua^^lj) ^^ t abductus , et llber et mihi 
relictus, non oculos anlmo sed anlmum oculls sequor, qui ea- 
dem quae mens vldent, quotlens non vldent alla. Coglto, si 
quld in manlbus , coglto ad verbum scrlbenti emendantlque si- 
mllis, nunc pauclora nunc plura, ut vel dlfficile vel faclle com- 

20 ponl tenerive potuerunt. Notaciu^ voco et dle admlsso quae 
formaveram dicto : abit rursusque revocatur rursusque dlmitti- 
tur. Ubl hora quarta vel qulnta (neque enlm certum dlmen-3 
sumque tempus), ut dies suasit, In xystum me vel cryptoporr 
ticum confero , rellqua medltor et dicto. Vehiculum ascendo. 

25 Ibi quoque Idem quod ambulans aut iacens. Durat intentlo mu- 
tatione ipsa refecta : paulum redormio, deln ambulo, mox ora- 
tionem Graecam Latlnamve clare et Intente,. non tam vocls 
causa quam stomachi lego : pariter tamen et llla Ormatur. Ite- 
rum ambulo, ungor, exerceor, lavor. Cenantimihi, si cum4 

30uxore vel paucis, liber legitur: ppst cenam comoedus aut lyri- 
stes : mox cum mels ambulo , quorum In numero sunt eruditi. 
Ita variis sermonibus vespera extendltur, et quamquam longis- 
simus dies cito condltur. Non numquam ex hoc ordine allqua 5 
mutantur. Nam si dlu lacui vel ambulavi, post somnum demum 

35 lectionemque non vehlculo sed, quod brevlus, qula velocius, 
equo gestor. Intervenlunt amici ex proxlmls oppldls partem- 
que diei ad se trahunt interdumque lasso mihi opportuna inter- 
pellatione subvenlunt. Venor aliquando, sed non sine pugilIa-6 

13* 

Digitized by VjOO^ IC 



196 C. PUNI 

ribns, ut, quamvis nihil ceperim , non nihil referam. Datur et 
eoloaifl, ut Tidetur ipsis, non satis teroporis, quorum mifai agre- 
stes querellae litteras nostras et haec urlMma opera commen- 
dant. Vale. 

xxxm 6 

, C. PLINIDS PAULINO SUO S. 

1 Nec tuae natnrae est translaticia haec et quasi publica offi- 
cia a familiaribus amicis contra ipsorum commodum exigere, 
et ego te constantius amo quam ut verear ne ah*ter ac Vielim 
accipias, m'si te Kalendis statim consulem videro; praeseV^tim 10 
cum me necessitas locandorum praediorum plures annos ordi- 

2natura detineat, in qua mihi nora consiUa sumenda sunt. Nam 
priore lustro, quamquam post magnas remissiones, reliqua 
creverunt : inde plerisque nuUa iam cura minuendi aeris alieni, 
quod desperant posse persolvi ; rapiunt etiam consumuntque 15 

3 quod natum est, ut qui iam putent se non sibi parcere. Occur- 
rendum ergo augescentibus vitiis et medendum est. Medendi 
una ratio, si non nummo sed partibus locem ac deinde ex meis 
aliquos operis exactores custodes fructibus ponam; et alioqui 
nullum iustius genus reditus quam quod terra caelum annusSO 

4 refert. Ad hoc magnam fidem , acres oculos , numerosas ma- 
nus poscit : experiundum tamen et quasi in yeteri morbo quae- 

5 libet mutationis auxilia temptanda sunt. Vides quam non de- 
licata nie causa obire primum consulatus tui diem non sinat ; 
quem tamen hic quoque ut praesens votis gaudio gratulatione 26 
celebrabo. Vale. 

xxxvni. 

C. PLINIUS SATURNINO SUO S. 

Ego vero Rufum nostrum laudo , non quia tu ut ita face- 
rem petisti, sed quia est ille dignissimus. Legi enim Iibrum30 
omnibus numeris absolutum, cui multum apud me gratiae amor 
ipsius adiecit. ludicavi tamen. Neque enim soli iudicant qui 
maligne legunt. Vale. 

xxxvnn. 3^ 

C. PLINIUS MUSTIO SUO S. ] 

1 . Hanispicum monitu refieienda est mihi aedes Cereris in 

" Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM Vnil. 37. 38. 39. 40. 197 

praediis in melins et in maius , vetus sane et angusta, cum sit 
alioqui stato die frequentissima. Nam Idibus Septembribus2 
magnus e regione tota coit popnlus, mnhae res aguntur, multa 
YOta suscipiuntur, multa redduntur, sed nuUum in proximo suf- 

5 fugium aut imbris ant solis. Videor ergo nmnifice simul reli- 3 
gioseque factums, si aedera qaam pulcherrimara extruxero, 
addidero porticus aedi, illam ad usum deae, has ad hominum. 
Velim ergo emas quattuor marmoreas colnmnas , cnius libi vi- 
debitur generis, emas marmora, quibus solum, quibus parietes 

10 excolantur. Erit etiam rel faciendum vel emendum ipsius deae 4 
signum, quia antiquum illud e ligno quibusdam sui partibus 
yetustate truncatum est. Quantum ad porticus, nihil interims 
occurrit quod videatur istinc esse repetendum ; nisi tamen ut 
formam secundum rationem loci scribas. Neqne enim possunt 

15 circumdari lemplo ; nam solum templi hinc flnmine et abmptis' 
simis ripis hinc yia cingitnr. Est ultra viam latissimum pra-6 
Inro, in quo satis apte contra templum ipsum porticus expli- 
eabuntur; nisi qnid tu melius inyeneris, qui soles locomm dif- 
ficultates arte superare. Vale. 

20 

xxxx. 

C. PLINIUS FUSCO SUO S. 

Scribis pergratas tibi fuisse litteras meas, quibns cogno-i 
visti quemadmodum in Tnscis otium aestatis exigerem: requi- 

25ris quid ex hoc in Laurentino hieme permutem. Nihfl, nisi2 
quod meridianus somnus eximitnr multnmque de nocte yel 
ante vel post diem sumitur, et si agendi necessitas instat, quae 
frequens hieme, non iam comoedo vel lyristae post cenam lo- 
eus, sed illa quae dictavi identidem retractantnr, ac simul me- 

30moriae freqnenti emendatione proficitnr. Habes aestate hieme3 
consuetudinem: nunc addas huc licet ver et autumnum, quae 
inter hiemem aestatemque media, ut nihil de die perdunt, ita 
de nocte panrolum adquirant. Vale. 



yGoogle 



C. PLINI CAEeiLI SECUNDI 

AD TBilANCH IMPmTOREH 

TRiUANI IHPERATORIS AD PLINIDH 

EPISTUIARUM 

LIBER. 5 

L 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Tua quidem pietas, imperator sanctissime , optaverat ut 
quam tardissime succederes patri; sed dii inmortales festina- 
verunt virtutes tuas ad gubemacula rei publicae quam susce- 10 

2 peras admovere. Precor ergo ut tibi et per te generi humano 
prospera omnia, id est digna saeculo tuo c(Hitingant. Fortem 
te et hilarem, imperator optime, et privatim et publice opto. 

«• 15 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Exprimere, domine, verbis non possum quantum ndhi gau- 
dium attuleris , quod me dignum putasti iure trium liberorum. 
Quamvis enim luiii Serviani, optimi viri tuique amantissimi, 
precibus indulseris, tamen etiam exrescripto intellego iibentiu8 20 

2 hoc ei te praestitisse, quia pro me rogabat. Videor ergo sum- 
mam roti mei consecutus , cum inter initia felicissimi princi- 
patus tui probareris me ad peculiarem indulgentiam tuam per- 
tinere; eoque magis liberos concupisco, quos habere etiam 
illo tristissimo saeculo volui , sicut pote^ duobus matrimoniis 25 

3 meis credere. Sed dii melius , qui omnia integra bonitati tuae 
reservarunt. Malui hoc potius tempore me patrem fieri quo 
futurus essem et securus et felix. 

m. [XX.] 30 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 
1 Ut primum me, domine, indulgentia vestra promovit ad 

Digitized by VjOOy iC 



EPISTULARUM 1. 2. 3. [20. 21.] 4. [3.] 199 

praefecturam aerarii Satumi, omnibusadvocatioiiibus, quibus 
alioqui numquam eram promiscue functus, renuntiavi, ut toto 
animo delegato mihi officio vacarem. Qua ex causa , cum pa- 2 
tronum me provinciales optassent contra Marium Priscum, et 
5 petii veniam huius muneris et inpetravi. Sed cum postea con* 
sul designatus censuisset agendum nobiscum, quorum erat 
excusatio recepta, ut essemus in senatus potestate pateremur- 
que nomina nostra in urnam conici, convenientissimum esse 
tranquiilitati saeculi tui putavi praesertim tam moderatae vo- 
lOluntati amplissimi ordinis non repugnare. Cui obsequio meo3 
opto ut existimes constare rationem , cum omnia facta dicta- 
que mea probare sanctissimis moribus tuis cupiam. 

[XXI.] 
j5 TRAIANUS PLINIO S. 

Et civis et senatoris boni partibus functus es obsequium 
amplissimi ordinis, quod iustissime exigebat, praestando. Quas 
partes inpleturum te secundum susceptam fidem confido. 

20 "«• [MI-l 

a PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Indulgentia tua, imperator optime, quam plenissimam ex- 1 
perior, hortatur me ut' audeam tibi etiam pro amicis obligari; 
inter quos sibi vel praecipuum locum vindicat Voconius Roma- 

25nus, ab ineunte aetate condiscipulus et contubernalis meus. 
Quibus ex causis et a divo patre tuo petieram ut illum in am- 2 
plissimum ordinem promoveret. Sed hoc votum meum bonitati 
tuae reservatum est, quia mater Romani liberalitatem sestertii 
quadringenties , quod conferre se filio codicillis ad patrem 

30tuum scriptis professa fuerat, nondum satis legitime perege- 
rat; quod postea fecit admonita a nobis. Nam et fundos eman- 3 
cipavit et cetera quae in emancipatione inplenda solcnt exigi 
consummavit. Cum sit ergo finitum quod spes nostras moraba- 4 
tur , non sine magna fiducia subsigno apud te fidem pro mori- 

35bus Romani mei, quos et liberalia studia exomant et eximia 
pietas, qua hanc ipsam matris liberalitatem et statim patris 
hereditatem et adoptionem a vitrico mcruit. Auget haec et na- 5 
talium etpatemarumfacultatumsplendor; quibus singulis mul- 

Digitized by VjOOy It' 



200 C. PLINI ET TRAUNI 

tom commendalioRis accessuram etiam ex meis precilras in- 
6 dolgentiae tnae credo. Rogo ergo, domine, ut me exoptatisei- 
mae mihi gratolationis conpotem facias et lionestis , u\ spero, 
adfectibns meis praestes ut non in me tantum yerom et in 
amico gloriari indiciis tuis possim. 5 

V. [nil.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Proximo anno, domine, grayissima valitudine usque ad pe- 
riculum yitae yexatus, iatralipten adsumpsi; cuius sollicitudini lo 
et studio tuae tantum indulgentiae beneficio referre gratiam 

2 parem possum. Quare rogo des ei ciyitatem Romanam. Est 
enim peregrinae conditionis , manumissus a peregrina. Yoca- 
tur ipse Harpocras, patronam habuit Thermuthin Theonis, 
quae iam pridem defuncta est. Item rogo des ius Quiritium 15 
libertis Antoniae Maximillae, omatissimae feminae, Hediae et 
Antoniae Harmeridi; quod a te petente patrona peto. 

VI. [XXII.] 
C. PLINIUS TRAIANQ IMPERATORI. ^q 

1 Ago gratias, domine , quod et ius Quiritium libertis neces- 
sariae mihi feminae et ciritatem Romanam Harpocrati , iatra- 
liptae meo , sine mora indulsisti. Sed eum annos eius et cen- 
sum, sicut praeceperas, ederem, admonitus sum a peritioribus 
debuisse me ante ei Alexandrinam ciyitatem inpetrare , deinde 25 

sRomanam, quoniam esset Aegyptius. Ego autem, quia inter 
Aegyptios ceterosque peregrinos nihil interesse credebam, 
contentus fueram hoc solum scribere tibi, eum scilicet a pe- 
regrina manumissum patronamque eius iam pridem decessisse. 
De qua ignorantia mea non queror, per quam stetit ut tibi pro30 
eodem homine saepius obligarer. Rogo itaque , ut beneficio 
tuo legitime frui possim, tribuas ei et Alexandrinam ciyitatem 
et Romanam. Annos eius et censum, ne quid rursus indulgen- 
tiam tuam moraretur, libertis tuis quibus iusseras misi. 

VII. [xxin.] ^ 

TRAIANUS PHNIO S. 
Ciyitatem Alexandrinam secundum institutionem principum 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM 5. [4.] 6. [22.] 7. [23.] 8. [24.] 201 

noQ temere dare proposui. Sed cum Harpocrati, iatraliptae 
luo, iam civitatem Romauam inpetraveris , huic quoque peti- 
tioni tuae negare non sustineo. Tu ex quo nomo sit notum 
mihi faceredebebis, ut epistulam tibi ad Pompeium Plantam, 
5 praefectum Ae^pti, amicum menm, mittam. 

vra. [xxiiii.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Cum divus pater tuus, domine, et oratione pulcherrima etl 

lOhonestissimo exempio omnes cives ad munificentiam esset co- 
hortatus, petii ab eo ut statuas principum, quas in longinquis 
agris per plures successiones traditas mihi quales acceperam 
custodiebam, permitteret in mnnicipium transferre adiecta sua 
statua. Quod quidem ille mihi cum plenissimo testimonio in- 2 

15dulserat; ego statim decurionibus scripseram ut adsignarent 
solum in quo templum pecunia mea extruerem ; illi in hono- 
rem operis ipsius electionem loci mihi obtulerant. Sed pri-3 
mummea, deinde patris tui valitudine, postea curis delegati 
a vobis officii retentus, nunc videor commodissime posse in 

20 rem praesentem excurrere. Nam et menstruum meum Kalen- 
dis Septembribus finitur et sequens mensis conplures dies fe- 
riatos habet. Rogo ergo ante omnia permittas inihi opus quod4 
inchoaturus sum exomare et tua statua, deinde, ut hoc facere 
quam maturissime possim, indulgeas commeatum. Non est au- 5 

26tem simplicitatis meae dissimulare apud bonitatem tuam obiter 
te plurimum conlaturum utilitatibus rei familiaris meae. Agro- 
rum eniro quos in eadem regione possideo locatio , cum alio- 
qui CCCC excedat , adeo non potest differri ut proximam pu- 
tationem novus colonus facere debeat. Praeterea continuae 

30 sterilitates cogunt me de remissionibus cogitare ; quarum ra- 
tionem nisi praesens inire non possum. Debebo ergo, domine, 6 
indulgentiae tuae et pietatis meae celeritatem et status ordi- 
nationem, si mihi ob utraque haec dederis commeatum tri- 
ginta dierum. Neque enim angustius tempus praefinire pos- 

35 sum, cum et municipium et agri de quibus loquor sint ultra 
centesimum et quinquagesimum lapidem. 



yGoogle 



S02 C. PUNI ET TRAIAMI 

Vffll. [XXV.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

Et privaias mnltas et omnes pnblicas causas petendi com- 
meatns reddidisti: mihi antem vel sola volnntas tna sn£Pecis- 
set. Neqne enim dnbito te , nt primnm potneris , ad tam di- 5 
strictnm officinm reversnmm. Statnam poni mihi a te eo qno 
desideras loco, quamquam eiusmodi honomm parcissimns, ta- 
men patior, ne inpedisse cnrsum erga me pietatis tnae Yidear. 

X. [V.] 10 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Exprimere, domine, verbis non possum quanto me gandio 
adfecerint epistulae tuae, ex quibus cognovi te Harpocrati 
iatraliptae meo et Alexandrinam civitatem tribuisse , quamyis 
secnndum institutionem principum non temere eam dare pro- 15 
posnisses. Esse autem Harpocrau voiiov Ms^fpLtixov indico 

2tibi. Rogoergo, indulgentissime imperator,' ntmihiadPom- 
peinm Plantam, praefectum Aegypti, amicum tuum, sicnt pro- 
misisti, epistnlam mittas. Obviam itnms, qno matnrius, domine, 
exoptatissimi adventus tui gandio frai possim, rogo permittas20 
mihi qnam longissune occurrere tibi. 

XI. [VI.] 
C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORT. 

1 Proxima infirmitas mea, domine, obligavit me Postumio25 
Marino raedico; cni parem gratiam referre beneficio tuo pos- 
snm, si precibns meis ex consnetndine bonitatis tnae indnlse- 

2 ris. Rogo ergo nt propinqnis eins des civitatem , Chrysippo 
Kithridatis nxoriqneChrysippiStratonicae Epigoni, item liberis 
einsdera Chrysippi, Epigono et Kithridati, ita nt sint in patris^o 
potestate ntqne iis in libertos servetnr ius patronomm. Item 
rogo indulg^ ius Qniritinm L. Satrio Abascanto et P. Caesio 
Phosphoro ^ Ptachariae Soteridi; qiiod a te volentibns patro- 
■ispeto. 

Xn. [VnO 35 

a PUNICS TRALANO DIPERATORI. 

1 Sdo, ioHiM,HmBoriMlii»e, qtteeslbeMbicieBdi te- 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUH 9— 16. [5.-9. 25.-27.] 203 

nacissima, preces nostras inhaerere. Quia tamen in hoc quo- 
qne indulsisti , admoneo simul et inpense rogo ut Attitim Su- 
ram praetura exomare digneris , cum locus vacet. Ad quam 
spem alioqui quietissimum hortatur et natahum splendor et 
5 summa integntas in paupertate et ante omnia felicitas tempo- 
rum , quae bonam conscientiam civium tuorum ad usum indul- 
gentiae tuae proYOcat et attoUit. 

xm. [VIII.] 

j^ C. PLINroS TRAIANO IMPERATORI. 

Cum sciam, domine, ad testimonium laudemque morum 
meorum pertinere tam boni principis iudicio exomari, rogo 
dignitati ad quam me prorexit indulgentia tua vel auguratum 
vel septemviratum , ^uia vacant , adicere digneris , ut iure sa- 
IScerdotii precari deos pro te publice possim, quos nunc pre- 
cor pietate privata. 

XIIII. [VIIII.] 
C. PLINTOS TRAIANO IMPERATORI. 

Victoriae tuae, optime imperator, maximae pulcherrimae 

2oantiquissimae et tuo nomine et rei publicae gratulor deosque 

inmortales precor ut omnes cogitationes tuas tam laetus se- 

quatur eventus, ut virtutibus tantis gloria imperii et novetur 

et augeatur. 

XV. [XXVI.] 
25 C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Quia confido, domine, ad curam tuam pertinere , nuntio 

tibi me Ephesum cum omnibus meis vjtlQ MaXiav navigasse. 

Quamvis contrariis ventis retentus, nunc destino partim orariis 

navibus partim vehicuh's provinciam petere. Nam sicut itineri 

30graves aestus ita continuae navigationi etesiae reluctantur. 

XVI. [XXVII.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

Recte renuntiasti, mi Secunde carissime. Pertinet enim ad 
35 animum meum quali itinere in provinciam pervenias. Pmden- 
ter autem constituis interim navibus interim vehiculis uti, prout 
loca suaserint. 

Digitized by VjOOQIC 



S02 C. PUNI ET TRAIANI 

VfflL [XXV.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

Et privatas multas et omnes publicas causas petendi com- 
meatus reddidisti: mihi autem vel sola voluntas tua su£Pecis- 
set. Neque enim dubito te , ut primum potueris , ad tam di- 5 
strictum officinm reversurum. Statuam poni mihi a te eo quo 
desideras loco, quamquam eiusmodi honorum parcissimus, ta- 
men patior, ne inpedisse cursum erga me pietatis tuae videar. 

X. [V.] 10 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Exprimere, domine, verbis non possum quanto me gaudio 
adfecerint epistulae tuae, ex quibus cognovi te Harpocrati 
iatraliptae meo et Alexandrinam civitatem tribuisse, quamvis 
secundum institutionem principum non temere eam dare pro- 15 
posuisses. Esse autem Harpocrau voiiov Ms^fpLtLXOv indico 

2 tibi. Rogo ergo , indulgentissime imperator , ut mihi ad Pom- 
peium Plantam, praefectum Aegypti, amicum tuum, sicut pro- 
misisti, epistulam ihittas. Obviam iturus, quo maturius, domine, 
exoptatissimi adventus tui gaudio frui possim, rogo permittas 20 
mihi quam longissime occurrere tibi. 

XI. [VI.] 
C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORT. 

1 Proxima infirmitas mea, domine, obligavit me Postumio25 
Marino medico; cui parem gratiam referre beneficio tuo pos- 
sum, si precibus meis ex consuetudine bonitatis tuae indulse- 

2ris. Rogo ergo ut propinquis eius des civitatem, Chrysippo 
Mithridatis uxorique Chrysippi Stratonicae Epigoni, item liberis 
eiusdem Chrysippi, Epigono et Mithridati, ita ut sint in patrisso 
potestate utque iis in libertos servetur ius patronorum. Item 
rogo indulgeas ius Quiritium L. Satrio Abascanto et P. Caesio 
Phosphoro et Panchariae Soteridi; quod a te volentibus patro- 
nis peto. 

XII. [VII.] 35 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORL 

1 Scio, domine, memoriae tuae, quae est bene faciendi te- 

Digitized by VjOOy It* 



EPISTULARUH 9.— 16. [5.-9. 25.-27] 203 

nacisgima, preces nostras inhaerere. Quia tamen in hoc quo- 
que induisisti , admoneo simul et inpense rogo ut Attitim Su- 
ram praetura exomare digneris , cum locus vacet. Ad quam 
spem alioqui quietissimum hortatur et natalium splendor et 
5 summa integritas in paupertate et ante omnia felicitas tempo- 
rum , quae bonam conscientiam civium tuorum ad usum indul- 
gentiae tuae provdcat et attoUit. 

xra. [vra.] 

j^ C. PLINroS TRAIANO IMPERATORI. 

Cum sciam, domine, ad testimonium laudemque morum 
meorum pertinere tam boni principis iudicio exomari, rogo 
dignitati ad quam me prorexit indulgentia tua rel auguratum 
yel septemviratum , quia racant , adicere digneris , ut iure sa- 
15 cerdotii precari deos pro te pubiice possim , quos nunc pre- 
cor pietate privata. 

xira. [vira.] 

C. PLINTOS TRAIANO IMPERATORI. 

Victoriae luae, optime imperator, maximae pulcherrimae 

20antiquissimae et tuo nomine et rei publicae gratulor deosque 

inmortales precor ut omnes cogitationes tuas tam laetus se- 

quatur eventus, ut virtutibus tantis gioria imperii et novetur 

et augeatur. 

XV. [XXVI.] 
25 C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Quia confido , domine , ad curam tuam pertinere , nuntio 

libi me Ephesum cum omnibus meis vjthQ MaXiav navigasse. 

Quamvis contrariis ventis retentus, nunc destino partim orariis 

nairibus partim vehiculis provinciam petere. Nam sicut itineri 

30graves aestus ita continuae navigationi etesiae reluctantur. 

XVI. [XXVII.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

Recte renuntiasti, mi Secunde carissime. Pertinet eniin ad 
35 animum meum quali itinere in provinciam pervenias. Pmden- 
ter autem constituis interim navibus interim vehiculis uti, prout 
loca suaserint. 

Digitized by VjOOQIC 



204 C. PLINI ET TRAIANI 

XVII. [XXVIII.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Sictit saluberrimam nayigationem, domine, usqiie Ephesum 
expertus, ita inde, postquam vehiculis iter facere coepi, gra-5 
Tissimis aestibus atque etiam febriculis vexatus Pergami sub- 

2stiti. Rursus, cum transissem in orarias naviculas, contrariis 
ventis retentus aliquanto tardius quam speraveram , id est XV 
Kal. Octobres, Bithyniam intravi. Non possum tamen de mora 
queri, cum nuhi contigerit, quod erat auspicatissimum , nata-10 

3 lem tuum in provincia celebrare. Nunc rei publicae Prusen- 
sium inpendia reditus debitores excutio ; quod ex ipso tractatu 
magis ac magis necessarium intellego. Multae enim pecuniae 
variis ex causis a privatis detinentur: praeterea quaedam mi- 

4 nime legitimis sumptibus erogantur. Haec tibi, domine, in ipso 15 
ingressu meo scripsi. 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Quinto decimo Kalendas Octobres, domine, provinciam 
intravi, quam in eo obsequio, in ea erga te fide quam de ge-^O 

5 nere humano mereris inveni. Dispice, domine, an necessarium 
putes mittere huc mensorem. Videntur enim non mediocres 
pecuniae posse revocari a curatoribus operum, si mensurae 
fideliter aguntur. Ita certe prospicio ex ratione Prusensium, 
quam cum maxime tracto. 25 

XVIIL [XXVmi.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

1 Cuperem sine querella corpusculi tui et tuorum pervenire 
in Bithyniam potuisses ac simile tibi iter ab Epheso ut navi-ao 

2 gationi fuisset, quam expertus usque illo eras. Quo autem die 
pervenisses in Bithyniam cognovi, Secunde carissime, litteris 
tuis. Provinciales, credo, prospectum sibi a me intellegent. 
Nam et tu dabis operam ut manifestum sit illis electum te 

3 esse , qui ad eosdem mei loco mittereris. Rationes autem in 35 
primis tibi rerum publicarum excutiendae snnt: nam et esse 
eas vexatas satis constat. Mensores vix etiam iis operibus 
quae aut Romae aut in proximo fiunt sufficienter habeo : sed 

Digitized by VjOOy It* 



EPISTULARUH 17.— 21. [28.-32.] 205 

in omni proviacia inyeniantnr quibus credi possit, et ideo non 
deerunt tibi, modo yelis diiigenter excutere. ' 

xvmi. [XXX.] 

^ C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Rogo , domine , consilio me regas liaesitantem utrum per i 
publicos ciyitatum seryos, quod usque adhuc factum, an per 
milites adsenrare custodias debeam. Yereor enim ne et per 
seryos publicos parum fideliter custodiantur et non exiguum 
lOmilitum numerum haeo cura distringat. Interim publicis seryis 2 
paucos milites addidi. Video tamen periculum esse ne id ipsum 
utrisque neglegentiae causa sit, dum communem culpam hi in 
illos, illi in hos regerere posse confidunt. 

j. XX. [XXXI.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

Nihil opus est, mi Secunde carissime , ad continendas cu- 
stodias piures commilitones conyerti. Perseyeremus in ea 
consuetudine quae isti proyinciae est, ut per publicos seryos 
20 custodiantur. Etenim ut fideliter hoc faciant in tua seyeritate 
ac diligentia positum est. In primis enim, sicut scribis, yeren- 
dum est ne, si permisceantur seryis publicis milites, mutua 
inter se fiducia neglegentiores sint : sed et illud haereat nobis, 
quam paucissiraos miiites a signis ayocandos esse. 

^ XXI. [XXXII.] 

C. "PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Gabius Bassus, praefectus orae Ponticae, et reyerentissime 
et officiosissime , domine , yenit ad me et conpluribus diebus 

30fuit mecum; quantum perspicere potui, yir egregius et indul- 
gentia tua dignus. Cui ego notum feci praecepisse te ut ex 
cohortibus quibus me praeesse yoluisti contentus esset bene- 
ficiariis decem, equitibus duobus, centurione uno. Respondit 
non sufficere sibi hunc numerum idque se scripturum tibi. 

35H0C in causa fuit quo minus statim reyocandos putarem quos 
faabet supra numerum. 



yGoogle 



206 C. PLINI ET TRAIANI 

XXU. [XXXin.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

Et mihi scripsit Gabius Bassas non sufficere sibi enm mili- 
tum numerum qui ut daretur illi mandatis meis conplexus sum. 
Cui quae rescripsissem ut notum haberes , his litteris subici5 
iussi. Multum interest f te poscat an homines in se ut latius 
velint. Nobis autem utilitas demum spectanda est, et quantum 
fieri potest, curandum ne milites a signis absint. 

XXIII. [XXXIIII.1 10 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Pmsenses, domine, balineum habent et sordidum et yetns. 
Id itaque indulgentia tua restituere desiderant: ego tamen ae- 
stimans novum fieri debere . . . .videris mihi desiderio eorum in- 

2 dulgere posse. Erit enim pecunia ex qua fiat, primum ea quam 15 
revocare a privatis et exigere iam toepi, deinde quam ipsi 
erogare in oleum soliti , parati sunt in opus balinei conferre ; 
quod alioqui et dignitas civitatis et saeculi tui nitor postulat. 

xxiin. [XXXV.] c^ 

TRAIANUS PLINIO S. 

Si instructio nori balinei oneratura vires Prusensium non 
est, possumus desiderio eorum indulgere ; modo ne quid ideo 
aut intribuatuT aut minus illis in posterum fiat ad necessarias 
erogationes. 25 

XXV. [X.] 
C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Servilius Pudens legatus, domine, VIII Kal. Decembres 
Nicomediam venit meque longae expectationis sollicitudine30 
liberavit. 

XXVI. [XI.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORL 

1 Rosianum Geminum, domine, artissimo vincnlo mecnm taa35 
in me beneficia iunxerunt. Habui enim illum quaestorem in 
consulatu, mei summe observantissimum expertus. Tantam 

Digitized by VjOOy It* 



EPISTULARUM 22. — 29. [33. —38. 10. 1 1.] 207 

mihi post consalatum reyerentiam praestat et publicae neces- 
situdinis pignera privatis cumulat officiis. Rogo ergo ut ipse 2 
apud te pro dignitate eius precibus meis faveas, cui et, si 
quid mihi credis, indulgentiam tuam dabis. Dabit ipse operam 
5 ut in iis quae ei mandaveris maiora mereatur. Parciorem me 
in laudando facit quod spero tibi et integritatem eius et pro- 
bitatem et industriam non solum ex eius honoribus, quos in urbe 
sub oculis tuis gessit, verum etiam ex commilitio esse notissi- 
mam. Illud unum , quod propter carltatem eius nondum mihi 3 
lOvideor satis plene fecisse, etiam atque etiam facio teque, do- 
mine , rogo gaudere me exomata quaestoris mei dignitate , id 
est per illum mea, quam maturissime velis. 

xxvn. [XXXVI.] 

15 C. PLINTOS TRAIANO IMPERATORI. 

Maximus , libertus et procurator tuus, domine, praeter de- 
cem beneficiarios, quos adsignari a me Gemellino, optimo viro, 
iussisti, sibi quoque confirmat necessarios esse milites. Ex 
his interim ...., sicut inveneram, in ministeno eius relin- 
20quendosexistimavi, praesertim cum ad frumentum conparan- 
dum iret in Paphlagoniam. Quin etiam tuteiae causa, quia ita 
desiderabat^ addidi duos equites. In futorum quid servari ve- 
lis rogo rescribas. 

25 xxvm. [xxxvn.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

Nunc quidem proficiscentem ad conparationem frumento- 

rum Maximum, libertum meum, recte militibus instruxisti. 

Fungebatur enim et ipse extraordinario munere. Cum ad pri- 

30stinum actum reversus fuerit, sufficient illi duo a te dati milites 

et totidem a Virdio Gemellino, procuratore meo, quemadiuvat. 

xxviin. [xxxvin.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

35 Sempronius Caelianus, egregius iuvenis, repertos inter ti- 1 
rones duos servos misit ad me ; quorum ego supplicium dis- 
tuli, ut te conditorem disciplinae militaris firmatoremque con- 
sulerem de modo poenae. Ipse enim dubito ob hoc maxime, 2 

Digitized by VjOOy It' 



208 C. PUNI ET TRAIANI 

quod, ut iam dixerant sacrameiito militari, nondum distributi 
in numeros erant. Quid ergo debeam sequi rogo, domine, scri- 
bas, praesertim cum pertineat ad exemplum. 

XXX. [XXXVffll.] 5 

TRAUNUS PUNIO S. 
1 Secundum mandata mea fecit Sempronins Caelianus mit- 
tendo ad te eos de quibus cognosci oportebit an capitale sup- 
piicium meruis^e videantur. Refert auteio voluntarii se obtu- 
2lerint an lecti sint vel etiam vicarii dati. Lecti n sunt, inqui- lo 
sitio peccavit: si vicarii dati, penes eos culpa est qui dede- 
runt: si ipsi, Cum haberent conditionis suae conscientiam , ve- 
nerunt, animadyertendum in illos erit. Neque enim multum 
interest quod nondum per numeros distributi sunt. Ilie enim 
dies [pro] quo primum probati sunt veritatem ab iis originis 15 
suae exegit. 

XXXI. [XL.] 
C. PLINIUS TRAUNO IMPERATORI. 

1 Salva magnitudine tua, domine, descendas oportet ad meas 
curas , cum ius mihi dederis referendi ad te de quibus dubito. 20 

2 In plerisque civitatibus , maxime Nicomediae et Nicaeae , qui- 
dam vel in opus damnati vel in ludum similiaque his genera 
poenarum pubiicorum servorum officio ministerioque fungun- 
tur atque etiam ut publici servi annua accipiunt. Quod ego cum 

3 audissem, diu multumque haesitavi quid facere deberem. Nam 25 
et reddere poenae post longum tempus plerosque iam senes 
et, quantum adfirmatur, frugaliter modesteque viventes nimis 
severum arbitrabar, et in publicis officiis retinere damnatos non 
satis honestum putabam; eosdem rursus a re publica pasci 

4otiosos inutiie, non pasci etiam periculosum existunabam. Ne-30 
cessario ergo rem totam, dumte consulerem, in suspenso re- 
liqui. Quaeres fortasse quemadmodum evenerit ut poenis in 
quas damnati erant exsolverentur: et ego quaesii, sed nihil 
conperi quod adfirmare tibi possim. Ut decreta quibus dam- 
nati erant proferebantur, ita nulla monimenta quibus liberati36 

5 probarentur. Erant tamen qui dicerent deprecantes iussu pro- 
consulumlegatorumvedimissos. Addebatfidem quod credibile 
erat neminem hoc ausum sine auctore. 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM 30. — 34. [39.-43.] 209 

XXXIL [XLL] 

TRAIANUS PLINIO S. 

Meminerimus idcirco te in istam provinciam missum, quon- 1 
iam multa in ea ememianda apparuerint. Erit autem hoc vel 

t> maxime corrigendum , quod qui damnati ad poenam erant non 
modo ea sine auctore , ut scribis , liberati sunt , sed etiam in 
conditionem proborum ministrorum retrahuntur. Qui igitur^ 
intra hos proximos decem annos damnati nec ullo idoneo au- 
ctore liberati sunt, hos oportebit poenae suae reddi: si qui 

10 vetustiores invenientur et senes ante annos decem damnati, 
distribuamus illos in ea ministeria quae non longe a poena 
sint. Solent enim eiusmodi ad balineum , ad purgationes cloa- 
carum, item munitiones viarum et vicorum dari. 

15 XXXIII. [XLII.] 

C. PHNIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Cum diversam partem provinciae circumirem, Nicomediaei 
vastissimum incendium multas privatorum domos et duo pu- 
blica opera quamquam via interiacente, Gerusian et Iseon, ab- 

20 sumpsit. Est autem latius sparsum primum violentia venti, 2 
deinde inertia hominum , quos satis constat otiosos et inmobi- 
les tanti mali spectatores perstitisse ; et alioqui nullus usquam 
in publico sipho , nulla hama, nuUum denique instrumentum 
ad incendia conpescenda. Et haec quidem , ut iam praecepi, 

25 parabuntur. Tu, domine, dispice an instituendum putes colle- 3 
gium fabrorum dumtaxat hominum CL. Ego attendam ne quis 
nisi faber recipiatur neve iure concesso in aliud utatur; nec 
erit difficile custodire tam paucos. 

3^ XXXIIII. [XLIII.] 

TRAIANUS PLINIO S. ' 

Tibi quidem secundum exempla conplurium in mentem ve- 1 
nit posse collegium fabrorum apud Nicomedenses constitui. 
Sed meminerimus provinciam istam et praecipue eas civitates 
35eiusmodi factionibus esse vexatas. Quodcumque nomen ex 
quacumque causa dederimns iis qui in idem contracti fue- 
rint . . . hetaeriaeque brevi fient. Satios itaque esl conparari 2 
Plini Ep. 14 

Digitized by VjOO^ IC 



210 C. PLINI ET TRAUNI 

ea quae ad coercendos ignes auxilio esse possint admoneri- 
que dominos praediorum ut et ipsi inhibeant , ac si res popo- 
scerit, adcursu populi ad hoc uti. 

XXXV. [XLIIII.] 5 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Sollemnia vota pro incolumitate tua, qua publica salus 
continetur, et suscepimus, domine, pariter et solvimus, pre- 
cati deos ut velint ea semper solvi semperque signari. 

XXXVI. [XLV.] ^^ 

TRAIANUS PLINIO S. 

Et solvisse vos cum provinciah*bus diis inmortalibus vota 
pro mea salute et incolumitate et nuncupasse libenter, mi Se- 
cunde carissime, cognovi ex litteris tuis. 15 

XXXVIL [XLVI.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 In aquae ductum, domine, Nicomedenses inpenderunt HS. 
[XXX] CCCXXIX, qui inperfectus adhuc relictus atque etiam20 
destructus est : rursus in ah'um ductum erogata sunt CC. Hoc 
quoque relicto novo inpendio est opus , ut aquam habeant qui 

2tantam pecuniam male perdiderunt. Ipse perveni ad fontem 
purissimum , ex qu5 videtur aqua debere perduci , sicut initio 
temptatum erat, arcuato opere, ne tantum ad plana civitatis et25 
humilia perveniat. Manent adhuc paucissimi arcus : possunt et 
erigi quidam lapide quadrato , qui ex superiore opere detra- 
ctus est: aliqua pars, ut mihi videtur, testaceo opere agenda 

3erit; id enim et facilius et vilius. Sed in primis necessarium 
est mitti a te vel aquilegem vel architectum, ne rursus eve-30 
niat quod accidit. Ego illud unum adfirmo , et utilitatem ope- 
ris et pulchritudinem saeculo tuo esse dignissimam. 

XXXVIII. [XLVII.] 

TRAIANUS PLINIO S. ' 35 

1 Curandum est ut aqua in Nicomedensem civitatem perda- 
catur. Vere credo te ea qua debebis diligentia hoc opus ad- 
gressurom. Sed medius fidius ad eandem diUgentiam tuam per- 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM 35.-39. [44.-48] 211 

tinet inquirere quorum vitio ad hoc tempus tantam pecuniam 
Nicomedenses perdiderint, ne, dum inter se gratificantur, et 
inchoaverint aquae ductus et reliquerint. Quid itaque conpe- 
reris perfer in notitiam meam. 

^ xxxvmi. [XLviii.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Theatrum, domine, Nicaeae maxima iam parte constructum, l 
inperfectum tamen, sestertium, ut audio , (neque enim ratio 

10[plusJ excussa est) amplius centies hausit: vereor ne frustra. 
Ingentibus enim rimis descendit et hiat , sive in causa solum 2 
umidum et moUe, sive lapis ipse graciHs et putris : dignum est 
certe deliberatione sitne faciendum an sit relmquendum an 
etiam destruendum. Nam fulturae ac substructiones quibus 

15 subinde suscipitur non tam Grmae mihi quam sumptuosae vi- 
dentur. Huic theatro ex privatorum poUicitationibus multa de- 3 
bentur, ut basilicae circa, ut porticus supra caveam. Quae 
nunc omnia differuntur cessante eo quod ante peragendum est. 
lidem Nicaeenses gymnasium incendio amissum ante adventum 4 

20meum restituere coeperunt, longe numerosius laxiusque quam 
fuerat, et iam aliquantum erogaverunt, periculum est ne pa- 
rum utiliter ; inconpo^itum enim et sparsum est. Praeterea ar- 
i^hitectus, sane aemulus eius a quo opus inchoatum est, adfir- 
mat parietes quamquam viginti et duos pedes latos inposita 

25 onera sustinere non posse , quia sint caemento medii farti nec 
testaceo opere praecincti. Claudiopolitani quoque in depresso 5 
loco, inminente etiam monte, ingens balineum defodiunt magis 
quam aedificant , et quidem ex ea pecunia quam buleutae a4- 
diti beneficio tuo aut iam obtulerunt ob introitum aut nobis 

30 exigentibus conferunt. Ergo cum timeam ne illic publica pe- 6 
cunia , hic , quod est omni pecunia pretiosius , munus tuum 
male conlocetur, cogor petere a te non solum ob theatrum 
yerum etiam ob haec balinea mittas architectum dispecturum 
utrum sit utilius post sumptum qui factus est quoquo modo 

35 consummare opera , ut inchoata sunt , an quae videntur emen- 
danda corrigere, quae transferenda transferre, ne, dum ser- 
vare volumus quod inpensum est, male inpendamus quod ad- 
dendum est. 



bTGoogle 



212 C. PUNI ET TRAIANI 

XL. [XLVini.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

1 Qaid oporteat fieri circa theatrum quod iachoatum apud 
Nicaeenses est in re praesenti optime deliberabis et consti- 
tues. Mihi sufficiet indicari cui sententiae accesseris. Tunc 6 
autem a priyatis exigi opera tibi curae sit, cumtheatrum, pro- 

2 pter quod illa promissa sunt , factum erit. Gymnasiis indul- 
gent Graeculi; ideo forsitan Nicaeenses maiore animo con- 
stmctionem eius adgressi sunt: sed oportet illos eo conten- 

3 tos esse quod possit illi sufficere. Quid Claudiopolitanis circa 10 
balineum , quod parum , ut scribis , idoneo loco inchoaverunt, 
suadendum sit tu constitues. Architecti tibi deesse non pos- 
sunt. Nulla provincia est quae non peritos et ingeniosos ho- 
mines habeat ; modo ne existimes brevius esse ab urbe mitti, 
cum ex Graecia etiam ad nos venire soliti sint. l^ 

XLI, [L.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Intuenti mihi et fortunae tuae et animi magnitudinem con- 
venientissimum videtur demonstrari opera non nunus aetemi- 20 
tate tua quam gloria digna quantumque pulchritudinis tantum 

2 utilitatis habitura. Est in Nicomedensium finibus amplissimus 
lacus : per hunc marmora fructus ligna materiae et sumptu mo- 
dico et labore usque ad viam navibus, inde magno labore, 

BMuore inpendio vehicuiis ad mare devehuntur Hoc opus 25 

multas manufl poscit: at eae porro non defiunt. Nam et in 
agris magna eopia est hominum et maxima in civitate , certa- 
que spes omnes libentissime adgressuros opus omnibus fru- 

3ctuo8iuB. Superest ut tu libratorem vel architectom, si tibi 
videbitur, mittas qui diligenter exploret sitne lacus altior mari, 30 
quem artifices regionas huius quadraginta cubitis altiorem esse 

4 contendunt. Ego per eadem loca invenio fossam a rege per- 
cttssam: sed incertum utrum ad colbgendum umorem circum- 
iaeeatium agrorum ai ad committendum flumini lacum. Est enim 
iftperfecta; hoc quoque dnbium, intercepto rege mortalitate an35 

Sdespmto operis effeetu. Sed hoc ipso (feres enim me ambi- 
tiosum pro tua gloria) incitor et accendor ut cupiam peragi a 
te quae tantum coeperant reges. 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM 40.— 45. [49.-54.] 215 

XLII. [LI.] 

TRAIANUS PUNIO S. 

Potest no8 soUicitare lacus iste, ut committere iilam mari 

velimus : sed plane explorandum est diligeater ne, si demis- 

5 sus in mare fuerit, totus effluat, certe quantum aquarum et unde 

accipiat. Poteris a Calpurnio Macro petere libratorem, et ego 

hinc aliquem tibi peritum eiusmodi operum mittam. 

^ XLIII. [LII.] 

10 C. PLINIUS TRAIANO IMPERATOBI. 

Requirenti mihi Byzantiorum rei pubhcae inpendia, quaei 
maxima facit , indicatum est , domine , legatum ad te salutan- 
dum annis omnibus cum psephismate mitti eique dari nummo- 
rum duodena milia. Memor ergo propositi tui legatum quidem 2 

15retinendum, psephisma autem mittendum putavf, ut simul et 
sumptus levaretur et inpleretur publicum officium. Eidem ci- 8 
yitati inputata sunt tema milia, quae riatici nomine annua da- 
bantur legato eunti ad eum qui Moesiae praeest publice salu- 
tandum. Haec ego in posterum circumcidenda existimavi. Te, 4 

20 domine , rogo ut quid sentias rescribendo aut consilium meum 
confirmare aut errorem emendare digneris. 

XLIIU. [LIII.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

25 Optime fecisti , Secunde carissime , duodena ista Byzantiis 
quae ad salutandum me in legatum inpendebantur remittendo. 
Perpetuo . . . his partibus, etsi solum psephisma per te missum 
fuerit. Ignoscet illis et Moesiae praeses , si minus illum sum- 
ptuose coluerint. 

^ XLV. [Lmi.] 

G. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Diplomata, domine, quorum dies praeteriit an omnino 
observari et quam diu velis rogo scribas meque haesitatione 
35 liberes. Vereor enim ne in alterutram partem ignorantia lapsus 
aut inlicita confirmem aut necessaria inpediam. 

Digitized by VjOOQIC 



214 C. PLINI ET TRAIANI 

XLVI. [LV.] 
TRAIANUS PLINIO S. 

Diplomata qiionim praeteritus est dies non debent esse in 
nsu: ideo inter prima iniungo mihi ut per omnes proTincias 
ante mittam nova diplomata quam desiderari possint. 5 

XLVn. [LVI.] 
C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Cum yellem, domine, Apameae cognoscere publicos debi- 
tores et reditum et inpendia, responsum est mihi cupere qui-lO 
dem universos ut a me rationes coloniae legerentur^ nnm- 
quam tamen esse lectas ab uUo proconsulum, habuisse privi- 
legium et vetustissimum morem arbitrio suo rem publicam ad- 

2ministrare. Exegi ut quae dicebant quaeque recitabant libello 
conplecterentur, quemtibi qualem acceperam roisi, quamvisi5 
intellegerem pleraque ex illo ad id de quo quaeritur non per- 

Stinere. Te rogo ut roihi praecipere digneris quid me putes 
observare debere. Vereor enim ne aut excessisse aut non in- 
plesse officii mei partes videar. 

XLVIII. [LVn.] ^ 

TRAIANUS PLINIO S. 

^ 1 Libellus Apameorum quem epistulae tuae iunxeras remisit 
mihi necessitatem perpendendi qualia essent, propter qnae vi- 
deri volunt eos qui pro consulibus hanc provinciam obtinu-25 
erunt abstinuisse inspectatione rationnm suarum , cum ipse ut 

2 eas inspiceres non recusaverint. Remuneranda est igitur pro- 
bitas eorum, ut iam nunc sciant hoc quod inspecturus es ex 
mea voluntate salvis quae habent privilegiis esse facturum. 

XLVIIII. [LVIII.] ^ 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Ante adventum meum , domine , Nicomedenses priori foro 
novum adicei^e coeperunt, cuius in angulo est aedes vetustis- 
sima Matris Magnae aut reficienda aut transferenda ; ob hoc35 
praecipue, quod est multo depressior opere eo quod cum ma- 

2xime surgit. Ego cum quaererem num esset aliqua lex dicta 

Digitizedby^OOgie 



EPISTULARUM; 46 53. [55.— 61. 12.] 215 

templo, cognovi alium hic alium apud nos esse morem dedica- 
tionis. Dispice ergo , domine , an putes aedem cui nulla lex 
dicta est salva religione posse transferri : alioqui commodissi- 
mum est, si religio non inpedit. 

^ L. [LVIffl.] 

TRAIANDS PLINIO S. 

Potes , mi Secunde carissime , sine sollicitudine religionis, 

si loci positio videtur hoc desiderare, aedem Matris deum 

lOtransferre in eam quae est accommodatior ; nec te moveat 

quod lex dedicationis nulla reperitur , cum solum peregrinae 

civitatis capax non sit dedicationis quae fit nostro iure. 

LL [XII.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

lo 

Difficile est, domine , exprimere verbis quantam percepe- 1 
rim laetitiam, quod et mihi et socrui meae praestitisti ut ad- 
finem eius Caelium Clementem in hanc provinciam transferres. 
Ex illo enim [et] mensuram beneficii tui penitus intellego, cum 2 

20 tam plenam indulgentiam cum tota domo mea experiar, cui re- 
ferre gratiam parem ne audeo quidem, quamvis maxime pos- 
sim. Itaque ad vota confugio deosque precor ut iis quae in 
me adsidue confers non indignus existimer. 

LII. [LX.] 
C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Diem, domine, quo servasti imperium, dum suscipis, 
quanta mereris laetitia celebravimus, precati deos ut te generi 
humano, cuius tutela et securitas saluti tuae innisa est, incolu- 
30mem florentemque praestarent. Praeivimus et commilitonibus 
ius iurandum more sollemni, eadem provincialibus certatim 
pietate iurantibus. 

LIII. [LXI.] 
«^ TRAIANUS PLINIO S. 

Quanta rehgione et laetitia commih'tones cum provinciaH- 
bus te praeeunte diem imperii mei celebraverint libenter, mi 
Secunde carissime, cognovi litteris tuis. 

Digitized by VjOOQIC' 



216 C. PLINI ET TRAIANI 

Lmi. [LXIL] 
C. PLINIUS TRAUNO IMPERATORI. 

1 Pecuniae publicae , domine , providentia tua et ministerio 
nostro et iara exactae sunt et exiguntur; quae vereor ne otio- 
sae iaceant. Nam et praedionim conparandorum aut nuUa aut ra- 5 
rissima occasio est, nec inveniuntur qni velint debere rei publi- 
cae, praesertim duodenis assibus , quanti a privatis mutuantur. 

2 Dispice ergo, domine, numquid minuendam usuram ac per hoc 
idoneos debitores invitandos putes , et si nec sic reperiuntur, 
distribuendam inter decuriones pecuniam , ita ut recte rei pu- lo 
blicae caveaut ; quod quamquam invitis et recusantibus minus 
acerbum erit leviore usura constituta. 

LV. [LXin.] 

TRAIANUS PLINIO S. 15 

Et ipse non aliud remedium dispicio, ini Secunde carissime, 
quam ut quantitas usurarum minuatur , quo facilius pecuniae 
publicae conlocentur. Hodum eius ex copia eorum qui mu- 
tuabuntur tu constitues. Invitos ad accipiendum conpellere, 
quod fortassis ipsis otiosum futurum sit, non est exiustitiaSO 
nostrorum temporum. 

LVI. [LXnil.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Summas, domine, gratias ago quod inter maximas occupa-^5 
tiones in iis de quibus te consului me quoque regere dignatns 

2 es: quod nunc quoque facias rogo. Adiit enim me quidam in- 
dicavitque adversarios suos a Servilio Calvo, clarissimo viro, 
in triennium relegatos in provincia morari : illi contra ab eodem 
se restitutos adfirmaverunt edictumque recitaverunt. Qua causa 30 

3 necessarium credidi rem integram ad te referre. Nam sicut 
mandatis tuis cautum est ne restituam ab alio aut a me rele- 
gatos , ita de iis quos alius et relegaverit et restituerit nihil 
conprehensum est. Ideo tu, domine, consulendus fuisti quid 
observare mc velles , tam Hercule quam de iis qui in perpe- 35 

4 tuum relegati nec restituti in provincia deprehenduntur. Nam 
haec quoque species incidit in cognitionem meam. Est enim 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTOLARUM 54.-68. [62.-66.] 217 

addnctus ad me in perpetuum relegatus a lulio Basso procon- 
sule. Ego, quia sciebam acta Bassi rescissa datumque a senatu 
ius omnibus de quibus ille aliquid constituisset ex integro agen- 
di, dumtaxat per biennium, interrogavi huncquem relegaverat 

5 an adisset docuissetque proconsulem : negavit, Per quod ef- 5 
fectum est ut te consnlerem reddendum eum poenae suae an 
gravius aliquid et quid potissimum constituendum putares et 
in hunc et in eos , si qui forte in simili conditione inyeniren- 
tur. Decretum Calvi et edictum, item decretum Bassi his lit- 

10 teris subieci. 

LVII. [LXV.] 
TRAIANUS PLINIO S. 

Quid in persona eorum statuendum sit, qui aP. ServiHoi 
15 Calvo proconsule in triennium relegati et mox eiusdem edicto 
restituti in provincia remanserunt, proxime tibi rescribam, cum 
causas eius facti a Calvo requisiero. Qui a lulio Basso in per- 2 
petuum relegatus est, cum per biennium agendi facultatem 
habuerit, si existimabat se iniuria relegatum, neque id fecerit 
20atque in provincia morari perseverarit , vinctus mitti ad prae* 
fectos praetorii mei debet. Neque enim sufficit eum poenae 
suae restitui, quam contumacia elusit. 

LVIIL [LXVI.] 
25 C. PLINIUS TRAJANO IMPERATORL 

Cum citarem iudices, domine, conventum inchoaturus, Fla- 1 
vittsArchippus vacationem petere coepit ut philosophus. Fue-2 
runt qui dicerent non liberandum eum iudicandi necessitate, 
sed omnino tollendum de iudicum numero reddendumque poe- 

30nae,quam fractis vinculis evasisset. Recitata est sententiaS 
Veli PauIIi procopsulis , qua probabatur Archippus crimine 
falsi damnatus in metallum: ille nihil proferebat quo restitu- 
tum se doceret. Adlegabat tamen pro restitutione et libellum 
a se Domitiano datum et epistulas eius ad honorem suum per- 

35 tinentes et decretum Prusensium. Addebat his et tuas litteras 
scriptas sibi , addebat et patris tui edictum et epistulam , qui- 
bus confirmasset beneficia a Domitiano data. Itaque , quamvis 4 
eidem talia crimina adplicarentur, nihil decemendum putavi, 

Digitized by VjOO^ It' 



218 C. PLINI ET TRAIANI 

donec te consulerem de eo quod mihi constitutione taa di- 
guum videbatur. Ea quae sunt utrimque recitata his litteris 
subieci. 

EPISTOLA DOMmANI AD TERENTIUM MAXIMUM. 5 

5 Flavius Archippus philosophus inpetravit a me ut agrum 
ei DC circa Frusiadem, patriam snam, emi iuberem, cuius re- 
ditu suos alere posset. Quod ei praestari volo : summam ex- 
pensam liberalitati meae feres. 

10 

EIUSDEM AD L. APPIUM MAXIMUM. 

6 Archippum philosophum, bonum yirum et professioni suae 
etiam moribus respondentem , commendatum habeas velim, 
mi Maxime, et plenam ei humanitatem tuam praestes in iis quae 
verecunde a te desideraverit. 15 

EDICTUM DIVI NERVAE. 

7 Quaedam sine dubio, Quirites, ipsa felicitas tempomm 
edicit, nec spectandus est in iis bonus princeps quibus illum 
intellegi satis est, cum hoc sibi civium meorum spondere pos-20 
sit vel non admonita persuasio, me securitatem omnium quieti 
meae praetulisse , ut et nova beneficia conferrem et ante me 

8 concessa servarem. Ne tamen aliquam gaudiis publicis adfe- 
rat haesitationem vel eorum qui inpetraverunt diffidentia vel 
eins memoria qui praestitit, necessarium pariter credidi ac25 

9 laetum obviam dubitantfbus indulgentiam meam mittere. Nolo 
existimet quisquam , quod alio principe vel privatim vel pu- 
blice consecutus sii^ ideo saltem a me rescindi, ut potius iniiii 
debeat. Sint rata et certa, nec gratulatio ullius instauratis 
egeat precibus quem fortuna imperii vultu meliore respexit. 30 
Me novis beneficiis vacare patiantur et ea demum sciant ro- 
ganda esse quae non habent. 

EPISTOLA EIUSDEM AD TULLIUM lUSTUM. 

10 Cum rerum omnium ordinatio quae prioribus temporibus 35 
inchoatae consummatae sunt observanda sit, tum epistulis 
etiam Domitiani standum est. 



yGoogle 



EPISTULARUH 69. —61. [67. — 69.] 219 

LVIin. [LXVn.] 

C. PLINIUS TOAIANO IMPERATORI. 

Flavius Archippus per salutem tuam aetemitatemque pe- 
tit a me ut libellum quem roihi dedit mitterem tibi. Quod ego 
5 sic roganti praestandum putavi, ita tamen ut missurum me no- 
tum accusatrici eius facerem , a qua et ipsa acceptum libellum 
his epistulis iunxi , quo facilius relut audita utraque parte di- 
spiceres quid statuendum putares. 

10 LX. [LXVin.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

Potuit quidem ignorasse Domitianus in quo statu esset Ar-. 
chippus , cum tam multa ad honorem eius pertinentia scribe- 
ret: sed meae naturae accommodatius est credere etiam sta- 

15 tui eius subventum interventu principis, praesertim cum etiam 
statuarum ei honor totiens decretus sit ab iis qui non ignora- 
bant quid de illo PauUus proconsul pronuntiasset. Quae ta- 
men, mi Secunde carissime, non eo pertinent ut, si quid illi 
novi criminis obicitur, minus de eo audiendum putes. Libel- 

20 los Furiae Primae accusatricis, item ipsius Archippi , quos al- 
teri epistulae tuae iunxeras, legi. 

LXI. [LXVira.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

25 Tu quidem, domine, providentissime vereris ne commis-i 
sns flumini atque ita mari lacus effluat: sed ego in re priae- 
senti invenisse videor quemadmodum huic periculo occurre- 
rem. Potest enim lacus fossa usque ad flumen adduci nec ta- 2 
men in flumen emitti , sed relicto quasi margine contineri pa- 

30 riter et dirimi. Sic consequemur ut nec vicino videatur flumini 
mixtus et sit perinde ac si misceatur. Erit enim facile per 
illam brevissimam terram quae inleriacebit advecta fossa one- 
ra transponere in flumen. Quod ita fiet , si necessitas coget, 3 
et, spero, non coget. Est enim et lacus ipse satis altus et nunc 

35 in contrariam partem flumen emittit, quod interclusum inde et 
quo volumus aversum sine ullo detrimento lacus tantum aquae 
quantum nunc portat effundet. Praeterea per id spatium per 

Digitized by VjOOy IC 



220 C. PLINI ET TRAUNI 

quod fossa facienda est ineidant rivi; qui si diligenter colli- 
4gantur, augebunt illud quod lacus dederit. Enimvero si pla- 
ceat fossam longius ducere et artius pressam mari aequare 
nec in ilumen sed in ipsum mare emittere , repercussus maris 
servabit et reprimet , quidquid e lacu veniet. Quorum si nihil 5 
nobis loci natura praestaret, expeditum tamen erat cataractis 
5aquae cursum temperare. Yerum et haec et alia multo saga- 
cius conquiret explorabitque librator, quem plane, domine, 
debes mittere , ut polliceris. Est enim res digna et magnitu- 
dine tua et cura. Ego interim Calpnrnio Macro, clanssimoio 
viro , auctore te scripsi ut libratorem quam maxime idoneum 
. mitteret. 

LXn. [LXX.] 
TRAIANUS PLINIO S. 15 

Hanifestum est, mi Secunde carissime, nec prudentiam nec 
diligentiam tibi defuisse circa istum lacum, cum tam multa 
provisa habeas, per quae nec periclitetur exhauriri et magis 
in usus nobis futurus sit. Elige igitur id quod praecipue res 
ipsa suaserit. Calpumium Macrum credo facturum ut te libra- 20 
tore instruat, neque provinciae istae his artificibus carent. 

LXIII. [XIII.] 
C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Scripsit mihi, domine, Lycormas libertus tuus, ut, si qua25 
legatio a Bosporo venisset urbem petitura, usque in adventum 
suum retineretur. Et legatio quidem, dumtaxat in eam civita- 
tem in qua ipse sum, nulla adfauc venit, sed venit tabellarias 
Sauromatae , quem ego , usus opportunitate quam mihi casus 
obtulerat, cum tabellario qui Lycormam ex itinere praecessitSO 
mittendum putavi , ut posses ex Lycormae et ex regis epistu- 
lis pariter cognoscere quae fortasse pariter scire deberes. 

LXIIII. [XIIII.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 35 

Rex Sauromates scripsit mihi esse quaedam quae deberes 
quam maturissime scire. Qua ex causa festinationem tabellarii 
quem ad te cum epistulis misit diplomate adiuvi. 

Digitizedby^^OOgle 



EPISTULARUM 62.-67. [70.-72. 13.— 15.] 221 

LXV. [LXXL] 
C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORl. 

Magna, domine, et ad totam provinciam pertinens quaestio i 
est de conditione et alimentis eorum quos vocant d^QSTtrovg. 
5ln qua ego auditis constitutionibus principum, quia nihil inye-2 
niebam aut propriUm aut universale quod ad Bithynos ferre- 
tur, consulendum te existimavi quid observari velles. Neque 
enim putavi posse me in eo quod auctoritatem tuam posceret 
exemplo esse contentum. Recitabatur autem apud me edictum 3 

10 quod dicebatur divi Augusti , ad Anniam pertinens : recitatae 
et epistulae divi Vespasiani ad Lacedaemonios et divi Titi ad 
eosdem et ad Achaeos , et Domitiani ad Avidium Nigrinum et 
Armenium Brocchum proconsules, item ad Lacedaemonios : 
quae ideo tibi non misi , quia et parum emendata et quaedam 

15 non certae fidei videbantur et quia vera et emendata in scri- 
niis tuis esse credebam. 

LXVL [LXXIL] 
TRAIANUS PLINIO S. 

20 Quaestio f^ta quae pertinet ad eos qui liberi nati expositi, 1 
deinde sublati a quibusdam et in servitute educati sunt saepe 
tractata est, nec quicquam invenitur in conmientariis eorum 
principum qui ante me fuerunt , quod ad omnes provincias sit 
constitutum. Epistulae sane sunt Domitiani ad Avidium Nigri- 2 

25num et Armenium Brocchum, quae fortasse debeant obser- 
vari: sed inter eas provincias de quibus rescripsit . . . inter 
quas est Bithynia; et ideo nec adsertionem denegandam iis 
qui ex eiusmodi causa in libertatem vindicabuntur puto neque 
ipsam libertatem redimendam pretio alimentorum. 

30 

Lxvn.[xv.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Legato Sauromatae regis, cum sua sponte Nicaeae, ubi me 1 

invenerat, biduo substitisset , longiorem moram faciendam, 

35 domine, non putavi ; primum, quod incertum adhuc erat quando 

libertus tuus Lycormas venturus esset, deinde, quod ipse pro- 

ficiscebar in diversam provinciae partem, ita officii necessitate 

Digitized by VjOOy It' 



222 C. PUNI ET TRAIANI 

2 exigente. Haec in notitiam tuam perferenda existimavi , qnia 
proxime scripseram petisse Lycormam nt legationem , si qna 
vem'8set a Bosporo, usque in adventom suum retinerem. Quod 
diutius faciendi nulla mihi probabilis ratio occurrit, praesertim 
cum epistulae Lycormae, quas detinere, ut ante praedixi, no-5 
lui, aliquot diebus hunc legatum antecessurae viderentur. 

LXVra. [LXXHL] 

C. PLmroS TRAIANO IMPERATORI. 

Petentibus quibusdam ut sibi reliquias suorum aut propter lO 
iniuriam vetustatis aut propter fluminis incursum aliaque his 
similia ^aecumque secundum exemplum proconsulum trans- 
ferre permitterem , quia sciebam in urbe nostra ex eiusmodi 
causa collegium pontificum adiri solere, te, domine, maximum 
pontificem consulendum putavi quid observare me velis. 15 

LXVim. [LXXIV.] 
TRAIANUS PLINIO S. 

Durum est iniungere necessitatem provincialibus pontificum 
adeundorum, si reliquias suorum propter aliquas iustas causas 20 
transferre ex loco in alium locum velint. Sequenda ergo po- 
tius tibi exempla sunt eorum qui isti provinciae praefuerunt 
et ex causa cuique ita aut permittendum aut negandum. 

LXX. [LXXV.] 25 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORL 

1 Quaerenti mihi , domine, Prusae ubi posset balineum quod 
indulsisti fieri , placuit locus in quo fuit aliquando domus , ut 
audio, pulchra, nunc deformis ruinis. Per hoc enim conseque- 
mur ut foedissima facies civitatis ometur atque etiam ut ipsa30 
civitas amplietur nec uUa aedificia tollantur, sed , quae sunt 

2 vetustate sublapsa, relaxentur in melius. Est autem huius do- 
mus conditio talis : legaverat eam Claudius Polyaenus Claudio 
Caesari iussitque in peristylio templum ei fieri, reliqua ex 
domo locari. Exea reditum aliquandiu civitas percepit: deinde35 
paulatim partim spoliata partim neglecta cum peristylio do- 
mus tota conlapsa est, ac iam paene nihil ex ea nisi solum 
superest; quod tu, domine, sive donaveris civitati sive venire j 

Digitizedby^OOgie | 



EPISTULARUM 68.-74. [73. — 78. 16.] 223 

iusseris , propter opportunilalem loci pro summo munere ac- 
cipiet. Ego, si permiseris, cogito in area vacua balineum con- 3 
locare , eum autem locum in quo aedificia fuerunt exedra et 
porticibus amplecti atque tibi consecrare, cuius beneficio ele- 
5 gans opus dignumque nomine tuo fiet. Exemplar testamenti, 4 
quamquam mendosum, misi tibi; ex quo cognosccs multa Po- 
lyaenum in eiusdem domus omatum reliquisse, quae ut domus 
ipsa perierunt, a me tamen, in quantum potuerit, requirentur. 

jQ LXXI. [LXXVI.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

Possumus apud Prusenses area ista cum domo conlapsa, 

quam vacare scribis , ad extructionem balinei uti. Illud tamen 

parum expressisti an aedes in peristylio Claudio facta esset. 

ISNam si facta est, licet conlapsa sit, religio eius occupavit 

solum. 

LXXII. [LXXVII.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORL 

20 Postulantibus quibusdam ut de agnoscendis liberis resti- 
tuendisque natalibus et secundum epistulam Domitiani scriptam 
Minicio Rufo et secundum exempla proconsulum ipse cogno- 
scerem, respexi ad senatus consultum pertinens ad eadem ge- 
nera causarum, quod de iis tantum provinciis loquitur quibus 

25 proconsules praesunt; ideoque rem integram distuli, dum tu^ 
domine, praeceperis quid observare me velis. 

LXXIII.[LXXVIII.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

30 Si mihi senatus consultum misens , quod haesitationem tibi 
fecit, aestimabo an debeas cognoscere de agnoscendis liberis 
et natalibus veris restituendis. 

LXXIIII. [XVI.] 
35 C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Appuleius, domine, miles, qui est in statione Nicomedensi, l 
scripsit mihi quendam nomine Callidromum, cum detineretur 
a Maximo et Dionysio pistoribus , quibus operas suas locave- 

Digitizedby^OOgle 



224 C. PLINI ET TRAIANI 

rat, confdgisse ad taam stataimi perductumqae ad magistratus 
indicasse servisse aliquando Laberio Maximo captumque a Su- 
sago in Hoesia et a Decebalo muneri missum Pacoro, Par- 
thiae regi, pluribusque annis in ministerio eius fui^se , deinde 

Sfugisse atque ita in Nicomediam penrenisse. Quem ego per-5 
ductum ad me , cum eadem narrasset , mittendum ad te pu- 
tavi; quod paulo tardius feci, dum requiro gemmam, quam 
sibi habentem imaginem Pacori et quibus ornatus fuisset sub- 

3tractam indicabat. Yolui enim hanc quoque, si inveniri po- 
tuisset , simul mittere , sicut glebulam misi quam se ex Par- 10 
thico metallo attulisse dicebat. Signata est anulo meo , cuius 
est aposphragisma quadriga. 

LXXV. [LXXVIIII.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. ^5 

1 lulius, domine , Largus ex Ponto nondum mihi visus ac ne 
auditus quidem (scilicet iudicio tuo credidit) dispensationem 
quandam mihi erga te pietatis suae ministeriumque mandavit. 

2Rogavit enim testamento ut hereditatem suam adirem ceme- 
remque ac deinde praeceptis quinquaginta milibus nummum20 
reliquum omne Heracleotarum et Tianorum civitatibus redde- 
rem, ita ut esset arbitrii mei utrum opera facienda quae honori 
tuo consecrarentur putarem an instituendos quinquennales 
agonas qui Traiani appellarentur. Quod in notitiam tuam per- 
ferendum existimavi ob hoc maxime , ut dispiceres quid eli- 25 
gere debeam. 

LXXVL [LXXX.] 
TRAIANUS PLINIO S. 

lulius Largus Gdem tuam, quasi te bene nosset, elegit.30 
Quid ergo potissimum ad perpetuitatem memoriae eius faciat 
secundum cuiusque loci conditionem ipse dispice, et quod po- 
tissimum existimaveris, id sequere. 

LXXVII. [LXXXI.] 3^ 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Providentissime , domine , fecisti quod praecepisti Calpur- 
nio Macro, clarissimo viro, ut legionarium centiuionem Byzan- 

Digitized by VjOOy IC 



EPISTULARUM 75.-79. [79.— 83.J 225 

tiiim mitteret. Dispice an etiam Iuliopolitam's simili ratione^ 
consulendum putes, quorum ciyitas, cum sit perexigua , onera 
maxima sustinet tantoque graviores iniurias quanto et infirmior 
patitur. Quidquid autem luHopolitanis praestiteris , id etiam^ 
5 toti proyinciae proderit. Sunt enim in capite Bithyniae plu- 
rimisque per eam commeantibus transitum praebent. 

LXXVIII.JXXXXIL] 

TRAIANUS PLINIO S. 

10 £a conditio est ciyitatis Byzantiorum confluente undiquel 
in eam commeantlum turba ut secundum consuetudinem prae- 
cedentium temporum honoribus eius praesidio centurionis le- 
gionarii consulendum habuerimus. Si luliopolitanis succurren- 
dum eodem modo putayerimus, onerabimus nos exemplo : plu- 2 

15res enim, et quanto infirmiores erunt, idem petent Fiduciam 
diligentiae tuae habeo ut credam te omni ratione id acturum 
ne sint obnoxii iniuriis. Si qui autem se contra disciplinamS 
meam gesserint, statim coerceantur; aut si plus admiserint 
quam ut in re praesenti satis puniantur, si milites erunt, lega- 

20tis eorum quae deprehenderis notum facies; aut si in urbem 
versus yenturi erunt, mihi scribes. 

LXXVniL [LXXXIII.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

25 Cautum est, domine, Pompeia lege, quae Bithynis datai 
est, ne quis capiat magistratum neve sit in senatu minor an- 
norum triginta. Eadem lege conprehensum est nt qui cepe- 
rint magistratum sint in senatu. Secutum est dein edictum2 
diyi Augusti, quo permisit minores magistratus ab annis duo- 

30bus et yiginti capere. Quaeritur ergo an qui minor trigintas 
annorum gessit magistratus possit a censoribus in senatum 
legi, et si potest, an ii quoque qui non gesserint possint per 
eandem interpretationem ab ea aetate senatores legi a qua 
illis magistratum gerere permissum est; quod alioqui factita- 

35tum adhuc et esse necessarium dicitur, quia sit aliquanto me- 
lius honestorum hominum liberos quam e plebe in curiam ad- 
mitti. Ego a destinatis censoribus quid sentirem interrogatus, 4 
eos quidem qui minores triginta annis gessissent magistratum 
Plini Ep. 15 

Digitized by ^00^ It* 



226 C. PLINI ET TRAIAM 

potabam posse in seiiatum et secundam edjctnm Aagasli et 
secundum legem Pompeiam legi, quoniam Augustus gerere 
magistratus minoribus annis triginta permisisset, lex senatorem 
5 esse voluisset qui gessisset magistratum. De iis autem qui non 
gessissent, quamvis essent aetatis eiusdemcuius illi quibusS 
gerere permissum est, haesitabam ; per quod effectum est ut 
te, domine, consulerem quid observari yelles. Capita legis, 
tum edictum Augusti litteris subieci. 

IXXX. [LXXXmi.] 

TRAIANUS PLTNIO S. 10 

Interpretationi tuae , mi Secunde carissime . . . existimo 
hactenus edicto divi Augusti novatam esse legem Pompeiam 
ut magistratum quidem capere possent ii qui non minores duo- 
rum et viginti annorum essent, et qui cepissent, in senatum 
cuiusque civitatis pervenirent. Ceterum non capto magistratu 15 
eos qui minores triginta annorum sint , quia magistratum ca- 
pere possint, in curiam etiam loci cuiusque non existimo 
legi posse. 

LXXXL [LXXXV.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPBRATORI. ^O 

1 Cum Prusae ad Olympum, domine, publicis negotiis intra 
hospitium eodem die exiturus vacarem , Asclepiades magistra- 
tus indicavit appellatum me a Claudio Eumolpo. Cum Coc- 
ceianus Pion in bule adsignari civitati opus cuius curam ege- 
rat vellet , tum Eumolpus adsistens Flavio Archippo dixit exi- 25 
gendam esse a Dione rationem operis ante quam rei publicae 

Straderetur, quod aliter fecisset ac debuisset. Adiecit etiam 
esse in aede positam tuam statuam et corpora septiltorum, 
uxoris Dionis et filii , postulavitque ut cognoscerem pro tribu- 

3nali. Quod cum ego me protinus facturum dilaturumque pro-30 
fectionem dixissem, ut longiorem diem ad instruendam causam 

4 darem utque in alia civitate QOgnoscerem petiit. Ego me au- 
diturum Nicaeae respondi. Ubi cum consedissem cogniturus, 
idem Eumolpus, tamquam [si] adhuc parum instruotus, dilatio- 

5nempetere coepit: contra Dion ut audiretur exigere. Dicta35 
sunt utrimque multa, etiam de causa. Ego cum dandam dila* 
tionem et te consulendum existimarem in re ad exemplum per- 

Digitized by VjOO^ It' 



EPISTULARUH 80.— 84. [84.-88.] 227 

tinenti , dixi utnque parti ut postulationum suarum libellos da- 
rent. Yolebam enim te ipsorum potissimum verbis ea quae 
enmt proposita cognoscere. Et Dion quidem se daturum di- 
xit : [et] Eumolpus respondit conplexurum se libello quae rei 
5publicae peteret, ceterum quod ad sepultos pertineret, non6 
accusatorem se sed advocatum Flavii Archippi, cuius mandata 
pertulisset. Archippus , cui Eumolpus sicut ^siade adsiste- 
bat, dixit se libellum daturum. Ita nec Eumolpus nec Archip- 
pus quam plurimis diebus expectatis adhuc mihi libellos dede- 

lOrunt : Dion dedit, quem huic epistulae iunxi. Ipse in re prae- 7 
senti fui et vidi tuam quoque statuam in bibliotheca positam: 
id autem in quo dicuntur sepulti filius et uxor Dionis in area 
conlocatum , quae porticibus includitur. Te , domine , rogo ut 8 
me in hoc praecipue genere cognitionis regere digneris, cum 

15 alioqui magna sit expectatio , ut necesse est in ea re quae et 
in confessum venit et exemplis defenditur. ' 

LXXXn. [LXXXVI.] 
TRAIANUS PLINIO S. 

20 Potuisti non haerere , mi Secunde carissime , circa id de i 
quo me consulendum existimasti, cum propositum meum opti- 
me nosses non ex metu nec terrore hominum aut criminibus 
maiestatis reverentiam nomini meo adquiri. Omissa ergo ea2 
quaestione, quam non admitterem, etiam si exemplis adiuvare- 

25tur, ratio totiua operis effecti sub cura [tua] Cocceiani Dionis 
excutiatur, cum et utilitas civitatis exigat nec aut recuset Dion 
aut debeat recusare. 

LXXXIIL [LXXXVIL] 

^ C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Rogatus, domine, a Nicaeensibus publice per ea quae 
mihi et sunt et debent esse suictissima, id est per aetemita- 
tem tuam salutemque, ut preces suas ad te perferrem, fas non 
putavi negare acceptumque ab iia libellum huic epistulae iunxi. 

^ LXXXim. [LXXXVffl.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

Nicaeensibus • qui intestatorum civium suorum concessam 

15* 

Digitized by VjOOy It' 



228 C. PLINI ET TRAIANI 

vindicationem bonorum a divo Augnsto adfirmant, debebis va- 
care contractis omnibus personis ad idem negotium pertinen- 
tibus, adhibitis Yirdio Gemellino elEpimacho, liberto meo, 
procnratoribus , ut aestimatis etiam iis quae contra dicuntur 
quod optimum credideritis statuatis. 5 

LXXXV. [xvn.j 

C. PLINIUS TBAIANO IMPERATORI. 

Maximum, libertum et procuratorem tuum, domine, per 
omne tempus quo fuimus nna probum et industrium et diligen- 10 
tem ac sicnt rei tuae amantissimum ita disciplinae tenacissi- 
mum expertus , libenter apud te testimonio prosequor ea fide 
quam tibi debeo. 

LXXXVL [XVIIL] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. ^ 

1 Gabium Bassum, domine, praefectum orae Ponticae, inte- 
grum, probum, industrium, atque inter ista reyerentissimum 
mei expertus, voto pariter et sufi^gio prosequor ea fide quam 
tibi debeo f quam ea quae speret instructnm commilitio tuo, 20 

2 cuius disciplinae debet quod indulgentia tua dignus est. Apud 
me et milites et pagam', a qnibus iustitia eius et humanitas pe- 
nitus inspecta est, certatim ei qua privatim qua publice testi- 
monia pertribuerunt. Quod in notitiam tuam perfero ea fide 
quam tibi debeo. 25 

LXXXVIL [XVim.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Nymphidium Lupum, domine, primipilarem, commilitonem 
habui, cum ipse tribunus essem, ille praefectus: inde familia-30 
riter dibgere coepi. Crevit postea caritas ipsa mutuae vetu- 

2state amicitiae. Itaque et quieti eius inieci manum et exegi 
ut me in Bithynia consilio instrueret. Quod ille amicissime et 
otii et senectutis ratione postposita et iam fecit et facturus est. 

3 Quibus ex cansis necessitudines eius inter meas nnmero, filium 35 
in primis, Nymphidium Lupum, iuvenem probum, industrium 
et egregio patre dignissiraum, suffecturum indulgentiae tuae; 
sicut primis eius experimentis cognoscere potes, cnm prae- 

Digitized by VjOO^ It* 



EPISTULARDM 85.-92. [17 — 19. 89 93.] 229 

fectus cohorlig plenissimum testimonium meruerit lulii Fero- 
cis et Fusci Salinatoris , clarissimorum yirorum. Heum gau- 
dium meamque gratulationem filii honore continebo. 

- LXXXVIIL [LXXXVIIII.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Opto, domine , et hunc natalem et plurimos alios quam fe- 
licissimos agas aetemaque laude florentem virtutis tuae glo- 
riam [quam] incolumis et fortis aliis super alia operibus augeas. 

^^ LXXXVIIII. [XC.] 

TRAIANUS PUNIO S. 

Agnosco vota tua, mi Secunde carissime, quibus preca- 
ris ut plurimos et felicissimos natales florente statu rei publi- 
15 cae nostrae agam. 

XC. [XCI.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Sinopenses, domine, aqua deficiuntur; quae videtur eti 
SObona et copiosa ab sexto decimo miliario posse perduci. Est 
tamen statim ab capite paulo amplius mille passibus locus sa- 
spectus et mollis , quem ego interim explorari modico inpen- 
dio iussi, an recipere et sustinere opus possit. Pecunia cu-2 
rantibus nobis contracta non deerit , si tu , domine , hoc genus 
25 operis et salubritati et amoenitati valde sitientis coloniae in- 
dulseris. 

XCI. [XCII.1 

TRAIANUS PUNIO S. 

Ut coepisti , Secunde carissime , explora diligenter an lo- 
30CUS ille quem suspectum habes sustinere opus aquae ductus 
possit. Neque enim dubitandum puto quin aqua perducenda 
sit in coloniam Sinopensem, si modo et yiribus suis adsequi 
potest, cum plurimum ea res et salubritati et voluptati eius 
conlatura sit. 
35 XCIL [XCIII.1 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORL 
Amisenorum civitas libera et foederata beneficio indulgen- 

Digitized by VjOOy IC 



SO C. PUNI ET TRAIANI 

tiae tuae legibiu suis utitur. In hac datum Hiilii libellnm ad 
eranos pertiuentem his litteris subieci, ut tu, domine, dispiceres 
qnid et quatenns aut permittendum aut prohibendum putares. 

xcra. [xcira.] ^ 

TRAJANUS PUKIO S. 

Amisenos, quorum libellum epistulae tuae iunzeras , si le- 
gibus istorum, quibus de officio foederis utuntur, concessum 
est eranum habere , possumus quo minus habeant non inpe- 
dire, eo facilius, si tali conlatione non ad turbas et ad inlicitosio 
coetus sed ad sustinendam tenniorum inopiam utuntur. In ce- 
teris civitatibus, quae nostro iure obstrictae sunt, res huins- 
modi prohibenda est. 

xcira. [xcv.] ^^ 

C. PUNTOS TRAIANO IMPERATORl. 

1 Suetonium Tranquillum , probissimnm honestissimum eru- 
ditissimum yirum, et mores eius secutus et studia iam pridem, 
domine, in contubemium adsumpsi tantoque magis diligere 

2 coepi, quanto hunc propius inspexi. Huic ius Irium liberorum 20 
necessarium faciunt duae causae : nam et iudicia amicorum pro- 
meretur et parum felix matrimonium expertus est inpetrandum- 
que a bonitate tua per nos habet quod illi fortunae malignitas 

3 denegavit. Scio, domine, quantum beneficium petam, sed peto 

a te, cuius in omnibus desideriis meis indulgentiam experior.25 
Potes enim coUigere, quanto opere cupiam, quod non rogarem 
absens, si mediocriter cuperem. 

xcv. pccvi.] 

TRAIANUS PLINIO S. ^ 

Quam parce haec beneficia tribuam utique , mi Secunde 
carissime, haeret tibi, cum etiam in senatu adfirmare soleam 
non excessisse me numerum quem apud amplissimum ordinem 
suffecturum mihi professus sum: tuo tamen desiderio sub- 
scripsi et dedisse me ius trium liberonim Suetonio Tranquillo 35 
ea conditione qua adsuevi referri in conunentarios meos iussi. 



yGoogle 



EPISTULARUM 93—96. [94 97.] 231 

XCVI. PCCVIL] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATOftl. 

SoUemne est mihi, domine, omnia de qaibus dabito ad te l 
5 referre. Quis enim potest melius vel canctationem mdlun re- 
gere vel ignorantiam extraere? Cognitionibus de Christianis 
interfai numquam : ideo nescio quid et quatenus aut puniri so- 
kat aut quaeri. Nec mediocriter haesitavi sitne aliquod discri* 2 
men aetatum an quamlibet teneri nihil a rob^stioribus diffe* 

lOrant, detur paenitentiae venia an ei qui omnino Christianns fuit 
desisse non prosit , nomen ipsum, si flagitiis careat, an flagitia 
cohaerentia nomini puniantur. Interim in iis qui ad me tam- 
quam Christiani deferebantur hunc sum secutus modum. In-3 
terrogavi ipsos an essent Christiani. Confitentes iterum ac ler- 

15 tio interrogavi , supplicium minatus : perseverantes duci iussi. 
Neque enim dubitabam, qualecumque esset quod faterentur, 
pertinaciam certe et inflexibilem obstinationem debere puniri. 
Fuerunt alii similis amentiae quos , quia cives Romani erant, 4 
adnotavi in urbem remittendos. Mox ipso tractatu, ut fieri 

20 solet , diffundente se crimine plures species incideriint. Pro- 5 
positus est libellus sine auctore multorum noittina continens. 
Qui negabant esse se Christianos aut fuisse, cum praeeunte 
me deos appellarent et imagini tuae, quam propter hoc iusse- 
ram cum simulacris numinum adferri, ture ac vino supplica- 

25 rent, praeterea male dicerent Christo, quorum nihil posse cogi 
dicuntur qui sunt re vera Christiani , dimittendos esse putavi. 
Alii ab indice nominati esse se Christianos dixerunt et mox 6 
negaverunt ; fuisse quidem , sed desisse , quidam ante plures 
annos , non nemo etiam ante viginti quoque. Omnes et imagi- 

30nem tuam deorumque simulacra venerati sunt [ii] et Christo 
male dixerunt. Adfirmabant autem hanc fuisse summam vel 7 
culpae suae vel erroris , quod essent soliti stato die ante lu- 
cem convenire carmenque Christo quasi deo dicere secum in- 
vicem , seque sacramento non in scelus aliquod obstringere, 

35 sed ne furta, ne latrocinia, ne adulteria committerent, ne fidem 
falierent, ne depositum appellati abnegarent : quibus peractis 
morem sibi discedendi fuisse, rursusque ad capiendum cibum, 
promiscuum tamen et innoxium; quod ipsum facere desisse 

Digitized by VjOOy IC 



4 

332 C; PliNI ET TRAUNI 

* po8t edictum meum, quo secnndum mandata tua hetaerias esse 

8 vetueram. Quo magis necessarium credidi ex duabus ancillis, 

quae ministrae dicebantur, quid esset veri et per tormenta 

quaerere. Nihil aliud inveni quam superstitionem pravam in- 

modicflftn. Ideo dilata cognitione ad consulendum te decucurri. 5 

OVisa est enim mihi res digna consultatione , maxime propter 

periclitantium numerum. Multi enim omnis aetatis , omnis or- 

dinis, utriusque sexus etiam, vocantur in periculum et yoca- 

buntur. Neque civitates tantum sed vicos etiam atque agros 

superstitionis istius contagio pervagata est; quae yidetur sistilO 

10 et corrigi posse. Certe satis constat prope iam desolata tem- 

pla coepisse celebrari et sacra sollemma diu intermissa repeti 

pastumque venire victimarum, cuius adhuc rarissimus emptor 

inyeniebatur. Ex quo facile est opinari quae turba hominum 

emendari possit, si sit paenitentiae locus. 16 

xcm [xcviii.] 

TRATANUS PLTNIO S. . 

1 Actum quem debuisti, mi Secunde, in excutiendis causis 
eorum qui Christiani ad te delati fuerant secutus es. Neque 
enim in universum aliquid quod quasi certam formam habeat 20 

2constitui potest. Conquirendi non sunt: si deferantur et ar- 
guantur, puniendi sunt, ita tamen ut qui negaverit se Chri- 
stianum esse idque re ipsa manifestum fecerit , id est suppH- 
cando diis nostris, quamvis suspectus in praeteritum, veniam ex 
paenitentia inpetret. Sine auctore vero propositi libelli in nullo 25 
crimine locum habere debent. Nam et pessimi exempli nec no- 
stri saeculi est. 

xcvin. [xcvmi.] 

C. PUNIUS TRATANO IMPERATORI. 

l Amastrianorum civitas, domine, ot elegans et omataha-30 
bet inter praecipua opera pulcherrimam eandemque longissi- 
mam plateam; cuius a latere per spatium omne porrigitur no- 
mine quidem flumen, re vera cloaca foedissima ac sicut tur- 

2pis inmundissimo aspectu ita pestilens odore teterrimo. Qui- 
bus ex causis non minus salubritatis quam decoris interest35 
eam contegi : quod fiet, si permiseris curantibus nobis ne desit 
quoque pecunia operi tam magno quam necessario. 

Digitized by V^OOQIC 



EPISTULARUM 97—104. [98 — 105.] 233 

XCVIIII. [C.J 
TRAIANUS PLINIO S, 

Rationis est , mi Secupde carissime , contegi aquam istam 
quae per civitatem Amastrianorum fluit, si intecta isalubritati 
5obcst. Pecunia ne huic operi desit curaturum te secundum 
diligentiam tuam certum habeo. 

C. [CI.] 
C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORl. 

10 Vota , domine , priorum annorum nuncupata alacres laeti- 
que persolvimus novaque rursus certante commilitonum et 
provincialium pietate suscepimus , precati deos ut te rem^que 
publicam florentem et incolumem ea benignitate servarent 
quam super magnas plurimasque virtutes praecipua sanctitate, 

15 obsequio, deorum honore meruisti. 

' CI. [CII.] 
TRAIANUS PLINIO S. 

Solvisse vota diis inmortalibus te praeeunte pro mea inco- 
20lumitate commilitones cum provincialibus laetissimo consensu 
et in futurum nuncupasse libenter, mi Secunde carissime, co- 
gnovi litteris tuis. 

CII. [CIII.J 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORL 

25 Diem quo in te tutela generis humani felicissima sncces- 
sione translata est debita religione celebravimus, commendan- 
tes diis imperii tui auctoribus et vota publica et gaudia. 

CIII. [CIIII.] 

TRAI^NUS PLINIO S. 

30 Diem imperii mei debita laetitia et religione commilitoni- 
bus et provincialibus praeeunte te celebratum libenter cognovi 
litteris tuis. 

CIIII. [CV.] 
C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 
35 Valerius, domine , Paulinus excepto Paulino ius Latinorum 

Digitized by VjOOQIC 



234 C. PLINI ET TRAIANI 

suonim mihi reliquit; ex quibus rogo tribus interim ius Qmn- 
tium des. Vereor enim ne sit inmodicum pro omnibus pariter 
invocare indulgentiam tuam, qua debeo tanto modestius uti 
quanto pleniorem experior. Sunt autem pro quibus peto C. 
Valerius Astraeus, C. Valerius Dionysius, C. Valerius Aper.5 

CV. [CVI.) 

TRAIANUS PLINIO S. 

Cum honestissime iis qu' apud fidem tuam a Valerio Pau- 
lino depositi sunt consultum velis mature per me , iis interim lo 
quibus nunc petisti dedisse me ius Quiritium referri in commen- 
tarios meos iussi, idem facturus in ceteris pro quibus petieris. 

CVI. [CVII.] 
C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORL j^ 

Rogatus, domine, a P. Attio Aquila, centurione cohortis 
sextae equestris, ut mitterem tibi libellum per quem indulgen- 
tiam pro statu filiae suae inplorat , durum putavi negare , cum 
scirem quantam soleres militum precibus patientiam humani- 
tatemque praestare. 20 

CVn. [CVffl.J 

TRAIANUS PLINIO S. 

Libellum P. Attii Aquilae, centurionis cohortis sextae eque- 
stris, quem mihi raisisti, legi: cuius precibus motus dedi filiae2o 
eius civitatem Romanam. Libellum rescripti quem illi redde- 
res misi tibi. 

cviii. [cvnii.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Quid habere iuris velis et Bithynas et Ponticas civitatesdO 
in exigendis pecuniis quae illis vel ex locationibus vel ex 
Yenditionibus aliisve causis debeantur rogo, domine, rescri- 
bas. Ego inveni a plerisque proconsulibus concessam iis pro- 

atopraxian eamque pro lege valuisse. Existimo tamen tua pro- 
videntia constituendum aliquid et sanciendum, per quod utili-36 
tatibus eorum in perpetuum consulatur. Nam quae sunt ab 
illis instituta, sint licet sapienter indulta, brevia tamen et in- 
firma sunt, nisi illis tua contingit auctoritas. 

Digitized by VjOOQIC 



EPISTULARUM 105. —112. [106. — 113.] 235 

CVnil. [CX.J 

TRAIANUS PLINIO S. 

Quo iure uti debeant Bithynae vel Ponticae civitates in iis 

ftecuniis quae ex quaque causa rei publicae debebuntur ex 
ege cuiusque animadvertendum est. Nam sive habent privile- 
gium quo ceteris creditoribus anteponantur, custodiendum est, 
sive non habent, in iniuriam privatorum id dari a me non 
oportebit. 

CX. [CXI.] 

10 C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Ecdicus, domine, Amisenorum civitatis petebat apud me a 1 
lulio Pisone denariorum circiter quadraginta milia, donata ei 
publice ante viginti annos bule et ecclesia consentiente, ute- 
baturque mandatis tuis , quibus eiusmodi donationes vetantur. 

15 Piso contra plurima se in rem publicam contulisse ac prope 2 
totas facultates erogasse dicebat. Addebat etiam temporis spa- 
tium postulabatque ne id quod pro multis et olim accepisset 
cum eversione reliquae dignitatis reddere cogeretur. Quibus 
ex causis integram cognitionem differendam existimavi, ut te, 

20 domine, consulerem quid sequendum putares. 

CXI. [CXII.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

Sicut largitiones ex publico fieri mandata prohibent, ita, 
25 ne multorum securitas subruatur, factas ante aliquantum tem- 
poris retractari atque in inritum vindicari non oportet. Quid- 
quid ergo ex hac causa actum ante viginti annos erit , omit- 
tamus. Non minus enim hominibus cuiusque loci quam pecu- 
niae publicae consultum volo. 

^ CXII. [CXIII.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Lex Pompeia, domine, qua Bithyni et Pontici utuntur, eos i 
qui in bulen a censoribus leguntur dare pecuniam non iubet : 
35 sed ii quos indulgentia tua quibusdam civitatibus super legi- 
timum numerum adicere permisit et singula milia denariorum 
et bina intulerunt. Anicius deinde Haximus proconsul eo8 2 

Digitized by VjOOy It' 



236 C. PLINI ET TRAIANI 

etiam qui a censoribus legerentur, dumtaxat in paucissimis 
S civitatibus, aliud aliis, iussit inferre. Superest ergo ut ipse di- 
spicias an in omnibus civitatibus certum aliquid omnes qui 
deinde buleutae leguntur debeant pro introitu dare. Nam quod 
in perpetuum mansurum est a te constitui decet , cuius factis 5 
dictisque debetur aeternitas. 

CXIII. [CXIIIL] 

TRAIANUS PLINIO S. 

Honorarium decurionatus omnes qui in quaque civitate Bi- 10 
thyniae decuriones fiunt inferre debeant necne , in uniyersum 
a me non potest statui. Id ergo quod semper tutissimum est, 
sequendam cuiusque civitatis legem pnto, scilicet adyersus 
eos qui inyiti fiunt decuriones id existimo acturos, ut f prae- 
fatio ceteris praeferatur. 15 

CXIIIL [CXV.] 
C. PLINIUS TRAJANO IMPERATORI. 

1 Lege, domine , Poippeia , permissum Bithynicis ciyitatibus 
adscribere sibi quos yellent ciyes, dum ne quem earum ciyi- 20 
tatum quae sunt in Bithynia. Eadem lege sancitur quibns de 

2causis e senatu a censoribus eiciantur. Inde me quidam ex 
censoribus consulendum putayerunt an eicere deberent eum 

3 qui esset alterius ciyitatis. Ego , quia lex sicut adscribi ciyem 
alienum yetabat, ita eici e senatu ob hanc causam non iubebat, 25 
praeterea quod adfirmabatur mihi in omni ciyitate plurimos 
esse buleutas ex aliis ciyitatibus futurumque ut multi homi- 
nes multaeque ciyitates concuterentur, cum ea pars legis iam 
pridem consensu quodam exoleyisset , necessarium existimayi 
consulere te quid senrandum putares. Capita legis his litte-dO 
ris subieci. 

CXV. [CXVI.] 
TRALA.NUS PLINIO S. 

Merito haesisti, Secunde carissime, quid a te re8cribi35 
oporteret censoribus consulentibus , an . . . . in senatum alia- 
rum ciyitatum, eiusdem tamen proyinciae ciyes. Nam et legis 
auctoritas et longa consuetudo nsurpata contra legem in di- 

Digitized by VjOO^ It" 



EPISTULARUM 113.— 118. [114.— 119.J 237 

veraum movere te potuit. Milu hoc temperamentum eius pla- 
cuit ut ex praeterito nihil novaremus, sed manerent quamvis 
contra legem adsciti quarumcumque civitatum cives , in futu- 
rum autem lex Pompeia observaretur; cuius vim si retro quo- 
5 que velimus custodire, multa necesse est perturbari. 

CXVI. [CXVII.] 

C. PLINIUS TRAJANO IMPERATORI. 

Qui virilem togam sumunt vel nuptias faciunt vel ineunt i 
lOmagistratum vel opus pubUcum dedicant, solent totam bulen 
atque etiam e plebe non exiguum- numerum vocare binosque 
denarios vel singulos dare. Qnod an celebrandum et quate- 
nus putes rogo scribas. Ipse enim sicut arbitror, praesertim 2 
ex sollemnibus causis, concedendag esse invitationes , ita ve- 
15reor ne ii qui mille homines, interdum etiam plures vocant 
modum excedere et in speciem dianomes incidere videantur. 

cxvn. [cxvin.] 

TRAIANUS PLINIO S. 

20 Merito vereris ne in speciem dianomes incidat invitatio, 
quae et in numero modum excedit et quasi per corpora , non 
viritim singnlos ex notitia , ad soUemnes sportulas contrahit. 
Sed ego ideo prudentiam tuam elegi ut formandis istius pro- 
vinciae moribus ipse moderareris et ea constitueres quae ad 

25 perpetuam eius provinciae quietem essent profutura. 

CXVni. [CXVIIII.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

Athletae, domine, ea quae pro iselasticis certaminibus con- 1 
30stituisti deberi sibi putant statim ex eo die quo sunt coronati: 
nihil enim referre quando sint patriam invecti, sed quando cer- 
tamine vicerint, ex quo invehi possint. Ego contra scribo 
Mselastici nomine' : f itaque eorum vehementer addubitem an 
sit potius id tempus quo eioiqkaaav intuendum. lidm obso- 2 
35m'a petnnt pro eo agone qui a te iselasticus factus est, quam- 
vis vicerint ante quam fieret. Aiunt enim congruens esse, sic- 
ut non detur sibi pro his certaminibus quae esse iselastica 
postquam vicerunt desierunt, ita pro iis dari quae esse coepe- 

Digitized by VjOO^ It' 



288 C. PLINI ET TRAIANI EP. 119—121. [120—122.] 

3ront. Hic qooqiie non medioeriler haereo ne caiagqnam retro 
habeatur ratio; dandaque quae tunc cimi vincerent non debe- 
bantur. Rogo ergo ut dubitationem meam regere, id est^ be- 
neficia tua interpretari ipge dignerig. 

CXVIIIL [CXX.J ^ 

TRAIANUS PLINIO S. 

Iselagticum tunc primum mihi videtur incipere deberi, cum 
quis in ciyitatem guam ipse ei6i^ka6Bv. Obsonia eorum certa- 
minum quae igelagtica esse placuit mihi , si ante iselastica non 10 
fuerunt, retro non debentnr. Nec proficere pro desiderio 
athletarum potest quid eorum quae postea iselastica non lege 
constitui, quam f qui ierant, accipere desierunt. Mutata enim 
conditione certaminum nihilo minus quae ante peregerant non 
reYOcantur. 15 

CXX. [CXXI.] 

C. PLINIUS TRAIANO IMPERATORI. 

1 Usque inhoc tempus, domine, neque cuiquam diplomata 
commodavi neque in rem uUam nisi tuam misi. Quam perpe- 20 

2 tuam servationem meam quaedam necessitas rupit. Uxori enim 
meae audita morte avi volenti ad amitam suam excnrrere usum . 
eorum negare durum putavi , cum talis officii gratia in celeri- 
tate consisteret sciremque rationem itineris probaturum, cuius 
causa erat pietas. Haec tibi scripsi , quia mihi parum gratus 25 
fore videbar , si dissimulassem inter alia beneficia hoc unum 
quoque me debere indulgentiae tuae , quod fiducia eius quam- 
quam inconsulto te non dubitavi facere quae, si consuluissem, 
sero fecissem. 

CXXI. [CXXII.] ^ 

TRAUNUS PLINIO S. 

Merito habufsti, Secunde carissime, fiduciam animimei, 
nec dubitandum fuisse, si expectasses, donec me consuleres 
an iter uxoris tuae diplomatibus , quae officio tuo dedi, adin-35 
vandum esset, cum apud amitam suam uxortua deberet etiam 
oeleritate gratiam adventus sui augere. 

Digitized by VjOOQIC 



C. PLINI CAECILI 

SECUNDl 

P A N E G Y R I C U S. 



Bene ac sapienter, patres conscripti, maiores instituerunt 1 
5 ut rerum agendarum ita dicendi initium a precationibus capere, 
quod nihil rite , nihil providenter homines sine deorum inmor- 
talium ope consilio honore auspicarentur. Qui mos cui po- 
tius quam consuli , aut quando magis usurpandus colendusque 
est quam cum imperio senatus, auctoritate rei publicae ad 

lOagendas optimo principi gratias excitamur? Quod enim prae- 
stabilius est aut pulchrius munus deorum quam castus et san- 
ctus et diis simillimus princeps? Ac si adhuc dubium fuisset 
forte casuque rectores terris an aliquo numine darentur, prin- 
cipem tamen nostrum liqueret divinitus constitutum. Non enim 

15 occulta potestate fatorum sed ab love ipso coram ac palam re- 
pertus est; electus quippe inter aras et altaria eodemque loci 
quem deus ille tam manifestus ac praesens quam caelum ac 
sidera insedit. Quo magis aptum piumque est te, luppiter 
optime maxime , antea conditorem , nunc conservatorem impe- 

20 rii nostri , precari ut mihi digna consule , digna senatu , digna 
principe contingat oratio , utque omnibus quae dicentur a me 
libertas fides veritas constet, tantumque a specie adulationis 
absit gratiarum actio mea quantum abest a necessitate. 

Equidem non consuli modo sed omnibus civibus eniten* 2 

25 dum reor ne quid de principe nostro ita dicant ut idem illud 
de alio dici potuisse videatur. Quare abeant ac recedant vo- 
ces illae quas metus exprimebat: nihil quale ante dicamus; 
nihil enim quale antea patimur: nec eadem de principe quae 
prius praedicemus; neque enim eadem quae prius secreto lo- 

30quimur. Discematur orationibus nostris diversitas temporum, 
et ex ipso genere gratiarum agendarmn intellegatur cui, quando 

Digitized by VjOO^ IC 



240 C. PLINI 

sint actae. Nusqnam ut deo , nusqaam ut nomini blandiamur : 
non enim de tyranno sed de ciye , non de domino sed de pa- 
rente loquimur. Unum ille se ex nobis , et hoc magis excellit 
atque eminet, quod unum ex nobis putat nec minus hominem 
se quam hominibus praeesse meminit. Intellegamus ergo bona 5 
nostra , dignosque nos illis usu probemus, atque identidem co- 
gitemus quam sil indignum si maius principibus praestemus 
obsequium qui servitute cirium quam qui libertate laetantur. 
Et populus quidem Romanus dilectum principum servat , quan- 
toque paulo ante concentu formosum alium hunc fortissimum 10 
personat, quibusque aliquando clamoribus gestum alterius et 
vocem huius pietatem abstinentiam mansuetudinem laudat. 
Quid nos ipsi? divinitatem principis nostri an humanitatem tem- 
perantiam facilitatem, ut amor et gaudium tnlit , universi prae- 
dicare solemus? lam quid tam civile, tam senatorium quaml6 
illud additum a nobis optimi cognomen? quod peculiare huius 
et proprium adrogantia priorum principum fecit. Enimvero 
quam commune , quam ex aequo quod felices nos , felicem il- 
lum praedicamus altemisque votis ^haec faciat, ^aec audiat', 
quasi non dicturi, nisi fecerit, conprecamur? Ad quas ille vo-20 
ces lacrimis etiam ac multo pudore suffunditur. Agnoscit enim 
3 sentitque sibi , non principi dici. Igitur quod temperamen- 
tum omnes in illo subito pietatis calore servavimus , hoc sin- 
guli quoque meditatique teneamus, sciamusque nullum esse 
neque sincerius neque acceptius genus gratiarum quam quod25 
illas adclamationes aemuletur quae fingendi non habent tem- 
pus. Quantum ad me pertinet , laborabo ut orationem meam 
ad modestiam principis moderationemque summittam, nec ml- 
nus considerabo quid aures eius pati possint quam quid virtu- 
tibus debeatur. Magna et inusitata principis gloria, cui gra-30 
tias aclurus non tam vereor ne me in laudibus suis parcum 
quam ne nimium putet. Haec me cura , haec difticultas sola 
circumstat: nam merenti gratias agere facile est, patres con- 
scripti. Non enim periculum est ne, cum loquar de humanita- 
te, exprobniri sibi superbiam credat, cum de frugalitate, luxu-35 
riam, cum de clementia, crudelitatem, cum de liberalitate, ava- 
ritiam, cura de benignitate, livorem, cum de continentia, libi- 
dinem, cum delabore, inertiam, cudide fortitudine, timorem. 

Digitized by VjOO^ It' 



PANEGYMCUS3.4.6. 241 

Ac ne ilhid quidem vereor ne gntas ingratusve videar, prout 
salis aut parum dixero. Animadverto enim etiam deos ipsos 
non tam accuratis adorantium precibus quam innocentia et san- 
ctitate laetari, gratioremque existimari qui delnbris eorum pu- 

5 ram castamque mentem quam qui meditatum carmen intulerit. 
Sed parendum est senatus consulto , quo ex utilitate publica 4 
placuit ut consulis voce sub titulo gratiarum agendarum boni 
principes quae facerent recognoscerent , mali quae facere de- 
berent. Id nunc eo magis sollemne ac necessarium est, quod 

10 parens noster privatas graliarum actiones cohibet et conprimit, 
intercessurus etiam publicis , si permitteret sibi vetare quod 
senatus luberet. Utrumque , Caesar Auguste , moderate , et 
quod alibi tibi gratias agi non sinis et quod hic sinis. Non 
enim a te ipso tibi honor iste sed ab agentibus habetur. Cedis 

15adfectibus nostris, nec nobis munera tua praedicare sed audire 
tibi necesse est. 

Saepe ego mecum, patres conscripti, tacitus agitaviqua- 
lem quantumque esse oporteret« cuius ditione nutuque maria 
terrae pax bella regerentur; cum interea fingenti formantique 

20 mihi principem quem aequata diis inmortalibus potestas dece- 
ret numquam voto saltem concipere succurrit similem huic 
quem videmus. Enituit aHquis in bello , sed obsolevit in pace : 
alium toga, sed non et arma honestarunt: reverentiam ille ter- 
rore, alins amorem humihtate captavit: ille quaesitam domi 

25gloriam in publico, hic in publico partam domi perdidit: po- 
stremo adhuc nemo extitit cuius virtutes nuUo vitiorum confi- 
nio laederentur. At principi nostro quanta concordia quantus- 
que concentus omnium laudum omnisque gloriae contigit! Ut 
nihil severitati eius hilaritate , nihil gravitati simplicitate , nihil 

30maiestati humanitate detrahitur! lam firmitas, iam proceritas 

corporis , iam honor capitis et dignitas oris , ad hoc aetatis in- 

. deflexa maturitas nec sine qubdam munere deum festinatis se- 

nectutis insignibus ad augendam maiestatem ornata caesaries, 

nonne longe lateque principem ostentant? Talem esse opor- 5 

35 tuit quem non bella civilia nec armis oppressa res publica sed 

pax et adoptio et tandem exorata terris numina dedissent. An 

fas erat nihil differre inter imperatorem quem homines et quem 

dii fecissent? cpiorum quidem in te, Caesar Auguste , iudicium 

Plihi Ep. • 16 

Digitizedby^^OOgle 



242 C. PLINI 

et favor tunc statim, cum ad exercitum proficiscereris, el qui- 
dem inusitato indicio enotuit. Nam ceteros principes aut lar- 
gus cruor hostiarum aut sinister rolatus avium consulentibus 
nuntiavit , tibi ascendenti de more Capitolium quamquam non 
id agentium civium clamor, ut iam principi , occurrit; siqui-5 
dem omnis turba quae limen insederat ad ingressum tuum fo- 
ribus reclusis iila quidem, ut tunc arbitrabatur, deum, ceterum, 
ut docuit eventus , te consalutavit imperatorcm. Nec aliter a 
cunctis omen acceptum est. Nam ipse intellegere nolebas: 
recusabas enim imperare; recusabas, quod bene erat impera-10 
turi. Igitur cogendus fuisti. Cogi porro non poteras nisi pe- 
riculo patriae et nutatione rei publicae. Obstinatum enim tibi 
non suscipere imperium , nisi servandum fuisset. Quare ego 
illum ipsum furorem motumque castrensem reor extitisse , quia 
magna vi magnoque terrore modestia tua vincenda erat. Ac 15 
sicut maris caelique temperiem turbines tempestatesque com- 
mendant , ita ad augendam pacis tuae gratiam ilium tumultum 
praecessisse crediderim. H^bet has vices conditio mortalium 
ut adversa ex secundis, ex adversis secunda nascantur. Occul- 
tat utrorumque semina deus, et plerumque bonorum maIo-20 
grumque causae sub diversa specie latent. Magnum quidem 
illud saeculo dedecus, magnum rei publicae vulnus inpres- 
sum est: imperator et parens generis humani obsessus ca- 
ptus inclusus , ablata mitissimo seni servandorum hominum po- 
testas , ereptumque principi illud in principatu beatissimum, 25 
quod nihil cogitur. Si tamen haec sola erat ratio quae te pu- 
blicae salutis gubemaculis admoveret , prope est ut exclamem 
tanti fuisse. Corrupta est disciplina castrorum , ut tu corrector 
emendatorque contingeres ; inductum pessimum exemplum , ut 
optimum opponeretur; postremo coactus princeps quos noIe-30 
bat occidere , ut daret principem qui cogi non posset. Olim 
tu quidem adoptari merebare ; sed nescissemus quantum tibi 
deberet imperium, si ante adoptatus esses. Expectatum est 
tempus quo liqueret non tam accepisse te beneficium quam de- 
disse. Confugit in sinum tuum concussa res publica , ruensque 35 
imperinnr super imperatorem imperatoris tibi voce delatum est. 
Inploratus adoptione etaccitus es, ut olim duces magni a pe- 
regrinis extemisque bellis ad opem patriae ferendam revocari 

Digitized by VjOO^ It* 



PANEGYWCUS 6. 7. 8. 243 

solebant. Ita filius ac parens uno eodemque momento rem ma- 
ximam invicem praestitistis : ille tibi imperium dedit, tu illi 
reddidisti. Solus ergo ad hoc aevi pro munere tanto paria ac- 
cipiendo fecisti, immo ultro dantem obligasti: communicato 
5 enim imperio sollicitior tu , ille securior factus est. no-' 7 
vum atque inauditum ad principatnm iter! Non te propria cu- 
piditas, proprius metus, sed aliena utilitas, alienus timor 
principem fecit. Yidearis licet quod est amplissimnm consecu- 
tus inter homines , felicius tamen erat illud quod reliquisti : sub 

lObono pnncipe privatus esse desisti. Adsnmptus es in laborum 
curarumque consortium, nec te prospera et laeta stationis istius 
sed aspera et dura ad capessendam eam conpulerunt: suscepi- 
sti imperium, postquam alium suscepti paenitebat. NuUa ad- 
optati cum eo qni adoptabat cognatio , nulla necessitudo nisi 

15 quod uterque optimus erat, dignusque aiter eligi, alter eligere. 
Itaque adoptatus es , non , ut prius alius atque alius , in gratiam 
nxoris. Adscivit enim te filium non vitricus sed princeps, eodem- 
que animo divus Ncrva pater tuus factus est quo erat omnium. 
Nec decet aliter filium adsumi , si adsumatur a principe. An se- 

20natum populumque Romanum, exercitus, provincias, socios 
transmissurns uni, successorem e sinu uxoris accipias, summae- 
que potestatis heredem tantum intra domum tuam quaeras? non 
totam per civitatem circumferas oculos, et hunc tibi proximum, 
hunc coniunctissimum existimes quem optimum , quem diis si- 

25 millimum inveneris ? Imperaturus omnibus eligi debet ex omni- 
bus. Non enim servulis tuis dominum , ut possis esse conten- 
tus quasi necessario herede , sed principem civibus daturus es 
imperator. Superbum istud et regium, nisi adoptes eum quem 
constet imperaturum fuisse , etiamsi non adoptasses. Fecit hoc 

30Nerva, nihil interesse arbitratus genueris an elegeris, si per- 
inde sine iudicio adoptentur liberi ac nascuntur; nisi quod ta- 
men aequiore animo ferunt homines quem princeps parum fe- 
liciter genuit quam quem male elegit. Sedulo ergo vitavit 8 
hunc casum, nec iudicia hominum sed deorum etiam in con- 

35 silium adsumpsit. Itaque tui non in cubiculo sed in templo, 
nec ante genialem torum sed ante pulvinar lovis optimi maximi 
adoptio peracta est; qua tandem non servitns nostra sed liber- 
tas et salus et securitas fundabatur. Sibi enim gloriam illam dii 

DigilSbyVnOOgie 



244 C. PLINI 

vindicaverunt : horum opus, honim iUud imperium; Nerva tan- 
tum minister fuit : utique qui adoptaret tam paruit quam tu qui 
adoptabaris. Adlata erat ex Pannonia laurea, id agentibus diis 
ut invicti imperatoris exortum victoriae insig^e decoraret. Hanc 
imperator Nerva in gremio lovis conlocarat , cum repente so- 5 
lito maior et augustior, advocata hominum contione deorum- 
que , te fllium sibi , hoc est unicum auxilium fessis rebus ad- 
sumpsit. Inde quasi depositi imperii qua securitate qua gloria 
laetus (nam quantulum refert deponas an partiaris imperium? 
nisi quod dilflcilius hoc est), non secus ac praesenti tibi inni- lo 
xus, tuis umeris se patriamque sustentans, tua iuventa, tuo 
robore invaluit. Statim consedit omnis tumultus. Non adoptio- 
nis opus istudfuit, sedadoptati; atque adeo temere fecerat 
Nerva, si adoptasset alium. ObUtine sumus ut nuper post ad- 
optionem non desierit seditio, sed coeperit? Inritamentum 15 
istud irarum et fax tumultus fuisset, nisi incidisset in te. An 
dubium est ut dare posset imperium Imperator qui reverentiam 
amiserat auctoritate eius effectum cui dabatur? Simul fllius, 
simul Caesar, mox imperator et consors tribuniciae potestatis, 
et omnia pariter et statim factus es, quae proxime parens20 
^verus tantum in alterum fllium contulit. Magnum hoc tuae 
moderationis indicium, quod non solum successor imperii sed 
particeps etiam sociusque placuisti. Nam successor, etiamsi 
noh's, habendus est; non est habendus socius, nisi velis. Cre- 
dentne posteri patricio et consulari et triumphali patre geni- 25 
tum, cum fortissimum amplissimum amantissimum sui exerci- 
tum regeret, imperatorem non ab exercitu factum? eidem, 
cum Germaniae praesideret, Germanici nomen hinc missum? 
nihil ipsum ut imperator fieret agitasse? nihil fecisse nisi quod 
meruit et paruit? Paruisti enim, Caesar, et ad principatum 30 
obsequio pervenisti, nihilque magis a te subiecti animo factum 
est quam quod imperare coepisti. lam Caesar, iam imperator, 
iam Germanicus, absens et ignarus, et post tanta nomina, 
quantum ad te pertinet, privatns. Magnum videretur, si dice- 
rem Nescisti te imperatorem futurum: eras imperator, et esse36 
te nesciebas. Ut vero ad te fortunae tuae nuntius venit, male- 
bas quidem hoc esse quod fueras, sed non erat liberum. An 
Bon obsequereris principi civis, legatus imperatori, filius pa- 

Digitized by VjOOy IC 



PANE6YRICUS 9. 10. 11. 245 

tri? Ubi deinde disciplina? nbi mos a maioribas traditos, quod- 
cnmque imperator munus iniungeret, aeqno animo paratoque 
subeundi? Qutd enim, si provincias ex provinciis , exbellis 
belk mandaret? Eodem illum uti iure , cum ad imperium re- 
Syocet, quo sit usus, cum ad exercitnm miserit, nihiique inter- 
esse ire legatnm an redire principem iubeat, nisi quod maior 
sit obsequii gloria in eo quod quis minus velit. Augebat au- 10 
ctoritatem iubentis in summum discrimen auctoritas eius ad- 
ducta, utque magis parendum imperanti putares efficiebatur eo, 

10 quod ab aliis minns parebatur. Ad hoc audiebas senatus po- 
pulique consensum. Non unius Nervae iudicium illud , illa ele- 
Gtio fuit. Nam qui ubique sunt homines hoc idem votis expete- 
bant; ille tantum inre principis occupavit, primusque fecit 
quod facturi omnes erant. Nec Hercule tanto opere cunctis fa- 

15ctumplaceret, nisi placuisset ante quam fieret. At quo, dii 
boni , temperamento potestatem tuam fortunamque moderatus 
es! Imperator tu titulis et imaginibus et signis, ceterum mo- 
destia labore vigilantia dux et legatus et miles , cum iam tua 
yexilla, tuas aquilas magno gradn anteires, neque alind tibi ex 

20illa adoptione quam filii pietatem, filii obsequium adsereres lon- 
gamque huic nomini aetatem, longam gloriam precarere. lam te 
providentia deorum primum in locum provexerat ; tu adhuc in se- 
cundo resistere atque etiam senescere optabas: privatustibi vi- 
debaris quam diu imperatoret aliusesset. Audita sunt votatua, 

25 sed in quantum optimo illi et sanctissimo seni utile fuit , quem dii 
caelo vindicaverunt, ne quid post illud divinum et inmortale fa- 
ctum mortale faceret. Deberi quippe maximo operi hanc venera- 
tionem, ut novissimum esset , auctoremque eius statim conse- 
crandum, ut quandoque inter posteros quaereretur an illud iam 

30 deus fecisset. Ita ilie nullo magis nomine publicus parens quam 
quia tuus. Ingens gloria ingensque fama , cum abunde expertus 
esset quam bene umeris tuis sederet imperium , tibi terras , te 
terris reliquit ; eo ipso carus omnibus ac desiderandus quod pro- 
spexeratne desideraretur. Quem tu lacrimis priinum, ita ut filium H 

35decuit, mox templis honestasti, non imitatus illos qui hoc idem, 
sed alia mente fecerunt. Dicavit caeloTiberiusAugustum, sed 
ut maiestatis crimen induceret, Claudium Nero , sed ut inride- 
ret, Yespasianum Titus , Domitianus Titum, sedille, ut dei 

Digitized by VjOOQIC 



246 C. PLINI 

filias, hic, ut frater viderelor. Tu uderibuB patrem intulisti, 
non ad metum civium, non in contumeliam numinum, non in 
honorem tuum, sed quia deum credis. Minus est hoc, cum fit 
ab iis qui et sese deos putant. Sed licet illum aris pulvinari- 
bus flamine colas, non alio magis tamen deum et facis et pro-5 
bas quam quod ipse talis es. In principe enim qui electo suc- 
cessore fato concessit una eademque certissima divinitatis fides 
est bonus successor. Num ergo tibi ex inmortaiitate patris 
aiiquid adrogantiae accessit? num hos proximos divinitate pa- 
rentum desides ac superbos potius quam illos veteres et anti- 10 
quos aemuleris? qui hoc ipsum imperium .... 

cuius pulsi fugatique non aliud maius habebatur indicium 
quam si triumpharet. Ergo sustulerant animos et iugum excusse- 
rant, nec iam nobiscum de sua libertate sed de nostra servitute 
certabant, ac ne indutias quidemnisi aequis conditionibus ini-15 

12bant, legesque ut acciperent, dabant. At nunc rediit omnibus 
terror et metus et votum imperata faciendi. Yident enim Ro- 
manum ducem unum ex illis veteribus et priscis , quibus im- 
peratorium nomen addebant contecti caedibus campi et infecta 
victoriis maria. Accipimns obsides ergo, nonemimus, nec20 
ingentibus damnis inmensisque muneribus paciscimur ut vice- 
rimus. Rogant, supplicant; largimur, negamus, utrumque ex 
imperii maiestate: agunt gratias qui inpetraverunt; non audent 
queri quibus negatum est. An audeant, qui sciant te adsedisse 
ferocissimis populis eo ipso tempore quod amicissimum illis, 25 
difficillimum nobis , cum Danubius ripas gelu iungit duratusque 
glacie ingentia tergo bella transportat, cum ferae gentes non 
telis magis quam suo caelo, suo sidere armantur? Sed ubi in 
proximo tu , non secns ac si mutatae temporum vices essent, 
illi quidem latibulis suis clausi tenebantur; nostra agmina per-30 
cursare ripas et aliena occasione , si permitteres , uti ultroque 
hiemem suam barbaris inferre gaudebant. 

13 Haec tibi apud hostes veneratio. Quid apud milites? 
quam admirationem quemadmodum conparasti ? cum tecum in- 
ediam, tecum ferrent sitim; cum inilla meditatione campestri35 
militaribus turmis imperatorium pulverem sudoremque miscc- 
res , nihilque ceteris nisi robore ac praestantia dispar libero 
Marte nunc eminus tela librares nunc librata susciperes , ala- 

Digitizedby^OOgK:: 



PANEG YRICUS 12. 13. 14. 247 

cer virtate miiitimi et laetus, quotiens aut cassidi tuae aut cli- 
peo gravior ictns incideret ; (laudabas quippe ferientes , hor- 
tai)arisqae ut auderent, et audebant iam) cum spectator mode- 
ratorque ineuntium certamina virorum arma conponeres , teia 
5temptares, ac si quod durius accipienti videretur, ipse vibra- 
res. Quid cum solacium fessis, aegris opem ferres? Non tibi 
moris tua inire tentoria, nisi conmiilitonum ante lustrasses, 
nec requiem corpori nisi post onmes dare. Hac mihi admira- 
tione dignus imperator non videretur, si inter Fabricios et Sci- 

lOpiones et Camillos talis esset. Tunc enim illum imitationis ar- 
dor semperque melior aliquis accenderet. Postquam vero stu- 
dium armorum a manibus ad oculos , ad voluptatem a labore 
translatum est ; postquam exercitationibus nostris non vetera- 
norum aliquis , cui decus muralis aut civica , sed Graeculus ma- 

logister adsistit: quam magnum est, unum ex omnibus patrio 
more, patria virtute laetari, et sine aemulo, sine exemplo se- 
cum certare , secum contendere , ac sicut imperat solus , so- 
lum ita esse qui debeat imperare ! Non incunabula haec tibi, 14 
Caesar, et rudimenta, cum puer admodum Parthica lauro glo- 

20riampatri8 augeres nomenque Germanici iam tum mererere, 
cum ferociam superbiamque barbarorum ex proximo auditus 
magno terrore cohiberes, Rhenumque et Euphraten admira- 
tionis tuae societate coniungeres? cum orbem terrarum non 
pedibus magis quam laudibus peragrares , apud eos semper 

25maior et clarior quibus postea contigisses? Et necdum impe- 
rator, necdum dei filius eras. Germaniam Hispaniam({ne cum 
plurimae gentes ac prope infmita vastitas interiacentis soli tum 
Pyrenaeus , Alpes , inmensique alii montes , nisi his conparen- 
tur, muniunt dirimuntque. Per hoc omne spatium cum legio- 

SOnes duceres seu potius (tanta velocitas erat; raperes, non ve- 
hiculum umquam, non equum respexisti. Levis hic, non sub- 
sidium itineris sed decus,. et cum ceteris subsequebatur, ut 
cuius nullus tibi usus , nisi cum die stativorum proximum cani- 
pum alacritate discursu pulvere attoUeres. Initium laboris mi- 

35rer an finem? Multum est quod perseverasti , plus tamen quod 
non timuisti ne perseverare non posses. Nec dubito quin ille 
qui te inter illa Germaniae bella ab Hispania usque ut validis- 
simum praesidium exciverat , iners ipse alienisque virtutibus 

Digitized by VjOOQIC 



248 C. PUNI 

tanc qaoqne InYidas imperator , cum ope earam indigeret , tan- 
tam admirationem tui non sine quodam timore conceperit, quan- 
tam ille genituslove post saevos labores duraque imperia regi 
suo indomitus semper indefessusque referebat; cum aliis su- 

15 per alias expeditionibus itinere illo dignus invenireris. Tri- 5 
bunus yero disiunctissimas terras teneris adhuc annis viri fir- 
mitate lustrasti , iam tunc praemonente fortuna ut diu penitus- 
que perdisceres quae mox praecipere deberes. Neque enim 
prospexisse castra brevemque militiam quasi transisse conten- 
tus, ita egisti tribunum nt esse dux statim posses nihilque di-io 
scendum haberes tempore docendi. Cognovisti per stipendia 
decem mores gentium , regionum situs , oppOTtunitates loco- 
rum, et diversam aquarum caelique temperiem ut patrios fon- 
tes patriumque sidus ferre consuesti. Quotiens equos , quo- 
tiens emerita arma mutasti ! Yeniet ergo tempus quo posteri 15 
yisere visendumque tradere minoribus suis gestient quis su- 
dores tuos hauserit campns, quae refectiones tuas arbores, 
quae somnum saxa praetexerint, quod denique tectummagnus 
hospes inpleveris, nt tunc ipsi tibi ingentium ducum sacrave- 
stlgia isdem in locis monstrabantur. Verum haec olim: in20 
praesentia quidem, quisquis paulo vetustior miles, hic te com- 
militone censetur. Quotus enim quisque cuius tu non ante com- 
milito quam imperator? Inde est quod prope omnes nomine 
appellas, quod singulorum fortia facta conmemoras; nec ha- 
bent adnumeranda tibi pro re publica vulnera, quibus statim25 
et laudator et testis contigisti. 

16 Sed tanto magis praedicanda moderatio tua, quod innu- 
tritus bellicis landibus pacem amas , nec quia vel pater tibi 
triumphalis vel adoptionis tuae die dicata Capitolino lovi lau- 
rus , idcirco ex occasione omni quaeris triumphos. Non times 30 
bella nec provocas. Magnum est, imperator Auguste, magnum 
est stare in Danubii ripa, si transeas, certum triumphi, nec 
decertare cupere cum recnsantibus ; quorum alterum fortitu- 
dine, alterum moderatione efficitur. Nam ut ipse nolis pu- 
gnare, moderatio, fortitudo tua praestat ut neque hostes tui 35 
velint. Accipiet ergo aliquando Capitolium non mimicos cur- 
rus nec falsae simulacra victoriae, sed imperatorem veram ac 
solidam gloriam reportantem tranquillitatem et tam confessa 

Digitized by VjOOQIC 



FANEGYRICUS 15. 16. 17. 18. 19. 249 

hostium ofosequia nt vincendus nemo fuerit. Pulchrius hoc 
omnibus triumphis. Neque enim umquam nisi ex contemptu 
imperii nostri factum est ut vinceremus. Quod si quis barba- 
rus rex eo insolentiae furorisque processerit ut iram tuam in- 
5 dignationemque mereatur, ne ille, sive interfuso mari seu 
fluminibus inmensis seu praecipiti monte defenditur, omnia 
haec tam prona tamque cedentia virtutibus tuis sentiet ut sub- 
sidisse montes , flumina exaruisse , interceptum mare , inlatas- 
que sibi non classes nostras sed terras ipsas arbitretur. Vi- 17 

lOdeor iam cemere non spohis provinciarum et extorto sociis 
auro sed hostilibus armis captorumque regum catenis trium- 
phum gravem : videor ingentia ducum nomina nec indecora no- 
minibus corpora noscitare : videor intueri inmanibus ausis bar- 
barorum onusta fercula et sua quemque facta vinctis manibus 

15 sequentem : mox ipsum te sublimem instantemque cnrru domi- 
tarum gentium tergo , ante currum autem clipeos quos ipse 
perfoderis. Nec tibi opima defuerint , si quis regum venire in 
manus audeat, nec non modo telorum tuorum sed oculorum 
etiam minarumqne coniectum toto campo totoque exercitu op- 

20posito perhorrescat. Meruisti proxima moderatione ut, quan- 
documque te vel inferre vel propulsare bellum co^gerit impe- 
rii dignitas , non ideo vicisse videaris ut triumphares , sed tri- 
umphare quia viceris. Aliud ex alio mihi occurrit. Quam spe- 18 
ciosum est enim quod disciplinam castrorum lapsam extin- 

25 ctamque refovisti depulso prioris saeculi malo , inertia et con- 
tumacia et dedignatione parendi? Tutum est reverentiam, tu- 
tum caritatem mereri , nec ducum quisquam ant non amari a 
militibus aut amari timet; et inde oiTensae pariter gratiaeque 
securi, instant operibus, adsunt exercitationibus , arma m^e- 

30nia viros aptant. Quippe non is princeps qui sibi inminere, sibi 
intendi putet quod in hostes paretur; quae persuasio fuit illo- 
rum qui, hostiiia cnm facerent, timebant. lidem ergo torpere 
militaria studia nec animos modo sed et corpora ipsa langue- 
scere, gladios etiam incuria hebetari retundique gaudebant. 

35 Duces porro nostri , non tam regum exterorum quam suorum 
principum insidias , nec tam hostium qnam commilitonum ma- 
nus ferrumque metuebant. Est haec natura sideribus ut par- 19 
va et exilia validiorum exortus obscuret: similiter imperato- 

Digitized by VjOOQIC 



250 C. PLINI 

ris adventtt legatonim dignitas inumbratur. Tu tamen maior 
omnibng qnidem eras, sed sine uUius deminutione maior: ean- 
dem auctoritatem praesente te quisque quam absente retine- 
bat; quin etiam plerisque ex eo reverentia accesserat , quod 
tu quoque illos reverebare. Itaque perinde sommig atque infi- 5 
mis carus, sic imperatorem commilitonemque miscueras ut stu- 
dium omnium laboremque et tamquam exactor intenderes et 
tamquam particeps sociusque relevares. Felices illos quorum 
fides et industria non per internuntios et interpretes , sed ab 
ipso te, nec auribus tuis sed ocuiis probabantur! Consecuti 10 
sunt ut absens quoque de absentibus nemini magis quam ti- 

20 bi crederes. lam te civium desideria revocabant, amorem- 
que castrorum superabat caritas patriae. Iter inde placidum 
ac modestum et plane a pace redeuntis. Nec vero ego in lau- 
dibus tuis ponam quod adventum tunm non pater quisquam, 15 
non maritus expavit: adfectata aliis castitas, tibi ingenita et in- 
nata , interque ea quae inputare non possis. Nullus in exigen- 
dis vehiculis tumultus, nullum circa hospitia fastidium; annona 
quae ceteris; ad hoc comitatus adcinctus et parens : diceres 
magnum aliquem dncem, ac te potissimum, ad exercitus ire:20 
adeo nihil aut certe parum intererat inter imperatorem factum 

et futurum. Quam dissimiiis nuper alterius principis transitns ! 
si tamen transitus ille, nonpopulatio fuit, cum abactus hospi- 
tum exerceret, omniaque dextra laevaque perusta et attrita, 
ut si vis aliqua vel ipsi iili barbari quos fugiebat inciderent. 25 
Persuadendum provinciis erat illud iter Domitiani fuisse, non 
principis. Itaque non tam pro tua gloria quam pro utilitate 
communi edicto subiecisti qnid in utrumque vestrum esset in- 
pensum. Adsuescat imperator cum imperio calculum ponere : 
sic exeat, sicredeat, tamquam rationem redditurus; edicat30 
quid absumpserit. Ita fiet ut non absumat quod pudeat dicere. 
Praeterea f uturi principes , velint nolint , sciant Tanti [tuumj 
constat, propositisque duobus exemplis meminerint perinde 
coniecturam de moribus suis homines esse facturos , prout hoc 
vel illud elegerint. 36 

21 Nonne his tot tantisque meritis novos aliqnos honores , no- 
vos titulos merebare? At tu etiam patris patriae recusabas. 
Quam longa nobis cum modestia tua pugna ! quam tarde vici- 

Digitizedby^^OOgie 



PANEGYRICOS 20. 21. 22. 23. 251 

miis! Nomen illud, quod alii primo statim principatus die, ut 
imperatoris et Caesaris, receperunt, tu usque eo distulisti, 
donec tu quoque, beneflciorum tqorum parcissimus aestimator, 
iam te mereri fatereris. Itaque soli omnium contigit tibi ut pa- 
5 ter patriae esses ante quam fieres. Eras enim in animis , in iu- 
diciis nostris , nec publicae pietatis intererat qnid vocarere, 
nisi quod ingrata sibi videbatur, si te imperatorem potius yo- 
caret et Caesarem, cum patrem experiretur. Quod quidem no- 
men qua benignitate , qua indulgentia exerces ! ut cum civibus 

lOtuis quasi cum liberis parens vivis! ut reversus imperator, 
qui privatus exieras, agnoscis, agnosceris! Eosdemnos, eun- 
dem te putas, par omnibus, et hoc tantum ceteris maior quod 
melior. Ac primum, qui dies ille quo expectatus desidera^22 
tusque urbem tuam ingressus es! lam hoc ipsum, quod in- 

15gressus es, qnam mirum laetumque! Nam priores invehi et in- 
portari solebant, non dico quadriiugo curru et albentibus equis, 
sed umeris hominum, quod adrogantius erat. Tu sola corporis 
proceritate elatior aliis et excelsior , non de patientia nostra 
quendam triumphum, sed de superbia principum egisti. Ergo 

2Dnon aetas quemquam, non valetudo, non sexus retardavit quo 
minus oculos insolito spectaculo inpleret. Te parvuli noscere, 
ostentare iuvenes, mirari senes; aegri quoque neglecto me- 
dentium imperio ad conspectum tui, quasi ad salutem sanita- 
temque prorepere. Inde alii se satis vixisse te viso, te rece- 

25 pto , alii nunc magis esse vivendum praedicabant. Feminas 
etiam tunc fecunditatis suae maxima voluptas subiit, cum cer- 
nerent cui principi cives, cui imperatori milites peperissent. 
Yideres referta tecta ac laborantia , ac ne eum quidem vacan- 
tem locum qui non nisi suspensum et instabile vestigium cape- 

30ret, oppletas undique vias angustumque tramitem relictum tibi, 
alacrem hincatque inde populum, ubique par gaudium parem- 
que clamorem. Tam aequalis ab omnibus ex adventu tuo lae- 
titia percepta est quam omnibus venisti : quae tamen ipsa cum 
iugressu tuo crevit ac prope in singulos gradus adaucta est. 

35 6ratum erat cunctis quod senatum osculo exciperes, ut di-23 
missus osculo fueras, gratum quod equestris ordinis decora 
honore nominum sine monitore signares , gratum quod tantum 
non ultro clientibus salutatis quasdam familiaritatis notas adde- 

Digitized by V^OO^ It' 



252 C. PUNI 

res; gratms tamen qnod sensim et placide, et qnantnm respe- 
ctantium tnrba pateretur , incederes , qnod occursantinm po- 
pnlns te qnoque , te immo maxime artaret , quod primo statlm 
die latns tunm crederes omnibus. Neqne enim stipatus satelli- 
tum mann , sed circnmfnsus undique nunc senatus nunc eque- 5 
stris ordinis flore, pront altemtrum freqnentiae genus invaluis- 
set, silentes qnietosqne lictores tnos snbsequebare : nam mi- 
lites nihil a plebe habitu tranquillitate modestia differebant. 
Ubi vero coepisti Capitolinm ascendere , qnam laeta omnibns 
adoptionis tuae recordatio! quam peculiare gandiiim eorumlO 
qui te primi eodem loco salntaverant imperatorem! Qnin etiam 
denm ipsum tunc praecipnam voluptatem operis sui percepisse 
crediderim. Ut quidem isdem yestigiis institisti qnibus parens 
tuus ingens illud deomm prolaturns arcanum, quae circum- 
stantium gaudia! quam recens clamor! quam similis illi dies 15 
qui hunc genuit diem ! ut plena altaribns , angusta victimis cun- 
cta ! ut in nnius salutem coUata omnium vota ! cum sibi se ac 
liberis snis intellegerent precari qnae pro te precarentur. Inde 
tu in palatium quidem, sed eo vultu, ea moderatione, ut si 
privatam domum peteres ; ceteri ad penates suos quisque , ite- 20 
24 raturus gaudii fidem , ubi nnlla necessitas gaudendi est. One- 
rasset alium eius modi introitns; tu cotidie admirabilior et 
melior, taiis denique quales alii principes futuros se tantnm 
pollicentur. Solnm ergo te commendat augetqne temporis spa- 
tiuni. lunxisti enim ac miscnisti res diversissimas , securitatem 25 
olim imperantis et incipientis pudorem. Non tn civium ample- 
xus ad pedes tuos deprimis nec osculum manu reddis : manet 
imperatori quae prior oris humanitas. Incedebas pedibus ; in- 
cedis : laetabaris labore ; laetaris : eadem quae omnia illa circa 
te nihil in ipso te fortuna mutavit. Liberum est ingrediente perSO 
publicum principe subsistere , occurrere , comitari , praeterire : 
ambulas inter nos, non quasi contingas; et copiam tui, non ut 
inputes , facis. Haeret lateri tuo quisquis accessit , finemque 
sermoni suus cuique pudor, non tua superbia facit. Regimur 
quidem a te et subiecti tibi , sed quemadmodum legibus sumns. 35 
Nam et illae cupiditates nostras libidinesqne moderantur, no- 
biscumtamen et internos versantur. Emines, excellis, ut ho- 
nor, ut potestas, quae snper homines quidem, hominum sunt 

Digitized by VjOO^ It* 



PANEGYRICUS 24. 25. 26. 253 

tamen. Ante te principes fastidio nostri et qnodam aequalitatis 
metu nsum pedum amiserant. Illos ergo umeri cervicesque ser- 
Yorum super ora nostra, te fama, te gloria, te ciyium pietas, 
te libertas super ipsos principes vehnnt; te ad sidera tollit hu- 
5 mus ista communis et confusa principis vestigia. 

Nec vereor, patres conscripti, ne longior videar, cum25 
sit maxime optandum ut ea pro quibus aguntur principi gra- 
tiae multa sint: quae quidem reyerentius fuerit integra inliba- 
taque cogitationibus vestris reservari quam carptim breviter- 

lOque perstringi, quia fere sequitur ut illa quidem de quibus ta- 
ceas tanta quanta sunt esse videantur: nisi vero leviter at- 
tingi placet locupletatas tribus datumque congiarium populo, 
et datum totum , cum donativi partem milites accepissent. An 
mediocris animi est his potius repraesentare quibus magis ne- 

15gari potest? quamquam in hac quoque diversitate aequalitatis 
ratio servata est. Aequati sunt enim populo miHtes eo quod 
partem, sed priores, populus militibus, quod posterior, sed 
totum statim accepit. Enimvero qua benignitate divisum est! 
quantaeque curae tibi fuit ne quis expers liberalitatis tuae fie- 

20ret! Datum est iis qui post edictum tuum in locum erasorum 
subditi fuerant, aequatique sunt ceteris illi etiam quibus non 
erat promissum. Negotiis aliquis, valetudine alius, hic mari, 
ille fluminibus distinebatur: expectatus est, provisumque ne 
quis aeger, ne quis occupatus, ne quis denique longe fuisset: 

25 veniret quisque , cum vellet, veniret quisque, cum posset. 
Magnificum, Caesar, et tuum disiunctissimas terras munificen- 
tiae ingenio velut admovere, inmensaque spatia liberalitate 
contrahere, intercedere casibus, occursare fortunae, atque 
omni ope adniti ne quis e plebe Romana dante congiarium 

30 te hominem se magis sentiret fuisse quam civem. Adven-26 
tante congiarii die observare principis egressum in publicum, 
insidere vias examina infantium futurusque populus solebat. 
Labor parentibus erat ostentare parvulos inpositosque cervici- 
bus adulantia verba blandasque voces edocere: reddebant illi 

35 quae monebantur. Ac plerique inritis precibus surdas princi- 
pis aures obstrepebant , ignarique quid rogassent, quid non in- 
petrassent, donec plane scirent, differebantur. Tu ne rogari 
quidem sustinuisti, et quamquam laetissimum oculis tuis esset 

Digitized by VjOOy IC 



254 C. PLINI 

eonspectu Romanae sobolis inpleri, omnes tamen ante quam 
te viderent adirentre recipi incidi iussisti , ut iam inde ab in- 
fantia parentem publicum munere educationis experirentur, 
crescerent de tuo qui crescerent tibi, alimentisque tuis ad sti- 
pendia tua penrenirent, tantumque omnes uni tibi quantum pa-5 
rentibus suis quisque deberet. Recte, Caesar, quod spem Ro- 
mani nominis sumptibus tuis suscipis. Nullum est enim ma^o 
principe inmortalitatemque merituro inpendii genus dignius 
quam quod erogatur in posteros. Locupletes ad tollendos iibe- 
ros ingentia praemia et pares poenae adhortantur; pauperibus 10 
educandi una ratio est bonus princeps. Hic fiducia sui procre- 
atos nisi iarga manu fovet, auget, amplectitnr, occasum im- 
perii , occasum rei publicae adcelerat frustraque proceres ple- 
be neglecta , ut defectum corpore caput nutaturumque insta- 
bili pondere , tuetur. Facile est coniectare quod perceperis 15 
gaudium , cum te parentum iiberorum senum infantium puero- 
rum ciamor exciperet. Haec prima parvulorum civium rox au- 
res tuas inbuit, quibus tu daturus alimenta, hoc maximum prae- 
stitisti ne rogarent. Super omnia est tamen quod talis es ut 

27 sub te liberos tollere libeat expediat. Nemo iam parens filio 20 
nisi fragilitatis humanae vices horret, nec inter insanabi- 
les morbos principis ira numeratur. Magnum quidem est edu- 
caudi incitamentum tollere liberos in spem alimentorum, in 
spem congiariorum; maius tamen, in spem libertatis, in spem 
securitatis. Atque adeo nihil largiatur princeps, dum nihil au-25 
ferat; non alat, dum non occidat: nec deerunt qui filios con- 
cupiscant. Contra largiatur et auferat , alat et occidat : ne ille 
etiam brevi tempore effecerit ut omnes non posterorum modo 
sed sui parentnmque paeniteat. Quocirca nihil magis in taa tota 
liberalitate laudaverim quam quod congiarium das de tuo , ali- 30 
menta de tuo, neque a te liberi civium, ut ferarum catuli, san- 
guine et caedibus nutriuntur; quodque gratissimum est acci- 
pientibus , sciunt dari sibi quod nemini est ereptum , locuple- 
tatisque tam multis pauperiorem esse factum principem tantum ; 
quamquam ne hunc quidem. Nam cuius est quidquid est omni- 35 

2g um , tantum ipse quantum omnes habet. Alio me vocat nu- 
merosa gloria tua: alip autem? quasi vero iam satis veneratas 
miratusque sim quod tantam pecuniam profudisti, non ut flagttii 

Digitized by VjOO^ IC 



PANEGYRICUS 27. 28. 29. 30. 255 

tibi conscius ab insectatione eius averteres famam , nec ut tri- 
stes hominum maestosque sermones laetiore materia detineres. 
Nullam congiario culpam , nullam alimentis crudelitatem rede- 
misti, nec tibi bene faciendi fuit causa ut quae male feceras 
5 inpune fecisses. Amor inpendio isto , non venia quaesita est, 
populusque Romanus obligatus a tribunali tuo , non exoratus 
recessit. Obtulisti enim congiarium gaudentibus gaudens , se- 
curusque securis ; quodque antea principes ad odium sui leni- 
endum tumentibus plebis animis obiectabant , id tu tam inno- 

10 cens populo dedisti quam populus accepit. Paulo minus, patres 
conscripti , quinque milia ingenuorum fuerunt , quae liberalitas 
principis nostri conquisivit, invenit, adscivit. Hi subsidium 
bellorum, ornamentum pacis publicis sumptibus aluntur, pa- 
triamque non ut patriam tantum verum ut altricem amare con- 

]5discunt. Ex his castra, ex his tribus replebuntur, exhisquan- 
doque nascentur quibus alimentis opus non sit. Dent tibi , Cae- 
sar, aetatem dii quam mereris, serventque animum quem de- 
derunt : et quanto maiorem infantium turbam iterum atque ite- 
rum yidebis incidi ! Augetur enim cotidie et crescit , non quia 

20 cariores parentibus liberi , sed quia principi cives. Dabis con- 
giaria, si voles; praestabis alimenta, si voles: illi tamen pro- 
pter te nascuntur. 

Instar ego perpetui congiarii reor adfluentiam annonae. 29 
Huius aliquando cura Pompeio non miuus addidit gloriae quam 

25 pulsus ambitus campo , exactus hostis mari , Oriens triumphis 
Occidensque lustratus. Nec vero ille civilius quam parens no- 
ster anctoritate cousilio iide reclusit vias , portus pate fecit, 
itinera terris , litoribus mare , litora mari reddidit , diversasque 
gentes ita commercio miscuit ut , quod genitum esset usquam, 

30 id apud omnes natum esse videretur. Noune cemere datur ut 
sine ullius iniuria omnis usibus nostris annus exuberet? Quippe 
non ut ex hostico raptae perituraeque in horreis messes nequi- 
quam quiritantibus sociis auferuntur. Devehunt ipsi quod teira 
genuit, quod sidus aluit, quod annus tulit, nec novis indictioni- 

35 bus pressi ad vetera tributa deficiunt. Emit fiscus quidquid vi- 
detur emere. Inde copiae , inde annona , de qua inter licen- 
tem vendentemque conveniat, inde hic satietas, necfames us- 
quam. Aegyptus alendis augendisque seminibus ita gloriata est 30 

Digitized by VjOOy It' 



256 C. PLINI 

ut nihil imbribas caeloque deberet; siquidem proprio semper 
amne perfusa, nec alio genere aquarum solita pinguescere 
quam quas ipsa devexerat, tantis segetibus induebatur ut cum 
feracissimis terris, quasi numquam cessura, certaret. Haec 
inopina siccitate usque ad iniuriam sterilitatis exaruit, quia pi-5 
ger Nilus cunctanter aiveo sese ac languide extulerat , ingen- 
tibus quidem tunc quoque ille fluminibus, fluminibus tamen 
conferendus. Hinc pars magna terrarum, mergi repararique 
amne consueta, alto pulvere incanduit. Frustra tunc Aegyptus 
nubila optavit caelumque respexit, cum ipse fecunditatis pa^lO 
rens contractior et exilior, isdem ubertatem eius anni angu- 
stiis quibus abundantiam suam cohibuisset. Neque enim soium 
vagus ille, cum expanditur, amnis intra usurpata semper coi- 
iium substiterat atque haeserat , sed supino etiam ac clementi 

• solo non placido se mollique lapsu refugum abstulerat , nec- 15 
dum satis umentes terras addiderat arentibus. Igitur inunda- 
tione, id est ubertate, regio fraudata, sic opem Caesaris in- 
vocavit ut solet amnem suum : nec longius ilii adversorum fuit 
spatium quam dum nuntiat. Tam velox, Caesar, potentia tua 
est , tamque in omnia pariter intenta bonitas et accincta ut tri- 20 
stius aliquid saeculo tuo passis ad remedium salutemque suffi- 

31 ciat ut scias. Omnibus equidem gentibus fertiles annos gra- 
tasque terras precor: crediderim tamen per hunc Aegypti 
statum tuas fortunam vires experiri tuamque vigilantiam spe- 
ctare voluisse. Nam cum omnia secunda ubique merearis , non- 25 
ne manifestum est, si quid adversi cadat, tuis laudibus tuisque 
virtutibus materiam campumque praestemi , cum secunda feli- 
ces, adversa magnos probent? Percrebuerat antiquitus urbem 
nostram nisi opibus Aegypti ali sustentarique non posse. Su- 
perbiebat ventosa et insolens natio , quod victorem quidem po- 30 
pulum pasceret tamen, quodque in suo flumine, in suis navi- 
bus vel abundantia nostra vel fames esset. Refudimus Nilo 
suas copias : recepit frumenta quae miserat deportatasque roes- 
ses revexit. Discat igitur Aegyptus credatque experimento non 
alimenta se nobis sed tributa praestare: sciat se non esse po-35 
pulo Romano necessariam, et tamen serviat. Posthaec, sivo- 
let, Niius amet alveum suum et fluminis modum servet: nihil 
hoc ad urbem, ac ne ad Aegyptum quidem, nisi ut inde navj- 

^ Digitizedby VjOOyit* 



PANEGYRICUS 31.32.33. 257 

gia inania el vacua et similia redeuntibas, hinc plena et onusta 
et qualia solent venire mittantur, conversoque munere maris 
hinc potiut venti ferentes et brevis cursus optentur. Hirnro, 
Caesar, videretur, si desidem Ae^ptum cessantemque Niium 
^non sensisset urbis annona; quae tuis opibus, tua cura usque 
illuc redundavit, ut simul probaretur et nos Aegypto posse et 
nobis Aegyptum carere non posse. Actum erat de fecundissima 
gente , si libera fuisset : pudebat sterilitatis insolitae , nec mi- 
nus erubescebat fBme quam torquebatur , cum pariter a te ne- 

10 cessitatibus eius pudorique subventum est. Stupebant agrico- 
lae piena horrea , quae non ipsi refersissent , quibus de cam- 
pis illa subvecta messis , quave in Aegypti parte alius amnis. 
Ita beneficio tuo nec maligna tellus, et obsequens Nilus Aegy- 
pto quidem saepe, sed gloriae nostrae numquam largior flu- 

15 xU. Quam nunc iuvat provincias omnes in fidem nostram di- 32 
tiOnemque venisse, postquam contigit princeps, qui terrarum 
fecunditatem nunc huc nunc illuc , ut tempus et necessitas po- 
sceret, transferret referretqu^, qui diremptam mari gentem ut 
partem aliquam populi plebisque Romanae aleret ac tueretur ! 

20 £t caelo quidem numquam bemgnitas tanta ut omnes simul ter- 
ras ubertet foveatque: hic omnibus pariter, si non sterilitatem, 
at mala sterilitatis exturbat: hic, si non fecunditatem, at bona 
fecunditatis inportat: hic altemis commeatibus Orientem Occi- 
dentemque conectit , ut quae ferunt quaeque expetunt omnes 

25 gentes invicem capiant , et discant quanto libertate discordi 
servientibus sit utilius unum esse cui serviant. Quippe discre- 
tis quidem bonis omnium sua cuiusque ad singulos mala; so-^ 
ciatis autem atque permixtis singulorum mala ad neminem , ad 
omnes omnium bona pertinent. Sed sive terris divinitas quae- 

30dam sive aliquis amnibus genius, et solum illud et flumen ip- 
sum precor ut hac principis benignitate contentum, molli gre- 
mio semina recondat, multiplicata restituat. Non quidem repo- 
scimus fenus: putet tamen esse solvendum, fallacemque unius 
anni fidem omnibus annis omnibusque postea saeculis tanto 

35magis, quia non exigimus, ezcuset. 

Satis factnm qua civium qua sociorum utilitatibus. Yisum 33 
est spectaculum inde non enerve nec fluxum , nec quod animos 
virorum moUiret et frangeret, sed quod ad pulchra vulnera 
PLim Ep. 17 

Digitized by VjOO^ IC 



258 C, PLINI 

contemptiiiiKine mortis accenderet, cum in seryonim etiam no- 
juorumque corporibus amor iaudis et cupido victoriae ceme- 
retur. Quam deinde in edendo liberalitatem , quam iustitiam 
exhibuit , omni adfectione aut intactus aut maior ! Inpetratum 
est quod postulabatur , oblatum quod non postulabatur^ Insti-5 
tit uitro et ut concupisceremus admonuit, ac sic quoque plura 
inopinata, plura subita. lam quam libera spectantium studia, 
quam securus favor! Nemini inpietas, ut solebat, obiecta, 
quod bdisset gladiatorem : nemo e spectatore spectaculum fa- 
ctus , miseras roluptates unco et ignibus expiavit. Demens ille lo 
verique honoris ignarus qui crimina maiestatis in harena colli- 
gebat ac se despici et contemni , nisi etiam gladiatores eius 
veueraremur, sibi male dici inillls, suam divinitatem, suum 
numen violari interpretabatur, cumque se idem quod deos, idem 

34 gladiatores quod se putabat. At tu, Caesar, quam pulchrumi5 
spectaculum pro illo nobis execrabili reddidisti! Vidimus de- 
latorum iudicium, quasi grassatorum, quasi latronum. Non so- 
litudinem illi, non iter, sed templum, ^ed forum insederant - 
nulla iam testamenta secura , nullus status certus : non orbitas, 
non liberi proderant. Auxerat hoc malum principum avaritia. 20 
Advertisti oculos atque ut ante castris ita postea pacem foro 
reddidisti : excidisti intestinum malum et provida severitate ca- 
visti ne fundata legibus civitas eversa legibus videretur. Licet 
ergocum fortuna tum liberalitas tua visenda nobis praebuerit, nt 
praebuit, nunc ingentia robora virorum et pares animos , nunc25 
inmanitatem ferarum,nunc mansuetudinem incognitam, nunc se- 

' cretas illas et arcanas ac sub te primum communes opes ; niiiil 
tamen gratius, nihil saeculo dignius quam quod contigit desuper 
intueri delatorum supina ora retortasque cervices. Agnosceba- 
mus et>fruebamur, cum velut piaculares publicae soUicitudinis 30 
victimae supra sanguinem noxiorum ad lenta supplicia gravio- 
resque poenas ducerentur. Congesti sunt in navigia raptimcon- 
quisita ac tempestatibus dediti : abirent, fugerent vastatas dela- 
tionibus terras ; ac si quem fluctus ac procellae scopuh's reser- 
vassent, hic nuda saxa et inhospitale litus incoleret , ageret du- 35 
ram et anxiam vitam, relictaque post tergum totius generis hu- 

35 mani securitate maereret. Memoranda facies, delatorum classis 
permissa omnibus ventis coactaque vela tempestatibus pandere 

Digitized by VjOO^ l(:f 



PANEGYRICUS 34. 35. 36. 250 

iratosque fluctus sequi , quoscumque in scopulos detulissent. 
lurabat prospectare statim a portu sparsa navigia et apud illud 
ipsum mare agere principi gratias, qui clementia sua salra ul- 
tionem hominum terrarumque diis maris commendasset. Quan- 
5 tum diversitas temporum posset tum maxime cognitum est, cum 
isdem quibus antea cautibus innocentissimus quisque nunc no- 
centissimus affigeretur, cumque insulas omnes, quas modo se- 
natorum , iam delatorum turba conpleret ; quos quidem non in 
praesens tantum sed in aetemum repressisti , in illa poenarum 

lOindagine inclusos. Ereptum alienas pecunias eunt; perdant 
quas habent: expellere penatibus gestiunt; suis exturbentur: 
neque , ut antea , exsanguem illam et ferream frontem nequi- 
quam convulnerandam praebeant punctis et notas suas rideant, 
sed expectent paria praemio damna, nec maiores spes quam 

15metus habeant, timeantque quantum timebantur. Ingenti qui- 
dera animo divus J^itus securitati nostrae ullionique prospexe- 
rat , ideoque numinibus aequatus est : sed quanto tu quando- 
que dignior caelo, qui tot res illis adiecisti propter quas illum 
deum fecimus! Id hoc magis arduum fuit, quod imperator Ner- 

20va, te filio, te successore dignissimus, perquam magna quae- 
dam edicto Titi adstruxerat , nihilque reliquisse nisi tibi vide- 
batur, qui tatai multa excogitasti, ut si ante te nihil esset in- 
ventum. Quae singula quantum tibi gratiae dispensata adiecis- 
sent! At tu simul omnia profudisti, ut sol et dies non part^ 

25 aliqua sed statim totus , nec uni aut alteri sed omnibus in com- 
mune proferlur. 

Quam iuvat cernere aeranum silens et quietum et quale 36 
ante dclatores erat! Nunc templum illud, nunc vere deus, non 
spoliarium civium cruentarumque praedarum saevum recepta- 

30 culum , ac toto in orbe terrarum adhuc locus unus in quo opti- 
mo principe boni malis inpares essent. Manet tamen honor le- 
gum , nihilque ex publica utilitate convulsum , nec poena cui- 
quam remissa , sed addita est ultio , solumque mutatum quod 
iam non delatores sed leges timentur. At fortasse noni eadem 

SSseveritate fiscum qua aerarinm cohibes: immo tanto maiore, 
quanto plus tibi licere de tuo quam de publico credis. Dicitur 
actori atque etiam procuratori tuo ^in ius veni , sequere ad tri- 
bunal'. Nam tribunal quoque excogitatum principatui est, par 

17* 

Digitized by VjOO^ It' 



260 C. PUNI 

ceteris, nisi illud litigatoris amplitudine metiaris. Sora et urna 
fisco iudicem adsignat: licet reicere, licet exclamare ^hunc 
noio, timidus est et bona saeculi parum intellegit: illumvolo, 
quia Caesarem fortiter amdt'. Eodem foro utuntur principatus 
et libertas. Quae praecipua tua gloria est, saepius vinciturS 
fiscus ; cuius mala causa numquam est, nisi sub bono principe. 
Ingens hoc meritum: maius illud, quodeosprocuratores habes 
ut plerumque cives tui non alios iudices malint. Liberum est 
autem discriminis ^nolo eum eligere'. Neque enim ullam neces- 
sitatem muneribus tuis addis, lit qui scias hanc esse beneficio-io 
rum principalium summam , si illis et non uti licet. 
37 Onera imperii pleraque vectigalia institui ut pro utilitate 
communi ita singulorum iniurii^ co^gerunt. His vicesima reper- 
ta est, tributum tolerabile et facile heredibus dumtaxat extra- 
neis , domesticis grave. Itaque illis inrogatum est , his remis- 15 
snm; videlicet, quod manifestum erat quanto cumdolore laturi 
seu potius non laturi homines essent destringi aliquid et abradi 
bonis quae sanguine, gentilitate, sacrorum denique societate 
meruissent, quaeque nnmquam ut aliena et speranda, sed ut 
sua semperque possessa ac dein^eps proximo cuique trans-20 
mittenda cepissent. Haec mansuetudo legis veteribus civibus 
servabatur: noyi, seu per Latium in civitatem seu beneficio prin- 
cipis renissent , nisi simul cognationis iura mpetrassent , alie- 
nissimi habebantur quibus coniunctissimi fuerant. Ita maximum 
beneficium yertebatiir in gravissimam iniuriam, civitasque Ro-^ 
mana instar erat odii et discordiae et orbitatis , cum carissima 
pignora salva ipsorum pietate distraheret. Inveniebantur tamen 
quibuB tantus amor nominis nostri inesset ut Romanam ciyita- 
tem non vicesimae modo verum etiam adfinitatum damno bene 
conpensari putarent; sed iis maxime debebat gratuita contin-30 
gere a quibus tam magno aestimabatur. Igitur pater tuus sanxit 
ut quod ex matris ad liberos, ex liberorum bonis penrenisset 
ad matrem, etiamsi cognationum iuranon recepissent, cum ci- 
Yttatem adipiscerentur, eius vicesunam ne darent. Eandem in- 
munitatem in paternis bonis filio tribuit, si modo reductus e8-35 
set in patris potestatem, ratus inprobe et insolenter ac paene 
inpie his nominibus inseri publicanum, nec sine piaculo quo- 
dam sanctissimas necessitudines velut intercedente yicesima 

Digitized by VjOOy IC 



PANEGYRICUS 37. 38. 39. 261 

Bcmdi; nuUum tanti esse yectigal quod liberos ac parentes fa- 
ceret extraneos. Hactenus ille : parcius fortasse quam decuit 38 
optimum principem , sed non parcius quam oplimum patrem, 
qui optmum adoptaturus, hoc quoque parentis indulgentissimi 
5fecit, quod delibasse quaedam seu potius demonstrasse con- 
tentus, largam ac prope intactam bene faciendi materiam filio 
reservavit. Statim ergo muneri eius liberalitas tua adstruxit 
ut, quemadmodum in patris filius, sic in hereditate filii pater es- 
set ininunis , nec eodem momento quo pater esse desisset hoc 

lOqnoque amilteret quod fuisset. Egregie, Caesar, quod lacri- 
roas parentum vectigales esse non pateris. Boua filii pater sine 
deminutione possideat, nec socium hereditatis accipiat qui non 
habet luctus : nemo recentem et attonitam orbitatem ad conpu- 
lationem vocet cogatque patrem quid reliquerit filius scire. 

15 Augeo , patres conscripti , principis munus , cum ostendo libe- 
ifalitati eius inesse rationem. Ambitio enim et iactantia et effu- 
sio et quidvis potius quam liberalitas existimanda est cui ratio 
non constat. Dignum ergo, imperator, mansuetudine tua minuere 
orbitatis iniurias nec pati quemquam filio amisso insuper ad- 

20 fici alio dolore. Sic quoque abund^ misera res est , pater filio 
solus heres : quid si coheredem non a filio accipiat? Adde quod, 
cum divus Nerva sanxisset ut in patemis bonis liberi necessi- 
tate vicesimae solverentur, congruens erat eandem inmunita- 
tem parentes in liberorum bonis obtinere. Cur enim posteris 

25 araplior honor quam maioribus haberetur ? curve non retro quo- 
que recurreret aequitas eadem? Tu quidem, Caesar, illam ex- 
ceptionem removisti ^si modo filius in potestate patris fuisset^, 
intuitus, opinor, vim legemque naturae, quae semper in ditione 
parentum esse liberos iussit, nec uti inter pecudes sic inter 

SOhomines potestatem et imperium valentioribus dedit. Nec vero 39 
contentus primum cognationis gradum abstulisse vicesimae, se- 
cundum quoque exemit , cavitque ut in sororis bonis frater , et 
contra in fratris soror , utque avus et avia in neptis nepotisque, 
et invicem illi servarentur inmunes. lis quoque quibus per La- 

35 tium civitas Romana patuisset idem indulsit , omnibusque inter 
se cognationum iura commisit , simul et pariter et more natu- 
rae , quae priores principes a singulis rogari gestiebant , non 
tam praestandi animo quam negandi. Ex quo iutellegi potest 

Digitized by VjOOy It* 



262 C. PLINI 

quantae beni^^tatis, qaanti spiritus fuerit sparsas atqae, at ita 
dicam , laceras gentilitates colligere atque conectere et quasi 
renasci iubere; deferre quod negabatur, atque id praestare 
cuuctis quod saepe singuli non inpetrassent; postremo ipsum 
sibi eripere tot beneficiorum occasiones , tam numerosam obli- 5 
gandi inputandique materiam. Indignum credo ei visum ab ho- 
mine peti quod dii dedissent. Soror estis et frater, ^yus et ne- 
potes: quid est ergo cur rogetis ut sitis? vobis estis. Quid? 
pro cetera sua moderatione non minus invidiosum putat dare 
hereditatem quam auferre. Laeti engo adite honores, capessite 10 
civitatem: neminem hoc necessitudinis abruptum velut truncum 
amputatumque destituet: isdem omnes quibus ante pignoribus, 
sed honestiores perfruentui:. Ac ne remotus quidem iamque 
deGcientis adiinitatis gradus , a qualibet quantitate vicesimam 
inferre cogetur. Statuit enim communis omnium parens sum- 15 

40 mam quae publicanum pati possit. Carebit onere vicesimae 
parva et exilis hereditas, et si ita gratus heres volet, tota se- 
pulcro, tota funeri serviet. Nemo observator, nemo castigator 
adsistet. Cuicumque modica pecunia ex hereditate alicuius ob- 
venerit, securus habeat quietusque possideat. Ea lex vicesi- 20 
mae dicta est ut ad periculum eius perveniri nisi opibus non 
possit. Conversa est iniquitas in gratulationem , iniuria in vo- 
tum: optat heres ut vicesimam debeat. Additum est ut qui 
eiusmodi ex causis in diem edicti vicesimam deberent, non- 
dum tamen intulissent , non inferrent. At in praeteritum sub- 25 
venire ne dii quidem possunt : tu tamen subvenisti , cavistique 
ut desineret quisque debere quod non esset postea debiturus, 
id est effecisti ne malos principes habuissemus. Quo ingenio, 
si natura pateretur, auam Hbenter tot spoliatis, tot trucidatis 
sanguinem et boua reiudisses ! Vetuisti exigi quod deberi non 30 
tuo saecula coeperat. Alius ut contumacibus irasceretur tardi- 
tatemque solvendi duph' vel et quadrupli inrogatione multaret : 
tu nihil referre iniquitatis existimas, exigas quod deberi non 

41oportuerit, an constituas ut debeatur? Feres, Caesar, curam 
et soliicitudinem consularem. Nam mihi cogitanti eundem te 35 
collationes remisisse , donativum reddidisse , congiarium obtu- 
lisse , delatores abegisse , vectigalia tenJperasse , interrogan- 
dus videris satisne conputaveris imperii reditus. An tantas vi- 

Digitized by VjOOy IC 



PANEGYRICUS 40- 41. 42. 43. 263 

res babet fimgalitas principis ut tot inpendiis, tot erogationi- 
bus sola sufficiat? Nam quid est causae cur aliis quidem, cum 
omnia raperent et rapta retinerent, ut si nihil rapuissent, de- 
fuerint omnia, tibi, cum tam multa largiaris et nihil auferas, 
5onmia supersint? Numquam principibus defuerunt qui fronte 
tristi et gravi supercilio utiiitatibus fisci contumaciter adessent. 
£t erant principes ipsi sua sponte avidi et rapaces et qui magi- 
stris non egerent; plura tamensemper anobis contra nos didi- 
cerunt. Sed ad tuas aures cum ceteris onmibus tum vel maxi- 

10 me avaris adulationibus obstructus est aditus. Silent ergo et 
quiescunt, et postquam non est cui suadeatur, qui suadeant 
non sunt. Quo erenit ut, cumplurimum tibi pro tuis, plus ta- 
men pro nostris moribus debeamus. 

Locupletabant et fiscum et aerarium non tam Voconiae et 42 

15 luliae leges quam maiestatis singulare et unicum crimen eorum 
qui crimine vacarent. Huius tu metum penitus sustulisti , con- 
tentus magnitudine , qua nulli magis caruerunt quam qui sibi 
niaiestatem vindicabant. Reddita est amicis fides , liberis pie- 
tas , obsequium servis : verentur et parent et dominos habent. 

20Non cnim iam servi nostri principis amici, sed nos sumus, nec 
pater patriae alienis se mancipiis cariorem quam civibus suis 
credit. Omnes accusatore domestico liberasti unoque salutis 
publicae signo illud , ut sic dixerim , servile bellum sustulisti. 
In quo non minus servis quam dominis praestitisti : hos em'm 

25 securos , illos bonos fecisti. Non vis interea laudari ; nec for- 
tasso laudanda sint: grata sunt tamen recordantibus principem 
illum in capit^ dominorum servos subornantem monstrantem- 
que crimina quae tamquam delata puniret: magnum et inevita- 
bile ac totiens cuique experiendum malum, quotiens quisque 

30 similes principi servos haberet. In eodem genere ponendum 43 
est quod testamenta nostra secura sunt, nec unus omnium, 
nunc quia scriptus, nunc quia non scriptus, heres. Non tu fal- 
sis, non tu iniquis tabulis advocaris. NuIIius ad te iracundia, 
nullius inpietas, nullius furor confugit; nec quia offendit alius, 

35 nuncuparis , sed quia ipse meruisti. Scriberis ab amicis , ab 
ignotis praeteriris , nihilque inter privatum et principem inter- 
est, nisi quod nunc a pluribus amaris: nam et plures amas. 
Tene, Caesar, hunc cursum, et probabitur experimento sitne 

Digitized by VjOOy It' 



S64 C. PLINI 

feracias el nberiaf, non ad laadem modo sed ad pecaniam, 
principi, fi herede illo homines mori yelint quam si cogantur. 
Donarit pater tuus multa , et ipse donasti. Cesserit parum gra- 
tus: manent tamen ii qui bonis eius fruuntur^ nihilque ex il- 
lis ad te nisi gloria redit. Nam liberalitatem iucundiorem debi- & 
tor gratus, clariorem ingratus facit. Sed quis ante te landem 
istam pecuniae praetuh*t? quotus quisque principnm ne id qni- 
dem m patrimoniis nostris suum duxit quod esset de suo? Non- 
ne ut regum ita Caesarum munera inlitos cibis hamos, opertos 
praeda laqueos aemulabantur, cum privatis facultatibus velutio 
hausta et multiplicata retro secum quidquid attigerant referrent? 
44 Quam utile est ad usum secundorum per adversa venisse ! 
Yixisti nobiscum, periclitatus es, timuisti, quae tunc erat in- 
nocentium vita. Scis et expertus es quanto opere detestentur 
malos principes etiam qui malos faciunt. Meministi quae optare 15 
nobiscum , quae sis queri solitus. Nam privato iudicio princi- 
pem geris, meliorem immo te praestas quam tibi ahum pre- 
cabare. Itaque sic inbuti snmus ut , quibus erat summa voto- 
rum melior pessimo princeps , iam non possimus nisi optimam 
ferre. Nemo est ergo tam tui, tam ignafus sui ut locnm istumSO 
post te concupiscat. Facilius est ui esse aliquis successor tuus 
possit quam ut velit. Quis enim cnrae tuae molem sponte sub- 
eat? quis conparari tibi non reformidet? Expertus et ipse es 
qnam sit onerosum succedere bono principi , et adferebas ex- 
cusationem adoptati. An parva pronaque sunt ad aemulandum25 
quod nemo incolumitatem turpitudine rependit? Salva est omni- 
bus vita et dignitas vitae , nec iam consideratus ac sapiens qui 
aetatem in tenebris agit. Eadem quippe sub principe virtutibus 
praemia quae in libertate, nec bene factis tantum ex conscien- 
tia merces. Amas constantiam civium rectosque ac yiyidos ani-30 
mos non, ut alii, contnndis ac,deprimis, sed foves et attoHis* 
Prodest bonos esse, cum sit satis abundeque, si non nocet: 
his honores, his sacerdotia, his provincias offers: hi amicitia 
tua, hi iudicio florent. Acuuntur isto integritatis et industriae 
pretio suniles, dissimiles adliciuntur: nam praemia bonorumSS 
malorumque bonos ac malos faciunt. Pauci adeo ingenio va- 
lent iit non turpe honestumque , prout bene aut secus cessit, 
expetant fugiantve; ceteri, ubi laboris inertiae, vigilantiae 

Digitized by VjOO^ It* 



PANEGYRICtJS 44. 45. 46. 205 

•onmo, frugaUtatis laxuriae merces datnr, eadem ista quibus 
alios artibus adsecutos vident consectantur: qualesque sunt illi, 
tales esse et rideri volunt , et dum volunt , fiunt. Et priores 45 
quidem principes, ezcepto patre tuo, praeterea uno aut alte-^ 
5ro, et nimis dixi, vitiis potius civium quam \irtutibus laeta- 
bantur: primum, quod iu alio sna quemque natura delectat ... 
denique quod patientiore» servitutis arbitrabantur quos non de- 
ceret esse nisi servos. Horum in sinum omnia congerebant, 
bonos autem otio ac situ abstrusos et quasi sepultos non nisi 

10 delationibus et periculis in lucem ac diem proferebant. Tu ami- 
cos ex optinus legis ; et Hercule aequum est esse eos carissi- 
mos bono principi qui invisi malo fuerint. Scis, ut sunt diversa 
natura dominatio et principatus , ita non aliis esse principem 
gratiorem quam qui maxime dominum graventur. Hos ergo 

loprovehis et ostentas quasi specimen et exemplar, quae tibi 
secta vitae, quod hominum genus placeat ; et ideo non censu- 
ram adhuc, non praefecturam morum recepisti, quia tibi be- 
neficiis potins quam remediis ingenia nostra experiri piacet. Et 
alioqui nescio an plus moribus conferat princeps qui bonos 

20 esse patitur quam qui cogit. Flextbiles quamcumque in par- 
tem ducimur a principe atque , ut ita dicam , sequaces sumus. 
Huic enim cari , huic probati esse cupimus , quod frustra spe- 
raverint dissimiles; eoque obsequii continuatione penrenimus 
ut prope omnes honunes unius moribus viTamus. Porro non 

25 tam sinistre constitutum est ut , qui malum principem possu- 
mus, bonumnon possimus imitari. Perge modo, Caesar, et 
yim effectumque censurae tuum propositum, tui actus obtine- 
bunt. Nam vita principis censura est eaque perpetua : ad hanc 
dirigimur, ad hanc convertimur, nec tam imperio nobis opus 

30 est quam exemplo. Quippe infidelis recti magister est metus. 
Melius homlnes exemplis docentur, quae in primis hoc in se 
boni habent , quod adprobant quae praecipiunt fieri posse. Et 46 
quis terror valuisset efficere quod reverentia tui effecit? Ob- 
tinuit aliquis ut spectaculum pantomimorum populus Romanus 

35toIIi pateretur, sed non obtinuit ut vellet. Rogatus es tu quod 
cogebat alius, coepitque esse beneficium quod necessitas fue- 
rat. Neque enim a te minore concentu ut tolleres pantomimos 
quam a patre tuo ut restitueret exactum est. Utrumque recte : 

Digitized by VjOOy IC 



266 C. PUNI 

nam et restitui oportebal qiios suatalerat malas princeps et 
tolll restitutos. In iis enim qnae a malis bene fiunt hic tenen- 
dus est modus ut appareat auctorem displicuisse , non factum. 
Idem ergo populus ille aliquando scaenici imperatoris specta- 
tor et plausor, nunc in pantomimis quoque aversatur et danmatS 
effeminatas artes et indecora saeculo studia. Ex quo manife- 
stum est principum disciplinam capere etiam rulgus, cum rem, 
si ab uno fiat , sererissimam fecerint omoes. Hacte hac gravi- 
tatis gloria, Caesar, qua consecutus es ut quod antea vis et 
imperium nunc mores vocarentur. Castigayerunt vitia sua ipsi 10 
qui castigari merebantur, iidemque emendatores qui emendandi 
foerunt. Itaque nemo de severitate tua queritur, et liberum 
est queri. Sed cum ita conparatum sit ut de nullo minus prin- 
cipe querantur homines quam de quo maxime licet , tuo in sae- 
culo nihil est quo non omne hominum genus laetetur et gau- 15 
deat. Boni provehuntur, mali, qui est tranquillissimus status 
ciyitatis , nec timent nec timentur. Mederis erroribus , sed in- 
plorantibus, omnibusque quos bonos facis hanc adstruis lau- 
dem ne co^gisse videaris. 
47 Quid? vitam, quid? mores iuventutis quam principaliter for-20 
mas! Quem honorem dicendi magistris, quam dignationem sa- 
pientiae doctoribus habes! Ut sub te spiritum et sanguinem et 
patriam receperunt studia! qude priorum temporum inmanitas 
exiliis puniebat , cnm sibi vitiorum omnium conscius princeps 
inimicas vitiis artes non odio magis quam reverentia relegaret. 25 
At tu easdem artes in conplexu oculis auribus habes. Praestas 
enim quaecumque praecipiunt , tantumque eas diligis quantum 
ab illis probaris. An quisquam studia humanitatis professus non 
cum omnia tua tum vel in primis laudibus ferat admissionum tua- 
rum facilitatem? Magno quidem animo parens tuus hanc ante30 
vos principes arcem publicarum aedium nomine inscripserat; 
Ihistra tamen, nisi adoptasset qui habitare ut in publicis pos- 
set. Quam bene cum titulo isto moribus tuis convenit , quam- 
que omnia sic facis, tamquam non alius inscripserit ! Quod 
enim forum, quae templa tam reserata? Non Capitolium ipsa-35 
que illa adoptioiiis tuae sedes magis publica , magis omnium. 
Nttlli obices, nulli contumeliarum gradus, superatisque iam 
mille liminibus ultra semper aliqua dura et obstantia. Magna 

Digitized by KjOO^V^ 



PANEGYRICDS 47. 48. 49. 267 

ante te, magna post te, iuxta te tamen maxima quies: tantum 
ubique silentium , tam aUus pudor ut ad parvos penates et la- 
rem angustum ex domo principis modestiae et tranquillitatis 
exempla referantur. Ipse autem ut excipis omnes ! ut expe- 48 
5 ctas ! ut magnam partem dierum inter tot imperii curas quasi 
per otium transigis! Itaque non alii et attoniti, nec ut pericu- 
lum capitis adituri tarditate , sed securi et hilares , cum com- 
modum es^, conrenimus. Et admittente principe interdum est 
aliquid quod nos domi quasi magis neeessarium teneat; excu- 

lOsati semper tibi nec umquam excusandi sumus. Scis enim sibi 
quemque praestare qnod te videat , quod frequentet ; ac tanto 
liberalius ac diutius voluptatis huius copiam praebes. Nec sa- 
lutationes tuas fuga et vastitas sequitur. Remoramur, resisti- 
mus , ut in communi domo , quam nuper illa inmanissima belua 

15pIurimo terrore munierat, cum velut quodam specu inclusa 
nunc propinquorum sanguinem lamberet nunc se ad clarissi- 
morum civium strages caedesque proferret. Obrersabantur fo- 
ribus horror et minae et par metus adn^issis et exclusis. Ad 
hoc ipse oecursu quoque visuque terribilis : superbia in fronte, 

20ira in oculis, femineus pallor in corpore, in ore inpudentia 
multo rubore suifusa. Non adire quisquam, non adloqui aude- 
bat tenebras semper secretumque captantem nec umquam ex 
solitudine sua prodeuntem, nisi ut solitudinem faceret. Ille ta- 49 
men, quibus sibi parietibus et muris salutem suam tueri yide- 

25batur, dolum secum et insidias et ultorem scelerum deumin- 
clusit. Dimovit perfregitque custodias poena angustosqiie per 
aditus et obstructos, non secus ac per apertas fores et invi- 
tantia limina, inrupit; longeque tunc illi divinitas sua, longe 
arcana iila cubilia saevique secessus , in quos timore et super- 

SObia et odio hominum agebatur. Quanto nunc tutior, quanto se- 
curior eadem domus , postquam non crudelitatis sed amoris 
excubiis, non solitudine et claustris sed civium celebritate 
defenditur! Ecquid ergo discimus experimento fidissimamesse 
custodiam principis ipsius innocentiam? Haec arx inaccessa, 

35 hoc inexpugnabile munimentum , munimento non egere. Fru- 
stra se terrore succinxerit qui septus caritate non fuerit: armis 
enim arma inritantur. Num aut^ serias tantum partea dierum 
in oculis nostris coetuque consumis? non remissionibus tuis 

Digitized by VjOOy It' 



S68 C; PLINI 

etdem fireqneiitia eademque illa socialitas interest? non libi 
semper in medlo cibus semperqae mensa communis? non ex 
convicta nostro mataa voluptaBr nonprovocas reddisque ser- 
mones? non ipsum tempus epularum tuarum, cum frugalitas 
contrahat, extendlt humanitas? Non enim ante mediumdiems 
distentus solitaria cena spectator adnotatorque conviyis tuis 
inmines , nec ieiunis et inanibus plenus ipse et ructans , non 
tam adponis quam obicis cibos quos dedigneris attingere, ae- 
greque perpessus superbam illam convictus simulationem, rur- 
•us te ad clandestinam ganeam occultumque luxum refers. Ergo 10 
non aurum nec argentum nec exquisita ragenia cenarum sed 
saavitatem tuam iucunditatemque miramur, quibus nulla satie- 
tas adest, quando sincera omnia et vera et ornata graritate. 
Neque enim aut peregrinae superstitionis ministeria aut ob- 
scaena petulantia mensis principis oberrat , sed benigna invi- 15 
latio et liberales ioci et studiorum honor. Inde tibi parcus et 
breris somnus nullumque amore nostri tempus angustius quam 
quod sine nobis agis. 
50 Sed cum rebas tuis ut participes perfiraamur, quae habe^ 
mus ipsi quam propria, quam nostra sant! Non enim exturba- 20 
tis prioribus dominis onme stagnum, omnem lacum, omnem 
etiam saltum inmensa possessione circamvenis , nec unius ocu- 
lis flumina fontes maria deserviunt. Est quod Caesar non snum 
videat^ tandemque imperium principis quam patrimonium ma- 
ius est. Multa enim ex patrimonio refert in imperium , quae 26 
priores principes occupabant, non ut ipsi fruerentur, sed ne 
quis alius. Ergo in vestigia sedesque nobilium inmigrant pares 
domini, nec iam clarissimorum virorum receptacula habitatore 
servo teruntur aut foeda vastitate procumbunt. Datur intueri 
pulcherrimas aedes deterso situ auctas ac vigentes. Magnum 30 
hoc tuum non erga homines modo sed erga tecta ipsa meritum, 
sistere ruinas , solitudinem pellere , ingentia opera eodem quo 
extructa sunt animo ab interitu vindicare. Muta quidem illa et 
anima carentia , sentire tamen et laetari videntur quod niteanl, 
quod frequenientur, quod aliquando coeperint esse domini sci-35 
entis. Circumfertur sub nomine Caesaris tabula ingens renim 
venalium; quo iit detestanda avaritia illius qui tam multa con- 
cupiscebat, cum haberet supervacua tam multa. Tum exilialis 

.Digitizedby^OOgie 



PANEGYMCUS 50. 51. 52. 2d9 

erat apud principem huie laxior domus, illi amoem'or villa; 
nune princeps in haec eadem dominos quaerit , ipse inducit : 
ipsos illos magni aliquando-imperatoris hortos, illudnumquam 
nisi Caesaris suburbanum licemur, emimus, inplemus. Tanta 

5 benignitas principis , tanta securitas temporum est ut ille nos 
principalibus rebus existimet dignos , nos non timeamus , quod 
digni esse videmur. Nec vero emendi tantum civibus tuis co- 
piam praebes, sed amoenissima quaeque largiris et donas ; ista, 
inquam , donas in quae electus , in quae adoptatus es : trans- 

lOfers quod iudicio accepisti, ac nihil magis tuum credis quam 
quod per amicos habes. 

Idem tam parcus in aedificando quam diligens in tuendo. 51 
Itaque non , ut ante , inmanium transvectione saxorum urbis te- 
cta quatiuntur. Stant seeurae domus nec iam templa nutantia. 

15 Satis est tibi nimiumque , cum successeris frugalissimo prin- 
cipi ; magnum reicere aliquid et amputare ex iis quae princeps 
tamqnam necessaria reliquit. Praeterea pater tuus usibus suis 
detrahebat quae fortuna imperii dederat, tu tuis quae pater. 
At quam magnificus in publicum es? Hinc porticus, inde de- 

20lubra occulta celeritate properantur, ut non consummata sed 
tantum conmutata videantur. Hinc inmensum latus circi tem- 
plorum pulchritudinem provocat, digna populo victore gen- 
tium sedes, nec minus ipsa visenda quam quae ex illa specta- 
buntur: visenda autem cum cetera specie, tum quod aequatus 

25plebis ac principis locus; siquidem per omne spatium una fa- 
cies , onmia continua et paria , nec magis proprius spectandi 
Caesari suggestus quam propria quae spectet. Licebit ergo ci- 
yibus tuis te invicem contueri : dabitur non eubiculum princi- 
pis sed ipsum principem cemere , in publico , in populo se- 

30 dentem , populo , cui locorum quinque milia adiecisti. Auxeras 
enim numerum eius congiarii facilitate maioremque in posterum 
suscipi liberalitatis tuae fide iusseras. 

Horum unum si praestitisset alius , iam dudum illi radiatum 52 
caput et media inter deos sedes auro staret aut ebore augusti- 

35 oribusque aris et grandioribus victimis invocaretur. Tu delu- 
bra non nisi adoraturus intras, tibi maximus honor excubare 
pro templis postibusque praetexi. Sic fit ut dii summum inter 
homines fastigittm servent, cum deorum ipse non adoptes. Ita- 

Digitized by VjOO^ It' 



270 C. PLINI 

qne tnam statnam in vestibnlo lovis optimi maximi unam alte- . 
ramve et hanc aeream cernimus. At paulo ante aditus omnes, 
omnes ^adus totaque area hinc anro hinc argento relucebat 
sen potius polluebatur, cum incesti principis statuis permixta 
deorum simulacra sorderent. Ergo istae quidem aereae et pau- 5 
cae mianent , manebuntque quam diu templnm ipsum ; illae au- 
lem aureae et innumerabiles strage et ruina publico gaudio li- 
tayerunt. luvabat inlidere solo superbissimos vultus, instare 
ferro, saevire securibus, ut si singulos ictus sanguis dolorque 
sequeretur. Nemo tam temperans gaudii seraeque laetitiae quin40 
instar ultionis videretur cemere laceros artus , truncata mem- 
bra, postremo truces horrendasque imagines obiectas exco- 
ctasque flammis , ut ex illo terrore et minis in usum hominum 
ac Yoluptates ignibus mutarentur. Simili reverentia , Caesar, 
non apud genium tuum bonitati tuae gratias agi, sed apud nu-15 
men lovis optimi maximi pateris : illi debere nos quidquid tibi 
debeamus , illius quod bene facias muneris esse , qui te dedit. 
Ante quidem ingentes hostiarum greges per Capitolinum iter, 
magna sui parte velut intercepti , devertere via cogebantur, 
cum saevissimi domini atrocissima efTigies tanto victimarmn20 
cruore coleretur, quantnm ipse humani sanguinis profundebal. 
53 Omnia, patres conscripti, quae de aliis principibus a me aut 
dicuntur aut dicta sunt eo pertinent ut ostendam quam longa 
consuetudine corruptos depravatosque mores principatus pa- 
rens noster reformet et corrigat. Alioqui nihil non parum grale 25 
sinc conparatione laudatur. Praeterea hoc primum erga opti- 
mum imperatorem piorum civium officium est , insequi dissimi- 
les. Neque enim satis amarit bonos principes qui malos satls 
non oderit. Adice quod imperatoris nostri non aliud amplius 
ac diffusius meritum est quam quod insectari malos principes 30 
tutum est. An excidit dolori nostro modo vindicatus Nero ? 
Permitteret, credo, famam vitamque eius carpi qui mortem 
ulciscebatur, nec ut in se dicta interpretaretur quae de simil- 
limo dicerentur. Quare ego [te], Caesar, muneribus tuis*omni- 
bus conparo , multis antepono , quod licet nobis et in praeteri- 35 
tum de malis imperatoribus cotidie vindicari et futuros sub ex- 
emplo praemonere nullum locum, nullum esse tempus quo fu- 
nedtorum principum manes a posterorum execrationiffus con- 

Digitized by VjOOy IC 



PANEGYWCUS 63. 54. 65. 271 

qniescaiit Quoconstantins, patres conscripti^etdolores nostros 
et gaudia proferamus : laetemur his quibus fruimur ^ ingemi- 
scamus illis quae patiebamur. Simul utrumque faciendum est 
sub bono principe. Hoc secreta nostra, hoc sermones, hoc ipsae 
5 gratiarum actiones agant, meminerintque sic maxime laudari in- 
columem imperatorem , si priores secus meriti reprehendantur. 
Nam cum de malo principe posteri tacent , manifestum est ea-' 
dem facere praesentem. Et quis iam loous miserae adulatio- 54 
nis manebat ignarus, cum laudes imperatorum ludis etiam et 

10 conmiissionibus celebrarentur, saltarentur, atque in omne lu- 
dibnum effeminatis vocibus modis gestibus frangerentur? Sed 
illud indignum quod eodem tempore in senatu et in scaena, ab 
histrione et a consule laudabantur. Tu procul a tui cultu ludi- 
cras artes repiovisti. Seria ergo te carmina honorque aetemus 

laannalium, non haec brevis et pudenda praedicatio colit: quin 
etiam tanto maiore consensu in venerationem tui thcatra ipsa 
consurgent, quanto magis de te scaenae silebunt. Sed quid 
ego istud admiror, cum eos 'quoque honores qui tibi a nobis 
offeruntur aut delibare parcissime aut omnino soleas recusare ? 

20NihiI ante tam vulgare, tam parvum in senatu agebatur ut non 
laudibus principum inmorarentur quibuscumque censendi ne- 
cessitas accidisset. De ampliando numero gladiatorum aut de 
instituendo collegio fabrorum consulebamur , et quasi prolatis 
imperii finibus nunc ingentes arcus excessurosque templorum 

25 fastigium titulos , nunc menses etiam nec hos singulos nomini 
Caesarum dicabamus. Patiebantur illi, et quasi meruissent, 
laetabantur. At nunc quis nostrum , tamquam oblitus eius de 
quo refertur, censendi officium principis honore consumit? 
Tuae moderationis laus Haec constantia nostra : tibi obsequimur 

30 quod in curiam non ad certamen adulationum sed ad usum mu- 
nusque iustitiae convenimus , hanc simplicitati tuae veritatique 
gratiam relaturi ut te quae vis velle , quae non vis nolle cre- 
damus. Incipimus inde, ^csinimus ibi a quo incipi, in quo 
desini sub alio principe non posset. Nam plerosque ex decre- 

35 tis honoribus et alii non receperunt ; nemo ante tantus fuit ut 
crederetur noluisse decemi. Quod ego titulis omnibus specio- 
sius reor , quando non trabibus aut saxis nomen tuum sed mo- 
numentis aeternae laudis inciditur. Ibit in saecula fuisse*prin- 55 

Digitized by VjOOy IC 



272 C. PUNI 

cipem cui florenti et incolumi numquam niai modici honores, 
saepius nulli decernerentur. £!t sane , si velimus cum priorum 
temporum necessitate ce^are, yincemur: ingeniosior est enim 
ad excogitandum simulatio veritate, servitus libertate, metus 
amore. Simul , cum iam pridem novitas omnis adulatione con- 5 
sumpta sit, non alius erga te novus honor superest quam si 
aliquando de te tacere audeamiis. Age, si quando pietas nostra 
silentium rupit et verecundiam tuam vicit, quae qualiaque aut 
decemimus nos aut tu non recusas! ut appareat non superbia 
et fastidio te amplissimos honores repudiare, qui minores nonlC 
dedigneris. Pulchrius hoc , Caesar, quam si recusares omnes : 
nam recusare omnes ambitionis, moderatio est eligere parcis- 
simos. Quo temperamento et nobis et aerario consulis: nobis 
quidem, quod omni liberas suspitione; aerario autem, quod 
sumptibus eius adhibes modum , ut qui exhaustum non sis in- li 
nocentium bonis repleturus. Stant igitur effigies tuae , quales 
olim ob egregia in rem publicam merita privatis dicabantur. 
Yisuntur eadem e materia Caesiaris statuae qua Brutorum, qua 
Camillorum. Nec discrepat causa. Illi enim reges hostemque 
victorem moenibuddepulerunt : hic regnukn ipsum, quaeque aliaSd 
captivitas gignit, arcet ac summovet, sedemque obtinet princi- 
pis , ne sit domino locus. Ac mihi intuenti sapientiam tuam mi- 
nus mirum videtur quod mortales istos caducosque tltulos aut 
depreceris aut temperes. Scis enim ubi vera principis, ubi 
sempitema sitgloria, ubi sint honores in quos nihil fiammis, m-2; 
hil senectuti, nihil successoribus liceat. Arcus enim et |ta- 
tuas , aras etiam templaque demolitur et obscurat oblivio , ikt* 
glegit carpitque posteritas: cpntra contemptor ambitionis et 
infinitae potestatis domitor ac frenator animus ipsa vetustate 
florescit, nec ab ullis magis laudatur quam quibus minime ne-3< 
cesse est. Praeierea ut qtdsque factus est princepsj extem- 
plo fama eius^ incertum bona an mala^ ceterum aetema 
est. Non ergo perpetua principi fama, quae invitum manet, 
sed bona concupiscenda est: ea porro non imaginibns et sta- 
tuis sed virtute ac meritis prorogatur. Quin etiam Ieyiora3 
haec, formam principis figuramque, non aumm melius vel 
argentum quam favor hominum exprimat teiieatque. Quod 
quidcm prolixe tibi cumulateque contingit, cuius laelissima 

Digitizedby^OOgle 



PANEGYRICUS 56. 57. 273 

facies et amabilis yultas m omiiium civium ore oculis animo 
sedet. 

Adnotasse ros credo , patrea conscripti , iam dudum me 56 
non eligere quae referam. Propositum est enim mihi princi- 
dpem laudare, non principis facta. Nam laudabilia multa etiam 
mali faciunt, ipse laudari nisi optimus non potest. Quare non 
alia maior , imperator auguste , gloria tua quam quod agentibus 
tibi gratias nihil velandum est , m'hil omittendum est. Qnid est 
enim in principatu tuo quod cuiusquam praedicatio vel transsi- 
lOlire vel praetervehi debeat? Quod momentum, quod immo 
temporis punctum aut beneficio sterile aut vacuum laude? Non 
omnia eius modi ut is optime te laudasse videatur qui narrave- 
rit fidelissime ? Quo fit ut prope in inmensum diffundatur ora- 
tio mea, et necdum de biennio loquor. Quam multa dixi de 
15moderatione, et quanto plura adhuc restant! ut illud quod 
secundum consulatum recepisti , quia princeps et pater defe- 
rebat. At postquam ad te imperii summam et cum omnium re- 
rum tum etiam tui potestatem dii transtulerunt, tertium consu- 
latum recusasti , cum agere tam bonum consulem posses. Ma- 

20 gnum est differre honorem , gloriam maius. Gestum consula- 
tum mirer an non receptum? gestum non in hoc urbis otio et 
intimo sinu pacis , sed iuxta barbaras gentes , ut illi solebant 
quibus erat moris paludamento mutare praetextam ignotasque 
terras yictoria sequi. Pulchrum imperio , gloriosum tibi, cum 

'25 te socii atque amici sua in patria , suis in sedibus adierunt. De- 
cora facies , consulis multa post saecula tribunal viridi cespite 
extructum nec fascium tantum sed pilorum signorumque ho- 
nore circumdatum. Augebant maiestatem praesidentis diversi 
postulantium habitus ac dissonae voces raraque sine interprete 

} 30 oratio. Magnificum est civibus iura , quid hostibus reddere ? 
speciosum certam fori pacem, quid inmanes campos sella cu- 
ruli victorisque vestigio premere, inminere minacibus ripis 

^ tutum quietumque, spemere barbaros fremitns, hostilemque 
terrorem non armorum magis quam togarum ostentatione con- 

E35 pescere? Itaque non te apud imagines , sed ipsum praesentem 
audientemque consalutabant imperatorem, nomenque, quod alii 
domitis hostibus , tu contemptis merebare. 

Haec laus acti consulatus; illa dilati quod adhuc initio prin- 57 
Plini Ep. 18 

Digitized by VjOOy It' 



274 C. PLINI 

cipatas , ut lam excusatus honoribus et expletus , consulatum 
recusasti, fluem novi imperatores destinatum aliis in se transfe- 
rebant. Fuit etiam qui in principatus sui fine consulatum, quem 
dederat ipse, magna ex parte iam gestum extorqueret et rape- 
ret. Hoc ergo honore , quem et incipientes principes et desi- 5 
nentes adeo concupiscunt ut auferant, tu otioso ac vacanle 
privatis cessisti. Invidiosusne erat aut tibi tertius consulatus 
aut principi primus? Nam secundum imperator quidem, sob 
imperatore lamen inisli, nihilque inputari in eo vel ^honori pot- 
est vel exemplo nisi obsequium. Ita vero, quae civitas quin- 10 
quies atque etiam sexies consules vidit, non illos qui expirante 
iam libertate per vim ac tumultum creabantur, sed quibus se- 
positis et absentibus in rura sua consulatus ferebantur, in hac 
civitate tertium consulatum princeps generis humani ut prae- 
gravem recnsasti? Tantone Papiriis etiam et Quintiis modera- 15 
tior Angustus et Caesar et pater patriae? At illos res publica 
ciebat. Quid? te non eadem res publica? non senatus? non 
consulatus ipse, qui sibi tuis umeris attolli etaugescere vide- 
58 tur? Non te ad exemplar eius voco qui continuis consulatibus 
fecerat longum quendam et sine discrimine annum: iis te con- 20 
fero quos certum est, quotiens consules fuerunt, non sibi 
praestitisse. Erat in senatu ter consul , cum tu tertium consu- ^ 
latum recusabas. Onerosum nescio quid verecundiae tuae con- 
sensus noster indixerat , ut princeps totiens consul esses quo- 
tiens senator tuus : nimia modestia istud etiam privatus recu- 25 
sasses. An consularis viri triumphatisque filius, cum tertio 
consul creatur, ascendit? non debitnm hoc illi? non vel sola 
generis claritate promeritum? Contigit ergo privatis aperire 
annum fastosque reserare , et hoc qnoque redditae libertalis 
indicium fuit quod consul alius quam Caesar esset. Sic exactis 30 
regibus coepit liber annus: sic olim servitus pulsa privata fa- 
stis nomina induxit. Miseros ambitionis qui ita consules semper. 
ut semper principes erant ! Quamquam non ambitio magis quam 
livor el malignitas videri potest omnes annos possidere sum- 
mumque illud purpurae decus non nisi praecerptum praeflora- 35 
lumque transmittere. Tuam vero magnanimitatem an modestiam 
an bemgnitatem prius mirer ? Magnanimitatis fuit expetito semper 
honore abstinere, modestiae cedere, benignitatis per alios frui. 

Digitized by VjOO^ It* 



PANEGYRICUS 58. 59. 60. 275 

Sed iam tempas est te ipsi consulatui praestare, ut maio- 59 
rem eum suseipiendo gerendoque facias. Nam saepius recu- 
sare ambiguam ac potius illam interpretationem habet, tam- 
quam minorem putes. Tu quidem ut maximum recusasti ; sed 
5 hoc persuadere nemini poteris, nisi aliquando et non recusave- 
ris. Cum arcus , cum tropaea, cum statuas deprecaris , tribuen- 
da est yerecundiae tuae veniar illa enim sane tibi dicantur: 
nunc vero postulamus ut futuros principes doceas inertiae 
renuntiare , paulisper delicias difTerre , paulisper et saltem ad 

10 brevissimum tempus ex fllo felicitatis somno velut excitatos 
induere praetextam, quam, cum dare possent, occnparint, 
ascendere curulem , quam detineant , esse denique quod con- 
cupierunt, nec ideo tantum veile consules fieri uf fuerint 
Gessisti alterum consulatum, scio: illum exercitibns, illum 

15 provinciis , illum etiam exteris gentibus poteris inputare , non 
potes nobis. Audimus quidem te omne munus consulis obisse, 
sed audimus. Dicerfs iustissimus humanissimus patientissimus 
fuisse , sed diceris. Aequum est aliquando nos iudicio nostro, 
oculis nostris, non famae semper et mmoribus credere. Quous- 

20 que absentes de absente gaudebimus ? Liceat experiri an aliquid 
superbiae tibi ille ipse secundus consulatus attulerit. Multum 
in conmutandis moribus hominum medius annus valet, in prih- 
cipum plus. Dicimus quidem, cui virtus aliqua contingat, 
onmes inesse: cupimus tamen experiri an nunc quoque una 

25 eademque res sit bonus consul et bonus princeps. Nam prae- 
ter id quod est arduum , duas easque simul capere potestates 
summas, tum inest utrique non nulla diversitas, cum principem 
quam simllimum esseprivato^ consulem quam dfssimillimum 
deceat. Atque ego video proximo anno consulatus recusandi 60 

30 hanc praecipuam fuisse rationem, quod eum absens gerere non 
poteras : sed iam urbi votisque publicis redditus , quid est in 
quo magis sis adprobaturus quae quantaque fuerint quae desi- 
derabamus ? Parum est ut in curiam venias , nisi et convoces, 
ut intersis senatui, nisi et praesideas, ut censentes audias, 

35 nisi et perroges. Vis illud augustissimum consulum aliquando 
tribunal maiestati suae reddere ? ascende. Vis constare reve- 
rentiam magistratibus, legibus auctoritatem, modestiam postu- 
lantibus? adi. Quod enim interesset rei publicae, si privatus 

18* 

Digitized by VjOO^ It' 



276 C. PLINI 

esses, consulem fe haberet tantam an et senatorem, hoc nunc 
scito interesse principem te habeat tanlum an et consulem. 
His tot tantisque rationibus quamquam inultum reluctata vere- 
cundia principis nostri tandem tamen cessit. At quemadmo- 
dum cessit? Non se ut priyatfs, sed ut privato? sibj pares fa-5 
ceret. Recepit enim tertium consulatum, ut daret. Noverat 
moderationem hominum, noverat pudorem, qui non sustinerent 
tertio consules esse nisi cum ter consule. Bellorum istud so- 
ciis olim, periculorum consortibus, parce tamen tribuebatur, 
quod tu singuiaribus liris, ac de te quidem bene ac fortiter, la 
sed praestitisti in toga meritis. Utriusque cura, utriusque vjgi- 
lantia obstrictus es, Caesar. Sed in.principe rarum ac prope 
insolitum est ut se putet obligatum, aut si putet, amet. Debes 
ergo, Caesar, et solvis. Sed cum ter consules facis, non tibi 
magnus princeps , sed non ingratus amicus videris. Quin etiam 15 
perqnam modica quaedam civium merita fortunae tuae viribus in 
maius extollis. Efficis enim ut tantum tibi quisque praestitisse 
videatur quantum a te recipit. Quid isti benignitati precer? nisi , 
ut semper obliges , obligeris, incertumque facias utrum magis 
61 expediat civibus tuis debere tibi an praestitisse. Equidem illum 20 
antiquum senatum coptueri videbar, cum ter consule adsidente 
tertio consulem designatum rogari sententiam cemerem. Quanti 
tunc illi, quantusque tu! Accidit quidem ut corpora quamlibet 
ardua et excelsa procerioribus admota decrescant; item ut al- . 
tissimae civium dignitates collatione fastigii tui quasi depriman- 25 
tur, quantoque propius ad magnitudinem tuam ascenderint, 
tahtum etiam a sua descendisse videantur. IIIqs tamen tu, quam- 
quam non potuisti tibi aequare , cum velles , adeo in edito con- 
locasti ut tantiim super ceteros quahtum infra te cemerentar. 
Si unius tertium consulatum eundem in annum in quem tuumSO 
contulisses , ingentis animi specimen haberetur. Ut enim feli- 
citatis est quantum velis posse , sic magnitudinis velle quantum 
possis. Laudandus quidem et ille qui tertium consulatum me- 
ruit, sed magis sub quo meruit: magnus memorandusque qui 
tantulh praemium cepit, sed maior qui capienti dedit. Quid,35 
quod duos pariter tertio consulatu, duos collegas tui sanctitate 
decorasti? ut sit nemini dubium hanc tibi praecipuam causam 
f uisse extendendi consulatus tui , ut duorum consulatus ample- 

Digitized by.VjUOy It* 



PANEGYRICUS 61. 62. 277 

cteretur collegamque te non uni daret. Uterque nuper consula- 
tum alterum gesserat , a patre tuo, id est quanto minns qnam a 
te datum ! utriusque adhuc oculis paulo ante dimissi fasces ob- 
errabant , utriusque sollemnis ille lictorum et praenuntius cla- 
5 mor auribus insederat , cum rursus curulis rursusque purpura ; 
ut olim, cum hostis in proximo et in summum discrimen ad- 
ducta res publica expertum honoribus virum posceret , non 
consulatus hominibus isdem , sed idem homines consulati- 
bus reddebantur. Tanta tibi bene faciendi vis ut indulgentia 

lOtua necessitates aemuletur. Modo praetextas exuerant; re- 
sumant: modo lictores abire iusserant; revocent: modo gra- 
tulantes amici recesserant; revertantur. Hominisne istud in- 
genium est, hominis potestas, renovare gaudia , redintegrare 
laetitiam , nullam requiem gratulationibus dare , neque alia re- 

15 petendis consulatibus intervalla permittere nisi dum finiun- 
tur? Facias ista semper, nec umquam in hoc opere aut ani- 
mus tuus aut fortuna lassetur. Des quam plurimis tertios con- 
sjilatus, et cum plurimis tertios consulatus dederis, semper 
tamen plures quibus debeas dare snpersint. Omuium quidem 62 

20 beneficiorum quae merentibus tribuuntur non ad ipsos gaudium 
maius quam ad similes redundat: praecipue tamen ex horum 
^onsulatu non ad partem aliquam senatus , sed ad totum sena- 
tum tanta laetitia pervenit ut eundem honorem omnes sibi et 
dedisse et accepisse videantur. Nempe enim hi sunt quos se- 

25natus, cum publicis sumptibus minuendis optimum quemque . 
praeficeret, elegit, et quidem primos. Hoc est igitur, hocest 
quod penitus illos animo Caesaris insinuavit. An parum saepe 
experti sumus hanc esse rerum conditionem ut senatus favor 
apud principem aut prosit aut noceat ? Nonne paulo ante ni- 

30 hil magis exitiale erat quam illa principis cogilatio *hunc se- 
natus probat, hic senatui carus est'? Oderat quos nos amare- 
mus , sed et nos quos ille. Nunc inter principem senatumque 
dignissiml cuiusque caritate certatur. Demonstramus invicem, 
credimus inviceni, quodque maximum amoris mutui signum 

35est, eosdem amamus. Proinde, patres conscripti, fayete aperte, 
diligite constanter. Non iam dissimulandus est amor, ne no- 
ceat; non premendum odium, ne prosit. Eadem Caesar quae 
senatus probat inprobatque. Vos ille praesentes, vos etiam 

Digitized by VjOOy It* 



278 c. pura 

absentes in consilio habet. Tertio consnles fecit qnos vos ele- 
geratis , el fecit hoc ordine qno electi a vobis erant. Magnus 
utique honor vester, sive eosdem maxime diligit quos scit vo- 
bis esse carissimos, sive illis neminem praefert, quamvis ali- 
quem magisamet: proposita sunt senioribus praemia , iuveni-5 
bus exempla: adeant, frequentent securas tandem ac patentes 
domos: quisquis probatos senatui viros suspicit, hic maxime 
principem promeretur. Sibi enim adcrescere putat quod cuique 
adstruatur, nullamque in eo gloriam ponit quod sit omnibus ma- 
ior , nisi maximi fuerint quibus maior est. Persta , Caesar , in 10 
ista ratione proposili, talesque nos crede qualis fama cuiusque 
est. Huic aures, huic oculos intende: ne respexeris clandestinas 
existimationes nullisque magis quam audientibus insidiantes su- 
surros. Melius omnibus quamsingulis creditur. Singuli enimdeci- 
pere et decipi possunt : nemo omnes, neminem omnes fefellerunt. IS- 
63 Revertor iam ad consulatum tuum , etsi sunt quaedam ad 
consulatum quidem pertinentia , aute consulatum tamen ; in pri- 
mis quod comitiis tuis interfuisti candidatus non consulatus 
tantum sed inmortalitatis et gloriae et exempli quod sequereu- 
tur principes boni, mali mirarentnr. Vidit te populus Romanus 20 
in illa vetere potestatis suae sede : perpessus es longum illud 
carmen comitiorum nec iam inridendam moram, consulque sic 
factus es ut unus ex nobis , quos facis consules. Quotus quis- 
que principum antecedentium honorem istum aut consulatui ha- 
buit aut populo? Nara alii marcidi somno hesternaque cena re- 26 
dundantes comitiorum suorum nuntios opperiebantur , alii sane 
pervigiles et insomnes , sed intra cubilia sua illis ipsis consu- 
libus a quibus consules renuntiabantur exilia et caedem machi- 
nabantur. prava et inscia verae maiestatis ambitio , concupi- 
scere honorem quem dedigneris , dedignari quem concupieris, 30 
cumque ex proximis hortis campum et comitia prospectes, sic 
ab illis abesse, tamquam Danubio Rhenoque dirimare! Aver- 
seris tu honori tuo sperata suffragia , renuntiarique te consu- 
lem iussisse contentus , liberae civitatis ne simulationem qui- 
dem serves ? abstineas denique comitiis , abstrusus atque ab- 36 
ditus, quasi illic tibi non consulatus detur, sed abrogetur im- 
perium? Haec persuasio superbissimis dominis erat ut sibi vi- 
derentur principes esse desinere, si quid facerent tamquam 

Digitized by VjOOQIC 



PANEGYRICUS 63. 64. 65. 279 

senatores. Plerique tamen non tam superbia quam metu quo- ' 
dam summovebantur. An stuprorum sibi incestarumque noctium 
conscii , auspicia polluere sacratumque campum nefario aude- 
rent contaminare vestigio? Non adeo deos hominesque con- 
5 tempserant , ut in illa speciosissima sede hominum deorumque 
coniectos in se oculos ferre ac perpeti possent. Tibi contra 
et moderatio tua suasit et sanctitas ut te et religioni deorum et 
iudiciis hominum exhiberes. Alii consulatum ante quam acci- 64 
perent, tu et dum accipis meruisti. Peracta erant sollemnia 

10 comitiorum , si principem cogitares , iamque se omnis turba 
commoverat, cum tu mirantibus cunctis accedis ad consulis 
sellam , adigendum te praebes in verba principibus ignota , nisi 
cum iarare cogerent alios. Vides quam necessarium fuerit con- 
sulatum non recusare. Non putassemus istud te facturum fuisse, 

15 si recusasses. Stupeo , patres conscripti , necdum satis aut 
oculis meis aut auribus credo, atqne identidem me an audie- 
rim , an viderim interrogo. Imperator ergo et Caesar et Au- 
gustus et pontifex maximus stetit ante gremium consulis , se- 
ditque consul principe ante se stante , et sedit inturbatus , in- 

20 territus , et tamquam ita fieri soleret. Quin etiam sedens prae- 
ivit ius iurandum, et ille iuravit, expressit, explanavitque verba 
quibus caput suum , domum suam , si sciens fefellisset , deo- 
rum irae consecraret. Ingens , Caesar , et par gloria tua , sive 
fecerint istud postea principes sive non fecerint. Ullane satis 

25 digna praedicatio est idem tertio consulem fecisse quod primo, 
idem principem quod privatum , idem imperatorem quod sub 
imperatore? Nescio iam, nescio pulchriusne sit istud quod 
praeeunte nullo , an hoc quod alio praeeunte iurasti. In rostris 65 
quoque simili religione ipse te legibus subiecisti, legibus, 

30 Caesar , quas nemo principi scripsit. Sed tu nihil amplius vis 
tibi licere qnam nobis : sic fit ut nos tibi plus velimus. Quod 
e^o nunc primum audio , nunc primum disco , non est princeps 
super leges, sed leges super principem, idemque Caesari con- 
suli quod ceteris non licet. lurat in legem attendentibus diis ; 

35nam cui magis quam Caesari attendant? iurat observantibus 
iis quibus idem iurandum est , non ignarus alioqui nemini reli- 
giosius quod iuraverit custodiendum quam cuius maxime inter- 
est non peierari. Itaque et abiturus consulatu iurasti te nihil 

Digitized by VjOOy IC 



280 C. PLINI 

contra leges fecissjs. Magnum hoc erat, cum promitteres; ma- 
ius, postquam praestitisti. lam totiens procedere in rostra, in- 
ascensum illum superbiae principum locum terere , hic susci- 
fere hic ponere magistratus , quam dignum te , quamque di- 
versum consuetudine illorum qui pauculis diebus gestum con- 5 
sulatum, immo non gestum abiciebant per edictum! Hoc pro 
contione, pro rostris, pro iure iurando; scilicet ut primis ex- 
trema congnierent, utque hoc solo intellegerentur ipsi consu- 
les fiiisse quod alii non fuissent. 

66 Non transsilui, patres conscripti, principis nostri consuIa-10 
tum , sed euudem in locum contuli quidquid de iure iurando 
dicendum erat. Neque enim , ut in sterili ieiunaque materia, 
eandem speciem laudis diducere ac spargere atque identidem 
tractare debemus. Inluxerat primus consulatus tui dies , quo 
tu curiam ingressus , nunc singulos nunc universos adhortatus 15 
esresumere libertatem, capessere quasi communis imperii cu- 
ras, invigilare publicis utilitatibus et insurgere. Omnes ante te 
eadem ista dixerunt, nemini tamen ante te creditum est. Erant 
sub oculis naufragia multorum, quos insidiosa tranquillitate 
provectos inprovisus turbo perculerat. Quod enim tam infidum 20 
mare quam blanditiae principum illorum , quibus tanta levitas, 
tanta fraus ut facilius esset iratos quam propitios habere? Te 
vero securi et alacres quo vocas sequimur. lubes esse libe- 
ros; erimus: iubes quae sentimus promere in medium; profe- 
remus. Neque enim adhuc ignavia quadam et insito torpore 25 
cessavimus: terror et metus et misera illa ex periculis facta 
prudentia monebat ut a re publica (nulla erat autem omnino res 
publica) oculos aures animos averteremus. At nunc tua dextra 
tuisque promissis freti et innixi , obsepta diutina servitute ora 
reseramus frenatamque tot malis linguam resolvimus. Vis enim 30 
tales esse nos quales iubes , nihilque exhortationibus tuis fu- 
catum , nihil subdolum , denique nihil quod credentem fallere 
paret, non sine periculo fallentis. Neque enim umquam dece- 

67 ptus est princeps nisi qui prius ipse decepit. Equidem hunc 
parentis publici sensum cum ex oratione eius tum pronuntia- 35 
tione ipsa perspexisse videor. Quae enim illa gravitas senten- 
tiarum ! quam inadfectata veritas verborum ! quae adseveratio in 
voce! quae adfirmatio in vultu! quanta in oculis , habitu, ge- 

Digitized by VjOOQIC 



PANEGYRICUS 66.67.68. 281 

stu, toto deniqne corpore fides! Tenebit ergo semper quid 
suaserit, scietque nos, quoliens libertatem quam dedit expe- 
riemur, sibi parere. Nec verendum est ne incautos putet, si 
fidelitate temporum constanter utamur , quos meminit sub malo 
5 principe aliter vixisse. Nuncupare vota et pro aeternitate im- 
perii et pro salute principum , immo pro salute principum ac 
propter ilios pro aetemitate imperii solebamus. Haec pro im- 
perio nostro in quae sint verba suscepta operae pretium est 
adnotare ^si bene rem publicam et ex utilitate omnium rexe- 

10 ris^. Digna vota quae semper suscipiantur semperque solvan- 
tur. Egit cum diis ipso te auctore, Caesar, res publica ut te 
sospltem incolumemque praestarent, si tu ceteros praestitis- 
ses ; si contra , illi quoque a custodia tui capitis oculos dimo- 
verent teque relinqiierent votis quae non palam susciperentur. 

15 Alii se superstites rei publicae optabant faciebantque : tibi sa- 
lus tua invisa est , si non sit cum rei publicae salute coniuncta. 
Nibil pro te pateris optari , nisi expediat optantibus , omnibus- 
que annis in consilium de te deos mittis , exigisque ut senten- 
tiam suam mutent , si talis esse desieris qualis electus es. Sed 

SOingenti conscientia, Caesar, pacisceris cum diis ut te, si me- 
reberis , servent , cum scias an merearis neminem magis quam 
deos scire. Nonne vobis , patres conscripti , haec diebus ac 
noctibus agitare secum videtur? ^ego quidem in me, si omni- 
um utilitas ita poaceret, etiam praefecti manmn armavi: sed 

25 ne deorum quidem aut iram aut neglegentiam deprecor ; quaeso 
immo et obtestor ne umquam pro me vota rei^ publica invita 
suscipiat, aut si susceperit invita , ne debeat'. Capis ergo, 68 
Caesar, salutis tuae gloriosissimum fructum ex consensu deo- 
rum. Nam cum excipias ut ita demum te dii servent , si bene 

30 rem publicam et ex utilitate omnium rexeris , certus es te bene 
rem publicam regere, cum servent. Itaque securus tibi et 
laetus dies exit , qui principes alios cura et metu distinebat, 
cum suspensi et attoniti parumque confisi patientia nostra, hinc 
atque inde publicae servitutis nuntios expectarent. Ac si forte 

35 aliquos flumina nives venti praepedissent, statim hoc illud esse 
credebant quod merebantur ; nec erat discrimen ullum pavoris, 
propterea quod , cum a malo principe tamquam successor ti- 
meatur quisquis est dignior, cum sit nemo non dignior, omues 

Digitized by VjOOy It' 



282 C. PUNI 

tunentur. Tuam secoritatem non mora nantionim, non littera- 
rum tarditas differt. Scis tibi ubique iurari, cum ipse iuraveris 
omnibus. Nemo hoc sibi non praestat. Amamus quidem te in 
quaptum mereris ; istud tamen non tui facimus amore sed nostri, 
nec umquam inlupescat dies quo pro te nuncupet vota non5 
utilitas nostra sed fides, Caesar. Turpis tutela principis cui pot- 
est inputari. Queri libet quod in secreta nostra non inquirant 
principes nisi quos odimns. Nam si eadem cura bonis quae ma- 
lis esset, quam ubique admirationem tm', quod gaudium exulta- 
tionemque deprehenderes ! quos omnium cum coniugibus ac li- 10 
beris, quos etiam cum domesticis aris focisque sermones! Scires 
moUissimis istis auribus parci. Et alioqui cum sint odium amor- 
que contraria , hoc perquam simile habent quod ibi intemperan- 

69 tius amamus bonos principes , ubi liberius malos odimus. Ce- 
pisti tamen et adfectus npstri et iudicii experimentum, quan-15 
tum maximum praesens capere potuisti , illo die quo sollicita- 
dini pudorique candidatorum ita consuluisti ne ullius gaudium 
alterius tristitia turbaret. Alii cum laetitia, alii cum spe reces- 
serunt : multis gratulandum , nemo consolandus fuit. Nec ideo 
segnius iuvenes nostros exhortatus es senatum circumirent, se- 20 
natui supplicarent, atque ita a principe sperarent honores, si 

a senatu petissent. Quo quidem in loco , si quibus opus exem- 
plo , adiecisti ut te imitarentur. Arduum , Caesar , exemplum 
et quod imitari non magis quisquam candidatorum quam prin- 
cipum possit. Quis enim vel uno die reverentior senatus candi- 25 
datus quam tu , cum omni vita tum illo ipso tempore quo iudi- 
cas de candidatis ? An aliud a te quam senatus reverentia obti- 
nuit ut iuvenibus clarissimae gentis debitum generi honorem, 
sed ante quam deberetur , offerres ? Tandem ergo nobilitas non 
obscuratur , sed inlustratur a principe : tandem illos ingentium 30 
virorum nepotes , illos posteros libertatis nec terret Caesar nec 
pavet; quin immo festinatis honoribus amplificat atque auget 
et maioribus suis reddit. Si quid usquam stirpis antiquae , si 
quid residuae claritatis , hoc amplexatur et refovet et in uaum 
rei publlcae promit. Sunt in honore hominum et in honore fa- 35 
mae magna nomina ex. tenebris oblivionis indulgentia Caesaris, 

70 cuius hoc est ut nobiles et conservet et efficiat. Praefuerat pro- 
vinciae quaestor unus ex candidatis, inque ea civilatis amplissi- 

Digitized by VjOOQIC 



PANEGYRICDS 69. 70. 71. 283 

mae reditus egregia eonstitutione fundaverat. Hoc senatui ad- 
legandnm putasti. Cur enim te principe , qui generis tui ck- 
ritatera virtule superasti, det^rior esset conditio eorum qui 
posteros liabere nobiles mererentur quam eorum qui parentes 
5habuissent? te dignum qui de magistratibus nostris semper 
haec nunties , nec poenis malorum sed bonorum praemiis bo- 
nos facias ! Accensa est iuventus , erexitque animos ad aemu- 
landum quod laudari yidebat, nec fuit quisquam quem non haec 
cogitatio subiret , cum sciret , quidquid a quoque in provinciis 

lObene iieret, omnia te scire. Utile est, Caesar, et salutare 
praesidibus provinciarum hanc habere fiduciam , paratum esse 
sanctitati et industriae suae maximum praemium, iudicium prin- 
cipis, suffragium principis. Adhuc autem quamlibet sincera 
rectaque ingenia , etsi non detorquebat, hebetabat tamen mi- 

losera sed vera reputatio , 'vides enim: si quid bene fecero, 
sciet Caesar? aut si scierit, testimonium reddet'? Ita eadem 
illa seu neglegentia seu malignitas principum, cum male con- 
sultis inpunitatem, recte factis nullum praemium polliceretur, 
nec illos a crimine et hos dpterrebat a laude. At nunc , si 

20 bene aliquis provinciam rexerit , huic quaesita virtute dignitas 
oiFertun Patet enim omnibus honoris et gloriae campus : ex 
hoc quisque quod cupit petat, et adsecutus sibi debeat. Pro- 
vinciis quoque in posterum et iniuriarum metum et accusandi 
necessitatem remisisti. Nam si profuerint quibus gratias ege- 

25 rint , de nullo queri cogentur, Decet alioqui nihil magis pro- 
desse candidato ad sequentes honores quam peractos. Optime 
magistratus magistratu, honore honor petitur. Volo ego, qui 
provinciam rexerit non tantum codicillos amicorum nec urbana 
coniuratione eblanditas preces sed decreta coloniarum, decreta 

30 civitatum adleget. Bene suffragiis consularium virorum urbes 
populi gentes inseruntur. Efiicacissimum pro candidato genus 
est rogandi gratias agere. lam quo adsensu senatus , quo gau- 71 
dio exceptum est , cum candidatis , ut qnemque nominaveras, 
osculo occurreres , devexus quidem in planum et quasi unus 

35 ex gratulantibus ! Te mirer magis an inprobem illos qui ef- 
fecerunt ut istud magnum videretur, cum velut adfixi curuli- 
bus suis manum tantum, et hanc cunctanter et pigre et inpu- 
tantibus similes promerent? Contigit ergo oculis nostris insO' 

^ Digitizedby VjOOQIC 



284 C. PLINI 

Uia ante facies, principem aeqaatum candidatis et simul stan- 
tem intueri , parem accipientibus honorem qui dabat. Quod 
factum tuum a cuncto senatu quam vera adclamatione celebra- 
tum est ^tanto maior, tanto augustior'! Nam cuinihil ad angen- 
dura fastigium superest, hic uno modo crescere potest, si seo 
ipse summittat , securus magnitudinis suae. Neque enim ab ullo 
periculo fortuna principum longius abest quam humilitatis. Mihi 
quidem non tam humanitas tua quam intentio eius admirabilis 
videbatur. Quippe cum orationi oculos vocem manum commo* 
dares, ut si alii eadem ista mandasses, omnes comitatis nume- 10 
ros obibas. Atque etiam, cum nomina suffragatorum honore 
quo soient exciperentur, tu quoque inter excipientes eras, et 
ex ore principis ille senatorius adsensus audiebatur, quodque 
apud principem perhibere testimonium merentibus gaudeba- 
mus, perhibebatur a principe. Faciebas ergo, cumdicereslo 
optimos: nec ipsorum modo vita a te, sed iudicium senatus 
conprobabatur, ornarique se, non illos magis quos laudabas 
72 laetabatur. Nam quod precatus es ut illa ipsa ordinatio comiti- 
orum bene ac feliciter eveniret nobis, rei publicae, tibi, nonne 
tale est ut nos hunc ordinem votorum convertere debeamus?20 
deos denique obsecrare ut omnia quae facis quaeque facies 
prospere cedant tibi, rei publicae, nobis? vel si brevius sit 
optandum, ut uni tibi? in quo et res publica et nos sumus. Fm't 
tempus , ac nimium diu fuit , quo alia adversa , alia secunda 
principi et nobis : nunc cemmunia tibi nobiscum tam laeta quam 25 
tristia , nec magis sine te nos esse felices quam tu sine nobis 
potes. An , si posses , in One votorum adiecisses ut ita preci- 
bus tuis dii adnuerent , si iudicium nostrum mereri perseveras- 
ses? Adeo nihii tibi amore civium antiquius ut ante a nobis, 
deinde a diis , atque ita ab illis amari velis , si a nobis ameris. 30 
Et s^ne priorum principum exitus docuit ne a diis quidem amari 
nisi quos homines ament. Arduum erat has precationes tuas 
laudibus adaequare: adaequavimus tamen. Qui amoris ardor, 
qui stimuli, quae faces illas nobis exclamationes subiecerunt! 
Non nostri, Caesar, ingenii, sed tuae virtutis tuorumque me-36 
ritorum voces fuerunt, quas nulla umquam adulatio invenit, 
nullus cuiusquam terror expressit. Quem sic timuimus ut haec 
fingeremus? quem sic amavimus ut haec fateremur? Nosti ne- 

Digitizedby^OOgie 



PANEGYRICUS 72. 73. 74. 285 

cessitatem seryitutis : ecquando simile aliquid audisti ? ecquan- 
do dixisti? Multa quidem excogitat metus, sed quae appa- 
reant quaesita ab invitis : aliud sollicitudinis , aliud securitatis 
ingenium est; alia tristium inventio, alia gaudentium: neu- 

dtrum simulationes expresserint. Habent sua verba miseri, 
sua verba felices, utque iam maxime eadem ab utrisque di- 
cantur, aliter dicuntur. Testis ipse es quae in omnium oreTS 
laetitia. Non amictus cuiquam, non habitus quem modo extu- 
lerat. Inde result^ntia vocibus tecta , nihilque tantis clamon- 
JObus satis clausum. Quis tunc non e vestigio suo exiluit? quis 
exiluisse sensit? Multa fecimus sponte, plura instinctu quodam 
et imperio. Nam gaudio quoque cogendi vis inest. Num ergo 
inodum ei tua saltem modestia inposuit? Non, quanto magis a 
te reprimebatur , exarsimus? non contumacia, Caesar; sed ut 

15 in tua potestate est an gaudeamus , ita in quantum nec in no- 
stra. Conprobasti et ipse adclamationum nostrarum Odem lacri- 
marum tuarum yeritate. Yidimus umescentes oculos tuos , de- 
missumque gaudio yultum, tantumque sanguinis in ore quantum 
in animo pudoris. Atque hoc magis incensi sumus ut precare- 

20 mur ne quando tibi non eadem causa lacrimarum , utque num- 
quam frontem tuam .... Hoc ipsum has sedes nos quasi 
responsuras interrogemus , yiderintne umquam principis la- 
crimas: at senatus saepe yiderunt. Onerasti futuros princi- 
pes , sed et posteros nostros. Nam et hi a principibus suis exi- 

25 gent ut eadem audire mereantur , et iiii quod non audiant indi- 
gnabuntur. Nihil magis possum proprie dicere quam quod di- 74 
ctum est a cuncto senatu , '0 te felicem' ! Quod cum dicere- 
mus , non opes tuas sed animum mirabamur. Est enim demum 
yera felicitas felicitate dignum yideri. Sed cum multa illo die 

30 dicta sunt sapienter et graviter , tum vel in primis ^crede no- 
bis , crede tibi'. Magna hoc Oducia nostri , maiore tamen tui 
diximus. Alius enim fortasse alium , ipsum se nemo deceperit. 
Introspiciat modo vitam , seque quid mereatur interroget. Pro- 
inde dabat vocibus nostris fidem apud optimum principem quod 

35 apud^malos detrahebat. Quamvis enim faceremus quae aman- 
tes solent , illi tamen non amari se credebant sibi. Super haec 
precati sumus ut sib te amarent dii quemadmodum tu nos. Quis 
hoc aut de se aut principi diceret mediocriter amanti? Pronobis 

Digitizedby^OOgle 



286 C. PLINI 

ipsis qoidem haecfiiit somma yotoramnt nos sic amarent dii qno 
modo tn. Estne veram qood inter ista damavimas, ^o nos felices^ ? 
Qaidem'm feliciasnobis, qaibasnoniamilludoptandamestutnos 
diligat princeps, sed dii quemadmodamprinceps? Cfyitas religi- 
onibnsdedita semperque deoram indulgentiam pietatemeritani-S 
hil felicitati saae putat adstrai posse nisi ut dii Caesarem imiteator. 

75 Sed quid singnla consector et colligo? quasi yero aut ora- 
tione conpledti aut memoria consequi possim quae vos, patres 
conscripti , ne qua interciperet obliyio, et in publica acta mit- 
tenda et incidenda in aere censuistis. Ante orationes princi- 10 
pnm tmtam eias modi genere monamentornm mandari aeter- 
nitati solebant: adclamationes quidem nostrae parietibns cn- 
riae claudebantar. Erant enim quibus nec senatus ^oriari nec 
principes possent. Has yero et in yulgus exire et posteris pro- 
di cam ex otilitate tam ex dignitate publica fnit : primum , nt 15 
orbis terrarom pietatis nostrae adhiberetor testis et conscius; 
deinde, ot manifestam esset aodere nos de bom's malisqoe prin- 
dpibos non tantam post ipsos iudicare; postremo, ut experi- 
mento cognosceretur et ante nos gratos , sed miseros fuisse, 
qnibus esse nos gratos probare antea non licuit. At qna con-^ 
tentione, quo nisu, quibus clamoribps expostulatum est ne ad- 
fectus nostros, ne tna merita supprimeres, denique ut in po- 
sterum exemplo provideres ! Discant et principes adclamatio- 
nes yeras falsasque discemere habeantque muneris tui qood 
iam decipi non poterunt. Non instruendum illis iter ad bonam25 
famam, sednondeserendum, non summoyenda adulatio, sednon 
reducenda est. Certum est et quae facere et quae debeant aodi- 
re, si faciant. Quid nunc egosuper ea quae sum cum toto senata 
precatns pro senatu precer, nisi ut haereat animo tuo gaudiura 
quod tunc ocolis protaUsti? Ames illom diem, et tamen yincas,30 
nova merearis, noya audias : eadem enim dici nisi ob eadem fa- 

76 cta non possunt. lam quamantiquum, quam consulare, quod tri- 
duura totum senatus sub exemplo tui sedit , cum interea nihil 
praeter consulem ageres ! Interrogavit quisque quodplacuit: 
dissentire, discedere, et copiam iudicii sui rei publicae facere 35 
tutum fuiii consnlti omnes atque etiam dinumerati sumus, yi- 
citque sententia non prima sed melior. At quis antea loqoi, 
quis hiscere audebat praet^ miseros iilos qui primi interroga- 

Digitized by VjOOy It* 



PANEGYRICUS 75. 76. 77. 287 

bantur? Ceteri quidem defixl et attoniti ipsam illam mutam ac 
sedentariam adsentiendi necessitatem quo cum dolore animi, 
quo cum totius corporis horrore perpetiebantur! Unus sOlus- 
que censebat quod sequerentur omnes et omnes inprobarent, 
5 in primis ipse qui censuerat. Adeo nulla magis omnibus displi- 
cent quam quae siC fiunt tamquam omnibus placeant. Fortasse 
imperator in senatu ad reverentiam eius conponebatur: cete- 
rum egressus statim se recipiebat in principem, omniaque con- 
sularia officia abicere, neglegere, contemnere solebat. Ille 

lOvero ita consul ut si tantum consul foret, nihil infra se putabat 
nisi quod infra consulem esset. Ac primum ita domo progre- 
diebatur ut iilum nulius apparatug adrogantiae principalis, nul- 
lus praecursorum tumultus detineret. Una erat in limine mora, 
consultare aves revererique numinum monitus. Nemo protur- 

15babatur, nemo summovebatur: tanta viatoribus quies, tantus 
pudor fascibus ut plerumcfie aliena turba subsistere et consu- 
lem et principem cogeret. Ipsius quidem officium tam modi- 
cum, tam temperatum ut antiquus aliquis magnusque consul 
sub Ibono principe incedere videretur. Iter illi saepius in fo- 

SOrum, frequenter tamen et in campum. Nam comitia consulum 77 
obibat ipse : tantum ex renuntiatione eorum voluptatis quan- 
tum prius ex destinatione capiebat. Stabant candidati ante cu- 
rulem principis , ut ipse ante consulis steterat, adfgebantur- 
que in verba in quae paulo ante ipse iuraverat princeps, qui 

25 tantum putat esse in iure iurando ut illud et ab aliis exigat. 
Reliqua pars diei tribunali dabatur. Ibi vero quanta religio ae- 
quitatis ! quanta legum reverentia ! Adibat aliquis ut principem : 
respondebat se consulem esse. NuUius ab eo magistratus ius, 
nullius auctoritas inminuta est, aucta etiam; siquidem plera- 

30que ad praetores remittebat, atque ita ut collegas vocaret, 
non quia populare gratumque audientibus , sed quia ita sentie- 
bat. Tantum dignationis in ipso honore ponebat ut non amplius 
esse censeret quod aliquis collega appeltaretur aprincipe quam 
qnod praetor esset. Ad hoc tam adsiduus m tribunali ut labore 

a5refici ac reparari videretur. Quis nostrum idem curae, idem 
sudoris insumit? quis adeo expetitis honoribus aut deservit aut 
sufficit? Et sane aequum est tantum ceteris praestare consuli- 
bus ipsum qui consul^ facil^ quippe etiam fortuna videbatur 

Digitizedby^^OOgle 



288 C.PLINl 

indignuiD, 81 potoet honoreg dare qui gerere non pogset. Facta: 
rus consules doceat , accepturisque amplissimum honorem per- 
suadeat scire se quid sit quod dahit: sic fit ut illi quoque sci- 
ant quid acceperint. 

78 Quo iustius senatus ut susciperes quartum consulatum et5 
rogavit et iussit. Imperii hoc verhum, non adulationis esse 
obsequio tuo crede , quod non alia in re magis aut senatus exi- 
gere a te aut tu praestare senatui dehes. Ut enim ceterorum 
honunum ita principum, illorum etiam qui dii sihi videntur, ae- 
yum omne et hreve et fragile est. Itaque optimum quemque niti et 10 
contendere decet ut post se quoque rei puhlicae prosit, modera- 
tionis scilicet iustitiaeque monumentis , quae plurima statuere 
consul potest. Haec nempe intentio tua utlihertatemrevocesac 
reducas. Quem ergohonoremmagis amare, quodnomenusurpare 
saepius dehes quam quod primum invenit recuperata libertas?J5 
Nonest minus ciyiieet principem essepariteret consulemquam 
tantum consulem. Habesetiamrationemyerecundiae collegarum 
tuorum, collegaruminquam: ita enim et ipse loqueris et nos lo- 
qui vis. Onerosa erit modestiae illorum tertii consulatus sui re- 
cordatio, donec te saepius con^ulemyideant. Neque enim potest 20 
non nimium esse priyatis quod principi satis est. Adnuas, Cae- 
sar, optantihus, quibusque apud deos adesse consuesti, quorum 

79 potes ipse yotorum conpotes facias. Tihi fortasse sufficiat ter- 
tius consulatus : sed nobis tanto minus sufficit. llle nos insti- 
tuit et induxit ut te iterum iterumque consulem hahere cupia- ^ 
mus. Remissius istud contenderemus , si adhuc non sciremus 
qualis esses futnrus. Tolerahilius fuit experimentum tui nobis 
quam usum negari. Dahitume rursus yidere consulem illum ? 
Audiet, reddet quas proxime yoces, praestabitque gaudium 
quantum ipse percipiet? Praesidehit laetitiae puhlicae, auctor30 
eiusetcausa, temptabitqueadfectusnostros, utsolet, cohibere, 
nec poterit? pietati senatus cum modestia principis felix spe- 
ciosumque certamen , seu fuerit yicta seu yicerit. Equidem in- 
cognitam quandam proximaque maiorem praesumo laetitiam. 
Quis enim est tam inheciiio ingenio , qui non tanto meliorem 35 
consulem speret quanto saepius fuerit? Alius lahores, si non 
continuo se desidiae ac yoluptati dedisset, otio tamen et quiete 
recreasset: hic consularihus curis exgtlutus, principales re- 

Digitized by VjOOy ItT 



PANEGYMCUS 78. 79. 80. 81 . 289 

snmpsit , tam diligens temperamenti ut nec consulis officium 
princeps nec principis consul adpeteret. Videmus ut provin- 
ciarum desideriis , ut singularum etiam civitatum precibus oc- 
currat. Nulla in audiendo difficultas, nulla in respondendo mo- 
5ra: adeunt statim, dimittuntur statim; tandemque principis fo- 
res exclusa legationum turbanon obsidet. Quid? in omnibusSO 
cognitionibus quam mitis severitas, quam non dissoluta cle- 
mentia! Non locupletando fisco sedes, nec aliud tibi senten- 
tiae tuae prelium quam bene iudicasse. Stant ante te litigato- 

lOres non de fortunis suis, sed de tua existimatione solliciti, nec 
tam verentur quid de causa sua quam quid de moribus sentias. 
vere principis atque etiam consulis, reconciliare aemulas 
civitates, tumentesque popnlos non imperio magis quam ra- 
tione conpescere; intercedere iniquitatibus magistratuum , in- 

15fectumque reddere quidquid fieri non oportuerit; postremo 
velocissimi sideris more omnia invisere , omnia audire , et un- 
decumque invocatum statim, velut numen,«adesse et adsiste- 
re! Talia esse crediderim qnae ipse mundi parens temperat 
nutu, si quando oculos demisit in terras et fata mortalium in- 

20ter divina opera numerare dignatus est: qua nunc parte liber 
solutusque, tantum caelo vacat, postquam te dedit, qui erga 
omne hominum genus vice sua fungereris. Fungeris enim 
sufficisque mandanti , cum tibi dies omnis summa cum utilitate 
nostra, summa cum tua laude condatur. 

25 Quodsi quando cum influentibus negotiis paria fecisti , in- 81 
star refectionis existimas mutationem laboris. Quae enim re- 
missio tibi nisi lustrare saltus, excutere cubilibus feras , supe- 
rare inmensa montium iuga et horrentibus scopulis gradum in- 
ferre, nullius manu, nullius vestigio adiutum, atque inter haec 

30 pia mente adire lucos et occursare numinibus ? Olim haec ex- 
perientia iuventutis , haec voluptas erat^ his artibus futuri du- 
ces inbuebantur, certare cum fugacibus feris cursu, cum au- 
dacibus robore, cum callidis astu; nec mediocre pacis decus 
habebatur summota campis inruptio ferarum et obsidione qua- 

55 dam liberatus agrestium labor. Usurpabant gloriam istam illi 
quoque priifiEiipes qui obire non poterant : usurpabant autem iia * 
nt domilB^ fractasque claustris feras ac deinde in ipsqrum qui- 
dem lucBbrium emissas mentita sagacitate colligepe^. Huic 
. Plini Ep. 19 -^ 

Digitized by VjOOy lClT 



290 C. PUNI 

par capiendi qnaerendiqiie sudor summusqne et idem gratissi- 
mus labor inyem're. Enimvero , si quando placuit idem corpo- 
ris robur in maria proferre , non ille fluitantia vela aut oculis 
sequitur aut manibus, sed nunc gubemaculis adsidet, nunc 
cum valentissimo quoque sodalium certat frangere fluctus, do- 5 
mitare ventos reluctantes remisque transsilire obstantia freta: 

S2 quantum dissimilis illi qui non Albani lacus otium Baianique 
torporem et silentium ferre , non pulsum saltem fragoremque 
remorum perpeti poterat quin ad singulos ictus turpi formidine 
horresceret ! Itaque procul ab omni sono inconcussus ipse et 10 
inmotus , religato revinctoque navigio , non secus ac piaculum 
aliquod trahebatur. Foeda facies , cum populi Romani impera- 
tor alienum cursum alienumque rectorem , velut capta nave, 
sequeretur. Nec deformitate ista saltem flumina carebant ; at- 
que etiam Danubius ac Rhenus tantum illnd nostri dedecoris 15 
vehere gaudebant , non minore cum pudore imperii , quod haec 
Romanae aquilae, Romana signa, Romana denique ripa, quam 
quod hostium prospectaret , hostium, quibus moris est eadem 
illa nunc rigentia gelu flumina aut campis superfusa nunc liqui- 
da ac deferentia lustrare navigiis nandoque superare. Nec vero20 
laudaverim per se magno opere duritiam corporis ac lacerto- 
rum : sed si his validior toto corpore animus imperitet , qnem 
non fortunae indulgentia moUiat , non copiae principales ad se- 
gnitiem luxumque detorqueant, tunc ego, seu montibus seu 
mari exerceatur , et laetum opere corpus et crescentia labori- 25 
bus membra mirabor. Vfdeo enim iam inde antiquitus maritos 
dearum ac deorum liberos .... nec dignitate nupttarum magis 
quam his artibus inclaruisse. Simul cogito, cum sint ista ludus 
et avocamentum huius, .... illae seriae et intentae, et a qui- 
bus se in tale otium recipit. Voluptates sunt enim , voluptates, 30 
quibus optime de cuiusque gravitate sanctitate temperantiacre- 
ditur. Nam quis adeo dissolutus cuius non occupationibus ali- 
qua species severitatis insideat? Otio prodimur. An non pleri- 
que principes hoc idem tempus in aleam stupra luxum confe- 
rebant, cum seriarum laxamenta curarum vitiorum conten-35 

83 tione supplerent? Habet hoc primum magna fortuna quod nihil 
tectum, nihil occultum esse patitur: principum vero non modo 
domos sed cubicula ipsa intimosque secessus recludit omnia* 

Digitized by VjOOy IC 



PANEGYWCUS 82. 83. 84. 291 

que arcana noscenda famae proponit atque explicat. Sed tibi, 
Caesar, nihil accommodatius fuerit ad gloriam quam penitus 
inspici. Sunt quidem praeclara quae in publicum profers , sed 
non minora ea quae limine tenes. Est magnificum quod te ab 
5omni contagione vitiorum reprimis ac revocas, sed magnifi- 
centius quod tuos. Quanto enim magis arduum est alios prae- 
stare quam se , tanto laudabilius quod , cum ipse sis optimus, 
omnes circa te similes tui effecisti. Multis inlustribus dedecori 
fuit aut inconsultius uxor adsumpta aut retenta patientius : ita 

10 foris claros domestica destruebat infamia , et ne maximi cives 
haberentur hoc efficiebat quod mariti minores erant. Tibi uxor 
in decus et gloriam cedit. Quid enim illa sanctius? quid anti- 
quius? Nonne, si pontifici maximo eligenda sit coniunx, aut 
hanc aut similem (ubi est autem similis?) elegerit? Quam illa 

I5nihil sibi ex fortuna tua nisi gaudium vindicat! quam constan- 
ter non potentiam tuam, sed ipsum te reveretur! Idem estis 
invicem quod fuislis, probati ex aequo, nihilque vobis felici- 
tas addidit nisi quod scire coepistis quam bene uterque ve- 
strum felicitatem ferat. Eadem quam modica cultu! quam parca 

20 comitatu! quam civilis incessu! Mariti hoc opus, qui ita inbuit, 
ita instituit: nam uxon sufficit obsequii gloria. An, cum vi- 
deat quam te nullus terror , nulla comitetur ambitio , non et 
ipsa cum silentio incedat ingredientemque pedibus maritum, in 
quantum patitur sexus, imitetur? Decuerit hoc illam, etiamsi 

25 diversa tu facias. Sub hac vero modestia viri quantam debet 
verecundiam uxor marito, femina sibi! Soror autem tua ut se 84 
sororem essememinit! ut in illa tua simplicitas, tua veritas, 
tuus candor agnoscitur ! ut , si quis eam uxori tuae conferat, 
dubitare cogatur utrum sit efficacius ad recte vivendum bene 

30 institui an feliciter nasci. Nihil est tam pronum ad simultates 
quam aemulatio , in feminis praesertim : ea porro maxime na- 
scitur ex coniunctione , alitnr aequalitate , exardescit invidia, 
cuius finis est odium. Quo quidem admirabilius existimandum 
est quod mulieribus duabus in una domo parique fortuna nul- 

35lum certamen, nulla contentio est. Suspiciunt invicem, invi- 
cem cedunt; cumque te utraque effusisshne diligat, nihil sua 
putant interesse utram tu magis ames. Idem utrique proposi- 
tum, idem tenor vitae, nihilque ex quo sentias duas esse. Te 

19* 

Digitizedby^^OOgle 



202 C. PLINI 

enlm in&itari, te subgeqni student. Ideo utraque mores eosdem, 
quia utraque tuos habet. Inde moderatio, inde etiam perpetua 
securitas. Neque enim umquam periclitabuntur esse privatae 
quae non desierunt. Obtulerat illis senatus cognomen Augusta- 
rum, quod certatim deprecatae sunt, quam diu appellationem 5 
patris patriae tu recusasses, seu quod plus esse in eo iudica- 
bant, si uxor et soror tua quam si Augustae dicerentur. Sed 
quaecumque illis ratio tantam modestiam suasit , hoc magis di- 
gnae sunt quae in animis nostris et sint et habeantur augustae, 
quia non vocantur. Quid enim laudabilius feminis quam si ve-io 
rum honorem non in splendore titulorum sed in iudiciis homi- 
num reponant, magnisque nominibus pares se faciant, et dum 
recusant? 

85 lam etiam in privatorum anlmis exoleverat priscum morta- 
lium bonum, amicitia, cuius in locum nugraverant adsentatio- 15 
nes, blanditiae, et peior odio amoris simulatio. Etenim in prin- 
clpum domo nomen tantum amlcitiae, inane scilicet inrisumque, 
remanebat. Nam quae poterat esse inter eos amicitia, quo- 
rum sibi alii dominl, alii servi vldebantur? Tu hanc pulsam et 
errantem reduxisti: habes amicos, quiaamicus ipse es. Neque20 
enim ut alia subiectis Ita amor imperatur, neque est ullus ad- 
fectus tam erectus et liber et dominationis inpatiens , nec qui 
magis vices exigat. Potest fortasse princeps inique , potest ta- 
men odio esse non nullis, etlamsl Ipse non oderit: amari, nisi 
ipse amet, non potest. Diligis ergo, cum diligaris, et in eo25 
quod utrimque honestissimum est totaglorla tua est; qui supe- 
rior factus descendis in omnia familiaritatis officia et in ami- 
cum ex imperatore summitteris; immo tunc maxime imperator, 
cum amicum agis. Etenim cum plurimls amicitiis fortuna prin- 
cipum Indigeat, praecipuum est prlncipis opus amicos parare. 30 
Placeat tibi semper haec secta, et cum alias virtutes tuas tum 
hanc constantissime teneas, nec umquam persuadeatur humile 
esse princlpl, nisi odisse. lucundisslmum est in rebus huma- 
nis amari, sed non minus amare. Quorum utroque ita frueris 
ut, cum ipse ardentissime diligas, adhuc tamen ardentius dili-35 
garis: primum, quia facilius est, unum amare quam multos ; 
deinde, quia tlbi amicos tuos obligandi adest facultas tanta ut 

86 nemo te possit m'8i ingratus non magis amare. Operae pretium 

Digitized by VjOOQIC 



PANEGYRICDS 85. 86. 87. 29S 

est referre quod tormentum tibi iniunxeris, ne quid amicone- 
gares. Dimisf sti optimum virum tibique carissimum , inyitlis et 
tristis , et quasi retinere non posses. Quantum amares enm 
desiderio expertus es , distractus separatusque , dum cedig et 
Svinceris. Ita, quod fando inauditum, cum princeps et princi- 
pis amicus diversa velletis , id potius factum est quod amicus 
Yolebat. rem memoriae litterisque mandandam ! praefectum 
praetorio non ex ingerentibus se, sed e subtrahentibus legere, 
eundemque otio quod pertinaciter amet reddere , cumque sis 

10 ipse distentus imperii curis , non quietis gloria cuiquam invi- 
dere. Intellegimus , Caesar , quantum tibi pro laboriosa ista 
statione et exercita debeamus , cum otium a te , tamquam res 
optima, et petatur et detur. Quam ego audio conAisionem 
tuam fuisse, cum digrcdientem prosequereris! Prosecutus enim, 

15 nec temperasti tibi quo minus exeunti in litore amplexus oscu- 
lum ferres. Stetit Cacsar in illa amicitiae specula, stetit pre- 
catusque est prona maria celeremque, si tamen ipse voluisset, 
recursum , nec sustinuit recedentem non etiam atque etiam vo- 
tis lacrimis sequi. Nam de liberalitate taceo. Quibus enim mu- 

20neribus aequari haec cura principis, haec patientia potest, qua 
meruisti ut ille sibi nimium fortis ac prope durus videretur? 
Nec dubito quin agitaverit secum an gubernacula retorqueret, 
et fecisset, nisi quod paene ipso contubemio principis felicius 
iucundiusque est desiderare principem desiderantem. Et ille 

25quidem ut maximo fructu suscepti ita maiore depositi officii 
gloria fruitur, tu autem facilitate ista consecutus es nequem 
retinere videaris invitum. Civile hoc erat et parenti publico 87 
convenientissimum , nihil cogere, semperque meminisse nul- 
lam tantam potestatem cuiquam dari posse ut non sit gratior 

SOpotestate libertas. Dignus es, Caesar, qui officia mandes de- 
ponere optantibus ; qui petentibus vacationem invitus quidem, 
sed tamen tribuas; qui ab amicis orantibus requiem non te re- 
linqui putes ; qui semper invenias et quos ex otio revoces et 
quos otio reddas. Vos quoque , quos parens noster familiariter 

35inspicere dignatur, fovete iudicium eius quod de vobishabet: 
hic vester labor est. Princeps enim, cum in uno probavit 
amare se scire , vacat culpa , si alios minus amat. Ipsum qui- 
dem quis mediocriter diligat , cum leges amandi non det sed 

Digitized by VjOOQIC 



294 C.PLINI^ 

accipiat? Hic praesens, Ule maynk abgens amari : uterqoe ame- 
tnr nt mayolt; nemo in taedium praesentia, nemo in oblivio- 
nem absentia reniat. Tenet quisque locum quem semel meruit ; 
faciliusque est ut ocnlis eius vultus absentia quam ut animo 
caritas excidat. 6 

88 Plerique principes, cum essent civium domini, libertorum 
mn% senri : horum consiliis , horum nutu regebantur , per hos 
audiebant, per hos loquebantur, per hos praeturae etiam et 
sacerdotia et consulatus, immo et ab his petebantur. Tu liber- 
tis tuis summum quidem honorem , sed tamquara libertis habes, lO 
abundeque suffioere iis credis , si probi et frugi existimentur. 
Scis enim praecipuum esse indicium non magni principis ma- 
gnos libertos. Ac primum neminem in usu habes nisi aut tibi 
aut patri tuo aut optimo cuique principum dilectum, statimque 
hos ipsos; cotidie deinde ita formas ut se non tua fortuna, sed 15 
sua metiantur: et tanto magis digni quibus honor omnis prae- 
stetur a nobis , quia non est necesse. lustisne de causis sena- 
tus populusque Romanus optimi tibi cognomen adiecit? Para- 
tum id quidem et in medio positum, novum tamen. Scias ne- 
minem ante meruisse , quodnonerat excogitandum, si quis20 
meruisset. An satius fuit felicem vocare? quod non moribus 
sed fortunae datum est : satius magnum? cui plus invidiae quam 
pulchritudinis inest. Adoptavit te optimus princeps in suum, 
senatus in optimi nomen. Hoc tibi tam proprium quam pater- 
num; nec magis distincte definiteque designat qui Traianam25 
quam qui optimum appellat, ut olim frugalitate Pisones, sapi- 
entia Laelii, pietate Metelli monstrabantur. Quae simul omnia 
uno isto nomine continentur. Nec videri potest optimus nisi 
qui est omnibus optimis in sua cuiusque laude praestantior. 
Merito tibi ergo post ceteras appellationes haec est addita, ut30 
maior. Minus est enim imperatorem et Caesarem et Augustum 
quam omnibus imperatoribus et Caesaribus et Augustis esse 
meliorem. Ideoque ille parens hominum deorumque optimi 
prius, deinde maximi nomine colitur. Quo praeclarior laus tua, 
quem non minus constat optimum esse quam maximum. Adse- 55 
cutus es nomen quod ad alium transire non possit , nisi ut ap- 
pareat in bono principe alienum, in malo falsum, quod licet 
omnes postea usurpent, semper tamen agnoscetur ut tuum. 

Digitized by VjOOy IC 



PANEGYWCUS 88. 89. 90. 205 

Etenim ut aomme Augusti admonemur eius cui primum dica- 
tum est, ita haec optimi appellatio numquam memoriae homi- 
num sine te recurret, quotiensque posteri nostri optimum ali- 
quem vocare cogentur, totiens recordabuntur quis meruerit 
5 vocari. 

Quanto nunc, dive Nerva, gaudio frueris, cumvidesetgQ 
esse optimum et dici quem tamquam optimum elegisti! quara 
laetum tibi quod comparatus filio tuo vinceris ! Neque enim 
alio magis adprobatur animi tui magnitudo quam quod optimus 

lOipse non timuisti eligere meliorem. Sed et tu, pater Traiane, 
(nam tu quoque, si non sidera, proximam tamen sideribus 
obtines sedem) quantam percipis voluptatem, cum illum tri- 
bunum, illum militem tuum, tantum imperatorem, tantum prin- 
cipem cernis , cumque eo qui adoptavit amicissime contendis 

15pulchrius fuerit genuisse talem an elegisse! Macte uterque 
ingenti in rem publicam merito , cui hoc tantum boni contuli- 
stis! Licet alteri vestrum filii virtus triumphalia, caelum alteri 
dederit, non miaor tamen vestra laus, quod ista per filium 
quam si ipsi meruissetis. 

20 Scio, patres conscripti, cum ceteros cives tum praecipueOO 
consules oportere sic adfici ut se publice magis quam priva- 
tim obligatos putent. Ut enim malos principes rectius pulchri- 
usque est ex communibus iniuriis odisse quam propriis, ita 
boni speciosius amantur ob ea quae generi humano quam quae 

25 hominibus praestant. Quia tamen in consuetudinem vertit ut 
consules , publica gratiarum actione perlata , suo quoque no- 
mine quantum debeant principi profiteantur, concedite me non 
pro me magis munere isto quam pro collega meo Cornuto 
Tertullo , clarissimo viro , fungi. Cur enim non pro illo quo- 

30 que gratias agam, pro quo non minus debeo? praesertim cum 
indulgentissimus imperator in concordia nostra ea praestiterit 
ambobus quae si tantum in alterum contulisset, ambos tamen 
aequaliter obligasset. Utrumque nostrum ille optimi cuiusque 
spoliator et carnifex stragibus amicorum et in proximum iacto 

35 fulmine adflaverat. Isdem enim amicis gloriabamur , eosdem 
amissos lugebamus , ac sicut nunc spes gaudiumque , ita tuno 
communis nobis dolor et metus erat. Habuerat hunc honorem 
periculis nostris divus Nerva ut nos, etsi minusut bonos, 

Digitized by VjOOQ IC 



296 C. PUNI 

promorere yellet, qufa mutati saeculi signam et hoc esset, 
quod florerent qaorum praecipuum votum ante fuerat ut memo- 

91 riae principis elaberentur. Nondum biennium conplereramaa 
in officio laboriosissimo et maxinio, cum tu nobis, optime prin- 
cipum, fortissime imperatorum, consulatum obtulisti, ut ad5 
summum honorem gloria celeritatis accederet. Tantum inter te 
et illos principes interest qui beneficiis suis commendationem 
ex difficultate captabant, gratioresque accipientibus honores 
arbitrabantur, si prius illos desperatio et taedium et similis re- 
pulsae mora in notam quandam pudoremque vertissent. Obstat 10 
verecundia quo minus percenseamus quo utrumque nostrum te- 
stimonio omaris, ut amore recti, amore rei publicae priscis il- 
lis consulibus aequaveris. Merito nec ne, neutram in partem 
decemere audeamus , quia nec fas est adfirmationi tuae dero- 
gare et onerosum confiteri vera esse quae de nobis, prae8er-l5 
tim tam magnifica, dixisti. Tu tamen dignus es qui eos consu- 
les facias de quibus ista possis praedicare. Tribuas veniam, quod 
inter haec beneficia tua gratissimum est nobis quod nos rursus 
coUegas esse voluisti. Ita caritas mutua, ita congruens tenor 
vitae, ita una eademque ratio propositi postulabat , cuiusea20 
vis ut morum similitudo concordiae nostrae gloriam minuat, ao 
perinde sit mirum, si alter nostrum a collega, ac si a se ipse 
dissentiat. Non ergo temporarium et subitum est quod uterque 
coliegae consulatu tamquam iterum suo gaudet; nisi quod ta- 
men qui rursus consules fiunt bis quidem, sed temporibus di-25 
versis obligantur, nos duos consulatus accipimus simul, simul 
gerimus, alterque in altero consul, sed iteriim et pariier su- 

92 mus. Illud vero quam insigne , quod nobis praefectis aerario 
consulatum ante quam successorem dedisti ! Aucta est dignitas 
dignitate, nec continuatus tantumsedgeminatus est honoriinem-50 
que potestatis alterius, tamquam parum esset excipere, prae- 
venit. Tanta tibi integritatis nostrae fiducia fuit ut non dubita- 
res te salva diligentiae tuae ratione facturum , si nos post ma- 
ximum officium privatos esse non sineres. Quid, quod eundem 

in annum consulatum nostrum contulisti? Ergo non aIianos35 
pagina quam te consulem accipiet, et nostraquoque nomina ad- 
dentur fastis quibus ipse praescriberis. Tu comitiis nostris prae- 
sidere, tu nobis sanctissimum illud carmen praeire dignatus es, 

Digitized by VjOOQIC 



PANEGYRICUS 91. 92. 93. 94. 207 

tuo indicio consules facti , tua voce renuntiati snmus, ut idem 
honoribus nostris suffragator in curia, in campo declarator 
existeres. Nam quod ei nos potissimum mensi attribuistl quem 
tuus natalis exomat, qnampulchrumnobis! quibus edicto, qui- 
6bus spectaculo celebrare continget diem illum triplici gaudio 
laetum, qui principem abstulit pessimum, dedit optimum, me- 
liorem optimo genuit. Nos sub oculis tuis augustior solito cur- 
rus accipiet, nos inter secunda omina et vota certantia.quae , 
praesenti tibi conferentur vehemur alacres et incerti ex utra 

10 parte maior auribus nostris accidat clamor. Super omnia ta? 93 
men praedicandum videtur quod pateris consules esse quos fe- 
cisti: quippe nullum periculum , nulks ex principe metus con- 
sulares animos debilitat et frangit, nihil invitis audiendum, ni- 
hil coactis decemendum erit. Manet manebitque honori vene* 

15 ratio sua , nec securitatem auctoritate perdemus. Ac si quid 
forte ex consulatus fastigio fuerit diminutum , nostra haec erit 
culpa , non saeculi. Licet enim , quantum ad principem , licet 
tales consules agere quales ante principes erant. Ullamne tibi 
pro beneficiis referre gratiam parem possumus? nisi tantum 

20 iliam ut semper uos meminerimus consules fuisse et consules 
tuos , ea sentiamus , ea censeamus quae consularibus dlgna 
sunt , ita versemur in re publica ut credamus esse rem publi- 
cam , non consilium nostrum , non operam subtrahamus , nec 
deiunctos nos et quasi dimissos consulatu , sed quasi adstri- 

25 ctos et devinctos putemus , eundemque locum laboris et curae 
quem reverentiae dignitatisque teneamus. 

In fine orationis praesides custodesque imperii deos ego 94 
consul pro rebus humanis , ac te praecipue , Capitoline luppi- 
ter , precor ut beneficiis tuis faveas tantisque muneribus addas 

30 perpetuitatem. Audisti quae malo principi precabamur, exaudi 
quae pro dissimillimo optamus. Non te distringimus votis. Non 
enim pacem , non concordiam, non securitatem, non opes ora- 
mus , non honores : simplex cunctaque ista conplexum omnium 
votum est, salus principis. Nec vero nova tibi iniungimus. Tu 

35 enim iam tunc illum in tutelam recepisti , cum praedonis avi- 
dissimi faucibus eripuisti. Neque enim sine auxilio tuo , cum 
ahissima quaeque quaterentur, hic qui omnibus excelsior erat, 
inconcussus stetit. Praeteritus est a pessimo principe qui prae- 

Digitized by VjOOy IC 



298 C. PLINI PANEGYRICUS 95. 

teriri ab optimo non potuit. Tu clara iudicii tui signa misisti, 
cum proficiscenti ad exercitum tuo nomine , tuo honore cessi- 
sti. Tu voce imperatoris quid sentires locutus, filium illi, no- 
bis parentem, tibi pontificem maximum elegisti. Quo maiore 
fiducia isdem illis votis quae ipse pro se nuncupari iubet oro 5 
et obtestor, si bene rem publicam, si ex utilitate omnium re- 
git , primum ut illum nepotibus nostns ac pronepotibus seryes, 
deinde ut quandoque successorem ei tribuas quem genuerit, 
quemformaverit, similemquefeceritadoptato, aut si hoc foto 
negatur, in consilio sis eligenti, monstres aliquem quemado-io 
ptari in Capitolio deceat. 
95 Yobis, patres conscripti, quantum debeam publicis etiam 
monumentis continetur. Vos mihi intribunatu quietis, inpraetura 
modestiae , vos in istis officiis etiam quae e studiis nostris circa 
tuendos socios im*unxeratis cuncti constantiae antiquissimum 16 
testimonium perhibuistis. Yos proxime destinationem consula- 
tus mei his adclamationibus adprobavistis ut intellegam etiam 
atque etiam enitendum mihi ut hnnc consensum vestrum con- 
plectar et teneam et in dies augeam. Etenim memini tunc ve- 
rissime iudicari meruerit quis honorem nec ne , cum adeptus 20 
est. Vos modo favete huic proposito et credite , si cursu quo- 
dam provectus ab illo insidiosissimo principe ante quam profi- 
teretur odium bonorum, postquam professus est, substiti, el 
cum viderem quae ad honores conpendia paterent, longius iter 
malui ; si malis temporibus inter maestos et paventes , bonis in- 25 
ter securos gaudentesque numeror; si denique in tantum diligo 
optimum principem in quantum invisus pessimo fui. Ego reve- 
rentiae vestrae sic semper inserviam, non ut me consulem et 
mox consularem, sed ut candidatum consulatus putem\ 



yGoogle 



mn mmm. 



A. 

Abascantus, L. Satriiis ad T 11. 
Achaicus, Z. Munmdus YIII, 6, 2. 
Achilles V, 6, 43. 
Acilianus II, 16. Minicius 1, 14^ 3sqq. 
Acilius m, 14. P. Acilius I, 14, 6. 

Ax5ilius Rufus V, 20, 6. VI, 13, 5. 
Acutius Nerva U, 12, 2. 
Aeneas V, 6, 43. 
Aeschines I, 20, 4. II, 3, 10. im, 5, 

1. VIIU, 26, 9 sqq. 
Afer, Domitius U, 14, 10. 12. Vm, 

18, 5. 7. 
Afranius Dexter V, 13, 4. VIII, 14, 12. 
Africanus, lulius VII, 6, 11. 12. Sci- 

piones Africani VIII, 6, 2. 
Albinus VI, 10. Lucceius III, 9, 7. 

im, 9, 13. 
Ammius Flaccus VUU, 13, 13. 
Anicius Maximus ad T 112. 
Annaeus Seneca V, 3, 5. 
Annianus U, 16. 
Annius Bassus VU, 31, 5. Severus 

ni, 6, V, 1. Aunia ad T 65. 
Anteia VUU, 13, 4 sqq. 
Antonlnus, Arrius UU, 3; 18; 27, 5. 

V, 15. 
Antonia Harmeris ad T 5. Maximilla 

ad T 5. M, Antonius V, 20, 5. 
Aper, Fabins V, 13, 5. C. Valerius 

ad T 104. 
Apollinaris, Domitius II, 9. V, 6. 

VUII, 13, 13. 
L. Appius Maximus ad T 58. 
Appuieius ad T 74. 
Aquila, P. Attius ad T 106. 107. 



Aratus V, 6, 43. 

Archippus, Flavius ad T 58, 59. 60. 

Aristo, Titius I, 22. V, 3. Vm, 14. 

Claudius Ariston VI, 31, 3. 
Aristephanes I, 20, 19. 
Armenius Brocchus ad T 65, 66. 
Arrianus I, 2. II, II; 12* VI, 2. VIU, 

21. Maturus lU, 2. ffll, 8; 12. 
Arrionilla I, 5, 5. 
Arrius Antoninus UU, 18. V, 15. Ar- 

rialll, 11, 3; 16. VI, 24,5. Vmi, 

13, 3 sqq. 
Artemidorus m, 11. 
Artemisius , Popilius yUll, 28, 2. 
Arulenus Rusticns I, 5, 2. 5; 14, 2. 
Asclepiades ad ST 81. 
Asinius Bassus lUI, 15, 6. Gallus UU, 

17. VU, 4, 4. 6. Polio V, 3, 5. 

Rufus lUI, 15. 
Astraeus, Valerius ad T 104. 
Asudius Curianus V, I. 
Athenodorus VII, 27, 7. 
Atilius, Crescens I, 9, 8. U, 14, 2. 

VI, 8. Scaurus VI, 25. 
Atrius Vmi, 35. 
Atticinus, Montanus VI, 22. 
Atticus, lulius I, 12, 10. 
Attius V, 3, 6. Clemens I, 10. IIII, 

2. Sura ad T 12. P. Attius Aquila 

ad T 106. 107. Attia Viriola VI, 

33, 2. 
Aufidius Bassus III, 5, 6. 
Augurinus, Sentius UII, 27. VIUI, 8. 
Augustus V, 3, 5. Vlll, 8, 6. ad T 

65. 79. 80. 84. P. 11. 88. 
Avidius Nigrinus ad T 65. 66. Quie- 

tus VI, 29, 1. VIUI, 13, 15. 



Digitizedby^OOgle 



300 



INDEX NOMINUM. 



Avitns n, 6. Ittlius V, 21, 3 sqq. In- 
oins Vm. 23. Octavius VHII, 33, 9. 
Aurelia II, 20, 10. 11. 

B. 

Baebius Hispanus I, 24. Macer III, 5. 

Iin, 9, 16; 12, 4. Massa III, 4, 4. 

VI, 29, 7. VIJ, 33. Probus III, 9. 
Bassus, Annius VII, 31, 5. Asinius 

IHI, 15, 6. Anfldius in, 5, 6. Ga- 

bius ad T 21. 22. 86. Inlius IIII, 

9. V, 20, 1. VI, 29, 10 ad r 56. 

57. Pomponius IIII, 23. 
Blaesus, Velleius 11, 20, 7. 8. 
Brocchus, Armenius ad T 65. 66. 
Bmttiamis, Lustricius VI, 22- 
Bmtus I, 17, 3. P. 55. M. Brutus ora- 

tar V, 3, 5. 

C. 
C. Gaecilius IIII, 17, 1. CaeciliusCe- 

ler I, 5, 8. Classicus III, 4; 9. VI, 

29, 8. Strabo IIII, 12, 4. 
Caecina Paetus III, 16, 3. 
Caelianus, Sempronius ad T 30. 
Caelius I, 20, 4. Clemens ad T f>l. 
Caepio Hispo IIII, 9, 16. 
Caesar , C. Miwi I, 20, 4. III, 12, 2. 

Tiberius V, 3, 5. 
Caesennius Silvanus III, 8, 1. 
P. Caesius Phosphoras ad T 11. 
Calestrius Tiro I, 12. VH, 16. 
Callidromus ad T 74. 
Callimachus lUI, 3, 4. 
Calpurnius Fabatus V, 11. MacerV, 

18 ad T 42. 61. 62. 77. Piso V, 17. 

CalpuraiaHispuIlaim, 19. VI, 4. 

7. VII, 5. 
Calvina U, 4. 
Calvisius I, 12, 12, H, 20. m, 1. V, 

7. VIII, 2. VIIII, 6. Rufus m, 19. 

C. Calvisius nil, 4. 
C. Calvus 1, 2, 2; 16, 5. IIII, 27,4. V, 

3, 5. P. Servilius Cal vus ad T56. 57. 
Camerinus I, 5, 3. 
Camillus P. 13. 55. Camilliana villa 

VI, 30. 



Candidus , lulius V, 20, 5. 
Caninius, Rufus I, 3. IH, 7. II, 8. 
VI, 21. VII, 18. VIII, 4. VIIII, 33. 
Capito, Claudius VI, 13, 2. Titinius 

1, 17. V, 8. vm, 12. 

Caras, Metius I, 5, 3. VH^ 19, 5; 

27, 14. 
Cassius 1, 17, 3. C. Cassius Vn, 24, 8. 
Casta m, 9, 29. 34. 
Catilius Severus I, 22. III, 12. 
Catius Lepidns im, 7. Fronto 11, 11, 

3. 18. VI, 13, 2. Titns Catius lUJ, 

28 1. 
Catol, 17, 3; 20, 4. III, 12; 21,5. 

nn, 7, 5; 27, 4. 
CatuIIus I, 16, 5. IIII, 14, 5; 27, 4. 

Messalinus IIU, 22, 5. 
Q. Catulus V, 3, 5. 
Celer im, 11, 10. VII, 17. Caecilius 

I, 5, 8. Nonius VI, 32. . 
Celerina, Pompeia I, 4. 
Celsus, luventius VI, 5. 
Cerialis II, 19. Tuccius II, 11, 9. Ve- 

lius mi, 21. 
Certus Publicius VIII, 13, 13 sqq. 
Chrysippus ad 2* 11. 
Cicero, M. Tullius I, 2, 4; 5, 12; 

20, 4. m, 15, 1. im, 8, 4. V, 3, 

5. VII, 4, 3. 6; 17, 13. VIIU, 2, 

2; 26, 8. pro Cluentio I, 20, 8. 

pro C. Cornelio I, 20, 8. pro Mu- 

rena I, 20, 7, in Verrem I, 20, 10. 
Clarius VUU, 28, 5. 
Claras, Erucius II, 9, 4. Septicius I^ 15. 
Classicus, Caeciliusin,4; 9. VI, 29, 8. 
Claudius Ariston VI, 31, 3. Caesarl, 

13, 3. m, 16, 7. 9 flrfr 70. 71 

P. 11. Capito VI, 13, 2. Eumolpus 

ad T %\. Fuscus Ul, 9, 18. Mar- 

cellinus U, 11, 15. Polio VU, 31. 

Polyaenus ad T 70. Restitutus lll, 

9, 16. 
Clemens, Attius I, 10. IIU, 2. Cae- 

lius ad T 51. 
Cluvius VUU, 19, 5. 
Cocceianus Dion ad T ^l. 82. 



yGoogle 



INDEX NOMINUM. 



301 



Goliega, Pompeius II, 11, 20. ^2. 

Colonus VUII, 9. 

CoreUius Rufus I, 12. IIII, 17. V, 1, 

5. Vn, 11, 3; 31, 4. VUU, 13, 6. 
Corellia mi, 17. VH, 11; 14. ffi- 
spuUa in, 3. 

Coroelianus VI, 31. 
CorneUus Minicianus lU, 9. IIII, II. 
VII, 22. Nepos mi, 28, 1. V, 3, 

6. Priscus l/I, 21. V, 20, 7. Ta- 
citus I, 6; 20. II, 1, 6; 11, 2. 17. 
Ull, 15, 1. Vm, 23. Tilianus 1, 17. 
Ursus mi, 9. Comelia mi, 11. 

Comutus TertuUus II, 1 1, 19 sqq. ; 12, 
2. IIII, 17,9. V, 14. Vn,21;31. 
Vim, 13, 15. 16. P. 90. 

Cottius n, 7. Cottia m, 10. 

Crassus I, 5, 3. 

Cremutius Ruso VI, 23. 

Crescens, AtiUus VI, 8. 

Crispus, MetUius VI, 25, 2. Passie- 
nus Vn, 6, 11. 

Curianus, Asudius V, 1. 

Curius Severus III, 18. 

CurtiUus Mancia Vni, 18, 4, 

Curtius Rufus Vn, 27, 2 sqq. 



Decebalus ad T 74. 

Demosthenes I, 2, 2; 20, 4. II, 3, 10. 

mi, 5, 1; 7, 6. VU, 30, 4. VUU, 

23, 5; 26, 8 sqq. 
Dexter, Afranius V, 13, 4. Vm, 14, 

12. 
Diomedes V, 2, 2. 
Dion Cocceianus ad T 81, 82. 
Dionysius ad T 74. C. Vaierius ad 

T 104. 
Domitianus I, 5, 1. 5. 14; 12, 6. lU, 

9, 31. 83. nn, 9, 2; 11. VU, 27, 

14. VUU, lZ,2adT 58. 60. 65. 

72 P. 11. 
Domitius Afer U, 14, 10. VUI, 18, 

5. 7. ApoUinaris V, 6. VUU, 13, 13. 

LucanusVIU, 18,4. TuUusVm,18, 
Drusus Nero lU, 5, 4. 



m. 

Egnatius MarcelUnus Un., 12. 

Encolpius Vm, 1, 2. 

Ennius V, 3, 6. 

Epigonus ad T 11. 

Epimachus ad T 84. 

Erucius I, 16. Clarus U, 9, 4. Sex- 

tus Erucius U, 9. 
Eumolpus, Ciaudius ad T 81, 
Euphrates I, 10. 
EupoUs I, 20, 17. 
Eurythmus VI, 31, 8 «qq. 

F. 

Fabatus, Calpumius 1X51, 1. V, 11. 

VI, 12; 30. VU, 11; 16; 23; 32. 

vm, 10. 
Fabius Aper V, 13, 5. Hispanus lU, 

9, 12sqq. Iustusl,5, 8; 11. Maxi- 

minusVmi, 13, 13. Valensmi, 24. 
Fabricius P. 13. Veiento VUU, 13, 13. 
Fadius Ruflnus Vim, 23, 4. 
Falco VU, 22. VUU, 15. Pompeius 

I, 23. m, 27. 
C. Fannius V, 5. Fannia lU, 11, 3; 

16, 2. VU, 19. VUII, 13, 3 sqq. 
Fcrox VU, 13. lulius U, 11, 5 ad 

TSl. 
Festus, Valerius m, 7, 12. 
Flrminus, HostUius U, 11, 23; 12. 
Firmus, Romatius I, 19. mi, 29. Sa- 

turius mi, 15, 3. 
Flaccus, Ammius \JU1, 13, 13. Cal- 

purnius V, 2. 
Fiavius Archippus ad T 58. 59. 81. 

Marcianus 11, 11. 
Fonteius Magnus V, 20, 4. 
Frontinus, lulius mi, 8, 3. V, 1, 5. 

vmi, 19. 

Fronto, Catius U, 11, 3. 18. UU, 9, 

15. VI, 13, 2. 
Frugi, Libo m, 9, 33. 
Fundanus mi, 15. V, 16, 1. VI, 6. 

Minutius I, 9. 
Furia Priraa ad T 60. 
Fuscus VU, 9. Vmi, 36; 40. Clau- 



yGoogle 



302 



cacx xoMrvciL 



4i«i IIL 9. 18u 



Sa£BM VI, U; BHuli» Fs 



H^YOQds I, 90!, 4- 



1^11.». 



G^iM BMHtf «tf r 2L 22. Wl 
GacuLlicw V, 2, 5. 
OiIlM It 20. 2. 

Ga^ L 7, 4. IL 17. VIIL 20. Asi- 
Bias nn, 17. \1I, 4, 3. <L Poh- 
ptmia Galla V, L. 

GaDdlmos Vtnlltts «tf r 27. 28. 94. 

C Gemijuas L 12, 9. 

GeoiiiiQS \n, 1; 24. Vm, 5; 22. 
\inu II; 30. aosiam md TitL 

Geniaiis Vm, 13. 

Gditor, IniiBsni, 3, 5sqq. VII, 30. 

vnn, 17. 

Gnc€hi 1, 20, 4. 

GntUla, Pomponia m, 11, 8. V, 1, 

La 

Hanneris, ABtonia ad T b, 
Harpoeras a<f 7* 5. 8. 7. 10. 
Hedia ad T b, 
Helvidiiis m, 11, 3. VO, 19, 3. 5; 

30, 4. Vnn, 13. Hdridiaeim, 21. 
Hereojiiiis Polio im, 9, 14. Senedo 

1, 5, 3. nn. 7, 5; 11, 12. VH, 33. 

Sevems im, 28. 
Hermes VH, II. 
Herodes IHL 3, 4» 
Hispaniis VI, 25. Baebins I, 24. Fa- 

biiis m, 9y 12 sqq. 
Hi^ Caepio im, 9, 18. 
Hispulla I, 12, 9. 10. Vm, 11. Cal- 

piiniia nn, 19. Corellia HI, 3. 
Homeras I, 7, 1. 5; 20, 22. H, 14, 

2. UI, 9, 28. nn, 3, 3. V, 8, 43; 

19, 2; 20, 8. Vm,4,4. Vini,13, 

20; 26,8. 
Homullus, Titiiis im, 9, 15. V, 20, 

8. VI, 19, 6. 
Honoratus, Vitellins H, 11, 8. 
Horatins Vim, 22, 2. 
Q. Hortensins V, 3, 5. 



TL 15. 

kftwH^lL 

l5«crsies VL 2SL «. 

lialk«. Silifls HL 7. 

IcliuHts. P^a^ciBS L 10» 8. 

Intiw Afir^aaas VII, 6i. 11. AYitns 
V, 21. 3 siqq. Alikas I, 12, 10. 
Bas» im. 9. V, 20, 1, VI, 29, 
10 W r 5«. 57. Ckndidns V, 2a 
5. Fera H. 11, 5 crf r 87. Fron- 
tinssIIIL 8.3. Gciiiiorlll, 3; 11. 
La£g;its W r 75. 78. ?ttso im, 6. 
VL 8: 9. Piso md T 110. Servia. 
mB III, 17. ML 8, 8 «rf T 2- Tin» 
VL 31, 7. Valois V, 21, 2. Va- 
lenanos V, 3. divns Inlivs V, 3, 
5. MH, 8, 13. lolia kz VI, 31, 6. 
P. 42. basiaca lalia V, 9, 1. 

Innior Vm, 15. VHII, 12. TerentiDS 
\1I, 25. 

Innins Avitns VIU, 23. Manrieas 1, 14. 
IDL 22, 3. Pastor I, 18, 3. Iniiia 
vn, 19, 1. 

Instns Vn, 2. Fabins L 5, 8; 11. Ml- 
nidnsVlL U, 4. Tvmns ad 758. 

hnrentins Geisns VI, 5. 

li. 

Ld>erins Maximns ad T 74. 

Laelins P. 88. 

Largins lacinns H, l^ 9. 11. m, 5, 

17. Macedo HL 14. 
Largns, InUns ad T l^ 76. 
Leotnius V, 3, 5. 
Lepidns, Catins mi, 7. 
Liberalis, Salvioa H, 11, 17. m, 9, 

33, 38. 
Libo Pmgi m, 9, 33. 
Licinianus, Norbanns m, 9, 29 sqq. 

Vaierius im, 11. 
Lieinius Nepos im, 29, 2. VI, 5. 

Snralll]^ 30. 



yGoogle 



INDEX NOMINUM. 



303 



Licinus, Largius 11, 14, 9. 11. III, 

5, 17. 
T. Livius n, 3, 8. VI, 20, 5. Livia 

15 9. 
Lucanus V, 3, 5. Domilius VIH, 18, 4. 
Lucceius Albinus IIJ, 9, 7. mi, 9, 13. 
Lucretius IIIl, 18, 1. 
Lupercus II, 5. Vmi, 26. 
Lupus, Nymphidius ad T 87. 
Lustricius Bruttianus VI, 22. 
Lycormas ad T 63. 67. 
Lysias I, 20, 4. 

M. 

Macedo, Largius III, 14. 

Macer VI, 24. Baebius HI, 5. IIII, 9, 

16; 12, 4. Calpurnius V, 18 ad T 

42. 61. 62. 77. 
Macrinus U, 7. IH, 4. VH, 6; 10. 

VIII, 5; 17. VIIII, 4. Minicius I, 

14, 4. 
Magnus, Fonteius V, 20, 4. VII, 6; 

10, 1. 
Mamilianus Vim, 16; 25. 
Mancia, Curtilius VIII, 18, 4. 
Marcellinus V, 16. VHI, 23. Claudius 

n, 11, 15. Egnatius mi, 12. 
Marcellus, Neratius III, 8, 1. 
Marcianus, Flavius II, 11. 
Marinus, Postumius ad T 11, 
Marius VIIT, 6, 2. Priscus 11, 11; 12. 

m, 9, 2. VI, 29, 9 ad T^, 
Martialis, Valerius III, 21. 
Massa, Baebius in, 4, 4. VI, 29, 7. 

VII, 33. 
Matums Arrianus III, 2. im, 8; 12. 
Mauricus, Innius I, 5, 10 sqq. ; 14. 

U, 18. m, 11, 3. im, 22, 3. VI, 14. 
Maximilla, Antonia ad T 5. 
Maximinus, Fabius mi, 13, 13. 
Maximusll, 14. m, 2. VI, 8, 4; 11; 

34. VII, 26. Vni, 19; 24. VUTI, 

1; 23. libertus ad T 27. 28. 85. 

pistor ad T 74. Anicius adT 112, 

L. Appius ad T bS. Laberius ad 

T 74. Messins m, 20. mi^ 25. 



Nonius im, 20. V, 5. Terentius 

ad T 58. 
C. Memmius V, 3, 5. 
Menander VI, 21, 4. 
Messalinus, Catuilus IIII, 22, 5. 
M. Messaila V, 3, 5. 
Messius Maximus III, 20. mi, 25. 
Metelii P. 88. 
Metilius Crispus VI, 25, 2. 
Metius Carus I, 5, 3. VH, 19, 5. Mo- 

destus I, 5, 5 sqq. 
Minicianus VIII, 12. Comelius HI, 9. 

niT, 11. VII, 22. 
Miniclus VII, 12. Acilianus I, 14, 3 

sqq. lustus VII, 11, 4. Macrinus 

1, 14, 5. Rufus ad T 72. Minu- 
tius Fundanus I, 9. 

Mitbridates ad T 11. 

Modestus, Metius I, 5, 5 sqq. servus 

mi, 10. 
Montanus VII, 29. VIII, 6. Atticinus 

VI, 22. 
Murena VTin, 13, 19. 
C. Musonius III, 11, 5. 7. 
Mustius Vmi, 39. 

M. 
Naso, lulius im, 6. VI, 6; 9. 
Neratius Marcellus III, 8, 1. 
Nero L 5, 1. 3. ffl, 5, 5; 7, 3 sqq. 

V, 3, 6; 5,3.5. VI, 31, 9. P. II. 

53. Drusus III, 5, 4. 
Nerva IIU, 9, 2; 11, 14; 17, 8; 22, 

4. V, 3, 5. VII, 33, 9. adTbB.P. 7. 

8. 10. 35. 38. 90. Acutius II, 12, 2. 
Nepos II, 3. lU, 16. ffll, 26. V, 4, 

2; 9; 13, 1. VI, 19. Comelius UU, 

28, 1. V, 3, 6. Licinius im, 29, 

2. VI, 5. Varisidius lUI, 4. 
Nicetes Sacerdos VI, 6, 3. 
Nigrinus V, 13, 6. VU, 6. Avidius 

ad T 65. 66. 
Nominatus, Tuscilius V, 4; 13. 
Nonianus I, 13, 3. 
Nonins Vim, 30. Celer VI, 32. Ma- 

admus im, 20. V, 5. 



yGoogle 



302 



INDEX NOMINUM. 



dins in, 9, 18. Salinator VI, 11; HostUias Firminus n, 11, 23. 
2fi ad T 87. Hyperides I, 20, 4. 



Gabius Bassus ad T 21. 22. 86. 

Gaetuliciis V, 3, 5. 

Galba H, 20, 2. 

Galitta VI, 31, 4. 

Galius 1, 7, 4. II, 17. Vm, 20. Asi- 

nius Un, 17. VII, 4, 3. 6. Pom- 

ponia Galla V, 1. 
GemelUnus Virdius ad T 27. 28. 84. 
C. Geminius I, 12, 9. 
Geminos VH, 1; 24. VHI, 5; 22. 

Vmi, 11; 30. Rosianus ad T 26. 
Genialis VHI, 13., 
Genitor, luliusin, 3, 5sqq. VII, 30. 

vnn, 17. 

Gracchi I, 20, 4. 

Gratilla, Pomponia m, 11, 8. V, 1, 
1.8. 

n. 

Harmeris, Antonia ad T 5. 
Harpocras ad T 5. 6. 7. 10- 
Hedia ad T 5. 

Helvidius ra, 11, 3. VH, 19, 3. 5; 

30,4. Vim, 13. Helvidiaeira, 21. 

Herennius Polio im, 9^ 14. Senecio 

1, 5, 3. rai, 7, 5; 11, 12. VH, 33. 
Severus mi, 28. 

Hermes VH, 11. 

Herodes HH, 3, 4. 

Hispanus VI, 25. Baebius I, 24. Fa- 

bius m, 9, 12 sqq. 
Hispo Caepio im, 9, 16. 
Hispulla I, 12, 9. 10. Vm, 11. Cal- 

purnia im, 19. Corellia m, 3. 
Homerus I, 7, 1. 5; 20, 22. H, 14, 

2. ni, 9, 28. mi, 3, 3. V, 6, 43; 
19, 2; 20, 8. Vra,4,4. Vmi, 13, 
20; 26, 6. 

Homullus, Titius im, 9, 15. V, 20, 

6. VI, 19, 6. 
Honoratus, Vitellius H, 11, 8. 
Horatius Vmi, 22, 2. 
Q. Hortensius V, 3, 5. 



I. 

lavolenus Priscus VI, 15. 

Isaeus II, 3. 

Isocrates VI, 29, 6. 

Italicus, Silius III, 7. 

lulianus, Pompeius I, 10, 8. 

luiius Africanus VH, 6, 11. Avitus 

V, 21, 3 sqq. Atticus I, 12, 10. 
Bassus nn, 9. V, 20, 1. VI, 29, 
10 ad T 56. 57. Candidus V, 20, 
5. Ferox II, 11, 5 adTS7. Fron- 
tinus rai, 8, 3. Genitor HI, 3 ; 11. 
Largus ad T 75. 76. Naso im, 6. 

VI, 6; 9. Piso adT 110. Servia- 
nus ni, 17. VII, 6, 8 flrf r 2. Tiro 

VI, 31, 7. Valens V, 21, 2. Va- 
lerianos V, 3. divus lulius V, 3, 
5. VIII, 6, 13. lulia lex VI, 31, 6. 
P. 42. basilica lulia V, 9, 1. 

lunior VUI, 15. Vmi, 12. Terentius 

vn, 25. 
lunius Avitus Vm, 23. Maurieus 1, 14. 

Un, 22, 3. Pastor I, 18, 3. lunia 

VII, 19, 1. 

lustus VU, 2. Fabius I, 5, 8; 11. Mi- 
nidus VU, 11, 4. Tullius odT^, 
luventius Celsus VI, 5. 

Laberius Maximus ad T74, 

Laelius P. 88. 

Largius Licinus U, 14, 9. 11. m, 5, 

17. Macedo m, 14. 
Largus, lulius ad T 75. 76. 
Lentuius V, 3, 5. 
Lepidus, Catius im, 7. 
Liberalis, Salvius U, 11, 17. m, 9, 

33, 36. 
Libo Frugi lU, 9, 33. 
Licinianus, Norbanus m, 9, 29 sqq. 

Valerius im, 11. 
Licinius Nepos mi, 29, 2. VI, 5. 

Siira mi, 30. 



yGoogle 



INDEX NOMINUM. 



303 



Licinns^ Largius 11 , 14, 9. 11. III^ 

5, 17. 
T. Livius n, 3, 8. VI, 20, 5. Livia 

I, 5, 9. 

Lucanus V, 3, 5. Domitius VIII, 18, 4. 
Lucceius Albinus III, 9, 7. Ilil, 9, 13. 
Lucrelius IIII, 18, 1. 
Lupercus II, 5. VHII, 26. 
Lupus, Nymphldius ad T 87. 
Lustricius Bruttianus VI, 22. 
Lycormas ad T 63. 67. 
Lysias I, 20, 4. 

M. 

Macedo, Largius III, 14. 

Macer VI, 24. Baebius IH, 5. UII, 9, 

16; 12, 4. Calpurnius V, 18 adT 

42. 61. 62. 77. 
Macrinus U, 7. lU, 4. VU, 6; 10. 

VIU, 5; 17. VIIU, 4. Minicius I, 

14 4. 
Magnus, Fonteius V, 20, 4. VU, 6; 

10, 1. 
Mamiliauus VIUI, 16; 25. 
Mancia, Curtilius VIII, 18, 4. 
Marcellinus V, 16. VUI, 23. Claudius 

n, 11, 15. Egnatius UII, 12. 
Marcellus, Neratius lU, 8, 1. 
Marcianus, Flavius II, 11. 
Marinus, Postumius ad T 11, 
Marius VIU, 6, 2. Priscus U, 11 ; 12. 

lU, 9, 2. VI, 29, 9 ad T Z. 
Martialis, Valerius lU, 21. 
Massa, Baebius lU, 4, 4. VI, 29, 7. 

VII, 33. 
Maturus Arrianus lU, 2. lUI, 8; 12. 
Mauricus, lunius 1,5, 10 sqq. ; 14. 

II, 18. m, 11, 3. IIU, 22, 3. VI, 14. 
Maximilla, Antonia ad T 5. 
Maximinus, Fabius IIII, 13, 13. 
MaximnsII, 14. UI, 2. VI, 8, 4; 11; 

34. VII, 26. VUI, 19; 24. VUII, 
1; 23. libertus ad T 27. 28. 85. 
pistor ad T 74. Anicius adT 112. 
L. Appius ad T 58. Laberius ad 
T 74. Messins m, 20. mi, 25. 



Nonius im, 20. V, 5. Terentius 

ad T 58. 
C. Memmius V, 3, 5. 
Menander VI, 21, 4. 
Messalinus, Catuilus IIII, 22, 5. 
M. Messalla V, 3, 5. 
Messius Maximus III, 20. UU, 25. 
Metelli P. 88. 
Metilius Crispus VI, 25, 2. 
Metius Carus I, 5, 3. VU, 19, 5. Mo- 

destus I, 5, 5 sqq. 
Minicianus VIII, 12. Comelius IIl, 9. 

mi, 11. VII, 22. 
Minicius VU, 12. Acilianus I, 14, 3 

sqq. lustus VII, II, 4. Macrinus 

1, 14, 5. Rufus ad T 72. Minu- 
tius Fundanus I, 9. 

Mithridates ad T 11. 

Modestus, Metius I, 5, 5 sqq. servus 

IIII, 10. 
Montanus VII, 29. VUI, 6. Atticinus 

VI, 22. 
Murena YUU, 13, 19. 
C. Musonius UI, 11, 5. 7. 
Mustius VUII, 39. 

M. 
Naso, lulius IIU, 6. VI, 6; 9. 
Neratius Marcellus lU, 8, 1. 
Nero I, 5, 1. 3. ffi, 5, 5; 7, 3 sqq. 

V, 3, 6; 5,3.5. VI, 31, 9. P. 11. 

53. Drusus III, 5, 4. 
Nerva lUI, 9, 2; 11, 14; 17, 8; 22, 

4. V, 3, 5. VII, 33,9. adTbS,P, 7. 

8. 10. 35. 38. 90. Acutius II, 12, 2. 
Nepos II, 3. lU, 16. UU, 26. V, 4, 

2; 9; 13, 1. VI, 19. Comelius UU, 

28, 1. V, 3, 6. Licinius UU, 29, 

2. VI, 5. Varisidius IIII, 4. 
Nicetes Sacerdos VI, 6, 3. 
Nigrinus V, 13, 6. VU, 6. Avidius 

ad T 65. 66. 
Nominatus, Tuscilius V, 4; 13. 
Nonianus I, 13, 3. 
Nonius Vim, 30. Celer VI, 32. Ma- 

ximus im, 20. V, 5. 



yGoogle 



304 



INDEX NOMINUM. 



Norbaaus Licinianus m, 9, 29 sqq. 
NumantiQuSy Scipio VIII, 6, 2. 
Nymphidius Lupus ad T 87. 

O. 

Octayius II, 10. Adtus Vlllly 33| 9. 
RufUs I, 7. 



Pacorus ad T 74. 

Paetus III, 16, 6 sqq.. Gaecina III, 

16,3. 
Pallas VU, 29. Vm, 6. 
Pancharia ad T \\. 
Papirius P. 57. 
Passienus Crispus Vn, 6, 11. 
Passennus Paullus VI, 15. Vim, 22. 
Pastor, lunius I, 18, 3. 
Paternus ini, 14. Vm, 16. Vim, 27. 

Plinius I, 21. 
Paulinus U, 2. V, 19. Vim, 3; 37. 

Valerius mi, 9, 20; 16 flrf 2^104. 

105. 
Paullus, Passennus VI, 15. VUU, 22. 

Velius flrf J 58. 
Pericles I, 20, 17 sqq. 
Phosphorus, P. Caesius ad T 11. 
Piso U, 20, 2. m, 7, 12 P. 88. lu- 

lius ad T 110. Calpumius V, 17. 

L. Piso m, 7, l2. 
Planta Vmi, 1. Pompeius ad T 7. 10. 
Plato I, 10, 5. 
Plautus I, 16, 6. VI, 21, 4. 
Plinius Paternus I, 21. C, Plinius Se- 

cundusm,6. V,8,5. VI, 16; 20. 
Plotina Vmi, 28, 1. 
Polio, Asinius l, 20, 4. V, 3, 5. VI, 

29, 5. Claudius VU, 31. Heren- 

nius im, 9, 14. 
Polyaenus VU, 6, 6. 14; 10, 1. Clau- 

dius ad T 70. 
Polyclitus I, 20, 10. VI, 31, 9. 
Pompcius Vm, 6, 2 P. 29. CoUega 

n, 11, 20. Falco I, 23. IIII, 27. 

lulianus 1, 10, 8. Planta adT7. 10. 

Quintianus Vim, 9. Satuminus I, 



8 ; 16. Pompeia Celerina 1, 4. Pom- 

peia lex ad T 79. 80. 112. 114. 
Pomponius Bassus mi, 23. Ruftis lU, 

9, 33. nu, 9, 3. Secundus m, 5, 

3. VU, 17, 11. Pomponia GratUia 

V, 1, 1. 
Pomponianus VI, 16, 11. 14. 
Pontius V, 14. VI, 28. VU, 4. 
Popilius Artemisius Vim, 28, 2. 
Postumius Marinus ad T 11. 
Praesens VU, 3. 
Prima, Furia ad T 60. 
Priscus n, 13. VI, 8. VU, 7. 8; 15, 

3; 19. Cornelius m, 21. V, 20, 7. 

lavolenusVI, 15. MarimU, 11 ; 12. 

m, 9, 2. VI, 29, 9adT Z. Stilo- 

nius m, 9, 18. Vettius VI, 12, 2. 
Probus, Baebius lU, 9. 
Proculus,Slliusm, 15. VettiusVfflr, 

13, 13. Procula Serrana I, 14, 6. 
Propertius VI, 15, 1. VUU, 22, 2. 
Pubiicius Certus VUU, 13, 13 sqq. 
Pudens , Servilius ad T 25. 

Quadratilla, Ummidia VU, 24. 
Quadratus VI, 29. VU, 24. VIIII, 13. 

Ummidius VI, 11. 
Quietus, Avidiu» VI,29, 1. Vim,13,15. 
Quintianus, Pompeius YW.f 9. 
Quintilianus U, 14, 9. VI, 6, 3; 32. 
Quintius P. 57. 



Rectina VI, 16, 8. 

M.Regulus I, 5; 20, 15. U, 11,22; 

20. im, 2; 7. VI, 2. 
Restitutus VI, 17. Claudius UI, 9, 16. 
Robustus VI, 25. 
Romanus n, 1. VI, 15; 33. VIU, 8. 

Vmi, 7; 28. Vergilius VI, 21. Vo- 

conius I, 5. U, 13. ffl, \^adT4. 
RomaUus Firmus I, 19. mi, 29. 
Rosianus Geminus ad T 26. 
Rufinus Vm, 18. Fadius VUn, 23, 4. 

Trebonius UU, 22. 



yGoogle 



INDEX NOMINUM. 



305 



Rufus V, 9. VI, 3a, 5. Vn, 25, VUII, 
38. AcUius V, 20, 6. VI, 13, 5. 
Asinius im, 15. Calvisius IH, 19. 
Cahinius l, 3. m, 7. Corellius I, 
12. Vn, 11, 3. CurtiusVU, 27, 2 
sqq. Minicius ad T 72. Octavius 

I, 7. Pomponius m, 9, 33. mi, 9, 
3. Sempronius mi, 22. Satrius I, 
5, 11. Vmi, 13, 17. Varenus V, 
20. Verglnius H, 1. V, 3, 5. VI, 

10. vnu, 19. 

Ruso Vim, 19. Cremutius VI, 23. 
Rusticus Vim, 29. Arulenus I, 5, 2. 
5; 14, 3. V, 1, 8. 

S. 

Sabinianus Vim, 21 ; 24. 

Sabinus VI, 18. VUU, 2; 18. Sta- 

tius UU, 19. Sabina HII, 10. 
Sacerdos, Nicetes VI, 6, 3. 
Salinator, Fuscus VI, 11 ; 26 arf 2* 87. 
Saivius Liberalis U, 11, 17. m, 9, 

33.36. 
Sardus vmi, 31. 
L. Satrius Abascantus ad T 11. Sa- 

trius Ruftis l, 5, 11. VUU, 13, 17. 
Saturius Firmus Ull, 15, 3. 
Satuminus V, 7; 21. VII, 7; 8; 15. 

VUn, 38. Pompeius I, 8; 16. 
Q. Scaevola V, 3, 5. 
Scaurus, Atilius VI, 26. Tcrentius V, 

12. 
Scipiones P. 13. 
Scriboniauus m, 16, 7. 9. 
Secundus, Pomponius m, 53. VU, 

17, 11. 
Sempronijis Caelianus ad T ZO. Ru- 

fusUU, 22. Senecio VI, 31, 8. 11. 
Seneca, Annaeus V, 3, 5. 
Senecio, Herennius I, 5, 3. UU, 7, 5; 

II, 12. VU, 19, 5; 33. Sempro- 
uins VI, 31, 8. 11. Sosius I, 13. 
lUI, 4. 

Sentius Augurinus lUif 27. 
Septicius I, 1. Vm, 1. Clarus I, 15. 

C. Septicius U, 9, 4. VII, 28. 

Piwi Ep. 



Serrana Procula I, 14, 6. 
Sertorius m, 9, 11. Sevems V, 1, 1, 
Servianus VI, 26. lulius III, 17. VU, 

6, 9 flrf r 2. 
P. Seryilitts Calvus ad T 56. 57. Ser- 

viiius Pudens ad T 25. 
Severus VI, 27. VUU, 22. Annius m, 

6. V, 1. CatiUus I, 22. lU, 12. 

Curius m, 18. Herennius mu 28. 

Sertorius V, 1, 1. Vibius UU, 28. 
L. Siianus I, 17. 

Silius Italictts m, 7. Prooulus m, 15. 
SUvanus Caesennius m, 8, 1. 
Socrates lU, 12, 1. 
SoUers V, 4, 1. 
Sosius Senecio I, 13. UU, 4. 
Soteris ad T \\. 
Sparsus UU, 5. VUI, 3. 
Spurinna I, 5, 8. 9. lU, 1. UU, 27, 

5. V, 17. Vestricitts U, 7. m, 10. 
Statius Sabinus im, 10. 
StUonius Priscus m, 9, 18. 
Strabo, CaecUius Xm, 12, 4. 
Stratonioa ad T 11, 
Suburanus VU, 6, 10. 11. 
Suberinus VI, 33, 6. 
Suetonius TranquiUus I, 18. m, 18. 

V, 10 ad T 94. 95. 
L. Sulla V, 3, 5. Vm, 6, 2. 
Servins Sulpicius V, 3, 5. 
Sura VU, 27. Attius ad T 12. Lici- 

nius im, 30. 
Susagtts ad T 74. 

T. 

Tacitus, ComeUus I, 6; 20. U, 1, 6; 

11,2. 17. 19. UU, 13; 15,1. VI, 

9; 16; 20; 33. VU, 20. VUI, 7. 

ym, 10; 14; 23. 
Terentius I, 16, 6. VI, 21, 4. lunior 

VU, 25. Maximus ad 7*58, 5. Scau- 

rusV, 12. 
TertuUus, ComutusU, 11, 19; 12, 2. 

V, 14. Vmi, 13, 15 P. 90. 
Theon ad T 5. 
Theophanes UU, 9, 3 sqq. 

20 



y^^oogle 



306 



INDEX NOMINUM. 



Thermnthb ad T b. 

Thrasea ffl, 16, 10. VI, 29, 1. 7. 

Vn, 19, 3. Vin, 22, 3. 
Thucydides V, 8, 11. 
Tiherins Gaesar V, 3, 5 P. 11. 
Timo I, 5, 5. ^ 
Tiro Vn, 4, 3. 6. Calestrius I, 12. 

VI, 1; 22. Vn, 16; 23; 32, 1. 

Vlffl, 5. Inlius VI, 31, 7. 
litianus Vmi, 32. Corneiiua I, 17. 
Titinius Capito I, 17. V, 8. YiU, 12. 
Titius Aristo I, 22. V, 3. Homuilus 

mi, 9, 15. 
Titus, imperator mi, 9, 2 o^ ST 65. 

P. 11. 35. 
Torquatus V, 3, 5. 
Traianus pater P, 89. 
Tranquilius, Suetonius I, 18 ; 24. III, 

8. V, 10. Vlffl, UadTU. 95. 
Trehonius Rufinns Iffl, 22. 
Triarins VI, 23. 
Tuccius Cerialis II, 11, 9. 
Tuilius lustus ad T f^, 
Tulius, Domitius VIII, 18. 
Tuscilius Nominatus V, 4; 13. 
Tutilius VI, 32, J. 

Valens, Fahius ffll, 24. lulius V, 21, 2. 

Valerianns, laiius II, 15. V, 4; 13. 

C. Valerius Aper ad T 104. Astraeus 
adT\{^. Dionysius ad 2*104, Va- 
lerins Festus ffl, 7, 12. Licinianus 
IIII, 11. MartialU ffl, 21. Paulinus 
Iffl, 9, 20; 16 orf r 94. 95. Va- 
rus VI, 8, 4. 

Varenns, RufusV, 20. VI, 5, 1; 13; 
29, 11. Vn, 6; 10. 



Varisidius Nepos IIII, 4. 

Varro V, 3, 5. 

Varus, Valerius VI, 8, 4. 

Veiento, Fabricius ffll, 22, 4. VIIII, 

13, 13 sqq. 
Velius Cerialis Iffl, 21. Paulius ad T 

58. 
Velleius Blaesus II, 20, 7. 
Venator Vlffl, 20. 
Verania II, 20, 2 sqq. 
Vergilius in, 7, 8. V, 3, 6; 6, 43. 

Romanus VI, 21. 
Verginius Rufus U, 1. V, 3, 5. VI, 

10. Vffll, 19. 
Verus VI, 3. 
Vespasianus I, 14, 5. ffl, 5, 9. UII, 

%l ad T Qh P, 11. 
Vestricins SpuriaDa II, 7. ffl, 10- 
Vettius Priscus VI, 12, 2. Proculus 

Vffll, 13, 13. 
Vibius Serenus Iffl, 28. 
Vindex VI, 10, 4. Vmi, 19, 1. 
Virdius Gemellinus ad T 28. 84. 
Viriola, Attia VI, 33, 2. 
ViteUius I, 5, 2. lU, 7, 3. Honora- 

tus U, 11, 8. 
Ummidius Quadratus VI, 11. Ummi- 

dia Quadratilla VII, 24. 
Voconius Romanus I, 5. II, 13. III, 

13 flrf r 4. Voconia lex P. 42. 
Ursus, Comelius IIU, 9. V, 20. VI, 

5; 13. Vffl, 9. 

X. 

Xenophon VU, 32, 2, 
Xerxes UI, 7, 13. 

%. 

Zosimns V, 19. 



yGoogle 



INDEI RERUH. 



A. 

AboUU libri VH, 19, 6. 

abortus Vm, 10; 11. 

acanlhus V, 6, 16. 36. 

accusatio Baebii Massae VII, 33. Cae- 
cilii Classici UI, 4» 9. Galittae VI, 
31, 4 sqq. lulii Bassi IIU, 9. liber- 
torum Afranii Dextri VIII, 14. Ma- 
rii Prisci II, 11 ; 12. Montani Atti- 
ciniVI, 22. PublioiiCertiVmi, 13. 
Senecionis et Eurythmi VI, 31 , 7 
sqq. Tuscilii Nominati V, 4; 13. 
Valerii Liciniani IIII, 11. Vareni 
RuflV,20. VI, 5; 13. VH, 6; 10. 

AchaiaVm, 20, 2; 24. Ach&ei ad T 
65, 3. 

acta publica V, 13, 8. VH, 33, 3 
P. 75. 

actio I, 18; 20, 9 sqq. II, 5; 11; 
14, 10; 18, 2. m, 8, 20. im, 9; 
21,3; 22, 2. V, 8, 7; 13,3; 20, 

3 sqq. VI, 2, 2. vn, 10, 2. vin, 

13, 23. Vlffl, 15, 2. 
actor in villa III, 19, 2. publicus VII, 

18, 2. Caesaris P. 36. 
adclamatio conducta II, 14, 4 sqq. in 

senatu III, 4, 4. ffll, 9, 18. V, 13, 

3. Vim, 13, 18 P. 71. 
adoptio P, 6 sqq. 23. 

advocatio I, 7, 2; 9, 2; 22, 6. m, 

4, 6. 7. im, 9, 7. V, 9,4 sqq.; 
13, i sqq. VI, 18, 1; 33, 3. VIH, 
21, Z, adTZ, 1. advocatus I, 23, 
4; 19, 2. ni,4, 2; 8,21. mi, 11, 
12-, 12,4. V,4, 2;9; 20, 1. VI, 
31, 11; 33,5. VII, 6; 22, 2; 33, 

4 sqq. Vm, 6, 9. 



Aegyptus V, 19, 6. Vm, 20, 2adT 

6. 7. 10 P. 30. 31. 
Aemiliae viae cura V, 14, 1. 
aerariumll, 11, 19. ffll, 12, 4. VIH, 

6, 10. 12 P, 36. aerarii praefec- 
tusV, 14, 5. Vim, 13, 11 adTZ,l. 

Afri n, 11, 2. Africa U, 11, 19. m, 

7, 12; 9, 2. 3. VU, 27, 2. Vim, 
33, 2. Africanae VI, 34, 3. 

agon gymnicus im, 22. iselasticus 

ad T 118. agones quinquennales 

ad T 75. 
Albana vilia im, 11, 6. Albanus la- 

CU8.P. 82. 
Alexandrina civitas ad T 6. 7. 10. 
alica cum mulso et nive 1, 15, 2. 
alimenta I, 8, 10. VU, 18, 2. ad T 

65. 66. P. 27. 28. 
Alpes P. 14. 
Alsiensis villa VI, 10. 
Altinates m, 2, 2. 

Amastrianorum civitas ad T 98. 99. 
ambulatio V, 6, 17. 
Amerina praedia VIU, 20. 
Amisenomm civitas ad 792. 93. 110 
androo U, 17, 22. 
Anio Vm, 17, 3. 
annona P. 29 sqq. 
auuli aurei Vm, 6, 4. 
Apamea ad T 47. 48. 
apodyterium V, 6, 25. 27. 
aposphragisma ad T 74. ' 
apotheca U, 17, 13. 
AppenninusV, 6, 3. 14. Appenninae 

valles V, 6, 29. 
aquae ductus ad T 37. 38. 90. 91, 
aquilex ad T 37, 3. 
20* 



y^oogle 



308 



INDEX RERUM. 



trcliitectas ad TZl, 3. 39, 4. 6. 40, 

3. 41, 3. 
arcns principum P, 59. 
arean, 17, 4. V, 6, 20. 27. VI,16, 

14; 20, 4. Vn, 27, 10. 
Arpinae chartae III, 21, 5. 
Asia m, 7, 3. ffll, 3, 1. Vm, 20,2. 
Athenae im, 3,5. YII, 25, 4; 27, 

5. 7. Vm, 24, 4. 
atUetae ad T 118. 119. 
atrium n, 17, 3. 5. V, 6, 15. 
atrienses m, 19, 3. 
Atticos sermo II, 3, 1. Athenae At- 

ticae im, 3, 5. 
auditores condncti II, 14, 4. 
anguratus mi, S ad T 13. 
Augustae cognomen P. 84. 

B. 

Baetica proyincia I, 7. m, 4; 9. VI, 

29, 8. Vn, 16, 3; 33,4. 
Baianns sinns Vim, 7, 2. P. 82. 
haineum II, 17, 11. m, 5, 14; 14. 

V, 6, ?5 sqq. vn, 1, 5. 6. vm, 

8, 6. ai2 7 23. 24. 39, 5. 40, 3. 

70. halnea meritoria n, 17, 26. 

halnei hora II, 17, 26. 
haptisterium II, 17, 11. * 
hasilica II, 4, 4. 8. VI, ZZ, 4 ad T 

39, 3. lulia V, 9, 1. 
hasis statuae m, 6, 5. 
heneflciarii ad T 21, 27. 
hihiiopolae I, 2, 6. Vim, 11, 2. 
hihliotheca in yilla n, 17, 8. imagi- 

nibus omata im, 28, 1. hihliothe- 

cae dedicatio 1, 8, 2. 
Bithyniaim, 9. V, 20. VI, 13. VH, 

6; 10, 1. Vm, 24, S.adT 17. 

18. 65. 66. 77, 3. 79. 108. 109. 

112. 113. 114. 
holeti I, T, 6. 
Bospoms ad T ^, 67, 2. 
Brixia 1, 14, 4. 
Bructemm rex n, 7, 3. 
hule ad T 81, 1. 110. 112. 116. hu- 

leutae aif T 39, 5. 112. 114. 



buxus n, 17, 14. V, 6, 16. 17.32sqq. 
Byzantium ad T 43. 44. 77. 78. 

ۥ 

Calcei m, 1, 4 VH, 3. 2. Vim, 17, 3. 
calculomm lusus VII, 24, 5. 
caldaria cella V, 6, 26. 
Gamilliana vilia VI, 30. 
Campania m, 7, 6. V, 14, 9. VI, 

4,1; 20, 3; 28; 30,2. Vn, 3,1. 
candidatus II, 1, 8. m, 20, 5 sqq. 

mi, 25, 1. VI, 6, 9; 9; 19 P. 63. 

69. 70. 71. 77. 
Gapreae VI, 20, 11. 
careotae I, 7, 6. 
Carsulanum I, 4. 
Carthago VU, 27, 3. 
Carystiae coiumellae V, 6, 36. 
cathedra fl, 17, 21. m, 16, 12. Vm, 

21, 2. 
cavaedium II, 17, 5. 
cayea theatri ad T 39, 4. 
cella caldaria V, 6, 26. frigidaria n, 

17, 11. V, 6, 26. 
cena I, 15. II, 6. m, 1, 9; 5, 11; 

12. mi, 22, 4 sqq. VI, 31, 13. 

Vim, 17; 36, 4; 40, 2. P. 49. 
cenatio II, 17, 10. 15. im, 30,2. V, 

6, 21. 
Centum Ceilae VI, 31, 1. 
centumviri I, 5, 4. 5. H, 14, 10. 11. 

im, 16j 24, 1. V, 9, 2. VI, 12, 

2. Vmi, 23, 1. centnmvirale iu- 

didum l, 5, 11; 18, 6. V, 1, 6. 

7 ; 9, 5. VI, 33. centnmvirales cau- 

sae n, 14, 1. 2. 
Cereris aedesVffll, 39, 
Christus adT^, 5 sqq. Christiani 

ad T 96. 97. 
dnaedi in cena VHn, 17, 1. 2. 
circus P. 51. 

ciroenses Vffll, 6; 23, 2 P. 51. 
ciyitas Alezandrina ad T ^. 7. 10. 

Romana im^ 2* 5. 6. 7. 11. 107. 

P. 37. 39. 
Claudii aedes ad T 70. 71. 



yGoogle 



INDEX RERUM. 



309 



Glaudiopolitani ad T 89, 5. 40, 3. 
clepsydra I, 23, 2. H, 11, 14. VI, 

2, 5. 6. 
climactericum tempns II, 20, 3. 
Clitumnus VIII, 8. 
codicUli U, 16, I. 2; 20, 5. VI, 31, 

7 flrf r 4, 2. Rectinae VI, 16, 8. 

amicorum P. 70. 
cognitio VI, 22, 2. VII, 6, 9. prin- 

cipis VI, 31. VU, 6, 6. 14. P. 80. 

proconsulis ad T 81. 96. senatus 

n, 11, 4. 9. Hi, 9. V, 20. vn, 

33, 5. 

collegium fabrorum ad T 33, 2. 34. 

P. 54. 
comitia m, 20, 5 P. 63. 64. 77. 
commeatus III, 4^2 ad TS, A sqq. ; 9. 
commentarii principis ad T 95. 105. 
comoedi in cena I, 15, 2. III, 1, 9. 

V, 19, 3. Vim, 17, 3; 36, 4; 

40,2. 
eomoedia VI, 21, 2 sqq. 
Gomum l, 3, 1. 
Coucordiae aedes V, 1, 9. 
congiarium P, 25 sqq., 
consulatus principis P. 56 sqq. 78. 79. 
controversiae rhetorum II, 3, 2. 
conventus ad T 58. 
Corinthium signum m, 6. Corinthia 

m, 1, 9. 
corollarium VII, 24, 7. 
cryptoporticus II, 17, 16 sqq. V, 6, 

27 sqq. VH, 21, 2. Vmi, 34, 3. 
cupressus V, 6, 33. VUI, 8, 2. 



Dacia VI , 31 , 8. Dacicum bellum 

vm, 4. 

Danubius P. 12. 16. 63. 82. 

decfemvlriV, 9, 1. 

decretum proconsulis ad T 56, 5. 

provinciae VII, 6. ad T 58 P. 70. 
decuriones I, 8, 16 ; 19, 2. III, 7, 2. 

y,7,4 ad T 8, 2. 54, 2. 113. 

decurionatus ad T 113. 
dedicatio bibliothecae I, 8, 2. por- 



ticus V, 11, 1. tempU UU, 1, 5 

ad T 49. 50. 
delatores UU, 9, 5. VI, 31, 3. P. 

34. 35. 
delphinus VUU, 33. 
diaeta U, 17, 12 sqq, V, 6, 20 sqq. 

VII, 5, 1; 16, 14. 
dianome ad T 116. 117. 
diploma ad T 45. 48. 64. 120. 121. 
discessio U, II, 22. Vffl, 14, 14 

sqq. VUU, 13, 20. 
donativum P. 25. 
dormitorium U, 17, 9. V, 6, 21. 
duumviratus Uil, 22, 1. 

13. 
Ecclesia Amisenorum ad T 110. 
ecdicus ad T 110. 
echini I, 15, 3. 
eclogae Ull, 14, 9. 
edictum praetoris V, 9, 3 sqq. prin- 

cipis ad T 58. 65, 3. 79. 80 P. 

20. 25. 35. 40. 65. proconsulis ad 

T 56. 57. 96, 7. 
electorum commentarii ffl, 5, 17. 
elegiV, 17,2. VI, 15, 1. VU, 4, 3. 7. 

Vlffl,22, 1. 
'sv&vfjLTJfjLatu U, 3, 1. 
EphesiiVI, 31, 3. Ephesus aef 7*15. 

17, 1. 18, 1. 
epigrammata lUl, 3; 14, 9; 18 epi- 

gramma Ciceronis VU, 4, 4. 
epulonum septemvir U, 11, 12. 
epulum UU, 1, 6. VU, 18, 1. 
equestris gradus II, 13, 4. UI, 2, 4. 

equestres facultates I, 19, 2. mi- 

litiae VII, 25, 2. 
eranus ad T 92. 93, 
Esquiliae lU, 2, 5. 
etesiae ad 7 15. 
Euphrates P. 14. 
exactores operis Vlffl, 37, 3. 
exedra ad T 70, 3. 
exheredatus V, 1. VI, 33. 

F. 
Fabulae U, 20. VIII, 18, 11. 



yGoogle 



310 



INDEX RERUM. 



Firmani VI, 18. 

fi»cu9 P. 36. 42. 

foos crescens et decrescens VSl, 30. 

fonticuli in villa V, 6, 23. 37 sqq. 
Formiana yiiia 111, 14. Formianum VI, 

14, 1. 
Forum luli V, 19, 7. 
fossa adT Al, 61. 
fraxinns Vm, 8, 4. 
ft-igidaria cella H, 17, 11. V, 6, 26. 
funus publicum II, 1« 

«. 

Gaditanus II, 3, 8. Gaditanae I, 5, 3. 
gemma ad T 74, 2. 
genius principis P, 52. 
Germauia 10, 5, 4. VIII, 23, 5. P. 

9. 14. 
gerusia ad 733, 1. 
gestatio H, 17, 14 sqq. V, 6, 17. VIIH, 

7,4. 
gladiatores P, 33. 54. gladiatorium 

munus VI, 34, 1. 
Graecia Vm, 24 ad T 40, 3. 
Graeculus od T 40. 2 P. 13. 
gustatorium V, 6, 37. 
gymnasium I, 22, 6. II, 17, 1 adT 

39. 40, 2. 



Haruspex H, 20,4. VI, 2, 2. VIIII, 39, 1. 

hedera V, 6, 32. 

heliocaminus II, 17, 20. 

hendecasyllabiim, 14, V, 10. VIf,4. 

Heracleotarum civitates ad T Ib. 

hereditas H, 4; 16; 20. III, 6, 1. 
mi, 10; 12. V, 1; 7. VI, 31.8 
sqq. 33, 6. VH, 11; 24. VIII, 18 
ad T 4, 3. 75 P. 37 sqq. 

herous versus VH, 4, 3. 

hetaeriae ad T 34. 96, 7. 

hibernaculum II, 17, 7. 

hippodromus V, 6, 19. 32 sqq. 

Hipponensis colonia VHH, 33, 2. 

HispanialU, 5, 17. VI, 20, 5. lOP, 14. 

historiae et orationis comparatio V, 8. 



hortus n, 17, 13 sqq. 
hospitium publicum IH, 4, 5. 
hypocaustonll, 17, 11. 23, V, 6, 25. 

I. 

lambi mi, 3, 3. 

lanuarius mensis senatomm frequen- 
tia celeberrimus U, 11, 10. 

iatraliptes ad T 5. 6. 7. 10. 

Icaria VII, 4, 8. 

idyllia im, 14, 9. 

Hlyricum m,- 16, 7. 

imagines clarorum virorum l, 17, 3. 
m, 7, 8. in bibiiothecis mi, 28, 
1. defunctorum I, 16, 8. II, 7, 7. 
im, 7. maiorum m, 3, 7. V. 17, 
6. Vm, 10, 3. principi» ad T ^, 
5 P. 52. 55. 56. 

incestum im, 11, 4 sqq. 

insulae natantes VUI, 20, 5 sqq. 

lovis templum m, 6, 5. 

iselastica certamina ad 7* 118. 119. 

Iseon ad T ZZ, 1. 

Italia I, 14, 4. U, 11, 19. UII, 7, 2. 

VI, 19, 4. Itaiica praedia V, 19, 6. 
iudices dare U, 11, 2. 5. UII, 9, Iv). 
lulio mense lites interquiescnnt VIII, 

21, 2. 
luliopolitani ad T 77. 78. 
ius Latii ad T 104 P. 37. 89. Qui- 

ritium flrf T 5, 2. 6. 11, 2. 104. 

105. trium liberorum II, 13, 8. 

VII, 16, 2 flrf 2" 2. 94. 95. sena- 
torium U, 11, 9. VIII, 14. 

K. 

KcctactBfficiioC V, 17, 2. 

Lacedaemon VIU, 24, 4. Lacedaemo- 

nii ad T 65, 3. 
iacus Nicomedensis ad T 41. 42. 61. 

62. cf. Larius, Vndimonis. 
laguncula I, 6, 3. II, 6, 2. 
Larius lacos II, 8. UU, 30, 2. VI, 

24. VII, 11. 5. Vmi, 7. 



yGoogle 



INDEX RERUM, 



311 



latus cUvQS n, 9, 1. Vm, 23, 2. 6. 
laadatio fanebris II, 1, 6. IIII, 2« 

VIII, 12, 5. laudatio principis II^ 

18. VI, 27. 
Lanrentinum I, 9; 22, 11. II, 17. 

mi, 6. V, 2. vn, 4, 3. vmi, 4o. 

Laurentina via II, 17, 2. 

lector I, 15, 2. lU, 5, 12. V; 19, 8. 
Vm, 1, 2. Vim, 17, 3 ; 20, 2; 34, 1. 

legfitum n, 20, 5. 11. mi, 10, V. 1. 
1. 9. 11. Vn, 22, 6; 24, 7. VIII, 
18, 2. 

Leptitani II, 11, 23. 

lex ambitus VI, 5, 2; 19, 4. lulia 
VI, 31, 6. P. 42. Pompeia odT 
79. 80. 112. 114. 115. repetunda- 
rumU, 11, 3; 19, 8. V, 5, 2. VI, 
29, 9. de senatu habendo V, 13, 
5. tabellaria m, 20, 1. Voconia P. 
42. legum collatio apud Graecos 
U. 19, 7. 

liberti principum P. 88. 

librator ad T 41, 3. 42. 61. 62. 

Liburnica VI, 16, 7. 

Lucania VU, 3, 1. 

iudus calculorum VU, 24, 5. ludi 
circenses Vim, 6; 23, 2. funebres 
VI, 34. sacerdotales VU, 24, 6. 

Lagdunum \\m, 11, 2. 

Lyaeus lU, 21, 5. 

lyrica m, 1, 7. Vm. 22, 2. 

lyristesl, 15, 2. VUU, 17, 3; 36, 4. 

M. 

Maceria V, 6, 17. 
inaiestatis crimen P. 42. 
Malea ad T 15. 
manumissio VU, 16, 4; 32, 1. 
Marsi U, 15, 1. 

matris magnae aedes ad T 49. 50. 
Mediolanum IIII, 13, 3. VU, 23, 1. 
mensor ad T 17, 5. 18, 3. 
mimi V, 3, 2. 
mimiambi VI, 21, 4. 
Misenum VU, 16, 4. 21; 20, 1. 11. 
15. 19. 



Moesia ad T ^. 44. 74. 
monumentum Pallantis VU, 29, 2. 

Vm, 6. Verginii Rufl VI, 10. VHU, 

19. 
moriones VUII, 17, 1. 2. 
mors voluntaria I, 12; 22, 8 sqq. III, 

7; 9, 5; 16. VI, 24. 

M. 
Narbonensis provincia VU, 25, 2. 
Namiense I, 4. 
Neapolis lU, 7, 9. Neapolitanum 111, 

7, 1. 
Nicaea^Mf 731. 39. 40. 67. 81. 83. 

84. 
Nicomedia ad T 31. 33. 34. 37. 38. 

41. 49. 74. 
Nilus P. 30. 31. 
nomendatores U, 14, 6. 
nomus Aegypti ad T 7. 10. 
notarius UI, 5, 15. VUU, 21, 2; 36,2. 
nundinae in agris V, 4, 1; 12, 2. 

O. 

Ocrieulum VI, 25, 1. Ocriculanum 1, 4. 
Oiympus ad T 81, 1. 
opistographus m, 5, 17. 
optimi cognomen P. 2. 88. 
orariae naves ad T 15. 17, 2. 
omamenta praetoria VU, 29, 2. VIU, 

6, 1. 4. 11. 14. 
Ostiensis colonia U, 17, 26. via II, 

17,2. 
ostrea I, 15, 3. 

orationis et historiaecomparatioV,8. 
orator malus UU, 7, 4. oratoris vir- 

tutes U, 5; 19. VI, 29; 33, 7 sqq. 

VII, 9; 12. 



Padus VI, 1, 1. 
paedagogium VU, 27, 13. 
paedagogus V, 15, 3. 
palatium P. 23. 
panarium I, 6, 3. 
Pannonia Vm, 23, 5 P. 8. 



yGoogle 



312 



INDEX RBRUM. 



pantomimi VII, 74, 4 sqq. P. 46. 

Paphlagonia ad T 27. 

Parthica lannis P. 14. Parthicum me- 

taUum ad T 74, 2. 
Patavinum municipinm I, 14, 6. 
pa?imentum U, 1, 5. III, 14, 2. 
Pergamum ad T 11. 
peristyiium ad T 70, 2. 
Perusinum I, 4. 
phantasmata VII, 27. 
philosophi ab urbe tummoti III, 11,2. 
Picenum VI, 1, 1. 
piia moveri m, 1, 8. 
piscari 11, 8, 1. Vim, 7, 4. 
piscina 11, 17, 11. V, 6> 23. 
plataniV, 6, 20 sqq. piatanonl, 3, 1. 
Platonica sublimitas I, 10, 5. 
poematia im, 14, 9. 
pontifex mazimus im, 11, 6. ponti- 

flces ad T 68. 69. 
Pontus ad T 75. Pontica ora ad T 

21. 86. Ponticae civitates 0^7108. 

109. Pontici ad T \\2, 
portlcus l, 22, 6. V, 11, 1. ad vil- 

lamll, 17, 4. 5. V, 6, 16sqq. ad 

templum Vmi, 39. ad theatrum ad 

T 39, 3. porticus Liviae I, 5, 9. 
portus Traiani VI, 31, 15 sqq. 
praeceptores n, 18. m, 3. im, 13. 

V, 15, 3. 
praediorum instrumenta m, 19. lo- 

catio Vrai, 37, ad T 8, 5. 
praefectus aerarii V, 14, 5. Vim, 13, 

\\ adTZy 1. praetorii P, 86. ur- 

bis VI, 11, 1. 
Praenestina praedia V, 6, 45. 
praevaricatio I, 20, 2. III, 8, 29. 30; 

9, 33. V, 12, 6. Vn, 33, 8. 
principiorum libri n, 5, 12. 
procoeton H, 17, 10. 23. 
procurator Gaesaris m, 5, 17. VI, 31, 

% ad T 27. 28. 84. 85 P. 36. 

praedii m, 18, 2. procuratio pro- 

vinciae VU, 25, 2. 
proftteri II, 18. 3. im, 11, 1, pro- 

fessor mi, 11, 2. 



propnigeon n, 17, 11. 
protopraxia ad T 108. 
provinciales H, 11, 2. m, 4, 3; 9, 

15. im, 9, 6. VI, 29, 8. Vim, 5, 

\ ad T Z. 18. 36. 52. 53. 69. 

100. 101. 103. 
Prusa ad T 70. ad Olympum 81. Pru- 

sias ad T 58, 5. 81, 6. Pmsenses 

ad T 17. 23. 24. 58. 71. 
psephisma ByEantiorum ad T 43. 
pubiica acta V, 13, 8. VU, 33, 3. 

P. 75. 
pugillares I, 6; 22, 11. VI, 5, 6. 

VU, 9, 16; 27, 7. Vmi, 6, 1; 

36, 6. 
Pyrenaeus P. 14. 

Quadruplex iudicium I, 18, 3. UU, 

24, 1. VI, 33, 2. 
quaestor Caesaris VU, 16, 2. 
quinqueviri U, 1, 9. P. 62. 



Recitationes 1, 13. U, 10, 7; 19. 

m, 7, 5; 10; 15, 3; 18. UU, 2; 

5; 7; 18, 3; 27, 1. V,3, 7 8qq.; 

12;17;21^1. VI, 15,2; 17. VU, 

17. Vm, 12; 21. VUU, 27; 34. 
recuperatoria iudicia lU, 20, 9. 
remissiones colonis faciendae VIU, 2. 

Vmi, 37 ad T 8, 5. 
respondere ius civile VI, 15, 3. 
Rhenus P. 14. 63. 82. 
rhetor U, 3. UU, 1. rhetor Latinus 

lU, 3, 3. 
Bhodii U, 3, 10. TSl, 5. 
ros marinus U, 17, 14. 

S. 

Sacella VIU, 8, 5. 

sacerdotesU, 1,8. m, 8, 3. sacerdo- 

tiumU, 1,8. m;8, 1. ad T 13. 

sacerdotales ludi VII, 24, 6. 
sacramentum militare ad T 29. 
salutationes principis P. 48. 



yGoogle 



INDEX RERUM. 



313 



Satttrnalia H, 17, 24. mi» 9, 17. 

vm, 7, 1. 
Sauromates ad T 63. 64. 65. 
Bcazontes V, 10, 2. 
BchoU n, 3, 6; 18. m, 3, 3 sqq. 

Gassiana VII, 24, 8. 
scholasticus I, 24, 4. II, 3, 5. scho- 

iasticae litterae Vim, 2, 3. scho- 

lastica lex II, 20, 9. 
scriba mi, 12. VI, 22, 4. 



Bubnrbanam praedium I, 12, 6 P. 50. 

Buburbani agri VI, 10, 1. 
Buffragatores III, 20, 5. im, 17, 6; 

25, 1 P. 71. 
Buffragium n, 1, 8; 9, 2. m, 20, 3. 

7. 8. Vm, 23,2. 6 «rf T86 P. 

70. suffragia tacitam, 20. im, 25t 
Syria l, 10, 1. m, 11, 5. 

T. 



scriniumim, 6, 2. V, 5, 5. Vnr2Tr-5!al>cllaesuffragalorumm,20. im,25 
14. Vm, 5, 7. scrinia principis ad tabellarius II, 12, 



r65, 3. 
scurrae Vim, 17, 1. 2. 
sella vehi m, 5, 15. sellae consulum 

n, 11, 22 P. 64. 
senatorius census adTA, senatorium 

ius n, 11, 9. Vm, 14. senatorii 

honores II, 12, 13. 
senatus Bithyniae ad T 79. 80. 115. 
septemvir epulonum II, 11, 12. sep- 

temviratus ad T 13. 
servi publici ad T 19. 20. 31. 
Sioilia im, 11, 1. 14. 
Sinopensis colonia ad T 90. 91. 
Socraticl sermones m, 12, 1« 
soleae, pisces n, 17, 28. 
soleas poscere VI, 16, 5. 
somnium 1, 18. lU, 5, 4. V, 5, 5 sqq. 

VII, 27, 12 sqq. 
Sotadici V, 2, 2. 
specularia n, 17, 4. 21. 
sphaeristerium n, 17, 11. V, 6, 27. 
sponsalia I, 9, 2. 
sportulae II, 14, 4 a<2 7 117. 
squillae 11, 17, 28. 
Stabiae VI, 16, 11. 
statuam in foro ponere I, 17, 1. sta- 

tua triumphalis II, 7. statuae de- 

functorum mi, 7. statuae in hor- 

tis positae VIII, 18, 11. statua prin- 

cipis ad T 8. 9. 74. P. 52. 55. 

statua loricata divi lulii Vm, 6, 14. 
stibadium V, 6, 36. 37. 
stola im, 11, 9. 
Bubsellia n, 14, 6. VI, 33, 3. 



6. m, 17, 2. vm, 

Z,%adT 63. 64. 
testamentum I, 9, 2. II, 16, 3: 20. 

im, 5, 2. VI, 22, 3. Vn, 20, 6«, 

24, 2. Vm, l%ad T 70 ,^3^*75. 

P. 43. testamenta seArorum Vm, 

16. * 

theatrum VII, 24, 7. Nicaeae con- 

structum ad T 39. 40. 
Tianorum civitates ad T 75. 
Tiberis V, 6, 11. Vm, 17. hortl trans 

Tiberim mi, 2, 5. 
Tiburtina praedia V, 6, 45. Tiburtina 

via VII, 29, 2. 
Tldnus VII, 16, 3. 
Tifernum Tiberinnm im, I, 4 sqq. 
toga feriata ruri VII, 3, 2. V, 6, 45. 

togae virilis officium 1, % 2 adT 

116. togam sumere II, 14, 6. to- 

gae ius UH, 11, 3. 
topiarii m, 19, 3. 
torculum Vmi, 20, 2. 
tragoedia Plinii VII, 4, 2. 
Transpadana regio mi, 6. 
tremor terrae VI, 20, 3 sqq. 
tribunal I, 10, 9. II, 14, 8. im, 16, 

1. VI, 33, 4ad T81,2 P. 36, 

56. 77. 
tribunatus I, 23. ius tribunatum pe- 

tendi n, 9, 2. 
tribunorum auxilium Vim, 13, 19. 
triclinium II, 17, 5 sqq. V, 6, 19 

sqq. Vm, 21, 2. 
triumphalis statua n, 7. 
triumphus P. 16 sqq. 



yGoogle 



314 



INDEX RERUM. 



tubae ia speotaonliA n, 17, 1. 
Tusciin, 1, 2, nn, 1; 6. V, 6; 18, 

2. vmi, 15; 36; 40. 
Toscalanum mi, 13, 1. V, 6, 45. 

1J(V). 

Vadimonia Vm, 12, 3. 
Vadimonis lacud Vm, 20. 
vectigal VH, 18, 2 sqq. P. 37. 
venatio I, 6. H, 8, 1. V, 6, 7; 18, 2. 

Vim, 10; 16; 36, 6 P. 81. 
Veronenses VI, 34, 1. 
Vesta mi, 11,-7. 
VestalesVU, 19,1.2. Vestalinm ma- 

xima mi, 11, 6. 
vestibuium II, 17, 15. 
Vesuvius Af 16; 20. 



vicesima VO, 14, 1 P. 37 sqq. 

Vicetinorum legati V, 4; 13. 

Viennenses im, 22. 

vaiaH, 17. V, 6. 

vindemiae Vm, 15. Vlffl, 16; 20; 

28 2 
vinea n, 17, 15. V, 6, 9. 
unctorium II, 17, II. 
unguentarius n, 11, 23. 
Vulcanalia m, 5/8. 
vuivae I, 15, 3. 

X. 

Xystus n, 17, 17 sqq. V, 6, 16 sqq. 
Vim, 7, 4; 34, 3. 

Z. 
Zotheca H, 17, 21. V, 6, 38. 



^ 



r^ 



DigilizedbyV^OOglt: J. / 



yGoogle 



yGoogle 



Tliis book shoiild be retxirned to 
the liibrary on or before the last date 
stamped below. 

A flne of flve cents a day is incurred 
by retaimng it beyond the specifled 
time. 

Please return promptly. 



«MlMteriM^